Εφέσου Μητρόπολις (Βυζάντιο)

Transcript

1 Για παραπομπή : ΙΒΕ, Ράγια Έφη,, 2003, Περίληψη : Κέντρο της διάδοσης του χριστιανισμού κατά την Υστερορωμαϊκή και Πρωτοβυζαντινή εποχή, η εκκλησία της Εφέσου θεωρούνταν αποστολική έδρα και απολάμβανε ξεχωριστή θέση. Οι μητροπολίτες της αναμείχθηκαν ενεργά σε όλα τα ζητήματα που απασχόλησαν την Εκκλησία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Η μητρόπολη της Εφέσου παρέμεινε καθ όλη τη Βυζαντινή εποχή η εκκλησιαστική πρωτεύουσα της επαρχίας Ασίας. Σε αυτήν υπάγονταν σύμφωνα με τα εκκλησιαστικά τακτικά 34 ως 39 επισκοπές. Άλλες Ονομασίες Θεολόγος Γεωγραφική Θέση Δυτική Μικρά Ασία, σημ. δυτική Τουρκία Ιστορική Περιοχή Ασία Διοικητική Υπαγωγή πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως 1. Πρωτοχριστιανική ιστορία και παραδόσεις της Εφέσου 1.1. Ίδρυση της Εκκλησίας της Εφέσου η χριστιανική παράδοση Η χριστιανική ιστορία της Εφέσου ξεκινά ήδη από τον 1ο αιώνα μ.χ. Σύμφωνα με την παράδοση, μαθητές του Ιωάννη του Βαπτιστή εγκαταστάθηκαν στην Έφεσο τελώντας υπό την καθοδήγηση του Απόλλωνα, μαθητή του Βαπτιστή. Το 55 μ.χ. έφθασε στην πόλη ο απόστολος Παύλος, ο οποίος έμεινε εκεί τρία χρόνια και η διδασκαλία του βρήκε αρκετή απήχηση. Η δραστηριότητά του, ωστόσο, συνάντησε αντιδράσεις και έτσι αναγκάστηκε να φύγει από εκεί το 58 μ.χ., ύστερα από εξέγερση που υποκίνησαν άνθρωποι του ναού της Αρτέμιδος, η λατρεία της οποίας ήταν διαδεδομένη στην πόλη. Ο απόστολος Ιωάννης επίσης εγκαταστάθηκε και δίδαξε στην πόλη (το πιθανότερο μετά το 70 μ.χ.). Κατά την παράδοση, κοντά στον Ιωάννη ζούσε και η ίδια η Μαρία Θεοτόκος, ενώ θεωρούνταν επίσης ότι η Μαρία Μαγδαληνή πέθανε στην Έφεσο. Ο απόστολος Τιμόθεος, η Ερμιόνη, ο Φίλιππος ο Ευαγγελιστής, ο αδελφός του αποστόλου Βαρνάβα Αριστόβουλος, ο Παύλος των Θηβών (κατά την παράδοση ο πρώτος μοναχός) και ο μάρτυρας Άδαυκτος με την κόρη του την Καλλισθένη, που αγιοποιήθηκαν, έζησαν και πέθαναν στην Έφεσο. Πολύ διαδεδομένη ήταν κατά την ύστερη αρχαιότητα και καθ όλη τη Βυζαντινή εποχή η παράδοση που σχετιζόταν με τους Επτά Κοιμώμενους Παίδες της Εφέσου. Σύμφωνα με το Συναξάριο, οι επτά παίδες κατηγορήθηκαν επί αυτοκράτορα Δέκιου για τη χριστιανική τους πίστη. Προκειμένου να αποφύγουν το διωγμό, μοίρασαν όλα τα υπάρχοντά τους στους φτωχούς και αποσύρθηκαν σε σπήλαιο της Εφέσου, κοιμήθηκαν και ξύπνησαν έπειτα από 372 χρόνια, επί της βασιλείας του αυτοκράτορα Θεοδοσίου Β'. Διαδεδομένη επίσης ήταν και η παράδοση σύμφωνα με την οποία η Μαρία Μαγδαληνή έφερε στην Έφεσο το λίθο πάνω στον οποίο πλύθηκε το σώμα του Χριστού μετά την Αποκαθήλωση Χριστιανισμός, θεολογικές έριδες και εθνικές λατρείες στην Έφεσο Κατά την ύστερη αρχαιότητα, ο χριστιανισμός συνυπήρχε με τις εθνικές λατρείες. Στα μέσα του 4ου αιώνα στην Έφεσο, ο διδάσκαλος Μάξιμος συνέδεε τη φιλοσοφία με τη μαγεία, πρακτική που δεν ήταν αποδεκτή από όλους και που προκάλεσε τους διωγμούς των φιλοσόφων από τον αυτοκράτορα Ουάλεντα ( ), που με τη σειρά τους προκάλεσαν εξέγερση των κατοίκων της πόλης. Οι παγανιστικές πρακτικές και οι εθνικές λατρείες ωστόσο υποχώρησαν σταδιακά με το πέρασμα του Δημιουργήθηκε στις 15/8/2017 Σελίδα 1/14

2 Για παραπομπή : ΙΒΕ, Ράγια Έφη,, 2003, χρόνου. Το γεγονός αυτό γίνεται εμφανές στην Έφεσο κυρίως από τη μετατροπή μνημείων των αρχαίων θεών σε χριστιανικά, από την καταστροφή τους αλλά και από την αυξανόμενη χρήση χριστιανικών συμβόλων. Το όνομα της Αρτέμιδος, που λατρευόταν στην πόλη κατά την αρχαιότητα, σβηνόταν από τις επιγραφές, τα αγάλματά της καταστρέφονταν και τη θέση τους έπαιρναν σταυροί, ενώ ο ναός της Αρτέμιδος, που καταστράφηκε το 262 και κατόπιν επισκευάστηκε, συνέχισε να υπολειτουργεί μέχρις ότου ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος ( ) έθεσε οριστικά τέλος στη λειτουργία του. Σύμφωνα με την παράδοση, η εκκλησία της Εφέσου ιδρύθηκε από τον μαθητή του απόστολου Παύλου Τιμόθεο. Η χριστιανική κοινότητα και κατ επέκταση η Εκκλησία σταδιακά αποδέχθηκαν τις παραδόσεις σύμφωνα με τις οποίες η Θεοτόκος, η Μαρία Μαγδαληνή και ένας αριθμός άλλων αγίων έζησαν, πέθαναν και τάφηκαν στην Έφεσο η παράδοση για την παρουσία της Θεοτόκου στην πόλη έγινε δεκτή πριν από το 431, της Μαρίας Μαγδαληνής πριν από το 630. Δεν είναι δυνατόν να καθοριστεί το μέγεθος της χριστιανικής κοινότητας της Εφέσου, ωστόσο ο κατάλογος των αγίων και των μαρτύρων της πόλης οδηγεί ίσως στο συμπέρασμα ότι η χριστιανική κοινότητα καθ όλη την ύστερη αρχαιότητα ήταν μεγάλη. Η σημασία της Εφέσου ως πρωτοχριστιανικής έδρας για τη διάδοση του χριστιανισμού στη Μικρά Ασία φαίνεται