Νικηφόρος Μελισσηνός

Transcript

1 Για παραπομπή : Νικολιά Δήμητρα,, 2003, Περίληψη : Ο Νικηφόρος Μελισσηνός γεννήθηκε περί το Ήταν στρατιωτικός αξιωματούχος και γόνος αριστοκρατικής οικογένειας της Μικράς Ασίας. Το φθινόπωρο του 1080 επαναστάτησε εναντίον του αυτοκράτορα Νικηφόρου Γ Βοτανειάτη στη Νίκαια της Βιθυνίας. Παραιτήθηκε από τις αυτοκρατορικές του φιλοδοξίες τον Απρίλιο του 1081 προκειμένου να αναγνωρίσει την εξουσία του κουνιάδου του, Αλεξίου Α Κομνηνού. Από τον τελευταίο τιμήθηκε με τον τίτλο του καίσαρα. Πέθανε στις 17 Νοεμβρίου Τόπος και Χρόνος Γέννησης περί το 1045, τόπος άγνωστος Τόπος και Χρόνος Θανάτου 17 Νοεμβρίου 1104, τόπος άγνωστος Κύρια Ιδιότητα Αξιωματούχος 1. Βιογραφικά στοιχεία Ο γεννήθηκε περί το Την ευγενική του καταγωγή την όφειλε και στους δύο γονείς του, που ανήκαν σε παλαιές αριστοκρατικές οικογένειες, μέλη των οποίων είχαν καταλάβει υψηλά αξιώματα στη στρατιωτική ιεραρχία. Ο πατέρας του ανήκε στην οικογένεια των Βούρτζηδων, από τις σπουδαιότερες της στρατιωτικής αριστοκρατίας της Μικράς Ασίας, η οποία ασκούσε την επιρροή της τόσο στο θέμαανατολικών όσο και στην περιοχή της Αντιόχειας. Η μητέρα του προερχόταν από την οικογένεια των Μελισσηνών, μέλη της οποίας είχαν καταλάβει υψηλά αξιώματα στον βυζαντινό στρατό από τον 9ο έως τον 11ο αιώνα και διετέλεσαν στρατηγοί θεμάτων. Ο γάμος του Νικηφόρου Μελισσηνού με την Ευδοκία Κομνηνή, δευτερότοκη κόρη του κουροπαλάτη Ιωάννη Κομνηνού και της Άννας Δαλασσηνής και αδελφή του μετέπειτα αυτοκράτορα Αλεξίου Α ( ), πραγματοποιήθηκε πριν από το 1067 και τον συνέδεσε με τον βασιλικό οίκο των Κομνηνών. Από αυτόν το γάμο ο Μελισσηνός απέκτησε έναν γιο, τον Ιωάννη Κομνηνό. Ο πέθανε στις 17 Νοεμβρίου Στρατιωτική σταδιοδρομία Ο είχε τιμηθεί με τον τίτλο του μαγίστρου πριν από το 1067 και χρημάτισε δούκας Τριαδίτζης (σημ. Σόφια) για χρονικό διάστημα που δεν μπορεί να καθοριστεί με ακρίβεια, αλλά τοποθετείται στα χρόνια της βασιλείας του Κωνσταντίνου Ι Δούκα ή του Ρωμανού Δ Διογένη. Επί βασιλείας του τελευταίου υπηρετούσε στον βυζαντινό στρατό υπό τις διαταγές του κουνιάδου του, πρωτοστράτορος Μανουήλ Κομνηνού. Το φθινόπωρο του 1070 αιχμαλωτίστηκε μαζί με τον Μανουήλ Κομνηνό και τον γαμπρό του, Μιχαήλ Ταρωνίτη, σε συμπλοκή με τους Σελτζούκους του Χρυσόσκουλου κοντά στην πόλη της Σεβάστειας. Η αιχμαλωσία τους όμως δεν κράτησε πολύ, καθώς ο Μανουήλ Κομνηνός έπεισε τον Χρυσόσκουλο να τεθεί στην υπηρεσία του Ρωμανού Δ Διογένη. Όταν ο Νικηφόρος Βοτανειάτης στασίασε εναντίον του Μιχαήλ Ζ Δούκα ( ) τον Οκτώβριο του 1077, ο Μελισσηνός δεν προσχώρησε στο κίνημά του, αντίθετα με πολλούς άλλους μεγαλογαιοκτήμονες της Μικράς Ασίας. Είναι πολύ πιθανόν εκείνη την περίοδο να διορίστηκε στρατηγός των Ανατολικών, αντικαθιστώντας τον στασιαστή στη διοίκηση του θέματος. 1 Φαίνεται ότι, με την ανάρρηση του Νικηφόρου Γ Βοτανειάτη στο θρόνο (άνοιξη 1078), ο Μελισσηνός έπεσε σε δυσμένεια. Το 1080 κατοικούσε στην Κω, όπου μάλλον βρισκόταν εξόριστος επειδή είχε εναντιωθεί στον αυτοκράτορα Δημιουργήθηκε στις 21/7/2017 Σελίδα 1/8

