ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ ΚΑΙ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ

Transcript

1 ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΝΟΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΚΟΣΜΗΤΟΛΟΓΙΑΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ ΚΑΙ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΦΟΙΤΗΤΡΙΑ: ΤΖΟΥΡΑ ΕΛΕΝΗ ΕΙΣΗΓΗΤΡΙΑ: ΔΕΡΒΙΣΟΓΛΟΥ ΚΥΡΙΑΚΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2011

2 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η ανάγκη των ανθρώπων για προστασία της ήδη υπάρχουσας νεότητας ή για αποκατάσταση της χαμένης έχει οδηγήσει εδώ και χρόνια στην έρευνα των ειδικών επιστημόνων της αισθητικής κοσμητολογίας, οι οποίοι με μελέτες προσπαθούν να δώσουν λύσεις για την αντιμετώπιση της γήρανσης της επιδερμίδας. Στη συγκεκριμένη πτυχιακή εργασία, λοιπόν, επιχειρήθηκε να γίνει κατανοητός ο μηχανισμός της γήρανσης, αναφέροντας τις αιτίες που την προκαλούν, τα μέσα πρόληψης με τα οποία μπορεί να επιτευχθεί επιβράδυνσή της, καθώς και τρόποι αντιμετώπισης των προβλημάτων που εκδηλώνονται στο δέρμα με το πέρασμα των χρόνων. 2

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Περίληψη..2 Εισαγωγή..5 Κεφάλαιο 1.Το δέρμα Στοιχεία ανατομίας του δέρματος Στοιχεία ιστολογίας του δέρματος Αδένες του δέρματος Φυσιολογία και φυσιολογικές λειτουργίες του δέρματος Βασικές ουσίες του δέρματος.16 Κεφάλαιο 2. Γήρανση Εκδηλώσεις γήρανσης στον οργανισμό Χρονογήρανση του δέρματος Φωτογήρανση του δέρματος Κλινικές διαφορές χρονογήρανσης- φωτογήρανσης Η βλαπτική επίδραση της υπεριώδους ακτινοβολίας στο δέρμα Επίδραση της ηλιακής ακτινοβολίας στο κολλαγόνο Επίδραση της ηλιακής ακτινοβολίας στην ελαστίνη Αντηλιακά προιόντα...30 Κεφάλαιο 3.Ρυτίδες Ρυτίδες γήρανσης γύρω από τα μάτια...34 Κεφάλαιο 4. Αιτίες γήρανσης Ενδογενείς αιτίες της γήρανσης Κληρονομικότητα Εμμηνόπαυση Άγχος Εξωγενείς αιτίες της γήρανσης Ελεύθερες ρίζες Αφυδάτωση Κάπνισμα Αλκοόλ Καθιστική ζωή Μεταβολές θερμοκρασίας. 44 3

4 4.2.7.Οξειδωτικό στρες Νέφος.. 45 Κεφάλαιο 5.Ψυχολογία Η ψυχολογία της γυναίκας στην τρίτη ηλικία Πλαστική χειρουργική και ψυχολογία Προσαρμογή στην αλλαγή της εξωτερικής εμφάνισης Ανάγκη υποστήριξης μετά τη μετεγχειρητική περίοδο..52 Κεφάλαιο 6. Πρόληψη της γήρανσης Αντιοξειδωτικά Υγιεινή διατροφή και επιδερμίδα Κοσμητολογικά προιόντα ενάντια στη γήρανση Παράγοντες γήρανσης που μπορούν να ελεχθούν Κεφάλαιο 7. Αισθητική αντιμετώπιση της γήρανσης Χρήση καλλυντικών προιόντων σε γηρασμένο δέρμα Αισθητικές φροντίδες γηρασμένου δέρματος Κρέμες κατά των ρυτίδων Μάσκες Φροντίδες με θεραπευτικά μέσα και Soft Laser Εφαρμογή εναλλακτικών μεθόδων θεραπείας Κεφάλαιο 8. Η αισθητική χειρουργική στην αντιμετώπιση της γήρανσης.. 89 Συμπεράσματα...94 Βιβλιογραφία

5 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η αισθητική είναι η επιστήμη που ασχολείται με την πρόληψη, τη διατήρηση και τη βελτίωση της καλής υγείας και της εμφάνισης προσώπου και σώματος μέσα από τεχνικές περιποίησης που προσφέρει στο άτομο, με σκοπό αφ ενός τον καλλωπισμό και αφ ετέρου τη βελτίωση της ψυχολογικής του κατάστασης. Η αγάπη για την ομορφιά και η τέχνη της αισθητικής και του ωραίου δε συνδέεται μόνο με τη δική μας εποχή, αλλά αποτελεί πρακτική που ανάγεται στα πρώτα βήματα της ανθρωπότητας. Ανέκαθεν, οι άνθρωποι και κυρίως οι γυναίκες, έδιναν ιδιαίτερη βαρύτητα στην εξωτερική τους εμφάνιση, με έμφαση στη φροντίδα της επιδερμίδας τους, την οποία προσπαθούσαν να διατηρήσουν αψεγάδιαστη. Υπάρχουν μαρτυρίες πως από τα παλιά χρόνια χρησιμοποιούνταν ουσίες για καλλωπισμό, οι οποίες χρησιμοποιούνται μέχρι και σήμερα, όπως τα α-υδρονομέα AHA. Συγκεκριμένα, όπως είναι γνωστό, η Κλεοπάτρα, για την περιποίηση του δέρματός της, έκανε συχνά μπάνιο με ξινόγαλο, το οποίο περιέχει γαλακτικό οξύ. Επίσης, το 18 ο αιώνα στη Γαλλία, οι κυρίες της αριστοκρατίας χρησιμοποιούσαν ιζήματα παλιού κρασιού για να περιποιηθούν το πρόσωπό τους, καθώς το παλιό κρασί περιέχει ταρταρίνο οξύ, που ανήκει στα α- υδρονομέα. Ο Όμηρος για παράδειγμα αναφέρει την ομορφιά ως το θαυμαστό δώρο της φύσης και ο Αριστοτέλης ως την καλύτερη συστατική επιστολή. Οι αρχαίοι προγονοί μας ύμνησαν, λάτρεψαν και θεοποίησαν την ομορφιά στο πρόσωπο της θεάς Αφροδίτης. Σκοπός στην αρχαιότητα ήταν η καθημερινή περιποίηση των γυναικών, να έχει ως αποτέλεσμα την όμορφη εμφάνιση τους. Στη σύγχρονη εποχή, οι γυναίκες και όχι μόνο στοχεύουν πέρα της όμορφης εμφάνισης και στην αντιμετώπιση της «πρόωρης γήρανσης». Με τον όρο «γήρανση» εννοούμε ένα φαινόμενο που καθορίζεται γονιδιακά και χαρακτηρίζεται από τη σταδιακή μείωση της ικανότητας του δέρματος να ανταποκριθεί ικανοποιητικά στις μεταβολές που συμβαίνουν με το πέρασμα του χρόνου. Μετά την ηλικία των 60 χρόνων το δέρμα μας υφίσταται φυσιολογικά ορισμένες αλλοιώσεις. Όταν όμως οι αλλοιώσεις αυτές συμβαίνουν νωρίτερα, γύρω 5

6 στην ηλικία των 30 χρόνων τότε μιλάμε για «πρόωρη γήρανση» ή «φωτογράφηση» ή «εξωγενής γήρανση». Η «φωτογράφηση» αποδίδεται στην μακροχρόνια και παρατεταμένη έκθεση του δέρματος στον ήλιο, κατά τη διάρκεια της ζωής του ανθρώπου. Η αισθητική ως παραϊατρική επιστήμη στοχεύει στην ολοκληρωμένη αισθητική αντιμετώπιση του γηρασμένου δέρματος. Η αντιμετώπιση αυτή βασίζεται: Στην εφαρμογή κατάλληλων προϊόντων Στην εφαρμογή, ειδικών θεραπειών προσώπου Εφαρμογή ηλεκτροθεραπείας Εφαρμογή εναλλακτικών μεθόδων θεραπείας Το φαινόμενο της γήρανσης του δέρματος συνιστά ένα ουσιώδες πρόβλημα και ως προς την ψυχολογική και ως προς την κοινωνική του εκδοχή, διότι αφορά ένα αυξανόμενο ποσοστό του ανθρώπινου πληθυσμού και είναι παγκοσμίως γνωστή η διαφορά στην εμφάνιση του δέρματος των ηλικιωμένων ατόμων σε σχέση με την εμφάνιση του δέρματος των νέων ατόμων. Η φροντίδα του εαυτού και η περιποιημένη εμφάνιση μας λοιπόν, δεν περιορίζεται μόνο στην επιθυμία μας να αρέσουμε στους γύρω μας, αλλά και στην εσωτερική ανάγκη να είμαστε ικανοποιημένοι με την εμφάνιση μας. Σήμερα που οι ανθρώπινες σχέσεις έχουν αναπτυχθεί τόσο που οφείλουμε να φροντίζουμε για την ωραία εμφάνιση μας. 6

7 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΤΟ ΔΕΡΜΑ 1.1 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΑΤΟΜΙΑΣ ΤΟΥ ΔΕΡΜΑΤΟΣ Το δέρμα είναι ένα λειτουργικό όργανο του ανθρώπινου σώματος που επιτελεί πολλαπλές φυσιολογικές λειτουργίες. Είναι το μεγαλύτερο σε όγκο και σε βάρος όργανο του σώματος, με επιφάνεια που φθάνει τα δύο τετραγωνικά μέτρα περίπου και βάρος που αποτελεί το 15% περίπου, του συνολικού σωματικού βάρους. Περιβάλλει ολόκληρη την επιφάνεια του σώματος, σαν μεμβράνη. Στα φυσικά στόμια όπως είναι η μύτη, το στόμα, τα μάτια, τα γεννητικά όργανα και ο πρωκτός, μετατρέπεται στους βλεννογόνους των αντίστοιχων κοιλοτήτων. Η επιφάνεια του είναι μεγαλύτερη από την επιφάνεια του σώματος, αφού σε μερικές περιοχές αναδιπλώνεται και παρουσιάζεται ανώμαλη, καθώς παρατηρούνται σε αυτή: οι τρίχες το χνούδι οι πόροι οι δερματικές θηλές οι πτυχές, οι οποίες δίνουν το χαρακτηριστικό τετραγωνισμό στο δέρμα οι δερματικές ακρολοφίες, οι οποίες σχηματίζονται από τη συνένωση των δερματικών θηλών σε στοίχους στις παλάμες και τα πλέγματα και οι οποίες είναι ξεχωριστές και ιδιαίτερες για το κάθε άτομο τις παλάμες και ιδίως στις άκρες των δακτύλων σχηματίζουν τα γνωστά δακτυλικά αποτυπώματα οι γραμμές του Langer, οι οποίες οφείλονται στη φορά της τάσης του δέρματος που προέρχεται από την ελαστικότητα των ινών. Αυτή είναι διαφορετική σε κάθε μοίρα της επιφάνειας του. Οι γραμμές του Langer έχουν μεγάλη σημασία διότι κατά μήκος αυτών θα πρέπει να γίνει η τομή του δέρματος, αν παραστεί ανάγκη, ώστε να ακολουθήσει μια αισθητικά καλή ουλή. 7