και από το γεγονός ότι η Εκκλησία της είναι μία από τις επτά Εκκλησίες της Μικράς Ασίας που αναφέρονται στην Αποκάλυψη του Ιωάννη. Η ορθόδοξη χριστιανική κοινότητα πάντως συνυπήρχε στην Πρωτοβυζαντινή εποχή με την κοινότητα των μονοφυσιτών και τη μεγάλη κοινότητα των Εβραίων, που διατηρούσε τουλάχιστον μία συναγωγή στην πόλη. Η εβραϊκή κοινότητα επέζησε μέχρι τη Μέση Βυζαντινή εποχή τουλάχιστον, όπως είναι γνωστό από τον Βίο του οσίου Λαζάρου του Γαλησιώτη (11ος αιώνας). Η συνύπαρξη των χριστιανών με τους Εβραίους ήταν ειρηνική, αλλά διαμάχες μεταξύ χριστιανών και μονοφυσιτών σημειώνονταν την Πρωτοβυζαντινή εποχή, τουλάχιστον στις περιόδους των Συνόδων που συγκλήθηκαν στην Έφεσο (Γ' Οικουμενική, 431, Ληστρική, 449), προκειμένου για την επίλυση δογματικών ζητημάτων. 2. Εκκλησιαστική ιστορία 2.1. Η θέση της Εφέσου κατά την οργάνωση της Εκκλησίας Ως αποστολική εκκλησία και αναμφισβήτητο κέντρο της διάδοσης του χριστιανισμού, η Έφεσος απέκτησε κατ αρχήν εθιμικά «πρεσβεία τιμής» έναντι των άλλων εκκλησιών, 1 που εκφράζονταν κυρίως στις χειροτονίες των νέων επισκόπων και στην καταπολέμηση των αιρέσεων. Με τη μεταρρύθμιση του Διοκλητιανού ( ), η Έφεσος αναγνωρίστηκε ως πρωτεύουσα της επαρχίας Ασίας και πιθανόν και της Ασιανής Διοίκησης. Η εκκλησιαστική διοίκηση σύντομα ακολούθησε την πολιτική, με την Α' Οικουμενική Σύνοδο της Νίκαιας (325) η οποία εισήγαγε το μητροπολιτικό σύστημα στις επαρχίες και αναγνώρισε την εξουσία των τοπικών συνόδων και του μητροπολίτη στα ζητήματα χειροτονίας. Η εσωτερική αυτονομία των τοπικών εκκλησιών απέκλειε οποιαδήποτε διοικητική εξάρτηση. Η Έφεσος παρέμεινε αυτόνομη και ο μητροπολίτης εκλεγόταν από τους επισκόπους της επαρχίας του. Η αυτονομία των μητροπόλεων μειώθηκε σταδιακά με την αύξηση του κύρους της έδρας της Κωνσταντινούπολης, που προωθήθηκε ιδιαίτερα με τους κανόνες της Β' Οικουμενικής Συνόδου (Κωνσταντινούπολη, 381), αλλά και με τη δράση του αρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως Ιωάννη Χρυσοστόμου ( ). Όταν ο μητροπολίτης Εφέσου Αντωνίνος κατηγορήθηκε για σιμωνία (για πώληση των θρόνων της επαρχίας Ασίας), η τοπική σύνοδος απέτυχε να ρυθμίσει το ζήτημα, με αποτέλεσμα να ζητηθεί η επέμβαση του Ιωάννη Χρυσοστόμου. Έτσι, σε σύνοδο που συγκλήθηκε στην Έφεσο το 401, οι επίσκοποι που εξαγόρασαν το αξίωμά τους καθαιρέθηκαν και χειροτονήθηκε νέος μητροπολίτης Εφέσου, ο οποίος προερχόταν από το περιβάλλον της αρχιεπισκοπής Κωνσταντινουπόλεως. 2 Η εξουσία της έδρας της Κωνσταντινούπολης στις Διοικήσεις Ασιανής, Ποντικής και Θρακικής αναγνωρίστηκε τελικά με τον 28ο κανόνα της Δ' Οικουμενικής Συνόδου (Χαλκηδόνα, 451), που προέβλεπε την αρμοδιότητα του πατριάρχη στη χειροτονία των μητροπολιτών των επαρχιών. Μέχρι την εποχή αυτή, ωστόσο, πολλοί από τους μητροπολίτες Εφέσου είχαν χειροτονηθεί από τους αρχιεπισκόπους Κωνσταντινουπόλεως, 3 έτσι ώστε ο κανόνας αυτός να αποτελεί ουσιαστικά την τυπική αναγνώριση ενός γεγονότος. Παράλληλα η Δ' Οικουμενική Σύνοδος αναγνώρισε, με τον 9ο και τον 17ο κανόνα, την αρμοδιότητα πρώτων μητροπολιτών των Διοικήσεων (εξάρχων των Διοικήσεων) σε ζητήματα των επαρχιών που περιλαμβάνονταν στη Διοίκηση. 4 Δημιουργήθηκε στις 15/8/2017 Σελίδα 2/14

3 Για παραπομπή : ΙΒΕ, Ράγια Έφη,, 2003, 2.2. Η εκκλησία της Εφέσου κατά την Πρωτοβυζαντινή εποχή Σύμφωνα με την παράδοση, πρώτος επίσκοπος της Εφέσου ήταν ο Τιμόθεος, μαθητής του αποστόλου Παύλου και μετέπειτα άγιος. Στα πρακτικά της Δ' Οικουμενικής Συνόδου (451) αναφέρεται ότι από την εποχή του Τιμοθέου υπήρξαν στην Έφεσο 27 επίσκοποι. 5 Οι πρώτοι αυτοί επίσκοποι, εκ των οποίων μερικοί ήταν άμεσοι διάδοχοι των αποστόλων, είχαν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση των εκκλησιαστικών παραδόσεων και στην καταπολέμηση των αιρέσεων. Στην Έφεσο εξάλλου συγκλήθηκαν δύο Οικουμενικές Σύνοδοι, η Γ' (431) και η λεγόμενη Ληστρική (449). Κατά την Γ' Οικουμενική Σύνοδο ο μητροπολίτης Εφέσου Μέμνων, που μαζί με τον πατριάρχη Αλεξανδρείας Κύριλλο προήδρευε της Συνόδου, ήταν αντίπαλος του αρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως Νεστορίου (ο οποίος καταδικάστηκε ως αιρετικός). Τον 5ο αιώνα, εξαιτίας της ευρύτερης διαμάχης ως προς τα δίκαια των εκκλησιαστικών εδρών, που πήρε διαστάσεις αμέσως μετά την Δ' Οικουμενική Σύνοδο (Χαλκηδόνα, 451), καθώς και των δυναστικών αναταραχών, ο μονοφυσίτης πατριάρχης Αλεξανδρείας Τιμόθεος (Αίλουρος) ( , ), έχοντας την υποστήριξη του αυτοκράτορα Βασιλίσκου ( ), αποκατέστησε στο μητροπολιτικό θρόνο της Εφέσου τον μονοφυσίτη Παύλο και «απέδωσε στην Έφεσο το πατριαρχικό δίκαιο». Αυτό έγινε στα πλαίσια συνόδου που συγκλήθηκε στην Έφεσο με θέμα την αποδοχή της (μονοφυσιτικής) εγκυκλίου του αυτοκράτορα Βασιλίσκου (475). Ο πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Ακάκιος ( ) δεν αποδέχθηκε τις αποφάσεις αυτές και ανάγκασε τον αυτοκράτορα Βασιλίσκο να τις ακυρώσει. Οι επίσκοποι της Ασιανής αναγκάστηκαν να αποκηρύξουν τις αποφάσεις της συνόδου αυτής ενώ ο μητροπολίτης Εφέσου Παύλος καθαιρέθηκε επί Ζήνωνος ( , ). 