2 Για παραπομπή : Νικολιά Δήμητρα,, 2003, την εποχή της αποστασίας του Επαναστατική δράση Ο εξεγέρθηκε κατά του Νικηφόρου Γ Βοτανειάτη το φθινόπωρο του 1080, στοχεύοντας στην κατάκτηση του αυτοκρατορικού θρόνου. Για την επίτευξη του σκοπού του δεν δίστασε να προσλάβει και να εντάξει στον επαναστατικό του στρατό Σελτζούκους μισθοφόρους, γνωρίζοντας ότι η αριθμητική υπεροχή που του πρόσφεραν ήταν απαραίτητη για την επικράτησή του. Οι τοπικοί πληθυσμοί κατά την προέλασή του στα μικρασιατικά εδάφη τού επεφύλαξαν αυτοκρατορική υποδοχή και έτσι δεν δυσκολεύθηκε να καταλάβει τη Νίκαια της Βιθυνίας και να αναγορευθεί εκεί αυτοκράτορας τον Φεβρουάριο του Ωστόσο, η αποστασία του Αλεξίου Κομνηνού, την οποία ο Μελισσηνός πληροφορήθηκε τον Μάρτιο του ίδιου έτους, τον έκανε να προσαρμόσει τις απαιτήσεις του στα νέα δεδομένα και να προτείνει στον Αλέξιο το διαμελισμό της αυτοκρατορίας, ζητώντας για τον εαυτό του τη διακυβέρνηση των δυτικών επαρχιών και τη στέψη του ως συναυτοκράτορα. Όμως οι διπλωματικοί ελιγμοί του Αλεξίου και η ταχεία εξέλιξη των γεγονότων, που λίγες μέρες μετά οδήγησαν στη στέψη του, έφεραν τον Μελισσηνό ουσιαστικά προ τετελεσμένου γεγονότος. Έτσι δεν άργησε να παραιτηθεί από τις αυτοκρατορικές του βλέψεις και να δεχθεί τα προνόμια που του παραχώρησε ο Αλέξιος Α Κομνηνός: τιμήθηκε με τον τίτλο του καίσαρος και έλαβε ως αυτοκρατορική δωρεά τα έσοδα που προέρχονταν από τη φορολογία στην περιοχή της Θεσσαλονίκης. Το μέγεθος των φιλοδοξιών του Μελισσηνού δεν είναι εύκολο να προσδιοριστεί, καθώς η ευκολία με την οποία εγκατέλειψε τη διεκδίκηση του στέμματος πιθανώς αποκαλύπτει ότι η πραγματική του επιδίωξη δεν ήταν η κατάληψη του θρόνου αλλά η εξασφάλιση των περιουσιακών του στοιχείων, που απειλούνταν από τη σελτζουκική παρουσία στα μικρασιατικά εδάφη. Ενδεικτικό είναι το γεγονός ότι, μετά την ανάρρηση του Αλεξίου Α Κομνηνού στο θρόνο, ο Μελισσηνός εγκατέλειψε την τεράστια ιδιοκτησία του στο Δορύλαιον και παραχώρησε μέρος των αυτοκρατορικών δωρεών στους συγγενείς του Βούρτζηδες. Η αποτυχημένη απόπειρά του να καταλάβει την εξουσία είχε σοβαρές συνέπειες για την εδαφική ακεραιότητα της αυτοκρατορίας, καθώς οι πόλεις στις οποίες είχε εγκαταστήσει φρουρές Σελτζούκων μισθοφόρων παρέμειναν στα χέρια των τελευταίων μετά την αποτυχία της στάσης του. Η εξέγερσή του αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα του πώς η πολιτική διαμάχη για την κατάκτηση του θρόνου και οι προσωπικές φιλοδοξίες των αριστοκρατών αποδυνάμωναν την αυτοκρατορία ως σχηματισμό, δίνοντας την ευκαιρία στους Σελτζούκους να αναμειχθούν στα εσωτερικά της. 4. Η δράση του Νικηφόρου Μελισσηνού από το 1081 έως το θάνατό του Κατά τη δεκαετία ο αναλαμβάνει πολεμική