8 Το πάχος του δέρματος είναι 0,5-5mm και ποικίλει από περιοχή σε περιοχή. Ανάλογα με το πάχος του διακρίνεται το δέρμα σε λεπτό, το οποίο παρουσιάζει τρίχες και σμηγματογόνους αδένες και σε παχύ, χωρίςτρίχες και σμηγματογόνους αδένες. Λεπτότερο είναι το δέρμα στα χείλη και στα βλέφαρα, ενώ το παχύ δέρμα περιορίζεται στις παλάμες, τα πέλματα και την εσωτερική επιφάνεια των δακτύλων (Ηλίου,2001). 1.2 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΙΣΤΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΥ ΔΕΡΜΑΤΟΣ Το δέρμα αποτελείται από τρεις στιβάδες: από την επιδερμίδα από το χόριο από το υπόδερμα Επιδερμίδα Η επιδερμίδα είναι ένα πολύπλοκο όργανο που καλύπτεται εξωτερικά από την κερατίνη στιβάδα, η οποία υφίσταται διαρκή φθορά λόγω απολέπισης. Η έξω επιφάνεια της επιδερμίδας ελαύνεται από τις δερματικές ακρολοφίες και αύλακες. Η επιφάνειά της προς το χόριο, είναι ανώμαλη και κυματοειδής και παρουσιάζει κοιλώματα, τα θηλαία τεντώματα, μέσα στα οποία εισέρχονται οι δερματικές θηλές του χορίου. Η επιδερμίδα αποτελείται από πέντε στιβάδες οι οποίες από το βάθος προς την επιφάνεια είναι: η βασική ή βλαστική ή μητρική στιβάδα η βλεννώδης ή ακανθωτή στιβάδα η κοκκώδης στιβάδα η διαυγής στιβάδα η κερατίνη στιβάδα 8

9 Η βασική στιβάδα Η βασική στιβάδα είναι η βαθύτερη στιβάδα της επιδερμίδας και μαζί με την ακανθωτή, αποτελούν τη σαλπιγγική στιβάδα. Ρόλος των κυττάρων αυτών είναι η κυτταρική αναγέννηση προκειμένου να αντικατασταθούν τα γηρασμένα κύτταρα που απομακρύνονται με την απολέπιση. Η ακανθωτή στιβάδα Στα κύτταρα αυτής της στιβάδας περιέχονται κοκκία μελανίνης στα οποία οφείλεται το χρώμα του δέρματος. Τα κύτταρα της ακανθώδους στιβάδας βρίσκονται στο πρώτο στάδιο της κερατινοποίησης. Η κοκκώδης στιβάδα Τα κύτταρα αυτά περιέχουν κοκκία κερατοϋαλίνης, μιας πρωτεΐνης που είναι ο πρόδρομος της κερατίνης και βρίσκονται στο δεύτερο στάδιο της κερατινοποίησης. Η διαυγής στιβάδα Η διαυγής στιβάδα υπάρχει μόνο στις παλάμες των χεριών και στα πέλματα. Οι πυρήνες των κυττάρων αυτών ακολουθούν επίσης τη διαδικασία εκφύλισης, ενώ στο κυτταρόπλασμά τους, περιέχεται μια ουσία γνωστή σαν ελαιοειδίνη, που θεωρείται πρόδρομος της κερατίνης. Η κεράτινη στιβάδα Η κεράτινη στιβάδα βρίσκεται ψηλότερα από τις άλλες στιβάδες. Είναι φτωχή σε νερό, εμποτισμένη όμως με λιπίδια, τα οποία της προσφέρουν ευλυγισία και μειώνουν την εξάτμιση της εσωτερικής υγρασίας. Η επιδερμίδα ελαύνεται από τα εξαρτήματα του δέρματος που είναι οι τρίχες και οι εκφορητικοί πόροι των ιδρωτοποιών αδένων και στερείται αγγείων. Μεταξύ της επιδερμίδας και του χορίου σχηματίζεται ένας σύνδεσμος ο οποίος καλείται δερματοεπιδερμικός σύνδεσμος και έχει σαν σκοπό: τη στερεή σύνδεση μεταξύ επιδερμίδας και δέρματος τη θρέψη της επιδερμίδας που επιτυγχάνεται μέσω αυτού 9

10 Χόριο τη διέλευση ουσιών από την επιδερμίδα προς το χόριο και αντιστρόφως. Το χόριο βρίσκεται ακριβώς κάτω από την επιδερμίδα. Κυμαίνεται μεταξύ 0,5 και 4,0mm. Αποτελείται από συνδετικό ιστό και θεμέλιο ουσία, η οποία περικλείει το μεγαλύτερο μέρος του περιεχομένου στο δέρμα νερού. Η θεμέλιος ουσία είναι παχύρρευστο, κολλωειδές υγρό, που γεμίζει τα ενδιάμεσα μεταξύ των κυττάρων και των ινών του δέρματος. Το χόριο είναι ο ιστός που συγκρατεί το δέρμα χάρη στις ίνες κολλαγόνου και ελαστίνης που περικλείει. Ακόμα, περιλαμβάνει ινοβλάστες που είναι ο τόπος παραγωγής των πρωτεϊνών και άλλων μακρομορίων, μακροφάγα, νεύρα, αιμοφόρα και λεμφοφόρα αγγεία. Οι ίνες του κολλαγόνου είναι ινώδεις πρωτεΐνες του χορίου που σχηματίζουν δεσμίδες ινών και αποτελούν το 75% του συνολικού συνδετικού ιστού. Σκοπός τους είναι να εξασφαλίσουν τη μηχανική αντίσταση του δέρματος, την ανθεκτικότητα των ιστών και τη διατήρηση της ακεραιότητας της δομής τους. Οι ίνες της ελαστίνης που είναι και αυτές ινώδεις πρωτεΐνες του χορίου, χαρακτηρίζονται από μεγάλη φυσική και χημική ανθεκτικότητα και αποτελούν το 4% αυτού. Εξασφαλίζουν την ελαστικότητα και την τονικότητα του δέρματος. Ακόμη, μέσα στο χόριο βρίσκονται οι αδένες του δέρματος, που είναι οι σμηγματογόνοι και οι ιδρωτοποιοί αδένες και οι θύλακες των τριχών με τους ορθωτήρες μύες. Υπόδερμα Το υπόδερμα αποτελείται από δίκτυο συνδετικού ιστού μέσα στο οποίο περιέχονται λιπώδη κύτταρα. Τα λιπώδη αυτά κύτταρα γεμίζουν με λίπος, το υποδόριο λίπος και ανάλογα με την διατροφική κατάσταση, έχουν μέση διάμετρο μικρά. Το ποσό του υποδόριου λίπους ποικίλει από άτομο σε άτομο και πάνω στο ίδιο άτομο ανάλογα με την περιοχή. Είναι άφθονο στο δέρμα των μαστών, της κοιλιάς των γλουτών κ.τ.λ. και ελάχιστο ή και καθόλου στα βλέφαρα, τα χείλη, τη μύτη και τα αυτιά. Ο λιπώδης αυτός ιστός διαμορφώνει τη σιλουέτα και εξαρτάται από την ηλικία 10

11 και το φύλο. Μπορεί να ποικίλει μεταξύ ισχνών και παχύσαρκων ατόμων από 2-30mm. Μέσα στο υπόδερμα βρίσκονται αγγεία, νεύρα, νευρικές απολήξεις, ιδρωτοποιοί αδένες και μερικοί τριχοσμηγματικοί θύλακες ενώ μέσω αυτού, συνδέεται το δέρμα με τα υποκείμενα όργανα. Το υπόδερμα αποτελεί απόθεμα ενέργειας και θρεπτικών ουσιών. Επίσης, εξασφαλίζει μηχανική προστασία (Λεονταρίδου,2004). Εικ.1 Ιστολογία του δέρματος 1.3 ΑΔΕΝΕΣ ΤΟΥ ΔΕΡΜΑΤΟΣ Οι αδένες του δέρματος είναι δυο κυρίως ειδών: οι σμηγματογόνοι που εκβάλλουν στον τριχοσμηγματικο θύλακο και οι ιδρωτοποιοί που εκβάλλουν στην ελεύθερη επιφάνεια του δέρματος. Σμηγματογόνοι αδένες Οι σμηγματογόνοι αδένες βρίσκονται μέσα στο δέρμα, με τους πόρους τους να εκβάλλουν μέσα στον τριχοσμηγματικό θύλακα. Γενικά απουσιάζουν από τις παλάμες των χεριών και τα πέλματα. Τα κύτταρα των αδένων αυτών μεταβάλλονται ολοκληρωτικά σε έκκριμα που αποβάλλεται και για το λόγο αυτό καλούνται ολοκρινείς αδένες. Οι σμηγματογόνοι αδένες είναι εξαιρετικά ευαίσθητοι στα ανδρογόνα, τα οποία τους διεγείρουν, προκαλώντας την αύξηση τους και την παραγωγή του σμήγματος. 11