6 Μεταξύ των σημαντικότερων μητροπολιτών Εφέσου κατά την Πρωτοβυζαντινή εποχή συγκαταλέγονται ο Υπάτιος (γύρω στο 530) και ο Ιωάννης Εφέσου. Ο Υπάτιος ανέπτυξε σημαντική δραστηριότητα στην καταπολέμηση του μονοφυσιτισμού και υπήρξε στενός συνεργάτης του αυτοκράτορα Ιουστινιανού Α' ( ) σε εκκλησιαστικά θέματα καθώς και εκπρόσωπος των ορθόδοξων αρχιερέων σε αρκετές περιπτώσεις. Ο μονοφυσίτης Ιωάννης ανέπτυξε σημαντική ιεραποστολική δραστηριότητα, όχι μόνο στην ίδια την Έφεσο, αλλά και στην κοιλάδα του Μαιάνδρου και στις Σάρδεις. Με την άδεια του αυτοκράτορα Ιουστινιανού Α' προσηλύτισε περίπου εθνικούς στο χριστιανισμό Η εκκλησία της Εφέσου κατά τη Μεσοβυζαντινή εποχή Η Έφεσος διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στις εκκλησιαστικές διαμάχες της Μεσοβυζαντινής και Υστεροβυζαντινής εποχής. Τον 8ο αιώνα, ο επίσκοπος Υπάτιος και ο ιερέας Ανδρέας, οι οποίοι είχαν χειροτονηθεί από τον μητροπολίτη Εφέσου, εναντιώθηκαν στην εφαρμογή της πολιτικής του αυτοκράτορα Λέοντα Γ' Ίσαυρου εναντίον των εικόνων ( ). Στη συνέχεια, ωστόσο, ο μητροπολίτης Εφέσου Θεοδόσιος, γιος του αυτοκράτορα Αψίμαρου-Τιβέριου ( ), υποστήριξε ενεργά την πολιτική εναντίον των εικόνων, υπήρξε ένας από τους προέδρους της συνόδου του 754 κατά των εικόνων και ένας από τους κύριους συνεργάτες του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Ε' Ισαύρου ( ) στην προσπάθεια επιβολής των πεποιθήσεών του (συμμετείχε μάλιστα σε σχετική με αυτό το ζήτημα αντιπροσωπεία προς τον όσιο Στέφανο τον νέο). Την εποχή αυτή εξάλλου χρονολογείται και η δραστηριότητα του στρατηγού των Θρακησίων Μιχαήλ Λαχανοδράκοντα εναντίον των εικονολατρών. Με την ανοχή του μητροπολίτη πολλοί μοναχοί διώχθηκαν από την Έφεσο. Τον 9ο αιώνα ο μητροπολίτης Εφέσου Θεόφιλος ήταν υπέρμαχος της θανατικής ποινής για τους Παυλικιανούς, στάση που προκάλεσε την αντίδραση του Θεοδώρου Στουδίτη, ο οποίος σε μακροσκελή επιστολή που του απέστειλε υπερασπίστηκε την πάγια θέση της εκκλησίας ειδικά σε σχέση με όσους θεωρούνταν αιρετικοί. Η άποψη του Θεόφιλου έγινε κυβερνητική πολιτική υπό την αιγίδα της Θεοδώρας ( ), μητέρας και συναυτοκράτειρας του Μιχαήλ Γ ( ). Την ίδια εποχή (μέσα του 9ου αιώνα) η Έφεσος έχασε τρεις από τις επισκοπές της Ασίας οι οποίες αποδόθηκαν στη Σμύρνη. Ωστόσο, η μητρόπολη δεν έχασε τη δύναμή της, όπως φαίνεται και από το γεγονός ότι ο 1078 ο αυτοκράτορας Μιχαήλ Ζ' Δούκας ( ) χειροτονήθηκε, μετά την εκθρόνισή του, μητροπολίτης Εφέσου Η εκκλησία της Εφέσου κατά την Υστεροβυζαντινή εποχή Δημιουργήθηκε στις 15/8/2017 Σελίδα 3/14

4 Για παραπομπή : ΙΒΕ, Ράγια Έφη,, 2003, Μετά το 1204 οι μητροπολίτες Εφέσου είχαν αυξημένο κύρος εξαιτίας της μεταφοράς της έδρας του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως στη Νίκαια. Σημαντικός ήταν ο ρόλος του μητροπολίτη Εφέσου Νικολάου Μεσαρίτη στη διαμάχη εναντίον της ενωτικής πολιτικής του αυτοκράτορα Θεοδώρου Α' Λασκάρεως (1207/8-1222), καθώς και στην εκλογή των πατριαρχών της εποχής. Οι μητροπολίτες Εφέσου αναμείχθηκαν έντονα στο αρσενιατικό σχίσμα. Ο μητροπολίτης Νικηφόρος διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην παραίτηση του πατριάρχη Αρσενίου ( / ) το έτος Ο ίδιος μητροπολίτης εξελέγη στη συνέχεια πατριάρχης (Νικηφόρος Β', 1260) χωρίς ωστόσο να καταφέρει να γίνει αποδεκτός από το ποίμνιο και από άλλους ιεράρχες, με αποτέλεσμα να επέλθει σχίσμα. Ο μητροπολίτης Εφέσου Ιωάννης Χειλάς (τέλη 13ου αιώνα) ήταν αντίπαλος των αρσενιατών και καταφερόταν με ιδιαίτερη σφοδρότητα εναντίον τους. Τελευταίος μητροπολίτης Εφέσου πριν από την κατάκτηση της πόλης από τους Οθωμανούς (Οκτώβριος 1304 ή 1305) ήταν ο Μιχαήλ Λουλούδης, ο οποίος κατέφυγε στην Κρήτη. Μετά την κατάκτηση, ο ναός του Αγίου Ιωάννη Θεολόγου μετατράπηκε σε τζαμί, όπως είναι γνωστό από τις επιστολές του Ματθαίου Εφέσου. Ο Ματθαίος εξελέγη μητροπολίτης Εφέσου το 1329, αλλά εγκαταστάθηκε στην πόλη μόλις το Εκκλησιαστικά τακτικά και επισκοπές Στα εκκλησιαστικά τακτικά της Μέσης και Ύστερης Βυζαντινής εποχής η Έφεσος διατήρησε τη δεύτερη θέση μεταξύ των μητροπόλεων που υπάγονταν στο Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, μετά την Καισάρεια Καππαδοκίας. Από τους συνοδικούς καταλόγους μεταξύ 5ου και 13ου αιώνα είναι γνωστές, σύμφωνα με τις διαπιστώσεις του Culerrier, 48 επισκοπές που υπάγονταν στην Έφεσο. Μερικές από αυτές είναι αποκλειστικά γνωστές από τους καταλόγους και δεν αναφέρονται στα εκκλησιαστικά τακτικά, όπου περιλαμβάνονται 34 ως 39 επισκοπές. 