δράση, πάντα στο πλευρό του Αλεξίου Α Κομνηνού. Το φθινόπωρο του 1081 συμμετέχει στη μάχη του Δυρραχίου εναντίον των Νορμανδών του Ροβέρτου Γισκάρδου, ως επικεφαλής τμήματος του αυτοκρατορικού στρατού. Διατηρεί την ίδια θέση και στη μάχη της Δρίστρας (φθινόπωρο 1087) εναντίον των Πετσενέγκων. Κατά τη διάρκεια της μάχης αυτής, που κατέληξε σε ήττα των Βυζαντινών, αιχμαλωτίσθηκε και εξαγοράστηκε από τον αυτοκράτορα Αλέξιο Α. Την άνοιξη του 1091 ο Μελισσηνός έλαβε εντολή από τον αυτοκράτορα να συγκεντρώσει νεοσύλλεκτους, κυρίως μεταξύ των Βουλγάρων και των Βλάχων νομάδων. Στη συνέχεια ηγήθηκε μονάδων του αυτοκρατορικού στρατού στη μάχη που δόθηκε στους πρόποδες του όρους Λεβούνη, της οποίας η αίσια έκβαση απάλλαξε προσωρινά την αυτοκρατορία από τον κίνδυνο των Πετσενέγκων. Το 1094 ο επιβεβαίωσε για άλλη μια φορά την πίστη του στον Αλέξιο Α Κομνηνό όταν έλαβε μέρος στο οικογενειακό συμβούλιο των Κομνηνών για το ζήτημα της αποστασίας του δούκα Δυρραχίου Ιωάννη Κομνηνού και πήρε θέση κατά του στασιαστή. Το ίδιο έτος εστάλη μαζί με τον Γεώργιο Παλαιολόγο και τον Ιωάννη Ταρωνίτη στη Βερόη για να επιτηρεί την γύρω περιοχή που απειλούνταν από τους Κουμάνους. Αυτή είναι και η τελευταία αποστολή του Νικηφόρου Μελισσηνού που αναφέρουν οι πηγές. 1. Gautier, P. (ed.), Nicephori Bryennii historiarum libri quattuor (Corpus Fontium Historiae Byzantinae IX, series Bruxellensis, Bruxelles 1975), σελ. Δημιουργήθηκε στις 21/7/2017 Σελίδα 2/8

3 Για παραπομπή : Νικολιά Δήμητρα,, 2003, 300, σημ Gautier, P. (ed.), Nicephori Bryennii historiarum libri quattuor (Corpus Fontium Historiae Byzantinae IX, series Bruxellensis, Bruxelles 1975), σελ. 301, σημ. 3. Βιβλιογραφία : Βρυώνης Σ., Η παρακμή του μεσαιωνικού Ελληνισμού της Μικράς Ασίας και η διαδικασία του εξισλαμισμού, Αθήνα 2000, Γαλαταριώτου, Κ. (μτφρ.) Cahen C., Pre-ottoman Turkey. A general survey of the material and spiritual culture and history c , London 1968 Cheynet J.-C., Pouvoir et contestations à Byzance ( ), Paris 1990, Byzantina Sorbonensia 9 Βαρζός Κ., Η γενεαλογία των Κομνηνών 1-2, Θεσσαλονίκη 1984, Βυζαντινά Κείμενα και Μελέται 20 Chalandon F., Les Comnènes, 1. Alexios I Comnène ( ), 2. Jean II Comnène ( ) et Manuel Comnène ( ), Paris Angold M., Η βυζαντινή αυτοκρατορία από το 1025 έως το Μια πολιτική ιστορία, Αθήνα 1997, Καργιαννιώτη, Ε. (μτφρ.) Cheynet J.-C., "La résistance aux Turcs en Asie Mineure entre Mantzikert et la Première Croisade", Ευψυχία. Mélanges offerts à Hélène Ahrweiler 1, Paris 1998, Byzantina Sorbonensia 16, Νικηφόρος Βρυέννιος, Ύλη Ιστορίας, Gautier, P. (ed.), Nicéphore Bryennios, Histoire, Corpus Fontium Historiae Byzantinae 9, Bruxelles 1975 Άννα Κομνηνή, Αλεξιάς, Reinsch, D.R. Kambylis, A. (eds), Annae Comnenae Alexias, Corpus Fontium Historiae Byzantinae 40, Berlin New York 2001 Ιωάννης Κίνναμος, Επιτομή, Meineke, A. (ed.), Ioannis