12 Το σμήγμα είναι ημίρευστο, λιπαρό υποκατάστατο που εκκρίνουν οι αδένες αυτοί και υπολογίζεται σε 1-2 gr την ημέρα. Αποτελείται από λιπίδια, ελεύθερα λιπαρά οξέα, εστέρες, χοληστερόλη, εστέρες κεριού και άλλες ουσίες και εκκρίνεται μέσω του τριχικού θύλακα προς την επιφάνεια του δέρματος. Η παραγωγή του γίνεται στη βασική στιβάδα του αδένα και εξαρτάται από την ηλικία (επιτάχυνση της παραγωγής κατά την ήβη και ελάττωση με το πέρασμα της ηλικίας) και τους ενδοκρινείς αδένες (υπόφυση,θύμος,θυρεοειδής και επινεφρίδια). Μεγάλο ρόλο στην αυξημένη έκκριση του σμήγματος παίζουν και τα ανδρογόνα. Όταν το σμήγμα σκληραίνει οι πόροι κλείνουν κι ένα μαύρο στίγμα σχηματίζεται (φαγέσωρας). Βαθύς καθαρισμός των πόρων είναι πρωταρχικής σημασίας στη διατήρηση του καθαρού, από φαγέσωρες, δέρματος. Σκοπός του σμήγματος είναι να διατηρήσει εύκαμπτη την τρίχα και να λιπάνει το δέρμα. Ακόμη, καθιστά το δέρμα αδιάβροχο, ενώ παίζει ένα πολύ σημαντικό ρόλο στη διατήρηση του όξινου μανδύα της επιδερμίδας. Ιδρωτοποιοί αδένες Οι ιδρωτοποιοί αδένες βρίσκονται σε όλη την επιφάνεια του σώματος. Χωρίζονται σε εκκρινείς και αποκρινείς. Οι εκκρινείς αδένες: Απελευθερώνουν το έκκριμά τους απ' ευθείας στην επιφάνεια του δέρματος. Απαντώνται σε ολόκληρο το δέρμα και ιδιαίτερα στα πέλματα των ποδιών, στις παλάμες και στις μασχάλες, με εξαίρεση τους βλεννογόνους. Κάτω από την επίδραση φυσικών ερεθισμάτων όπως είναι η μυϊκή προσπάθεια και ψυχικών ερεθισμάτων, όπως συγκίνηση κ.α., ο ρόλος τους είναι θερμορυθμιστικός. Επίσης έχουν αντιβακτηριακή δράση. Οι αποκρινείς αδένες: Είναι μεγαλύτεροι από τους εκκρινείς και συνήθως προσαρτώνται στην τρίχα. Οι πόροι τους συνήθως βγαίνουν στον τριχικό θύλακα και είναι άφθονοι στην περιοχή των βουβώνων και στις μασχάλες. Η λειτουργία τους βρίσκεται κάτω από τον ορμονικό έλεγχο και δραστηριοποιούνται κατά την ήβη. Διεγείρονται υπό την επίδραση άγχους, φόβου και πόνου (Gawkrodger 2003). 12

13 1.4 ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΔΕΡΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΤΟΥ ΔΕΡΜΑΤΟΣ Το δέρμα δεν αποτελεί απλό περίβλημα του σώματος, αλλά πολύτιμο όργανο. Οι βασικότερες λειτουργίες που επιτελεί αναφέρονται παρακάτω: Η προασπιστική λειτουργία Οφείλεται στις φυσικοχημικές ιδιότητες του δέρματος και αναλυτικότερα θα μπορούσε να αναφερθεί σαν: Προστασία από χημικές κακώσεις- Αυτές εξουδετερώνονται στο επίπεδο της επιδερμίδας, του δερμοεπιδερμικού υμένα και στο επίπεδο του χορίου. Η λειτουργία αυτή βασίζεται στην ελαστικότητα, την ανθεκτικότητα και το διατατό του δέρματος. Κατά συνέπεια στην παρουσία των ελαστικών ινών, στην αρχιτεκτονική των κολλαγόνων ινών και στην μικρή ποσότητα νερού που περιέχεται σ αυτό. Προστασία από εξωτερικές θερμικές επιδράσεις - Το δέρμα δρα σαν μονωτικό μέσο, κυρίως δια της επιδερμίδας. Προφυλάσσει τα εσωτερικά όργανα απέναντι στις εξωτερικές θερμικές επιδράσεις (ψύχος ή θερμότητα). Προστασία από ηλεκτρικές κακώσεις - Το δέρμα είναι φορτισμένο αρνητικά. Η αντίσταση του οφείλεται κατά κύριο λόγο στην κερατίνη στιβάδα της επιδερμίδας. Επομένως, αν π.χ. η επιδερμίδα είναι λεπτή και η υγρή η αντίσταση θα είναι μικρότερη. Προστασία από την ηλιακή ακτινοβολία- Το δέρμα προφυλάσσει και προφυλάσσεται από την ηλιακή ακτινοβολία με τη μελανίνη που βρίσκεται στη βασική στιβάδα της επιδερμίδας. Γι αυτό το δέρμα των ανθρώπων της μαύρης φυλής είναι ανθεκτικότερο από αυτό των ανθρώπων της λευκής. Προστασία από χημικές μεταβολές- Με τη βοήθεια της κερατίνης στιβάδας της επιδερμίδας η οποία είναι ανθεκτική στα ασθενή οξέα και αλκάλια, του όξινου μανδύα του δέρματος και του λεπτού στρώματος σμήγματος που καλύπτει την επιδερμίδα. 13

14 Προστασία από μικροβιακές και παρασιτικές προσβολές- Η κερατίνη στιβάδα της επιδερμίδας είναι αδιαπέραστη από τα μικρόβια. Η συνεχής απολέπισή της, τη βοηθά να αποβάλλει (συγχρόνως) τους μικροοργανισμούς που κάθονται πάνω της. Ο ιδρώτας και το σμήγμα που αποβάλλονται συνεχώς επίσης παρασύρουν τους μικροοργανισμούς που έχουν επικαθίσει στην επιδερμίδα. Θερμορυθμιστική λειτουργία Η σταθερή θερμοκρασία του δέρματος (37 ο ) ρυθμίζεται από τον υποθάλαμο. Σ αυτήν τη ρύθμιση - ισορροπία το δέρμα παίζει σημαντικό ρόλο με δυο κυρίως μηχανισμούς. Σε περίπτωση αύξησης της θερμοκρασίας του περιβάλλοντος προκαλείται αντανακλαστικά: διέγερση των εκκριτικών νευρικών απολήξεων και παραγωγή ιδρώτα, με την εξάτμιση του οποίου καταναλώνεται θερμότητα. διέγερση των αγγειοκινητικών απολήξεων και αγγειοδιαστολή ή αγγειοσυστολή. Το δέρμα σαν αισθητήριο όργανο Στο δέρμα βρίσκεται το αισθητήριο όργανο της αφής, της πίεσης, του θερμού, του ψυχρού, του πόνου. Κάθε ένα από αυτά υλοποιείται από τις αντίστοιχες νευρικές απολήξεις και τα νευρικά σωματίδια τα οποία βρίσκονται στο δέρμα. Υδρολιπιδική ταινία της επιδερμίδας-όξινος μανδύας Ο όξινος μανδύας προέρχεται από εκκρίσεις και απολεπίσεις της κεράτινης στιβάδας και περιέχει ποικίλα χημικά προϊόντα. Οι εκκρίσεις σμήγματος και ιδρώτα, σχηματίζουν μια γαλακτώδη ουσία, στην οποία οφείλεται κατά ένα μεγάλο μέρος η προστασία του δέρματος. Η παρουσία του γαλακτικού οξέος ευθύνεται, σε μεγάλο βαθμό, για το όξινο ph της υδρολιπιδικής ταινίας της επιφάνειας του δέρματος. Το φυσιολογικό ph του δέρματος κυμαίνεται από 4,5-6. Η σύνθεση της ταινίας αυτής ποικίλει ανάλογα με την ηλικία του ατόμου. Ο αριθμός των σμηγματογόνων αδένων ποικίλει ανάλογα με 14

15 το σημείο του σώματος. Έτσι, η ποσότητα των λιπιδίων στην επιφάνεια του δέρματος ελαττώνεται από το πρόσωπο προς την πλάτη, το στήθος, την κοιλιά και τα άκρα. Η υδρολιπιδική ταινία είναι υπεύθυνη : Για την ποιότητα της εξωτερικής όψης του δέρματος και προστατεύει τον οργανισμό από τις επιθέσεις του περιβάλλοντος. Μαζί με την κεράτινη στιβάδα: Εμποδίζουν τη διείσδυση ουσιών στο δέρμα από έξω Ρυθμίζουν την ενυδάτωση επενεργώντας στο βαθμό εξάτμισης του νερού από την επιφάνεια του δέρματος και βοηθώντας στη διατήρηση των υγροσκοπικών ουσιών στα κερατινοκύτταρα. Κάθε ανωμαλία στην ενυδάτωση της κερατίνης έχει επιπτώσεις στη διαπερατότητα και ελαστικότητα του δέρματος. Δερματική απορρόφηση Mε τον όρο δερματική απορρόφηση,εννοούμε το φαινόμενο της διαβάσεως του δέρματος από μια ουσία, η οποία εφαρμόζεται σ' αυτό τοπικά. Η διάβαση αυτή μπορεί να συντελεστεί, είτε δια μέσου της κεράτινης στιβάδας της επιδερμίδας (διαδερμική οδός), είτε δια μέσου των θυλάκων των τριχών και των ιδρωτοποιών αδένων (διαθυλακική οδός). Το φαινόμενο της δερματικής απορρόφησης περιλαμβάνει μια σειρά από ξεχωριστά και διαδοχικά φαινόμενα διαβάσεως. Τα μόρια της καλλυντικής ή φαρμακευτικής ουσίας θα πρέπει να προσληφθούν στην επιφάνεια της κερατίνης στιβάδας, εκ των υστέρων θα πρέπει να διαχυθούν σ' αυτήν, να διέλθουν δια μέσου του φράγματος κερατίνης - φωσφολιπιδίων της κεράτινης στιβάδας, να κατανεμηθούν και ακολούθως να διαχυθούν δια μέσου των στιβάδων της ζωντανής επιδερμίδας, στη συνέχεια να διαχυθούν δια μέσω της επιδερμίδας και του θηλώδους χορίου, μέχρις ότου να φθάσουν στο αγγειακό δίκτυο και να διεισδύσουν στο αίμα. Στη διαθυλακική οδό τα μόρια της καλλυντικής ή φαρμακευτικής ουσίας θα πρέπει να προσληφθούν στο σμήγμα και στη συνέχεια να γίνει διάχυση της ουσίας δια μέσου των λιπιδίων προς τον σμηγματογόνο πόρο. Στα επόμενα στάδια η ουσία ακολουθεί πλέον τον ίδιο δρόμο με την δερματική απορρόφηση. 15