8 Δύο επισκοπές, η Μασχακώμη και τα Χλιαρά, είναι γνωστές μόνο από τα τακτικά. Άλλες επισκοπές της Εφέσου, τα Ύπαιπα, το Πέργαμον και το Διός Ιερόν (Πυργίον), υψώθηκαν κατά καιρούς σε μητροπόλεις, ενώ η Νύσα του Μαιάνδρου έγινε αυτοκέφαλη αρχιεπισκοπή. Αρχικά στην Έφεσο υπαγόταν και η επισκοπή Σμύρνης, η οποία μετά το 451 υψώθηκε σε αυτοκέφαλη αρχιεπισκοπή. Κατά το β' ήμισυ του 9ου αιώνα με την ύψωση της ως τότε αυτοκέφαλης αρχιεπισκοπής της Σμύρνης σε μητρόπολη, αφαιρέθηκαν από τη δικαιοδοσία της Εφέσου τρεις επισκοπές, η Φώκαια, η Μαγνησία Σιπύλου και οι Κλαζομεναί, και υπήχθησαν στη δικαιοδοσία της νέας μητρόπολης. Το 14ο αιώνα, εξαιτίας της οθωμανικής κατάκτησης, η Έφεσος προσπαθούσε να αποσπάσει από τη μητρόπολη Σμύρνης τις επισκοπές που της είχαν αφαιρεθεί τον 9ο αιώνα, τη Φώκαια και τις Κλαζομενές, ενώ με βάση τη συνωνυμία με την επισκοπή Βρυούλων Μαιάνδρου διεκδίκησε την ενορία Βρυούλων Σμύρνης. Οι Κλαζομενές και η παλαιά Φώκαια τελικά υπήχθησαν εκ νέου στην Έφεσο (1387). Επιπλέον η μητρόπολη του Πυργίου ανατέθηκε το 1368 κατ επίδοσιν στον μητροπολίτη Εφέσου. Το 1469 υπήχθη εκ νέου στη δικαιοδοσία της μητρόπολης Εφέσου και η επισκοπή της Μαγνησίας Σιπύλου. 4. Ο μοναχισμός στην Έφεσο Οι πληροφορίες για τα μοναστήρια της Εφέσου είναι ελλιπείς και ασαφείς. Από τις πηγές της Πρώιμης Βυζαντινής εποχής προκύπτει με ασφάλεια το συμπέρασμα ότι τόσο μέσα στην ίδια την πόλη όσο και έξω από αυτήν υπήρχαν μονές, οι οποίες ωστόσο δεν κατονομάζονται. 9 Τον 11ο αιώνα η Έφεσος έγινε το κέντρο μιας σημαντικής μοναστικής κοινότητας, του Γαλησίου όρους, που βρισκόταν στα βόρεια της πόλης. Ο όσιος Λάζαρος ίδρυσε τρεις μονές στο Γαλήσιον, τη μονή Σωτήρος, τη μονή Θεοτόκου και τη μονή Αναστάσεως. Από το βίο του είναι επίσης γνωστά τα μοναστήρια των Βεσσών (ή Βησσών), που βρίσκονταν πιθανώς κοντά στην Αναία, και το μικρό ίδρυμα της Αγίας Μαρίνας λίγο έξω από την ίδια την πόλη της Εφέσου. Και τα δύο ήταν εξαρτημένα από το Γαλήσιον. Από την Ύστερη Βυζαντινή εποχή (13ος αιώνας) είναι γνωστή η μονή του Αγίου Γρηγορίου του Θαυματουργού, στην οποία έζησε για μεγάλο χρονικό διάστημα και χρημάτισε ηγούμενος ο Νικηφόρος Βλεμμύδης, καθώς και η μονή Ημαθίας, την οποία ίδρυσε ο ίδιος. Οι μοναχοί του Γαλησίου όρους αναμείχθηκαν έντονα στο αρσενιατικό σχίσμα. Οι μοναχοί Γαλακτίων και Μελέτιος θεωρήθηκαν μάρτυρες εξαιτίας της δράσης τους εναντίον του αυτοκράτορα Μιχαήλ Η' Παλαιολόγου ( ). Από το Γαλήσιον εξάλλου προέρχονται τόσο ο πατριάρχης Ιωσήφ Α' ( , ), που ήταν πνευματικός του αυτοκράτορα Μιχαήλ Η' Παλαιολόγου και συνέβαλε στην παραίτηση του πατριάρχη Γερμανού Γ' ( ), όσο και ο πατριάρχης Αθανάσιος Α' ( , ), ο οποίος επεδίωκε την κάθαρση της Εκκλησίας σύμφωνα με τα μοναστικά ιδεώδη. Δημιουργήθηκε στις 15/8/2017 Σελίδα 4/14

5 Για παραπομπή : ΙΒΕ, Ράγια Έφη,, 2003, 5. Τα ιερά προσκυνήματα της Εφέσου Σύμφωνα με τη χριστιανική παράδοση, στην Έφεσο τάφηκαν πολλοί άγιοι και μάρτυρες του χριστιανισμού. Στον Πίο λόφο, σημερινό λόφο Panayır dağ, υπήρχε το μαρτύριο του αγίου Τιμόθεου. Σύμφωνα με την παράδοση, εκεί τάφηκαν επίσης ο Φίλιππος ο Ευαγγελιστής, η αγία Ερμιόνη, η Μαρία Μαγδαληνή, ο Παύλος των Θηβών (ο πρώτος μοναχός), ο αδελφός του αποστόλου Βαρνάβα Αριστόβουλος, ο μάρτυρας Άδαυκτος και η κόρη του η Καλλισθένη. Στο Panayır dağ δεν έχει ανακαλυφθεί κανένα μνημείο που να συνδέεται με κάποιον από αυτούς τους αγίους, μόνο σύμφωνα με μαρτυρία του 12ου αιώνα οι επισκέπτες μπορούσαν να προσκυνήσουν τα λείψανα των 300 αγίων πατέρων, του αγίου Αλεξάνδρου και της Μαρίας Μαγδαληνής (που σύμφωνα με άλλη εκδοχή μεταφέρθηκαν στην Κωνσταντινούπολη με πρωτοβουλία του Λέοντα ΣΤ' [ ]). 