Cinnami historiarum libri septem, Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, Bonn 1836 Δικτυογραφία : personkey=107966&keys=,12,,2,&hunits=,1,76275,76579,77235,77291,77699,77871,78495,,76282,,77921,,77745, Νομίσματα Αλεξίου Α Κομνηνού Νομίσματα Νικηφόρου Γ Βοτανειάτου Γλωσσάριo : δούκας, ο (λατ. dux) Αρχαιότητα: Ρωμαίος στρατιωτικός αξιωματούχος ο οποίος σε ορισμένες επαρχίες είχε και διοικητικές αρμοδιότητες. Δημιουργήθηκε στις 21/7/2017 Σελίδα 3/8

4 Για παραπομπή : Νικολιά Δήμητρα,, 2003, Βυζάντιο: Κατά κανόνα ανώτατος στρατιωτικός αξιωματούχος. Από το β μισό του 10ου αιώνα ο όρος δηλώνει το στρατιωτικό διοικητή μεγάλης περιφέρειας. Μετά το 12ο αιώνα οι δούκες εμφανίζονται ως διοικητές μικρών θεμάτων. καίσαρας, ο Στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία ο τίτλος του καίσαρα απονεμόταν στον αυτοκράτορα. Επί Διοκλητιανού ( ) και μετέπειτα, καίσαρας αναγορευόταν ο νεαρός συναυτοκράτορας. Ήταν ο υψηλότερος τίτλος στην ιεραρχία της βυζαντινής αυλής, με διάσημα ένα στέμμα και ένα σταυρό. Τον 8ο αιώνα το αξίωμα του καίσαρα αποδιδόταν συνήθως στο διάδοχο του θρόνου. Τον ύστερο 11ο αιώνα, με τη μεταρρύθμιση του Αλεξίου Α Κομνηνού ( ), ο καίσαρας υποβαθμίστηκε, έγινε ο τρίτος στην ιεραρχία μετά τον αυτοκράτορα και το σεβαστοκράτορα. Από το 14ο αιώνα το αξίωμα αποδιδόταν κυρίως σε ξένους πρίγκιπες. κουροπαλάτης, ο Ο κουροπαλάτης (< κουράτωρ και παλάτιον) ήταν ανώτερος αυλικός αξιωματούχος. Το αξίωμα απονεμόταν κυρίως σε μέλη της αυτοκρατορικής οικογένειας, αλλά από την εποχή του Ιουστίνου Β ( ) και εξής και σε ξένους πρίγκιπες. Κατά τον 11ο αιώνα δόθηκε σε αρκετούς στρατηγούς εκτός της αυτοκρατορικής οικογένειας. μάγιστρος, ο Aνώτερο αξίωμα που στο Κλητορολόγιο του Φιλοθέου τοποθετείται πάνω από τον ανθύπατο (από το λατινικό magister). Από το 10ο αιώνα χάνει τη σπουδαιότητά του, ενώ παύει να υπάρχει πιθανότατα στα μέσα του 12ου αιώνα. Ο μάγιστρος αναλάμβανε συνηθέστερα επικεφαλής κάποιας υπηρεσίας, πολιτικής ή δικαστικής, ή και, σπανιότερα, επικεφαλής της διακυβέρνησης μιας περιοχής. πρωτοστράτωρ, ο Βυζαντινό στρατιωτικό αξίωμα που αποδιδόταν στον επικεφαλής των αυτοκρατορικών στρατόρων, δηλαδή των ιπποκόμων. Πρώτη φορά αναφέρεται τον 8ο αιώνα. Τον 9ο και 10ο αιώνα κύρια αρμοδιότητά του ήταν η συνοδεία του αυτοκράτορα, ενώ από το 12ο αιώνα συγκαταλέγεται στους ανώτερους αξιωματούχους της βυζαντινής αυλής και ήταν επιφορτισμένος με τη διοίκηση στρατιωτικών μονάδων. στρατηγός, ο Κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο τα καθήκοντα του στρατηγού ήταν πολιτικά. Στη Μέση Βυζαντινή περίοδο ο στρατηγός ήταν αξιωματούχος επικεφαλής του θέματος (στρατός και περιοχή δικαιοδοσίας) συγκέντρωνε στα χέρια του τόσο στρατιωτική όσο και πολιτική εξουσία. Κατά την Ύστερη Βυζαντινή περίοδο περιορίστηκε στο στρατιωτικό ρόλο του. Πηγές Bruxelles 1975), σελ , , , , Berlin New York 