16 Ένας από τους πρώτους παράγοντες που πρέπει να ξεπεράσει η ουσία είναι η κερατίνη στιβάδα η οποία αποτελεί το μεγαλύτερο φράγμα του δέρματος. Είναι η στιβάδα που συνήθως ρυθμίζει το φαινόμενο της δερματικής απορρόφησης. Αν για κάποιο λόγο η κερατίνη στιβάδα καταστραφεί (απολέπιση), τότε αυξάνεται η διαπερατότητά της σε διάφορες ουσίες.η κερατίνη δεν είναι αδρανές υλικό, μπορεί να μαλακώσει, να διαλύεται, να αφυδατώνεται και γενικότερα να μεταβάλλεται με διάφορους τρόπους οπότε τροποποιείται και η λειτουργία του φραγμού. Από τις υπόλοιπες στιβάδες η απορρόφηση εκ των υστέρων γίνεται ευκολότερα. Εάν για κάποιο λόγο η ταχύτητα διάχυσης στις υπόλοιπες στιβάδες ελαττωθεί σημαντικά λόγω μειωμένης αιμάτωσης της περιοχής (όπως σε περιπτώσεις ψύξης, στρες κ.α.), τότε και η διάχυση της κερατίνης επηρεάζεται. Αυτό είναι πολύ σημαντικό για την αποτελεσματικότητα ορισμένων καλλυντικών που χορηγούνται το χειμώνα ή τη διαφορά αποτελεσματικότητας των καλλυντικών όταν χορηγούνται σε διαφορετικά κλίματα. 1.5 ΒΑΣΙΚΕΣ ΟΥΣΙΕΣ ΤΟΥ ΔΕΡΜΑΤΟΣ Κολλαγόνο Το κολλαγόνο είναι μια απλή πρωτεΐνη, που ισοδυναμεί με το ένα τέταρτο της συνολικής πρωτεΐνης που υπάρχει στο σώμα. Είναι κύριο συστατικό του συνδετικού ιστού του χορίου, αποτελώντας το 75-80% του βάρους του, μετά την αφαίρεση του νερού. Είναι μια πρωτεΐνη που βρίσκεται στους τένοντες και στα οστά με τη μορφή μικρών ινών ( κολλαγόνες ίνες). Είναι υπεύθυνο για το σφιχτό δέρμα, την ελαστικότητα, την σωστή υγρασία και την συνεχή ανανέωση των κυττάρων του δέρματος. Στο δέρμα υπάρχει σε 2 μορφές: το διαλυτό κολλαγόνο (τροπογολλαγόνο) και το αδιάλυτο. Το διαλυτό κολλαγόνο, σε αντίθεση με το αδιάλυτο, έχει την ικανότητα να απορροφά εύκολα την υγρασία και να φουσκώνει, δίνοντας ελαστικότητα στο συνδετικό ιστό. Καθώς το δέρμα γερνάει, η ποσότητα του διαλυτού κολλαγόνου μειώνεται ενώ αυξάνεται η ποσότητα του αδιάλυτου. Αυτό εκδηλώνεται με απώλεια ελαστικότητας του δέρματος και σχηματισμό ρυτίδων. Οι ελεύθερες ρίζες και οι τοξίνες του περιβάλλοντος καταστρέφουν τις ίνες κολλαγόνου και μειώνουν τα επίπεδα χαλκού, βιταμίνης A, C 16

17 και E στο σώμα, πράγμα, που μειώνει ακόμη περισσότερο την παραγωγή κολλαγόνου. Με το πέρασμα του χρόνου το δέρμα εμφανίζει ρυτίδες, ξηρότητα, χαλάρωση, θαμπάδα. Ελαστίνη Εικ.2 Απεικόνιση δέρματος Η ελαστίνη είναι μια πρωτεΐνη που αποτελεί βασικό συστατικό στοιχείο του συνδετικού ιστού του οργανισμού. Στο δέρμα βρίσκεται στο χόριο σε περιεκτικότητα 4% περίπου, επί του ξηρού του βάρους. Η ποσότητα αυτή μειώνεται με το πέρασμα του χρόνου με συνέπεια το δέρμα να χάνει την ελαστικότητα του (γήρανση δέρματος). Τα νέα επιδερμικά κύτταρα σχηματίζουν τη βάση της επιδερμίδας και αργά κινούνται προς την επιφάνεια, ενώ σταδιακά χάνουν την υγρασία και γίνονται επίπεδα. Το κατώτερο τμήμα της επιδερμίδας είναι το βασικό στρώμα. Τα βασικά κύτταρα είναι υπεύθυνα για τη διατήρηση της επιδερμίδας με την συνεχή ανανέωση των κυττάρων. Το δέρμα είναι σε μία σταθερή κατάσταση αναγγένησης. Τα νέα κύτταρα γεννιούνται στη βάση της επιδερμίδας και μεταναστεύουν αργά στην επιφάνεια. Εκεί απομακρύνονται, πέφτοντας, και αντικαθίστανται από τα νέα κύτταρα. Αυτός ο κύκλος χρειάζεται δύο έως τρεις εβδομάδες, όταν το δέρμα είναι νέο, και το διπλό χρόνο, όταν το δέρμα είναι σε ώριμη ηλικία. Όταν τα κύτταρα αρχίσουν το ταξίδι τους, είναι ογκώδη και υγρά. Ταξιδεύοντας προς την επιφάνεια αρχίζουν να γίνονται επίπεδα και να στεγνώνουν. Όταν φθάσουν στο κεράτινο στρώμα μοιάζουν με λέπια. Αυτό το 17

18 στρώμα των κυττάρων στην επιφάνεια λέγεται κεράτινο στρώμα. Τα κύτταρα στο βασικό στρώμα περιέχουν επίσης μελανοκύτταρα, ειδικά κύτταρα που παράγουν την μελανίνη, που δίνει στην επιδερμίδα το χρώμα της. Οι υπεριώδεις ακτίνες δίνουν το σήμα στα μελανοκύτταρα να ενισχύσουν την παραγωγή της μελανίνης, με αποτέλεσμα να γίνεται πιο σκούρο το δέρμα. Οι άνθρωποι με φακίδες έχουν έναν τέτοιο γενετικό κώδικα, που αναγκάζει τα μελανοκύτταρα τους να παράγουν ακανόνιστα, μερικά να μην παράγουν καθόλου μελανίνη κάτω από τον ήλιο, και άλλα να παράγουν περισσότερη, με αποτέλεσμα το δέρμα να σκουραίνει ανομοιόμορφα. 18

19 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΓΗΡΑΝΣΗ Γήρανση είναι η διαδικασία της συνεχούς βιολογικής μεταβολής του οργανισμού. Είναι ο φαινότυπος της τελικής περιόδου της γήρανσης και χαρακτηρίζεται από την προοδευτική απώλεια της ανάπτυξης και της αναπαραγωγικής ικανότητας των κυττάρων. Τα γεράματα είναι το τελικό σταδιο της ατομικής εξέλιξης του οργανισμού, που θεωρείται ότι αρχίζει για τον άνθρωπο μετά το 75 ο έτος της ηλικίας του. Αυτό όμως δεν είναι απόλυτο. Έτσι, διακρίνουμε το «ημερολογιακό» γήρας, με το οποίο εννούμε τη χρονολογική ηλικία του ατόμου και το «βιολογικό» γήρας, κατά το οποίο παρατηρείται μια αρμονική εξέλιξη και φθορά όλων των οργάνων και των ιστών του σώματος και το «παθολογικό ή πρόωρο γήρας», στο οποίο παρατηρείται μια δυσαρμονική και πρόωρη φθορά των οργάνων που οφείλεται σε συγκεκριμένα νοσολογικά αίτια. Η φυσική αύξηση και το γήρας χαρακτηρίζονται και τα δύο από τις συσσωρευτικές προόδους των βιολογικών φαινομένων. Το γήρας αντικατοπτρίζει μη αναστρέψιμες προοδευτικές μεταβολές στη μορφή και στη λειτουργία που παρατηρούνται στα κύτταρα, στα όργανα και σε ολόκληρο τον οργανισμό. Τα κύτταρα χάνουν την ικανότητα για διαίρεση με την πάροδο του χρόνου. Η έκπτωση των λειτουργιών του σώματος αρχίζει μετά τα 30. Ο ρυθμός της γήρανσης ποικίλει από άτομο σε άτομο και καθορίζεται πρώτα απ όλα από τη γενετική προδιάθεση του κάθε ατόμου και κατά δεύτερο λόγο από περιβαλλοντικούς παράγοντες. Ο τρόπος ζωής, το περιβάλλον και η έκθεση σε διάφορους παράγοντες μπορεί να επηρεάσουν τη διαδικασία της γήρανσης τόσο ανάμεσα στα είδη, όσο και ανάμεσα στα άτομα του ίδιου είδους. Η ακριβής ώρα που η αύξηση σταματάει και το γήρας αρχίζει είναι αδύνατο να διευκρινιστεί, γιατί η αύξηση και το γήρας δεν είναι δύο διαφορετικά φαινόμενα, σε κάποιο σημείο της ζωής του οργανισμού αυτά προχωρούν σαν να ήταν στη σειρά, δηλαδή το ένα μετά το άλλο. Αυτός είναι ο λόγος που ορισμένα άτομα είναι γηρασμένα από τα 60 τους χρόνια και άλλα είναι 80 χωρίς εμφανή σημάδια βιολογικής παρακμής. Οι μεταβολές που εμφανίζονται στο στο δέρμα των ηλικιωμένων πρέπει να θεωρούνται σαν αποτέλεσμα, αφ ενός της κληρονομικής προδιάθεσης του ατόμου και αφετέρου της 19