10 Ένα από τα γνωστότερα προσκυνήματα της Εφέσου ήταν το σπήλαιο των Επτά Κοιμώμενων Παίδων. Εξαιτίας της ιερότητας του χώρου πολλοί θέλησαν να ενταφιαστούν κοντά στο σπήλαιο, γύρω από το οποίο αναπτύχθηκε σύμπλεγμα με παρεκκλήσια, μαυσωλεία και τάφους. Το σπήλαιο των Επτά Κοιμώμενων Παίδων επισκέφθηκε τον 8ο αιώνα ο άγιος Βιλλιβάλδος, αλλά είναι βέβαιο ότι προσκυνητές έρχονταν εδώ μέχρι τον 15ο αιώνα. Ο ναός του Ιωάννη Θεολόγου, που χτίστηκε πάνω στον τάφο του, στη θέση παλαιότερου μαρτυρίου, ήταν το σημαντικότερο προσκύνημα της πόλης. Είναι πιθανόν, σύμφωνα με αρχαιολογικά ευρήματα, ότι το ταφικό μνημείο του Ιωάννη Θεολόγου χρονολογείται στο 2ο ή 3ο αιώνα, ενώ το τετράπλευρο μαρτύριο ανεγέρθηκε πιθανώς στις αρχές του 4ου αιώνα και σύντομα επεκτάθηκε σε σταυροειδή ναό. Τον 6ο αιώνα, με τη χορηγία του αυτοκράτορα Ιουστινιανού Α ( ) χτίστηκε στη θέση του μια τρίκλιτη σταυροειδής βασιλική. Στο ναό του Θεολόγου, σύμφωνα με την παράδοση, εκτός από προσωπικά του αντικείμενα, βρισκόταν ο λίθος πάνω στον οποίο πλύθηκε το σώμα του Χριστού μετά την Αποκαθήλωση. Κατά τη βυζαντινή παράδοση, την οποία αναφέρει ο Ιωάννης Κίνναμος, το λίθο μετέφερε στην Έφεσο η Μαρία Μαγδαληνή. Ο λίθος αυτός μεταφέρθηκε το 12ο αιώνα στην Κωνσταντινούπολη, όπου τοποθετήθηκε αρχικά στα ανάκτορα και στη συνέχεια μπροστά στον τάφο του αυτοκράτορα Μανουήλ Α' Κομνηνού ( ), στο καθολικό της μονής του Χριστού Παντοκράτορος. Σύμφωνα με τη βυζαντινή παράδοση, που βασίζεται στο Ευαγγέλιο του Ιωάννη, ο Ιωάννης Θεολόγος δεν πέθανε, αλλά κοιμόταν στον τάφο του για να ξυπνήσει κατά τη Δευτέρα Παρουσία. Η σκόνη που αιωρείτο πάνω από τον τάφο θεωρούνταν απόδειξη της αναπνοής του. Η παράδοση αυτή αναφέρεται πρώτη φορά σε σύγγραμμα του αγίου Αυγουστίνου (αρχές 5ου αιώνα). 11 Σύμφωνα με άλλες μαρτυρίες, η θαυματουργή αυτή σκόνη έβγαινε από τον τάφο στις 8 Μαΐου, ημέρα της εορτής του αγίου. Περιγραφή του θαύματος υπάρχει στο μηνολόγιο του Βασιλείου Β', όπου αναφέρεται ότι η σκόνη ονομαζόταν από τους εγχώριους κατοίκους «μάννα», καθώς και στο ιστορικό κείμενο του Ramon Muntaner, όπου η περιγραφή είναι εκτενέστερη. 1. Σχετικά με τα «πρεσβεία τιμής» βλ. Φειδάς, Βλ., Ο θεσμός της Πενταρχίας των Πατριαρχών I, Προϋποθέσεις διαμορφώσεως του θεσμού απ αρχής μέχρι το 451 (Αθήναι 1969), σελ. 40 κ.ε. 2. Με την αφορμή αυτή ο Χρυσόστομος φαίνεται ότι καθαίρεσε 16 επισκόπους (σύμφωνα με άλλες μαρτυρίες 6) της Λυκίας, της Φρυγίας και της ίδιας της επαρχίας Ασίας, επειδή οι επίσκοποι είχαν εξαγοράσει το αξίωμα από τον μητροπολίτη Αντωνίνο, υποπίπτοντας έτσι στο παράπτωμα της σιμωνίας. Βλ. Φειδάς, Βλ., Ο θεσμός της Πενταρχίας των Πατριαρχών I, Προϋποθέσεις διαμορφώσεως του θεσμού απ αρχής μέχρι το 451 (Αθήναι 1969), σελ. 245 κ.ε. Grumel, V. (επιμ.), Les regestes des actes du Patriarcat de Constantinople 1, Les Regestes de 381 à 715 (Chalcedon 1932), αρ. 20, Βλ. Acta Conciliorum Oecumenicorum II/I/3, Concilium Universale Chalcedonense, ed. E. Schwartz (Berlin-Leipzig 1935), σελ Ο τίτλος του εξάρχου μαρτυρείται τουλάχιστον από τον 5ο αιώνα ως μη θεσμοθετημένος και ανεπίσημος. Στους κανόνες της Δ' Οικουμενικής Συνόδου (451), ωστόσο, χρησιμοποιείται κατά τρόπο που δείχνει σαφή σύνδεση με τους πρώτους μητροπολίτες των εκκλησιαστικών Διοικήσεων, Ασιανής, Ποντικής, Θράκης (Εφέσου, Καισαρείας της Καππαδοκίας, Ηρακλείας Θράκης αντίστοιχα). Βλ. Φειδάς, Βλ., Ο θεσμός της Πενταρχίας των Πατριαρχών I, Προϋποθέσεις διαμορφώσεως του θεσμού απ αρχής μέχρι το 451 (Αθήναι 1969), σελ. 290 κ.ε. 5. Acta Conciliorum Oecumenicorum II/I/3, Concilium Universale Chalcedonense, ed. E. Schwartz (Berlin-Leipzig 1935), σελ «Ευαγρίου Σχολαστικού επιφανέως και από επάρχων Εκκλησιαστικής Ιστορίας τόμοι στ'», στο Migne, J. P. (ed.), Patrologiae cursus completus, Δημιουργήθηκε στις 15/8/2017 Σελίδα 5/14

6 Για παραπομπή : ΙΒΕ, Ράγια Έφη,, 2003, Series Greca 86/2 (Paris ),, στήλες Φειδάς, Βλ., Ο θεσμός της Πενταρχίας των Πατριαρχών IΙ, Ιστορικοκανονικά προβλήματα περί την λειτουργίαν του θεσμού ( ) (Αθήναι 1970), σελ Chryssos, E., Die Bischofslisten des V. Okumenischen Konzils (Antiquitas Reihe 1, Abhandlungen zur alten Geschichte 14, Bonn 1966), σελ Dictionnaire de Theologie Catholique 8, , s.v. Jean d Asie ou d Ephese (E. Tisserant). 8. Στην πραγματικότητα 38 επίσκοποι, επειδή η αναγραφή της επισκοπής Θυατείρων στη Notitia αρ. 3 θα πρέπει να θεωρηθεί εμβόλιμη. Βλ. σχετικά Culerrier, P., Les évêchés suffragantes d' Éphèse aux 5e-13e siècles, Revue des Études Byzantines 45 (1987), σελ , ιδ. σελ Foss, Cl., Ephesus after Antiquity: A Late antique, Byzantine and Turkish City (Cambridge 1979), σελ Οι 300 πατέρες είναι πιθανώς τα μέλη της Γ' Οικουμενικής Συνόδου (431). Κατά τον Foss, Cl., Ephesus after Antiquity: A Late antique, Byzantine and Turkish City (Cambridge 1979), σελ. 127 σημ. 48, πιθανώς στο κείμενο που συνέγραψε ο Ρώσος ηγούμενος Δανιήλ, το όνομα του Αγίου Αλεξάνδρου θα πρέπει να αντικατασταθεί με το όνομα του Κυρίλλου Αλεξανδρείας, που προήδρευε στην Γ' Οικουμενική Σύνοδο. 