2001), σελ , , , , , , Ιωάννης Κίνναμος, Επιτομή, Meineke, A. (ed.), Ioannis Cinnami historiarum libri septem (Bonn 1836), σελ Παραθέματα Ο ιστορικός Νικηφόρος Βρυέννιος αναφέρεται στο γάμο του Νικηφόρου Μελισσηνού με την Ευδοκία Κομνηνή: Ἀλλ αἱ μὲν δύο τῶν θυγατέρων ἔτι τοῦ πατρὸς περιόντος ἀνδράσιν ἡρμόσθησαν τῶν εὖ γεγονότων καὶ πλούτῳ κομώντων, ἡ μὲν πρεσβυτέρα Μαρία τῷ Ταρωνίτῃ Μιχαήλ, ἡ δὲ μετ ἐκείνην Εὐδοκία τῷ Μελισσηνῷ Νικηφόρῳ, ἀνδρὶ νουνεχεῖ τε καὶ θαυμασίῳ, ὃς πατρόθεν ἐς Βουρτζίους τὸ γένος ἀνέφερε. Bruxelles 1975), σελ Η αιχμαλωσία του Νικηφόρου Μελισσηνού από τους Σελτζούκους, όπως περιγράφεται στο έργο του Βρυεννίου: Μανουήλ, ὡς εἴρηται, ὁ κουροπαλάτης στρατηγὸς αὐτοκράτωρ τῶν ἑῴων ταγμάτων πρὸς τοῦ Διογένους ἀποδειχθείς, περὶ τὴν Χαλτικὴν διατρίβων ἐφυλάττετο τὰς τῶν Τούρκων ἐπιδρομάς. Ἐπεὶ δ ἀπηγγέλη αὐτῷ παρὰ τῶν σκοπῶν ὡς πλῆθος Τούρκων στρατηγὸν ἔχοντες τὸν Χρυσόσκουλον, ὃς ἐκ σουλτάνων σειρᾶς ὥρμητο, τῆς δ ἐξουσίας ἀντεποιεῖτο Περσῶν αὐτῷ προσηκούσης, ἐπίασι τὰς τοῦ Ἀρμενιακοῦ κωμοπόλεις πορθήσοντες, τὰς δυνάμεις ἀναλαβὼν ἐχώρει κατὰ Δημιουργήθηκε στις 21/7/2017 Σελίδα 4/8

5 Για παραπομπή : Νικολιά Δήμητρα,, 2003, τῶν Τούρκων καὶ διεσκεδασμένοις αὐτοῖς ἐντυχὼν ὡς εἰς προνομὴν ἐξιοῦσι ῥᾳδίως τούτους ἐτρέψατο. Ἔγγιστα δὲ τοῦ στρατοπέδου τῶν Τούρκων ἐν τῷ διώκειν γενόμενος καὶ λόχοις αὐτομάτοις περιπεσὼν καὶ ἐπιπολὺ ἀντισχὼν καὶ γενναίως ἀγωνισάμενος, ἐπεὶ μὴ οἷός τε ἦν καρτερεῖν ἔτι, τῆς Ρωμαίων φάλαγγος εἰς φυγὴν τραπείσης καὶ διασκεδασθείσης, ὥρμησε καὶ αὐτὸς εἰς φυγήν, κυκλωθεὶς δ ὑπὸ τῶν Τούρκων ἁλίσκεται ἅμα τοῖς δυσὶν αὐτοῦ γαμβροῖς τῷ τε Μελισσηνῷ καὶ Ταρωνίτῃ. Bruxelles 1975), σελ Ο Νικηφόρος Μελισσηνός μένει πιστός στον αυτοκράτορα Μιχαήλ Ζ (1078): Πάντων δ αὐτῷ προσκεχωρηκότων, ὁ Μελισσηνὸς Νικηφόρος, ἐς Βουρτζίους τε καὶ Μελισσηνοὺς ἀνέλκων τὸ γένος, τῷ κρατοῦντι τηνικαῦτα Ρωμαίων πίστιν τηρῶν, πολέμιον ἑαυτῷ τὸν Βοτανειάτην ἀπέδειξε. Bruxelles 1975), σελ Ο Βρυέννιος περιγράφει την έναρξη της στάσης του Νικηφόρου Μελισσηνού (1080): Ἐν ὅσῳ δὲ ταῦτα ἐπράττετο, ὁ Μελισσηνὸς Νικηφόρος, ἀνὴρ εὐγενής, ὡς ὁ λόγος ἐγνώρισεν ἄνωθεν, ἐκ κήδους ὢν ᾠκειωμένος τοῖς Κομνηνοῖς, καὶ γὰρ ἔφθη συναφθῆναι τὴν τούτων ἀδελφὴν Εὐδοκίαν, περὶ τὴν Κῶ διατρίβων, τὰς Τούρκων δυνάμεις καὶ τοὺς Τούρκων ἄρχοντας ἑλκύσας πρὸς ἑαυτόν, περιῄει τὰς τῆς Ἀσίας πόλεις, τὰ κοκκοβαφῆ ὑποδησάμενος πέδιλα. Οἱ γοῦν πολῖται ὡς βασιλεῖ Ρωμαίων σφᾶς τε αὐτοὺς καὶ τὰς πόλεις αὐτῷ παρεδίδουν. Ὁ δὲ καὶ ἄκων τοῖς Τούρκοις ἐνεχείριζεν, ὡς συμβῆναι διὰ βραχέος καιροῦ κἀκ τούτου τοῦ τρόπου πασῶν τῶν περὶ τὴν Ἀσίαν τε καὶ Φρυγίαν καὶ τὴν Γαλατίαν πόλεων κατακυριεῦσαι τοὺς Τούρκους ξὺν στρατεύματι γοῦν πλείστῳ τὴν ἐν Βιθυνίᾳ Νίκαιαν καταλαμβάνει κἀκεῖθεν τῆς βασιλείας ἀντεποιεῖτο Ρωμαίων. Bruxelles 1975), σελ Ο συμβιβασμός μεταξύ Νικηφόρου Μελισσηνού και Αλεξίου Κομνηνού όπως περιγράφεται από την κόρη του τελευταίου, Άννα