20 βλαπτικής επίδρασης σ αυτό εξωτερικών και συστηματικών παραγόντων, στους οποίους ήταν εκτεθειμένα κατα τη διάρκεια δεκαετιών. Εικ.3 Διαφορά μεταξύ νεανικού-γηρασμένου δέρματος 2.1. ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΓΗΡΑΝΣΗΣ ΣΤΟΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ Από την ηλικία των 40, ως συνέπεια μιας σειράς προγραμματισμένων γενετικών μεταβολών που αφορούν τις τρεις στρώσεις της επιδερμίδας, παύει η αναγκαία ανανέωση της επιδερμίδας και υποβαθμίζεται η παραγωγή κολλαγόνου και ελαστίνης. Όλα τα συστατικά του δέρματος υποβάλλονται σε μορφολογικές και λειτουργικές αλλαγές κατά τη διαδικασία της γήρανσης. Η επιδερμίδα γίνεται λεπτή δηλαδή αποτελείται από λιγότερα δερματικά στρώματα. Ιδιαίτερα φανερή είναι η επιπεδοποίηση του άλλοτε κυματιστού βασικού στρώματος. Με την επιπεδοποίηση οι θηλές ενώνουν το βασικό στρώμα με το χόριο, το δέρμα γίνεται ευαίσθητο. Η επιδερμίδα έχει την τάση να λεπταίνει κατά 6% ανά δεκαετία, να χάνει την ελαστικότητά της και την ικανότητα αντίστασης κατά της πίεσης. Παρατηρείται μειωμένη δραστηριότητα των κυττάρων της βασικής στιβάδας που οδηγεί στο να καθυστερεί η αναγέννηση της επιδερμίδας. Μελέτες των κυττάρων της επιδερμίδας δείχνουν ότι τα χημικά παράγωγα περνούν ευκολότερα από την επιδερμίδα ηλικιωμένου αλλά μετακινούνται δύσκολα. Έτσι, σαν αποτέλεσμα έχουμε μειωμένη ικανότητα αποθεραπείας των τραυμάτων στο γηρασμένο δέρμα. Λόγω μειωμένης δραστηριότητας διαχωρισμού των κυττάρων στη βασική στιβάδα, τα νεκρά κύτταρα παραμένουν το διπλάσιο χρόνο στο κεράτινο στρώμα. Έτσι, υποβάλλονται για περισσότερο χρόνο στις βλαπτικές επιδράσεις του περιβάλλοντος. 20

21 Η κυριότερη συνέπεια είναι η μειωμένη δέσμευση υγρασίας στην κερατίνη στιβάδα, όπου διαπιστώνεται η ξηρότητα του γηρασμένου δέρματος που γίνεται φανερή από την αφή που είναι τραχιά με όψη θαμπή. Το δέρμα απολεπίζεται, παρουσιάζει μείωση της ελαστικότητάς του, καθώς τα νεκρά κύτταρα της κερατίνης στιβάδας δεν βρίσκονται πια τόσο πυκνά το ένα στο άλλο ώστε να δημιουργούνται δίοδοι. Οι σμηγματογόνοι αδένες αυξάνουν το μέγεθος τους για να εξισορροπήσουν τη μειωμένη έκκριση σμήγματος. Τα κύτταρα της χρωστικής μετά τα 30 χάνουν το 8% με 20% των κυττάρων αυτών ανά δεκαετία. Τα κύτταρα των Langerhans, που συνδέονται στενά με τα αμυντικά κύτταρα του σώματος, επίσης μειώνονται. Η γενική ανοσοποιητική κατάσταση γίνεται χειρότερα με το πέρασμα του χρόνου με αποτέλεσμα την αύξηση συχνότητας μολύνσεων (Δερβίσογλου,2002). Η γήρανση του δέρματος μπορεί να διαιρεθεί σε δύο κατηγορίες: τη φυσική, εσωτερική γήρανση ή χρονογήρανση και την εξωγενή, πρόωρη γήρανση ή φωτογήρανση ΧΡΟΝΟΓΗΡΑΝΣΗ ΤΟΥ ΔΕΡΜΑΤΟΣ Α)Κλινικά ευρήματα Οι κλινικές εκδηλώσεις της βιολογικής γήρανσης ενός ηλιοπροστατευμένου δέρματος είναι γενικά ανεπαίσθητες. Εκείνες που εμφανίζονται πιο συχνά, είναι κυρίως η χαλάρωση του δέρματος, η λεπτή ρυτίδωση και η ποικιλία των όγκων που είναι δυνατόν να εμφανιστούν. Η χρονογήρανση παρατηρείται αποκλειστικά σε άτομα προχωρημένης ηλικίας ή και σε άτομα νεώτερης ηλικίας που εμφανίζουν όμως σοβαρές παθολογικές καταστάσεις. Β)Μορφολογικές μεταβολές Μορφολογικές μεταβολές που οφείλονται σε φυσική γήρανση παρατηρούνται στην επιδερμίδα, στο χόριο, στο υπόδερμα και στα εξαρτήματα του δέρματος. Αποτέλεσμα των μορφολογικών μεταβολών που συμβαίνουν στο φυσιολογικά γηρασμένο δέρμα είναι και η άλλοτε άλλου βαθμού εξασθένηση των λειτουργιών που 21

22 επιτελεί. Η ικανότητα που έχει η κερατίνη στιβάδα της επιδερμίδας να ρυθμίζει την είσοδο και την έξοδο διαφόρων ουσιών διαμέσου αυτής μειώνεται, με συνέπεια να αυξάνεται η απώλεια υγρασίας διαμέσου της επιδερμίδας, ενώ μειώνεται η αμυντική ικανότητα, ο ρυθμός αντικατάστασης των κυττάρων της επιδερμίδας, η αντίληψη της αισθητικότητας, η αντίδραση στις κακώσεις η παραγωγή βιταμίνης D και η παραγωγή σμήγματος, ενώ η μείωση της παραγωγής ιδρώτα και της αντίδρασης των αγγείων έχει σαν αποτέλεσμα την διαταραχή της θερμορύθμισης του οργανισμού. Ο φραγμός της κερατίνης στιβάδας γίνεται ελαττωματικός και αυτό έχει σαν αποτέλεσμα την απώλεια νερού και την εμφάνιση ξηρότητας στο δέρμα. Το μειονέκτημα αυτό αντιρροπειται, όμως, στους υπερήλικες, με την ελάττωση της έκκρισης του ιδρώτα μαζί με την ελάττωση έκκρισης του σμήγματος, με συνέπεια της διαδερμικης απώλειας νερού. Τελικά, παρά τα όσα πιστεύονται, το δέρμα των υπερήλικων φαίνεται ότι δεν είναι πολύ πιο ξηρό από το δέρμα των νέων ενηλίκων και παιδιών, ιδιαίτερα μάλιστα στο ψυχρό και υγρό περιβάλλον. Τα ανατομικά χαρακτηριστικά αφορούν τις μεταβολές που παρατηρούνται στην επιδερμίδα, στο χόριο και στο υπόδερμα. Αναλυτικότερα: 1. Στην επιδερμίδα Γενικά αναφέρεται ότι η επιδερμίδα λεπτύνεται και γίνεται ατροφική με την πάροδο της ηλικίας και αυτό οφείλεται στο ότι με τα χρόνια τα μεσοθηλαια διαστήματα της επιδερμίδας σχεδόν εξαφανίζονται και ο δερμοεπιδερμικός σύνδεσμος χάνει την κυματοειδή του μορφή. Για το λόγο αυτό η επιδερμίδα έχει μικρότερο μήκος. Εάν εφαρμοστεί μια δύναμη απόσχεσης στην επιδερμίδα, υπάρχει η πιθανότητα να αποκολληθεί. Κατά τη γήρανση του δέρματος παρατηρείται μείωση της μίτωσης των κυττάρων που βρίσκονται στα μεσοθήλαια διαστήματα, ενώ παρατηρείται αύξηση της μίτωσης των κυττάρων της υπερθηλώδους περιοχής. Κύτταρα με οδοντωτή διαχωριστική επιφάνεια βρίσκονται στη δερματική θηλή του δερμοεπιδερμικού συνδέσμου, δηλαδή υποθηλώδες τμήμα. Ενώ, κύτταρα μη οδοντωτά έχουν μια επίπεδη σύνδεση με το δερμοεπιδερμικό σύνδεσμο στα μεσοθήλαια διαστήματα. Έτσι, συμπεραίνουμε ότι λόγω της ελάττωσης της αναγεννητικής ικανότητας οδηγεί στη συνολική λέπτυνση της επιδερμίδας, η αύξηση της μιτωτικής δραστηριότητας των κυττάρων στις υπερθηλώδεις περιοχές δεν είναι 22

23 επαρκής για αντισταθμιστές λόγω της μείωσης της μιτωτικής ικανότητας των κυττάρων των μεσοθήλαιων διαστημάτων. Αυτές οι αλλαγές επιδρούν και επιφέρουν την επιπέδωση δερμοεπιδερμικού ορίου που οφείλεται κυρίως: στην υποχώρηση των μεσοθήλαιων διαστημάτων της επιδερμίδας, λόγω μείωσης της μιτωτικής δραστηριότητας των μη οδοντωτών κυττάρων στις θέσεις αυτές. στην αύξηση του πάχους της επιδερμίδας στις υπερθηλώδεις περιοχές, λόγω αύξησης της μιτωτικής δραστηριότητας των οδοντωτών κυττάρων στις θέσεις αυτές. Κατά συνέπεια έχουμε λιγότερα κύτταρα της βασικής στιβάδας κατά μονάδα επιφάνειας. Έτσι, έχουμε σύσπαση ελάττωση και συστολή του αναπαραγωγικού τμήματος της επιδερμίδας. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα την ελάττωση του αριθμού των κεράτινο-κυττάρων που φτάνουν στην επιφάνεια του δέρματος. Οι νηματοειδείς προεκβολές των βασικών κυττάρων που υπάρχουν μέσα στο κυρίως δέρμα, στο χόριο, δεν υπάρχουν σε ηλικιωμένα άτομα. Παρατηρώντας τα κύτταρα της επιδερμίδας με το ηλ. μικροσκόπιο, δεν έχουν αποκαλυφθεί μεγάλες διαφορές ανάμεσα στα κύτταρα των νέων και των ηλικιωμένων. 2. Στο χόριο Οι μεταβολές που παρατηρούνται στο χόριο δημιουργούν και είναι υπεύθυνες για τις περισσότερες από τις μικροσκοπικές, μορφολογικές εκδηλώσεις του ηλικιωμένου δέρματος και πιθανολογείται ότι συμβάλλουν σημαντικά για την εκδήλωση των αλλοιώσεων που συμβαίνουν και στην επιδερμίδα. Παρατηρείται μείωση του πάχους του χορίου από το 20 ο έτος και μετά κατά 1% λιγότερες ίνες κολλαγόνου οι οποίες αλλάζουν τη δομή τους, τη διαλυτότητα και την ικανότητα αποικοδόμησης. Γίνονται σκληρότερες και παχύτερες. Η ελαστίνη εμφανίζει με την ηλικία αλλαγές στη χημική της σύνθεση και προοδευτική μείωση του γλουταμινικού οξέως και της λυσίνης που περιέχει. Επιπλέον, ο αριθμός των μακροφάγων, των ινοκυττάρων και των μαστοκυττάρων μειώνεται εξίσου και έτσι με την πάροδο των ετών η λειτουργία τους μειώνεται. Οι ινοβλάστες συρρικνώνονται και η ανακύκλωση της θεμέλιας ουσίας από τους ινοβλάστες μειώνεται. Το γηρασμένο δέρμα περιέχει 23