11. Foss, Cl., Ephesus after Antiquity: A Late antique, Byzantine and Turkish City (Cambridge 1979), σελ. 36. Βιβλιογραφία : Foss C., Ephesus after Antiquity. A Late Αntique, Byzantine, and Turkish City, Cambridge Mass. New York 1979 Koester, H., Ephesos. Metropolis of Asia. An interdisciplinary approach to its archaeology, religion, and culture. Papers presented at a symposium organized by Harvard Divinity School, March 1994, Cambridge MA Ahrweiler H., "L histoire et la géographie de la région de Smyrne entre les deux occupations turques ( ), particulièrement au XIIie siècle", Travaux et Mémoires, 1, 1965, Γουναρίδης Π., Το κίνημα των Αρσενιατών ( ). Ιδεολογικές διαμάχες την εποχή των πρώτων Παλαιολόγων, Αθήνα 1999 Κουντούρα-Γαλάκη Ε., Ο βυζαντινός κλήρος και η κοινωνία των «σκοτεινών αιώνων», Αθήνα 1996 Rochow I., Kaiser Konstantin V ( ). Materialen zu seinem leben und Nachleben. Mit einem prosopographischen Anhang von Ludwig Claudia, Rochow Ilse und Lilie R. J., Berlin 1994, Berliner Byzantinistische Studien 1 Στεφανίδης Β., Εκκλησιαστική Ιστορία, Αθήνα 1978 Culerrier P., "Les évêchés suffragantes d' Éphèse aux 5e-13e siècles", Revue des Études Byzantines, 45, 1987, Allen P., Evagrius Scholasticus the Church Historian, Louvain 1981, Spicilegium Sacrum Lovaniense, Etudes et Documents 41 Pratsch T., Theodoros Studites ( ) - zwischen Dogma und Pragma. Der Abt des Studiosklosters in Konstantinopel im Spannungsfeld von Patriarch, Kaiser und eigenem Anspruch, Frankfurt a. M. 1998, Berliner Byzantinistische Studien 4 Δημιουργήθηκε στις 15/8/2017 Σελίδα 6/14

7 Για παραπομπή : ΙΒΕ, Ράγια Έφη,, 2003, Chryssos E., Die Bischofslisten des V. Ökumenischen Konzils, Bonn 1966, Antiquitas Reihe 1, Abhandlungen zur alten Geschichte 14 Φειδάς Βλ., Ο θεσμός της Πενταρχίας των Πατριαρχών. Ι. Προϋποθέσεις διαμορφώσεως του θεσμού απ αρχής μέχρι το 451, Αθήνα 1969 Φειδάς Βλ., Ο θεσμός της Πενταρχίας των Πατριαρχών. ΙΙ. Ιστορικοκανονικά προβλήματα περί την λειτουργίαν του θεσμού ( ), Αθήνα 1970 Φειδάς Βλ., Εκκλησιαστική ιστορία. 1/2. Από της αποστολικής εποχής μέχρι της Εικονομαχίας, Αθήνα 1978 Λάμπρος Σπυρίδων, "Μιχαήλ Λουλούδης ο Εφέσιος και υπό των Τούρκων άλωσις της Εφέσου", Νέος Ελληνομνήμων, 1, 1904, Janin R., "Éphèse", R. Aubert, E. van Cauwenbergh (eds.), Dictionnaire d Histoire et de Geographie Ecclesiastiques, 15, Paris 1963, Tisserant E., "Jean d Asie ou d Éphèse", Dictionnaire de Theologie Catholique, 8, Θεοφάνης Ομολογητής, The Chronicle of Theophanes Confessor, Mango, C. Scott, R. (eds), Byzantine and Near Eastern History, A.D , Oxford 1997 Ανώνυμος, Chronicon Paschale A.D., M. Whitby, Mary Whitby (eds.), Translated Texts for Historians 7, Cambridge 1989 Les régestes des actes du patriarcat de Constantinople, vol. I/V, Les régestes de 1310 à 1376., D. Darrouzès (ed.), Paris 1977 Les régestes des actes du Patriarcat de Constantinople, vol. I/1: Les Régestes de 381 à 715, V. Grumel (ed.), Constantinopoli 1932 Les régestes des actes du Patriarcat de Constantinople, vol. I:2-3: Les Regestes de 715 à 1206, Darrouzès, J. Grumel, V. (eds), Paris 1989 Les régestes des actes du Patriarcat de Constantinople, vol. I/4: Les Régestes de 715 à 1206, V. Laurent (ed.), Paris 1970 Δικτυογραφία : THE CAPITAL OF ASIA - EPHESUS The cave of the Seven Sleepers of Ephesos The house of Virgin Mary in Ephesos The temple of St. Johns the Theologos in Ephesos Γλωσσάριo : Δημιουργήθηκε στις 15/8/2017 Σελίδα 7/14

8 Για παραπομπή : ΙΒΕ, Ράγια Έφη,, 2003, εκκλησιαστικό τακτικό, το (notitia episcopatuum) Τα εκκλησιαστικά τακτικά είναι επίσημα κείμενα των Πατριαρχείων Κωνσταντινουπόλεως και Αντιοχείας που αποτυπώνουν την ιεραρχία των εκκλησιαστικών εδρών («κλήσις των επισκόπων»). Σε αυτά αναγράφονται περιοδικά οι έδρες ανά εκκλησιαστική επαρχία και με τη σειρά που έχουν κάθε φορά στην εκκλησιαστική διοίκηση. έξαρχος, ο Στη βυζαντινή εκκλησιαστική διοίκηση το αξίωμα του εξάρχου αρχικά, από τον 5ο αιώνα και εξής, αφορούσε τον επικεφαλής ιεράρχη μιας διοίκησης και πολύ γρήγορα έγινε ένας ακόμα τίτλος του Πατριάρχη, που πιστοποιούσε ότι ήταν ο επικεφαλής ιεράρχης εντός των ορίων δικαιοδοσίας του Πατριαρχείου του. Το αξίωμα του εξάρχου καταργήθηκε τον 6ο αιώνα, ωστόσο στη συνέχεια οι έξαρχοι ήταν μητροπολίτες ή αντιπρόσωποι μητροπολιτών που ασκούσαν εποπτεία στις εκκλησιαστικές επαρχίες ή στα εκκλησιαστικά και τα μοναστικά ιδρύματα. Κατά τον ύστερο 14ο αιώνα έξαρχοι αναφέρονται οι μητροπολίτες που έδρευαν σε αρχαίες μητροπόλεις και ασκούσαν κάποια εποπτεία σε όλες τις εκκλησιαστικές έδρες και τα ευαγή ιδρύματα της εκκλησιαστικής επαρχίας και στη συνέχεια οι