Κομνηνή: ἐνόσῳ ταῦτα ἐτελεῖτο, φήμη τίς περὶ τοῦ Μελισσηνοῦ διέτρεχε φθάσαι τοῦτον μηνύουσα περὶ τὴν Δάμαλιν μεθ ἱκανῆς στρατιᾶς εὐφημεῖσθαί τε ὡς βασιλέα ἤδη καὶ ἁλουργὰ ἠμφιεσμένον. οἱ δὲ τῷ λεγομένῳ πιστεύειν τέως οὐκ εἶχον. τὰ δὲ κατ αὐτοὺς κἀκεῖνος μαθὼν πρέσβεις ταχὺ πρὸς αὐτοὺς ἐξαπέστειλεν, οἳ καὶ καταλαβόντες ἤδη τὰς πρὸς αὐτοὺς γραφὰς ἐνεχείριζον οὑτωσί πως διεξιούσας «ὁ Θεός με μέχρι Δαμάλεως μετὰ τῆς ὑπ ἐμὲ στρατιᾶς ἀσινῆ διεσώσατο. μεμάθηκα δὲ καὶ τὰ ὑμῖν ξυμπεσόντα καὶ ὡς τῆς κακονοίας τῶν δούλων ἐκείνων καὶ τῶν δεινῶν καθ ὑμῶν ἐπιχειρημάτων Θεοῦ προμηθείᾳ ῥυσθέντες τῆς ἑαυτῶν πεφροντίκατε σωτηρίας. ἐπεὶ δὲ κἀγὼ τῇ μὲν σχέσει Θεοῦ νεύσει ἐξ ἀγχιστείας ὑμῖν προσῳκείωμαι, τῇ δὲ γνώμῃ καὶ τῇ πρὸς ὑμᾶς ἀρρήκτῳ διαθέσει οὐδενὸς τῶν καθ αἷμα προσηκόντων ὑμῖν ἀποδέω, ὡς ὁ τὰ πάντα κρίνων οἶδε Θεός, δέον ἡμᾶς κοινῶς σκοπήσαντας περιποιήσασθαι ἑαυτοῖς τὸ ἀσφαλές τε καὶ ἀκατάσειστον, ὅπως μὴ παντὶ ἀνέμῳ μεταφερώμεθα, ἀλλὰ καλῶς τὰ τῆς βασιλείας ἰθύνοντες ἐπ ἀσφαλοῦς βαίνωμεν τῆς κρηπίδος. τοῦτο δὲ πάντως ἡμῖν ἐσεῖται, εἰ Θεοῦ νεύσει τῆς πόλεως παρ ὑμῶν ἑαλωκυίας ὑμεῖς μὲν τὰ τῆς ἑσπέρας διεξάγοιτε πράγματα θατέρου ὑμῶν ἀναρρηθέντος, ἐμοὶ δὲ τὰ τῆς Ἀσίας ἀποκληρωθῆναι ἐκχωρήσοιτε στεφηφοροῦντι καὶ ἁλουργὰ περιβεβλημένῳ καὶ ἀναγορευομένῳ, ὡς ἔθος τοῖς βασιλεῦσιν ἐστί, σὺν τῷ ἀναρρηθέντι ἐξ ὑμῶν, ὥστε κοινὴν τὴν ἡμῶν εὐφημίαν γίνεσθαι, κἂν οἱ τόποι καὶ τὰ πράγματα ἡμῖν ἀπομεμέρισται, τήν τε γνώμην μίαν καὶ τὴν αὐτὴν εἶναι. καὶ οὕτως ἡμῶν ἐχόντων ἀστασίαστα δι ἀμφοῖν διεξάγοιτο ἂν τὰ τῆς βασιλείας». ταῦτα οἱ πρέσβεις ἀπαγγείλαντες ἀπόκρισιν μὲν αὐτοτελῆ τηνικαῦτα οὐκ ἐδέξαντο. τῇ δὲ μετ αὐτὴν μετακαλεσάμενοι τούτους διὰ πολλῶν τὸ ἀδύνατον τῶν παρὰ τοῦ Μελισσηνοῦ μηνυθέντων ἐδείκνυον, τὰ δέ γε δοκοῦντα τούτοις ἐς νέωτα γνωρίσαι αὐτοῖς ἐπηγγέλλοντο διὰ Γεωργίου τοῦ καλουμένου Μαγγάνη, ᾧ καὶ τὴν αὐτῶν θεραπείαν ἀνέθεντο. τούτων οὕτω γινομένων οὐδὲ τῆς πολιορκίας Δημιουργήθηκε στις 21/7/2017 Σελίδα 5/8

6 Για παραπομπή : Νικολιά Δήμητρα,, 2003, κατερρᾳθύμουν παντάπασιν, ἀλλὰ δι ἀκροβολισμων, ὡς ἐνόν, τῶν τειχῶν ἀπεπειρῶντο τῆς πόλεως. τῇ δὲ μετ αὐτὴν μετακαλεσάμενοι τούτους τὰ αὐτοῖς εἶπον δοκοῦντα. τὰ δὲ ἦν τιμηθῆναι τὸν Μελισσηνὸν τῷ τοῦ καίσαρος ἀξιώματι καὶ ταινίας ἀξιωθῆναι καὶ εὐφημίας καὶ τῶν ἄλλων, ὅσα τῷ τοιούτῳ προσήκει ἀξιώματι, δοθῆναι δὲ οἱ καὶ τὴν Θετταλοῦ μεγίστην πόλιν, ἐν ᾗ καὶ ὁ ἐπ ὀνόματι τοῦ μεγαλομάρτυρος Δημητρίου περικαλλὴς ναὸς ᾠκοδόμηται, ὅπου καὶ τὸ μῦρον ἐκ τῆς ἐκείνου τιμίας σοροῦ βλύζον ἀεὶ μεγίστας ἰάσεις τοῖς μετὰ πίστεως προσιοῦσι παρέχει. οἱ δὲ δυσχεραίνοντες ἐπὶ τούτοις, ἐπεὶ ἐφ οἷς μὲν ἔλεγον οὐκ εἰσηκούοντο, ἑώρων δὲ πολλὴν τὴν κατὰ τῆς πόλεως τοῦ ἀποστάτου παρασκευὴν καὶ παμπληθῆ τὴν ὑπ αὐτὸν στρατιὰν οὖσαν καὶ τὸν καιρὸν ἤδη αὐτοῖς ἀποστενούμενον, δεδιότες μὴ τῆς πόλεως ἁλούσης τεθαρρηκότες οἱ Κομνηνοὶ οὐδ ἅπερ νῦν ὑπισχνοῦνται θελήσωσι περατῶσαι, διὰ χρυσοβούλλου