24 πολύ λεπτές ίνες ελαστίνης και η μεσοκυττάριος ουσία περιέχει ένα άμορφο υλικό που εμφανίζεται να αποτελείται από προϊόντα εκφύλισης. Ο συνδετικός ιστός σκληραίνει και οδηγεί σε μειωμένη μεταφορά ουσιών. 3. Στον υποδόριο ιστό Κατά τη γήρανση παρατηρείται ατροφία του υποδόριου λίπους. Έτσι, έχουμε δηλαδή μια λέπτυνση του δέρματος. Το δέρμα αρχίζει να «κρεμάει» στο λαιμό, στις παρειές αλλά και σε ολόκληρο το σώμα. Έχουν παρατηρηθεί διαφορές στο σχήμα, μέγεθος και στις χρωματικές ιδιότητες των κυττάρων της βασικής στιβαδας. Τα κύτταρα του Langerhans ελαττώνονται με την πάροδο της ηλικίας κατά 50%. Κατά συνέπεια έχουμε ελάττωση της ανοσολογικής απάντησης του δέρματος. Το πάχος της κεράτινης στιβάδας φαινομενικά δεν αλλάζει με την πάροδο της ηλικίας. Κατά τους ερευνητές η μέση επιφάνεια των κυττάρων της κερατίνης στιβάδας αυξάνεται στους ηλικιωμένους. Σε ποσοστό 20% στην ηλικία των 80 ετών, εν σχέση με άτομα 20 ετών. Σε σχέση με την προηγούμενη θεωρία σχετικά με την λεπτότητα της επιδερμίδας, αυτό είναι αντίθετο. Μπορεί όμως να εξηγηθεί ως εξής: αφού προηγουμένως αναφέραμε ότι υπάρχει ελάττωση του κυτταρικού πολλαπλασιασμού έτσι έχουμε αύξηση του χρόνου, ο οποίος μεσολαβεί για να ωριμάσουν τα κύτταρα της κερατίνης στιβάδας και έτσι αυξάνεται το μέγεθός της. Οι λειτουργίες που επηρεάζονται από την αλλαγή μεγέθους των κερατινοκυττάρων είναι: a) η διαδερμική απώλεια νερού b) η διαπερατότητα του δέρματος σε εφαρμοζόμενες ουσίες c) η συνοχή των κυττάρων της κερατίνης Για την περίπτωση (a) έχουμε αυξημένη απώλεια νερού Για την περίπτωση (b) έχουμε μείωση της λειτουργίας φραγμού Για την περίπτωση (c) έχουμε ελάττωση της συνοχής των κυττάρων Εξαιτίας όλων αυτών των μεταβολών το γηρασμένο δέρμα εμφανίζεται χαλαρό, τραχύ, λεπτό, ανελαστικό, κιτρινωπό, υπέρχρωμο ή άχρωμο, άκομψο με ρυτίδες λεπτές και αβαθείς, ελάχιστες ευρυαγγείες, κατά τόπους ατροφίες και ανομοιογενείς υπερχρώσεις με τις τρίχες της κεφαλής λιγότερες αποχρωματισμένες, 24

25 καθώς και τα νύχια που δεν μεγαλώνουν πλέον εύκολα. Συγχρόνως, εμφανίζονται διάφοροι όγκοι συνήθως καλοήθεις (θηλώματα, λιπώματα κ.ά) ΦΩΤΟΓΗΡΑΝΣΗ ΤΟΥ ΔΕΡΜΑΤΟΣ Η ενδογενής γήρανση ή χρονογήρανση παρατηρείται αποκλειστικά στους υπερήλικες αλλά και σε νεοτέρα άτομα τα οποία εμφανίζουν σοβαρές παθολογικές καταστάσεις. Η «φωτογήρανση» ή «πρόωρη γήρανση» ή «εξωγενής γήρανση», σε αντίθεση με την ενδογενή γήρανση αρχίζει από την ηλικία των ετών και εγκαθίσταται προοδευτικά μέχρι τα γηρατειά. Η φωτογήρανση αποδίδεται στην μακροχρόνια και παρατεταμένη έκθεση του δέρματος σε υπεριώδη ακτινοβολία (UVR), από εκείνο που έχει προστατευτεί σε μεγάλο βαθμό από την εν λόγω έκθεση κατά τη διάρκεια ζωής του ανθρώπου. Αν και δεν υπάρχουν δεδομένα σχετικά με τον επιπολασμό, είναι συνήθως σε όλες τις φυλές, ενώ σοβαρότερες αλλοιώσεις παρατηρούνται στα άτομα με ανοιχτόχρωμο δέρμα, που ζουν στην ύπαιθρο και σ εκείνα που ζουν σε περιοχές με υψηλή προσπίπτουσα UVR. Η φωτογήρανση εξαρτάται επίσης από το βαθμό της έκθεσης του δέρματος στον ήλιο καθ όλη της ζωής, είτε αυτή αφορά έκθεση κατά τις φυσιολογικές, υπαίθριες δραστηριότητες είτε ηλιοθεραπεία, είτε και τα δύο. Στους ηλικιωμένους, το δέρμα συχνά είναι ξηρό, με πάχυνση, κιτρινωπό, με καφέ (μελαγχρωματικές) κηλίδες, βαθειές ρυτίδες και καλλυμένο με δίκτυο από ψηλές φλέβες (ευρυαγγείες). Α)Κλινικά ευρήματα Η κλινική εικόνα του φωτογηρασμένου δέρματος είναι χαρακτηριστική και διαφέρει εκείνης της φυσιολογικής γήρανσης. Έτσι, παρατηρούνται τραχιές και λεπτές ρυτίδες, χαλαρότητα του δέρματος, κιτρινωπή ή γκριζοκίτρινη εμφάνιση, χλωμό δέρμα με ακανόνιστο χρώμα, βάθυνση των φυσιολογικών πτυχών του δέρματος, εναλλαγή ατροφικών και υπερτροφικών περιοχών, ευρυαγγείες, βαθειές ρυτίδες και ανάπτυξη όγκων καλοηθών ή προκακοήθων ή κακοήθων. Αυτά τα χαρακτηριστικά είναι εμφανεστέρα σε περιοχές όπως το πρόσωπο (π.χ. γραμμές "ποδιού χήνας" γύρω από τα μάτια), τη ραχιαία επιφάνεια του λαιμού (ρομβοειδές δέρμα του λαιμού) και στις ραχιαίες επιφάνειες των αντιβραχίων. 25

26 Β)Μορφολογικές μεταβολές Μέσα στην επιδερμίδα παρατηρείται ατυπία και δυσπλασία των κερατινοκυττάρων, με αυξημένους αριθμούς μελανοκυττάρων και μειωμένους αριθμούς κυττάρων του Langerhans. Το πιο σημαντικό χαρακτηριστικό του φωτογηρασμένου δέρματος είναι η ελάστωση του χορίου, η οποία χαρακτηρίζεται από μη φυσιολογικές, πεπαχυσμένες, πλεγμένες και τελικά κοκκιώδεις άμορφες ελαστικές ίνες και από αλλαγή χρώσης της εξωκυττάριας ουσίας του χορίου, που γίνεται εύκολα ορατή με χρώση αιματοξυλίνης-εωσίνης. Οι αλλοιώσεις αυτές είναι το άμεσο αποτέλεσμα της βλαπτικής επίδρασης των υπεριωδών ακτινών επί της εξωκυττάριας ουσίας του χορίου, καθώς και επί των ινοβλαστών, οι οποίοι παράγουν, πλέον, παθολογική ελαστίνη. Παράλληλα, εξελίσσεται και μια αργή αποσύνθεση της εξωκυττάριας ουσίας από φλεγμονώδεις παράγοντες, οι οποίοι απελευθερώνονται από τα μαστοκύτταρα και ουδετερόφιλα που υπάρχουν κατά εστίες στο εκτεθειμένο στον ήλιο δέρμα. Τα αιμοφόρα αγγεία εμφανίζονται συχνά διατεταμένα και στρεβλά με περιαγγειακή διήθηση ουδετερόφιλων, λεμφοκυττάρων και μαστοκυττάρων που αποκοκκιώνονται, γεγονός που παρατηρείται στα πρώιμα, εξελικτικά στάδια της φωτογήρανσης (Γραμματικόπουλος,2004). 2.2 ΚΛΙΝΙΚΕΣ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΧΡΟΝΟΓΗΡΑΝΣΗΣ-ΦΩΤΟΓΗΡΑΝΣΗΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 1. Συγκριτική εικόνα χρονογήρανσης- φωτογήρανσης Φυσική γήρανση ή χρονογήρανση Δέρμα χαλαρό Δέρμα λεπτό Απώλεια ελαστικότητας, ξηρότητα Βάθυνση των φυσιολογικών πτυχών του δέρματος, λεπτές ρυτίδες Καλοήθεις όγκοι Φωτογήρανση Δέρμα χαλαρό Ανώμαλη δερματική επιφάνεια (εναλλασσόμενες περιοχές βαρειάς ατροφίας και υπερπλασίας) Ευρυαγγείες Απώλεια ελαστικότητας, ξηρότητα και τραχύτητα Βάθυνση των φυσιολογικών πτυχών του δέρματος, λεπτές ρυτίδες, βαθειές ρυτίδες Καλοήθεις, προκακοήθεις και κακοήθεις όγκοι 26