διαπιστευμένοι αντιπρόσωποι του Πατριάρχη (πατριαρχικοί έξαρχοι). κατά λόγον επιδόσεως, κατ επίδοσιν Η επίδοσις (κανονικό δίκαιο) ήταν προσωρινή ανάθεση της εποπτείας μιας εκκλησιαστικής έδρας σε άλλη, προκειμένου να συνεχίσει η επιδιδόμενη να λειτουργεί εφόσον υπήρχε ποίμνιο αλλά για λόγους ανωτέρας βίας δεν ήταν δυνατό να μεταβεί σε αυτό ιεράρχης. Η κατά λόγον επιδόσεως διευθέτηση (δηλαδή η ανάθεση της έδρας με έγγραφο όχι με χειροτονία) δεν αναιρούσε την εκάστοτε ισχύουσα εκκλησιαστική ιεραρχία. Ληστρική Σύνοδος (Εφέσου, 449) Η σύνοδος του 449 στην Έφεσο, γνωστή ως «Ληστρική», συγκλήθηκε από τον Θεοδόσιο Β ως οικουμενική, αλλά εξαιτίας των συγγκρούσεων και των προβλημάτων κατά τη διεξαγωγή της δεν αναγνωσρίστηκε ως τέτοια από την επόμενη οικουμενική σύνοδο. Υπό την προεδρία τού πατριάρχη Αλεξανδρείας Διόσκορου, η σύνοδος αθώωσε τον αρχιμανδρίτη Ευτυχή, ο οποίος είχε καταδικαστεί για τις μονοφυσιτικές του θέσεις. Ωστόσο οι αποφάσεις της ακυρώθηκαν από την Δ Οικουμενική σύνοδο της Χαλκηδόνας (451), που σήμανε την οριστική καταδίκη του Μονοφυσιτισμού. Οικουμενική Σύνοδος Β (Κωνσταντινουπόλεως, 381) Η Β Οικουμενική Σύνοδος συνεδρίασε στην Κωνσταντινούπολη το έτος 381 με θέμα εργασιών την αποδοκιμασία των οπαδών του Μακεδονίου, που αμφισβητούσαν τη θεία φύση του Aγίου Πνεύματος, και την καταδίκη της αίρεσης του απολλιναρισμού, που αφορούσε την ερμηνεία της φύσης του Χριστού. Η Β Οικουμενική Σύνοδος πρόσθεσε στο Σύμβολο Πίστεως, που είχε διατυπωθεί από την Α Οικουμενική Σύνοδο Νικαίας (325), τους όρους που αφορούσαν το Άγιο Πνεύμα και ολοκλήρωσε το κείμενο. Οικουμενική Σύνοδος Δ (Χαλκηδόνα, 451) Η Δ Οικουμενική Σύνοδος συνεδρίασε στη Χαλκηδόνα το έτος 451 με αντικείμενο εργασιών την αναίρεση της ερμηνείας της Ληστρικής συνόδου Εφέσου (449) ως προς τις δύο φύσεις του Χριστού. πρεσβεία τιμής, τα Με τον όρο «πρεσβεία τιμής» χαρακτηρίζεται η τιμητική αναγνώριση της προτεραιότητας ορισμένων επισκόπων έναντι των υπολοίπων επί της διαδικασίας, είτε λόγω της αποστολικότητας των θρόνων τους είτε λόγω της ιεραποστολικής τους δραστηριότητας, ανεξαρτήτως της εκκλησιαστικής ιεραρχίας. Η καθιέρωση των «πρεσβείων τιμής» προέκυψε κατά τη σύγκληση των τοπικών συνόδων όπου προΐστατο συνήθως επίσκοπος, στον οποίο αναγνωριζόταν το τιμητικό προβάδισμα. Τα πρεσβεία τιμής δε συνεπάγονταν συγκεκριμένες αρμοδιότητες. Πηγές Acta Patriarchatus Constantinopolitani, Acta et diplomata graeca medii aevi sacra et profana I (Wien 1860), ΙI (Wien 1862), ed. F. Miklosich J. Müller. Κίνναμος, Ioannis Cinnami, Epitome rerum ab Ioanne et Alexio Comnenis Gestarum, ed. A. Meineke (CSHB, Bonn 1836), σελ Migne, J. P. (ed.), Patrologiae cursus completus, Series Greca 47 (Paris ), στήλη 50 κ.ε. (διάλογος Παλλαδίου), 86/2, στήλες (Ευάγριος Σχολαστικός), 117, στήλη 441C D (Μηνολόγιον Βασιλείου). Acta Conciliorum Oecumenicorum II/I/3, Concilium Universale Chalcedonense, ed. E. Schwartz (Berlin Leipzig 1935), σελ Propylaeum ad acta sanctorum Novembris. Synaxarium Ecclesiae Constantinopolitanae, ed. H. Delehaye (Bruxelles 1902). Darrouzès, J. (ed.), Notitiae episcopatuum Ecclesiae Constantinopolitanae (Paris 1981). Δημιουργήθηκε στις 15/8/2017 Σελίδα 8/14

9 Για παραπομπή : ΙΒΕ, Ράγια Έφη,, 2003, Σοζομενός, Sozomenus Kirchengeschichte, ed. J. Bidez (Berlin1960). Σύνταγμα των θείων και ιερών κανόνων των τε αγίων και πανευφήμων αποστόλων και των ιερών οικουμενικών και τοπικών συνόδων και των κατά μέρος αγίων πατέρων B, επιμ. Γ. Ράλλης Μ. Ποτλής (Αθήναι 1852, ανατ. 1966). Θεοφάνους Χρονογραφία, Theophanes Chronographia Ι, ed. C. De Boor (Leipzig 1883). Πασχάλιον Χρονικόν, Chronicon Paschale Ι, ed. L. Dindorf (Bonn 1832). Patrum Nicaenorum Nomina, letine graece, coptice, syriace arabice armeniace, ed. H. Geltzer H. Hilgenfeld O. Kuntz (Stuttgart Leipzig 1995). Ramon Muntaner, Cronica ΙΙ, ed. J. F. Vidal Jove (Biblioteca Selecta 468, Historia XLII, Barcelona 1973), σελ , 160. Ιωάννης Εφέσου, Ioannis Ephesini, Historia Ecclesiastica, ed. E.W. Brooks (CSCO scr. Syri III/3, Louvain 1936), passim. Θεόδωρος Στουδίτης, Επιστολαί, Theodori Studitae Epistulae, ed. G. Fatouros (CFHB 31/2, Berlin New York 1991). Νικηφόρος Βλεμμύδης, Nicephori Blemmydae Autobiographia sive Curriculum Vitae necnon epistula universalior Ι, ΙΙ, ed. J. A. Munitiz (Brepols Turnhout 1984). Reinsch, D. (ed.), Die Briefe des Matthaios von Ephesos im Codex Vindobonensis Theol. Gr. 174 (Berlin 1974). Βίος Κωνσταντίνου, ed. F. Halkin, Les deux derniers chapitres de la nouvelle vie de Constantin, Analecta Bollandiana 77 (1959), σελ Βίος Ιωαννικίου κατά Σάββα, Vita S. Ioannicii auctore Saba monacho (AASS Novembris II/1, Bruxelles 1894), σελ Βίος Πέτρου Ατρώας, ed. V. Laurent, La vie merveilleuse de Saint Pierre d Atroa (Subsidia Hagiographica 29, Bruxelles 1956), σελ κ.