λόγου ταῦτα γενέσθαι ἐγγράφως δι ἐρυθρῶν βεβαιωθέντος γραμμάτων ᾐτοῦντο. κατανεύει πρὸς τοῦτο ὁ Ἀλέξιος ὁ ἀρτιφανὴς βασιλεὺς καὶ μετακαλεσάμενος εὐθὺς Γεώργιον τὸν Μαγγάνην, ὃς καὶ ὑπογραφεὺς αὐτῷ ἐχρημάτιζεν, ἀνατίθεται τούτῳ τὴν τοῦ χρυσοβούλλου γραφήν. Άννα Κομνηνή, Αλεξιάς, Reinsch, D.R. Kambylis A. (eds), Annae Comnenae Alexias (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 40, Berlin New York 2001), σελ Ο Νικηφόρος Μελισσηνός ως διοικητής μέρους του αυτοκρατορικού στρατού στη μάχη του Δυρραχίου (Οκτώβριος 1081): τὸ δὲ λοιπὸν τοῦ στρατεύματος εἰς φάλαγγας διελὼν αὐτὸς μὲν τὸ μεσαίτατον εἶχε τῆς παρατάξεως, δεξιόθεν δὲ καὶ ἐξ εὐωνύμου φαλαγγάρχας τὸν καίσαρα Νικηφόρον τὸν Μελισσηνὸν ἐπέστησε καὶ τὸν καλούμενον Πακουριάνον καὶ μέγαν δομέστικον, τὸ δὲ μεσαίτατον αὐτοῦ τὲ καὶ τῶν πεζῇ βαδιζόντων βαρβάρων ἱκανοὺς εἶχε στρατιώτας τῆς τοξείας εἰδήμονας. 40, Berlin New York 2001), σελ. 132, , 4. Η Άννα Κομνηνή περιγράφει την ανάθεση αποστολής από τον Αλέξιο Α στον Νικηφόρο Μελισσηνό: καὶ δὴ μετακαλεσάμενος τοὺς στρατηγοὺς τὲ καὶ ἡγεμόνας καὶ συγγενεῖς ἅπαντας βουλῆς ἤρχετο τὴν ἑκάστου γνώμην ἀναζητῶν εἶτα τὸ σκοπηθὲν ἀπήγγειλε. τὸ δὲ ἦν παραδοῦναι τὰ τάγματα ἅπαντα τοῖς συγγενέσιν αὐτοῦ προεξάρχοντα δὲ τὸν Μελισσηνὸν Νικηφόρον ἐφίστησι καὶ τὸν Κουρτίκιον Βασίλειον, τὸν καὶ Ἰωαννάκην καλούμενον ἀνὴρ δὲ οὗτος τῶν ἐπιφανῶν, περιβόητος ἐπ ἀνδρείᾳ καὶ στρατιωτικῇ ἐπιστήμῃ, ἐξ Ἀδριανουπόλεως ὁρμώμενος. οὐ τὰ τάγματα δὲ μόνον αὐτοῖς παραδίδωσιν, ἀλλὰ καὶ τὰ τῆς βασιλείας παράσημα ἅπαντα ἐπέσκηπτε δὲ ποιήσασθαι τὴν παράταξιν καθ ὃ σχῆμα ἐν τοῖς προηγησαμένοις πολέμοις αὐτὸς παρετάττετο παραγγείλας αὐτοῖς δι ἀκροβολισμῶν πρότερον ἀπόπειραν τῶν ἔμπροσθεν τῶν Λατίνων ἐρχομένων ποιήσασθαι, εἶτα τὸ ἐνυάλιον ἀλαλάξαντας πανστρατὶ κατ αὐτῶν χωρῆσαι. ἐπὰν δὲ ὁ συνασπισμὸς γένηται καὶ εἰς χεῖρας κατ ἀλλήλων ἔλθωσι, νῶτα παρασχεῖν τοῖς Λατίνοις καὶ φεύγειν ἀκρατῶς ὡς πρὸς τὸ Λυκοστόμιον ὑποκρίνεσθαι. 40, Berlin New York 2001), σελ Ο Νικηφόρος Μελισσηνός λαμβάνει μέρος στη μάχη της Δρίστρας εναντίον των Πετσενέγων (φθινόπωρο 1087): αὐτὸς δὲ κατὰ τὸ περίορθρον ἔξεισι τῆς παρεμβολῆς καὶ τὰς δυνάμεις διελὼν καὶ τὰς φάλαγγας εἰς πολέμου καταστησάμενος σχῆμα παραθέων ἐθεᾶτο τὸ στράτευμα. εἶτα τὴν μέσην τῆς παρατάξεως χώραν εἶχεν αὐτὸς συμπληρουμένην ἀπό τε τῶν ἐξ αἵματος καὶ ἀγχιστείας προσηκόντων αὐτῷ συγγενῶν καὶ τἀδελφοῦ Ἀδριανοῦ τῶν Λατίνων τῷ τότε ἡγεμονεύοντος καὶ ἑτέρων γενναίων ἀνδρῶν, τοῦ δέ γε ἀριστεροῦ κέρως κατῆρχε Νικηφόρος καίσαρ ὁ Μελισσηνὸς ὁ ἐπ ἀδελφῇ γαμβρὸς αὐτοῦ, κατὰ δὲ τὸ δεξιὸν ἡγεμόνες ἵσταντο ὅ τε Κασταμονίτης καὶ ὁ Τατίκιος, τῶν δὲ ἐθνικῶν ὅ τε Οὐζᾶς καὶ ὁ Καρατζᾶς οἱ Σαυρομάται. Δημιουργήθηκε στις 21/7/2017 Σελίδα 6/8