27 2.3 Η ΒΛΑΠΤΙΚΗ ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΥΠΕΡΙΩΔΟΥΣ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑΣ ΣΤΟ ΔΕΡΜΑ Ο ήλιος είναι πηγή ενέργειας για τον πλανήτη μας, χωρίς την ηλιακή ακτινοβολία του οποίου, δεν θα υπήρχε και ζωή. Όμως, η αλόγιστη έκθεση σε αυτήν, συσσωρεύει κυτταρικές βλάβες στο δέρμα και από ένα σημείο και μετά οι επιδράσεις της είναι λίαν επιβλαβείς. Οι υπεριώδεις ακτίνες του ήλιου δε διαπερνούν μόνο την επιδερμίδα, αλλά επίσης και το χόριο, όπου επηρεάζουν τα ζωντανά κύτταρα. Ο ήλιος συμμετέχει ενεργά στην πρόκληση γήρανσης και δερματικού καρκίνου. Επιπλέον, έκθεση στην υπεριώδη ακτινοβολία (UVA, UVB) εξηγεί γιατί το 90% των συμπτωμάτων της πρόωρης γήρανσης παρατηρούνται από τα 20 και μετά. Ακόμα και μικρά ποσά ηλιακής ακτινοβολίας ερεθίζουν περισσότερο τη διαδικασία της γήρανσης. Μικρές δόσεις ακτινοβολίας οδηγούν σε σχηματισμό ρυτίδων. Μακροχρόνιες επαναληπτικές εκθέσεις στο ηλιακό φως είναι υπεύθυνες για τα ανεπιθύμητα αποτελέσματα της γήρανσης. Μακροχρόνιες επαναληπτικές και συσσωρευτικές εκθέσεις στο ηλιακό φως ευθύνονται για τη μεγάλη πλειοψηφία των συνεπειών του γηράσκοντας δέρματος, συμπεριλαμβανομένων και των νεοπλασιών. Ο τόσο επιθετικός όγκος του μελανώματος σχετίζεται με μεγάλες δόσεις ηλιακής ακτινοβολίας στην παιδική και εφηβική ηλικία. Ο ήλιος εκπέμπει υπεριώδη ακτινοβολία την οποία διακρίνουμε σε 3 κατηγορίες, ανάλογα με το μήκος κύματός της: UVC, nm UVB, nm UVA, nm Οι ακτινοβολίες αυτές είναι οι: Υπέρυθρη ακτινοβολία (InfraRed) ορατό φως (Visible Light) Υπεριώδης ακτινοβολία (UltraViolet) Η UVA ακτινοβολία είναι περίπου φορές ασθενέστερη από την UVB ακτινοβολία, όσον αφορά την πρόκληση ηλιακού ερυθήματος, αλλά η παρουσία 27

28 της στην ηλιακή ακτινοβολία που φθανει στη γη είναι κατά φορές μεγαλύτερη από την UVB ακτινοβολία. Είναι υπεύθυνη για τα περισσότερα από τα ορατά σημάδια της γήρανσης. Το χόριο του δέρματος βρίσκεται κάτω από την επιδερμίδα και είναι πλούσιο σε ισχυρές ίνες κολλαγόνου και ελαστίνης που παράγονται απ τους ινοβλάστες και δίνουν στο δέρμα σφρίγος και ελαστικότητα. Η έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία, ιδίως στην UVA προκαλεί απώλεια της απαλότητας και της ευπλαστότητας. Οι αλλοιώσεις αυτές οφείλονται στην τοξική δράση που ασκούν οι UVA στους ινοβλάστες και συνεπάγεται με ελάττωση του αριθμού των ινών που παράγονται, καθώς και με την παραγωγή κακής ποιότητας κολλαγόνου και ελαστίνης. Η καταστροφή των ινών αρχίζει στο επιφανειακό τμήμα του χορίου και κατόπιν επεκτείνεται προοδευτικά κατά βάθος, εξηγώντας γιατί οι ρυτίδες γίνονται όλο και πιο βαθειές. Οι φυσιολογικές ίνες αντικαθίστανται λίγο-λίγο από όξινες ουσίες πουδεν συγκρατούν καλά το νερό πράγμα που συμβάλλει στην αποξήρανση του δέρματος και εξηγείται κατά ένα μεγάλο μέρος η τραχύτητα του. Συγχρόνως, μακροχρόνια έκθεση του δέρματος στην UVA ακτινοβολία προκαλεί βλάβες του DNA και των πρωτεϊνών των δερματικών κυττάρων. Οι βλάβες, όμως, αυτές προκαλούνται έμμεσα λόγω παραγωγής ελευθέρων ριζών, οι οποίες προκαλούν καταστροφή των κυτταρικών μεμβρανών από υπεροξείδωση των λιπιδίων και επιπλέον προκαλούν βλάβες των πρωτεϊνών της επιδερμίδας και του χορίου. Μετά από επανειλημμένες εκθέσεις στην ηλιακή ακτινοβολία οι βλάβες αυτές εμφανίζονται κλινικά σαν ρυτίδες, διαταραχές μελάγχρωσης, ευρυαγγείες και ακτινικές υπερκερατώσεις. Προκαλείται δηλαδή φωτογήρανση. Στην επιφάνεια εμφανίζονται διευρύνσεις μοβ χρώματος που αντιστοιχούν σε ρήξεις τριχοειδών αγγείων (ευρυαγγείες) καθώς και μελαγχρωματικές κηλίδες-δυσχρωμίες. Επιπλέον, οι ιδρωτοποιοί εξαφανίζονται προοδευτικά και οι σμηγματογόνοι αδένες μεγαλώνουν μεν αλλά δεν εκκρίνουν πλέον σωστά το σμήγμα τους, με συνέπεια να μην λιπαίνεται φυσικά η επιδερμίδα και να προκαλείται διαδερμική απώλεια νερού. Η UVB ακτινοβολία θεωρείται η κατ εξοχήν υπεύθυνη για όλες, σχεδόν, τις βλαπτικές επιδράσεις της υπεριώδους ακτινοβολίας στον άνθρωπο. Σε σύγκριση με την υπεριώδη UVΑ, είναι υπεύθυνη για τις περισσότερες βλάβες DNA. Θεωρείται υπεύθυνη για την πρόκληση του ηλιακού ερυθήματος γι αυτό και ονομάζεται ερυθηματογόνος ακτινοβολία, διαπερνά το σώμα μας στη διάρκεια ολόκληρου του 28

29 χρόνου και αποδεσμεύει μεγάλη ενέργεια στις επιφανειακές στιβάδες της επιδερμίδας. Διαπερνά την κερατίνη στιβάδα της επιδερμίδας σε ποσοστό 40% περίπου. Τέλος, η χρόνια επίδραση της UVB ακτινοβολίας στο δέρμα προκαλεί άμεσες βλάβες στο DΝΑ, RNA και στις πρωτεΐνες των κυττάρων της επιδερμίδας. Η UVC ακτινοβολία (UVC, nm) είναι το πιο βραχύ και το πιο ενεργητικό τμήμα του φάσματος UV. Αυτά τα πάρα πολύ ενεργητικά μήκη κύματος είναι τα πιο επικίνδυνα στις τιμές της βλάβης που μπορεί να προκαλέσει σε ζωντανό υλικό. Τα σημαντικά μήκη κύματος στη UVC απομακρύνονται μέσα στην ατμόσφαιρα, κυρίως από την απορρόφηση στο στρώμα του όζοντος και δε φτάνουν στην επιφάνεια της γης σε καμία ποσότητα. Πίνακας 2. Ισχύς διείσδυσης του ηλιακού φάσματος στο δέρμα ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΗΛΙΑΚΗΣ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑΣ ΣΤΟ ΚΟΛΛΑΓΟΝΟ Οι ανθεκτικές ίνες κολλαγόνου που βρίσκονται στο δέρμα παρέχουν σ αυτό ένα βαθμό πυκνότητας και δύναμης. Το κολλαγόνο όμως μειώνεται φυσιολογικά με ρυθμό 1% περίπου ετησίως. Στο νεανικό δέρμα μεμονωμένες ίνες κολλαγόνου οργανώνονται σε δέσμες. Με την πάροδο όμως των χρόνων οι δέσμες αυτές γίνονται φαρδύτερες και στοιβάζονται η μια πάνω στην άλλη ειδικά αν έχει προηγηθεί σημαντική έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία. Έτσι, το εξαιρετικό δίκτυο κολλαγόνου παραμορφώνεται. Μια μελέτη που έγινε στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν πριν λίγα χρόνια έδειξε ότι μια δόση υπεριώδους φωτισμού που ισοδυναμεί με λεπτά έκθεσης στον μεσημεριανό ήλιο, αύξησε δραματικά την παραγωγή ορισμένων ενζύμων στο χόριο, που καταστρέφουν το κολλαγόνο μέσα σε οχτώ ώρες και 29