7 Για παραπομπή : Νικολιά Δήμητρα,, 2003, 40, Berlin New York 2001), σελ Η Άννα Κομνηνή περιγράφει τη συμμετοχή του Νικηφόρου Μελισσηνού σε οικογενειακό συμβούλιο των Κομνηνών: συγκαθεσθέντες οὖν ἄμφω μετὰ τοῦ Μελισσηνοῦ Νικηφόρου τοῦ καίσαρος καί τινων τῶν ἐξ αἵματος καὶ ἀγχιστείας προσηκόντων αὐτοῖς μόνοι πρὸς ἀλλήλους ὡμίλουν περὶ τῶν κατὰ τοῦ Ἰωάννου ῥηθέντων. ὡς δὲ τὸν Μελισσηνὸν καὶ τὸν ἴδιον ἀδελφὸν Ἀδριανὸν κατατρέχοντας ἐσχηματισμένως τοῦ ἰδίου υἱοῦ ἑώρα, αὖθις τὸν θυμὸν παφλάζοντα μὴ δυνηθεὶς κατασχεῖν δριμὺ πρὸς τὸν Ἀδριανὸν ἀτενίσας ψιλῶσαι τὸν αὐτοῦ πώγωνα ἠπειλήσατο καὶ διδάξαι μὴ προφανῶς ψευδόμενον τοιούτων συγγενῶν ἀποστερῆσαι τὸν βασιλέα ἐπιχειρεῖν. 40, Berlin New York 2001), σελ Συμμετοχή του Νικηφόρου Μελισσηνού στην εκστρατεία εναντίον των Κουμάνων: καλῶς τοίνυν παρασκευασάμενος τῆς κατὰ τῶν Κομάνων ὁδοῦ εἴχετο. ἅπαν οὖν τὸ στράτευμα μετακαλεσάμενος καὶ καταλαβὼν τὴν Ἀγχίαλον τὸν μὲν ἴδιον γαμβρὸν καίσαρα Νικηφόρον τὸν Μελισσηνὸν καὶ τὸν Παλαιολόγον Γεώργιον καὶ τὸν ἀδελφιδοῦν αὐτῷ Ἰωάννην τὸν Ταρωνίτην μεταπεμψάμενος, εἰς Βερόην ἐκπέμπει ἐφ ᾧ ἐπαγρυπνεῖν καὶ ἀσφάλειαν αὐτῆς τε καὶ τῶν παρακειμένων αὐτῇ ποιεῖσθαι, 40, Berlin New York 2001), σελ Ο ιστορικός του 12ου αιώνα Ιωάννης Κίνναμος περιγράφει την μεγάλη ακίνητη περιουσία του Μελισσηνού στο Δορύλαιον: ἐνταῦθα Μελισσηνῶν ποτε καίσαρι οἰκίαι τε ἐξῳκοδόμηνται λαμπραὶ καὶ κῶμαι πολυάνθρωποι ἦσαν θερμά τε αὐτόματα καὶ στοαὶ καὶ πλυνοί, καὶ ὅσα ἀνθρώποις ἡδονὴν φέρει, ταῦτα δὴ ὁ χῶρος ἄφθονα παρεῖχεν. ἀλλὰ Πέρσαι, ὁπηνίκα ἡ κατὰ Ρωμαίων ἤκμαζεν ἐκδρομή, τήν τε πόλιν εἰς ἔδαφος βεβλημένην ἀνθρώπων ἔρημον παντάπασιν ἐπεποίηντο καὶ τὰ τῇδε πάντα μέχρι καὶ ἐπὶ λεπτὸν τῆς πάλαι σεμνότητος ἠφάνισαν ἴχνος. Ιωάννης Κίνναμος, Επιτομή, Meineke, A. (ed.), Ioannis Cinnami historiarum libri septem (Bonn 1836), σελ Χρονολόγιο περί το 1045: Γέννηση του Νικηφόρου Μελισσηνού πριν από το 1067: Ο Νικηφόρος Μελισσηνός νυμφεύεται την Ευδοκία Κομνηνή φθινόπωρο 1070: Ο Νικηφόρος Μελισσηνός αιχμαλωτίζεται από τους Σελτζούκους Οκτώβριος 1077 άνοιξη 1078: Ο Νικηφόρος Μελισσηνός τηρεί εχθρική στάση απέναντι στον στασιαστή Νικηφόρο Βοτανειάτη. Πιθανή εξορία του στην Κω φθινόπωρο 1080: Εκδήλωση της στάσης του Νικηφόρου Μελισσηνού στη Μικρά Ασία Φεβρουάριος 1081: Ο Μελισσηνός αναγορεύεται αυτοκράτωρ στη Νίκαια. Στασιαστικό κίνημα του Αλεξίου Κομνηνού Δημιουργήθηκε στις 21/7/2017 Σελίδα 7/8

8 Για παραπομπή : Νικολιά Δήμητρα,, 2003, Μάρτιος Απρίλιος 1081: Αποστολή πρεσβείας του Νικηφόρου Μελισσηνού στον Αλέξιο Κομνηνό. Συμβιβασμός μεταξύ των δύο στασιαστών. Ο Νικηφόρος Μελισσηνός λαμβάνει τον τίτλο του καίσαρος Απρίλιος του 1081: Λήξη της στάσης του Νικηφόρου Μελισσηνού : Ο Νικηφόρος Μελισσηνός λαμβάνει μέρος στις διάφορες εκστρατείες του Αλεξίου Α Κομνηνού εναντίον Νορμανδών και Πετσενέγκων 1094: Συμμετοχή του Νικηφόρου Μελισσηνού σε οικογενειακό συμβούλιο των Κομνηνών, στο οποίο κατηγορεί τον Ιωάννη Κομνηνό, ανιψιό του αυτοκράτορα, για στάση 17 Νοεμβρίου 1104: Θάνατος του Νικηφόρου Μελισσηνού Δημιουργήθηκε στις 21/7/2017 Σελίδα 8/8