30 χρειάστηκαν σχεδόν εβδομήντα δύο ώρες μετά την έκθεση προκειμένου τα ενζυμα να επιστρέψουν στο φυσιολογικό τους επίπεδο. Όταν το δέρμα βομβαρδιζόταν με UV κάθε δυο μέρες για αρκετές συνεδρίες τα ένζυμα παρέμεναν σε υψηλά επίπεδα για μια εβδομάδα. Αυτό αποδεικνύει τη μεγάλη καταστροφή κολλαγόνου που προκαλείται απ την αθροιστική δράση του Ήλιου (Murad, 2005) ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΗΛΙΑΚΗΣ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΑΣΤΙΝΗ Σύμφωνα με κάποιους ειδικούς και έρευνες που έγιναν, οι γρηγορότερες και βαθύτερες αλλαγές πρόωρης γήρανσης συμβαίνουν στις ίνες ελαστίνης όταν υπάρχει έντονη έκθεση στις UV. Οι ίνες σταδιακά φαρδαίνουν και ενώ κανονικά αγγίζουν η μία την άλλη με τα εύθραυστα κλαδάκια τους, αυτά γίνονται σκληρά και τελικά εκφυλίζονται και γίνονται μια μπερδεμένη μάζα. Οι λεπτές ίνες ελαστινης γίνονται άκαμπτες, παχιές και το δέρμα χάνει την ελαστικότητά του. Αυτές οι αλλαγές βέβαια συμβαίνουν σ ολους με την πάροδο του χρόνου καθώς τα κύτταρα γερνούν, αλλά σε δέρματα που έχουν υπερεκταθεί σε UV, η ελαστίνη παραμορφώνεται. Η δομή της αλλάζει και μάλιστα το δέρμα γίνεται πιο παχύ σε κάποιες περιοχές κυρίως αυτές που εκτίθενται πολύ στον ήλιο. Σε μελέτες που έγιναν, βιοψίες νέων ανθρώπων που περνούν πολύ χρόνο κάτω από τον ήλιο έδειξαν ότι ο προχωρημένος εκφυλισμός μπορεί να συμβεί ακόμη και στην ηλικία των ετών. 2.4 ΑΝΤΗΛΙΑΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ Αντηλιακά ονομάζονται τα κοσμητολογικά προϊόντα που εμποδίζουν την διείσδυση της ηλιακής ακτινοβολίας στο δέρμα και αποτρέπουν ή ελαχιστοποιούν τις βλαπτικές συνέπειες της ακτινοβολίας αυτής, άμεσες ή όψιμες, στον ανθρώπινο οργανισμό. Η αποτελεσματικότητά τους εκφράζεται από το λεγόμενο δείκτη προστασίας (SPF: Sun Protection Factor). Αποτελούνται από ένα μόνο φίλτρο ή από συνδυασμό οργανικών αντηλιακών φίλτρων και ανόργανων φωτοανακλαστών, που είναι ενσωματωμένα σε ένα κοσμητολογικό έκδοχο. Το έκδοχο μπορεί να έχει μορφή κρέμας, αλοιφής, κρεμαλοιφής, γαλακτώματος, γέλης, λοσιόν, ελαίου, spray ή stick. Τα αντηλιακά σε μορφή γαλακτώματος ή κρέμας θεωρείται ότι προσφέρουν καλύτερη προστασία από τα αντηλιακά λάδια. Η επιλογή του κατάλληλου, για κάθε περίπτωση, αντηλιακού παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στη σωστή προστασία του δέρματος κατά τη 30

31 διάρκεια της έκθεσής του στον ήλιο. Η επιλογή πρέπει να γίνεται με κριτήριο τον τύπο του δέρματος (κανονικό, λιπαρό ή ξηρό), τον φωτότυπο, τον δείκτη προστασίας, τις συνθήκες περιβάλλοντος, την περιοχή του σώματος που θα εφαρμοστεί το αντηλιακό, καθώς και τις ιδιαιτερότητες του ατόμου (δερματολογικές ασθένειες, αλλεργίες κ.α.). Ένα αποτελεσματικό αντηλιακό προϊόν θα πρέπει να έχει τα εξής χαρακτηριστικά : να έχει ευρύ φάσμα απορρόφησης (UVA και UVB) και να απορροφά την υπέρυθρη και μέρος της ορατής ακτινοβολίας να είναι κοσμητολογικά αποδεκτό, δηλαδή να απλώνεται ομοιόμορφα στο δέρμα, αφήνοντας αόρατο φιλμ να είναι φωτοχημικά σταθερό να απορροφά την ακτινοβολία χωρίς να διασπάται σε τοξικά παράγωγα ή να δημιουργεί αντιδράσεις ευαισθητοποίησης να μην επηρεάζει την ακεραιότητα του δέρματος να έχει μακρά διάρκεια δράσης σε επαναλαμβανόμενη χρήση σε μεγάλες επιφάνειες να είναι άοσμο και να μη βάφει τα ρούχα και τέλος να μην εξατμίζεται και να είναι ανθεκτικό στο νερό και στον ιδρώτα. Η αντηλιακή κρέμα θα πρέπει να ανανεώνεται πολλές φορές την ημέρα, γιατί διαφορετικά δεν δρα πλέον προστατευτικά, εφόσον αλλοιώνεται με τον ιδρώτα και το νερό της θάλασσας. 31

32 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΡΥΤΙΔΕΣ Α)Κλινικά ευρήματα Οι ρυτίδες είναι δερματικές πτυχές και αποτελούν το πιο χαρακτηριστικό γνώρισμα του γηρασμένου και ιδιαίτερα του φωτογηρασμένου δέρματος. Εμφανίζονται, συνήθως, μετά το τριακοστό έτος της ηλικία και αποτελούν πτυχές και αναδιπλώσεις του δέρματος, συχνά αμφοτερόπλευρες και συμμετρικές. Β)Αιτιοπαθογένεια Το δέρμα, όπως είναι γνωστό, ακολουθεί τις κινήσεις των υποκείμενων μυών. Στο πρόσωπο κυρίως και λιγότερο στο λαιμό οι κινήσεις των μυών συνίσταται σε συσπάσεις έκφρασης. Η κίνηση αυτή των μυών προκαλεί παροδική μεν, αλλά επαναλαμβανόμενη αναδίπλωση στην ίδια πάντοτε περιοχή του δέρματος. Καθώς το δέρμα γερνάει, χάνει την ελαστικότητά του. Τα λιπώδη κύτταρα κάτω από την επιδερμίδα ατροφούν και το δίκτυο των ελαστικών και κολλαγόνων ινών χαλαρώνει και διαρρηγνύεται. Αν το άτομο είναι νεαράς ηλικίας, δηλαδή με φυσιολογικό ελαστικό ιστό, δεν δημιουργούνται ρυτίδες. Αν, όμως, το άτομο έχει δέρμα φωτογηρασμένο, αναπτύσσονται ρυτίδες επειδή το δέρμα αδυνατεί πλέον να παρακολουθήσει τις κινήσεις των μυών, αφού ο ελαστικός του ιστός, λόγω της μακροχρόνιας έκθεσης στον ήλιο, έχει υποστεί εκφύλιση δηλαδή ελάστωση, που σημαίνει πάχυνση του δέρματος. Επομένως, στα σημεία όπου συμβαίνουν οι συχνότερες και δυνατότερες συσπάσεις μυών, όπως γύρω από τα μάτια και το στόμα, αλλά και στις περιοχές όπου οι χαρακτηριστικές εκφράσεις μας σχηματίζουν γραμμές, εμφανίζονται οι ρυτίδες. Εννοείται, ότι η ελάστωση που παρατηρείται, δηλαδή η γήρανση και κυρίως η φωτογήρανση και οι ρυτίδες είναι ανάλογη με το χρόνο έκθεσης στον ήλιο κατά τη διάρκεια της ζωής. 32

33 Τα αίτια δημιουργίας ρυτίδων είναι πολλά και πολύπλοκα. Κάποια από αυτά είναι τα εξής: η ηλικία με τη λειτουργική φθορά των κυττάρων η αφυδάτωση του δέρματος η συρρίκνωση του συνδετικού ιστού με την πάροδο του χρόνου η κληρονομικότητα εξωτερικοί παράγοντες (όπως η παρατεταμένη έκθεση στον ήλιο, καιρικές συνθήκες) το αλκοόλ το κάπνισμα ασθένειες, νευρικές διαταραχές ψυχολογικοί παράγοντες η υπερκόπωση Οι ρυτίδες διακρίνονται σε: α) ρυτίδες ενδογενούς γήρανσης και περιβαλλοντικής γήρανσης, οι οποίες είναι λεπτές ρυτίδες, που συνήθως εντοπίζονται στα μάγουλα, τα χείλη, το λαιμό, τον αυχένα και το στήθος. β) ρυτίδες έκφρασης, οι οποίες είναι βαθειές ρυτίδες και αποτελούν συνέπεια της δραστηριότητας των μιμητικών μυών του προσώπου. Εντοπίζονται: στο μέτωπο (οριζόντια) στο μεσόφρυο (κάθετα) στα μάτια (κάθετα ή οριζόντια) περιστοματικά (κάθετα). Σύμφωνα με άλλη ταξινόμιση, οι ρυτίδες διακρίνονται σε: α) μόνιμες ή σταθερές, οι οποίες είναι βαθειές και εντοπίζονται στο πρόσωπο στο λαιμό. Με την έκταση του δέρματος δεν εξαφανίζονται β) Πρόσκαιρες ή παροδικές, οι οποίες είναι λεπτές, εντοπίζονται στους γλουτούς και στην κοιλιά και εξαφανίζονται με την έκταση του δέρματος 33

34 Επίσης, οι ρυτίδες διακρίνονται σε: γραμμοειδείς, εκφραστικές, ανάγλυφες, δυναμικές, κινητικές και μικτές. Συνήθως, οι ρυτίδες οφείλονται στον συνδετικό ιστό, ο οποίος με την πάροδο του χρόνου συρρικνώνεται, οι λειτουργίες του επιβραδύνονται, οι μυϊκές ίνες χάνουν την ελαστικότητά τους, το δέρμα αρχίζει να λεπταίνει και οι πρώτες ρυτίδες εγκαθίστανται γύρω από τα μάτια, το πρόσωπο, το λαιμό. 3.1.ΡΥΤΙΔΕΣ ΓΗΡΑΝΣΗΣ ΓΥΡΩ ΑΠΟ ΤΑ ΜΑΤΙΑ Γύρω από τα μάτια, το δέρμα είναι πιο λεπτό, υπάρχει πολύ υποδόριο λίπος και οι μύες βρίσκονται σε κίνηση μονίμως. Η κεράτινη στιβάδα είναι πιο λεπτή (από 3 μέχρι 5 στιβάδες πάχος), ενώ είναι παχύτερη στο υπόλοιπο πρόσωπο (από εφτά μέχρι δέκα στιβάδες). Οι σαράντα τέσσερις μικροί μύες, οι οποίοι περιβάλουν το μάτι, κινούνται φορές την ημέρα. Επίσης, γύρω από τα μάτια οι σμηγματογόνοι αδένες, αν και είναι πιο ορατοί, είναι λιγότεροι. Αυτός είναι ο λόγος που το δέρμα σε αυτό το σημείο είναι πιο ξηρό, πιο εύθραυστο και ευάλωτο στις επιθέσεις του περιβάλλοντος. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το πόσο εύκολα μπορεί να πρηστεί αυτή η περιοχή. Και καθώς το δέρμα είναι τόσο λεπτό, τα 34