ε. Zacos, G. Veglery, A. (ed.), Byzantine Lead Seals I/2 (Basel 1972). Zacos, G. Veglery, A. (ed.), Byzantine Lead Seals I/3 (Basel 1972). Catalogue of Byzantine Seals at Dumbarton Oaks and in the Fogg Museum of Art 3: West, Northwest, and Central Asia Minor and the Orient, ed. J. Nesbitt N. Oikonomidès (Washington DC, 1996). Παραθέματα 1. Η έκκληση του κλήρου της εκκλησίας Εφέσου και των επισκόπων Ασίας για τη χειροτονία νέου μητροπολίτη (έτος 401) Τούτων ούτω χρονοτριβούντων, αποθνήσκει ο Αντωνίνος, μεθ ου είχεν ο Ευσέβιος την δίκην. Αύθις ψήφισμα έρχεται από Ασίας, τούτο μεν του κλήρου της Εκκλησίας των Εφεσίων, τούτο δε των επισκόπων, προς τον Ιωάννην, αξίωσιν μεθ όρκου φρικτού περιέχον επειδή εν τοις έμπροσθεν χρόνοις φύρδην οι τε θεσμοί και ημείς εποιμάνθημεν, αξιούμεν σου την τιμιότητα κατελθούσαν τύπον επιθείναι θεόπεμπτον τη Εφεσίων Εκκλησία εκ μακρών των χρόνων καταπονηθείση, τούτο μεν υπό των τα Αρείου φρονούντων, τούτο δε υπό των τα ημέτερα μετά πλεονεξίας και φιλαυτίας αυχούντων επειδή μάλιστα πολλοί οι εφεδρεύοντες, ως λύκοι βαρείς, διά χρημάτων αρπάσαι τον θρόνον επειγόμενοι. Ο δε Ιωάννης, Δημιουργήθηκε στις 15/8/2017 Σελίδα 9/14

10 Για παραπομπή : ΙΒΕ, Ράγια Έφη,, 2003, εν τοσαύτη σώματος ανωμαλία και χειμερίας ώρας, ουδέν προ οφθαλμών θέμενος λυπηρόν, επί καταστάσει μάλιστα νενοσηκότων πραγμάτων όλης της Ασιανής διοικήσεως δι απειρίαν ή ερημίαν ποιμένων, τονωθείς τη προθυμία, εμβάς εις πλοίον, απαίρει της πόλεως. «Διάλογος ιστορικός Παλλαδίου επισκόπου Ελενουπόλεως γενόμενος προς Θεόδωρον, διάκονον Ρώμης», στο Migne, J. P. (ed.), Patrologiae cursus completus, Series Greca 47 (Paris ), στήλ. 50 κ.ε. 2. Η απόδοση πατριαρχικών δικαίων στην Έφεσο από τον Τιμόθεο Αίλουρο (έτος 475) Ο αυτός φησί τον Τιμόθεον εξορμήσαντα της βασιλίδος, την Εφεσίων καταλαβείν, ενθρονίσαι τε τον Παύλον αρχιερέα τη Εφεσίων ος ήδη κεχειροτόνητο μεν ανά την αρχαιοτέρα συνήθειαν υπό των της επαρχίας επισκόπων, εκπεπτώκει δε του θρόνου. Αποδίδωσι δε τη Εφεσίων και το πατριαρχικόν δίκαιον, όπερ αυτήν αφείλεν η εν Καλχηδόνι σύνοδος, ως μοι λέλεκται. «Ευαγρίου Σχολαστικού επιφανέως και από επάρχων Εκκλησιαστικής Ιστορίας τόμοι στʹ», στο Migne, J. P. (ed.), Patrologiae cursus completus, Series Greca 86/2 (Paris ), στήλ Μηνολόγιο του αυτοκράτορα Βασιλείου Βʹ. Η «αγία σκόνη» από τον τάφο του Ιωάννη του Θεολόγου Ο φιλάνθρωπος και πανάγαθος Θεός ημών, ου μόνον τους υπέρ αυτόν αγωνισαμένους αγίους αυτού μαθητάς και αποστόλους, προφήτας τε και μάρτυρας, και πάντας τους ευαρεστήσαντας αυτώ, βασιλείας ουρανών, και των αιωνίων ηξίωσεν αγαθών αλλά και τους τόπους, εν οις ήδη έτριψαν, ή ετάφησαν, πλήρεις χαρίτων αποδείξας, πολλοίς ελάμπρυνε θαύμασι. Και γαρ ο τάφος, εν ω ο μέγας Απόστολος και ευαγγελιστής Ιωάννης μέλλων μετατεθήναι ετάφη, κόνιν αγίαν, ην οι εγχώριοι Μάννα προσαγορεύουσιν, επινεύσει Πνεύματος αγίου, κατά την ογδόην ημέραν του Μαΐου μηνός ετησίως εξαίφνης αναβρύει και αναδίδωσιν ήν οι προσερχόμενοι λαμβάνοντες, χρώνται αυτή εις παντοίων παθών απολύτρωσιν, εις θεραπείαν ψυχών, εις ρώσιν σωμάτων, Θεόν δοξολογούντες, και τον αυτού θεράποντα Θεολόγον γεραίροντες. Menologii Graecorum pars tertia, a mense martio ad augustum, στο Migne, J. P. (ed.), Patrologiae cursus completus, Series Greca 117 (Paris ), στήλ. 441C D. 4. Η βυζαντινή παράδοση για τη μεταφορά του λίθου στην Έφεσο (12ος αιώνας) Όστις δε ο λίθος ούτος και όθεν εις Εφεσίων ήλθε την γην, ο λόγος εξής διηγήσεται. Τέλος ήδη το κατά τον σταυρόν είχε τω σωτήρι μυστήριον, και παραλαβούσα τούτον η μήτηρ ανέκλινέ τε ύπτιον, ως νόμος, επί του λίθου τούδε και επιπεσούσα βύθιον ανώμωξεν οποία εικός, μυρομένης δε τα δάκρυα τω λίθω πελάζοντα έτι και νυν αναπόνιπτα μένουσι, πράγμα τεράστιον οίον. Τούτον δη τον λίθον η εκ Μαγδαλά φασίν αναλαβούσα Μαρία έπλει Ρώμης ευθύ εφ ω καίσαρι ες όψιν ελθούσα Τιβερίω Πιλάτου και Ιουδαίων των αδίκων Ιησού κατερεί φονευτών. Αλλά τύχη τινί ες των Εφεσίων λιμένα κατάρασα αυτόν μεν ενταύθα έλιπεν, η δε εκείθεν αφείσα επί Ρώμην ανήγετο. Εξ εκείνου δ άχρι και νυν ο λίθος ενταύθα διετέλεσεν ων. Αχθέντα τοίνυν ες την Δαμάλεως περαίαν πομπή τούτον εκ Βυζαντίου διαδέχεται λαμπρά. Επλήρου δε ταύτην το Ρωμαίων τε γερούσιον άπαν και όσον εν ιεροπόλοις και εν μονασταίς ην, Λουκά του τηνικάδε την εκκλησίαν ιθύνοντος και βασιλέως τέλους εκατέρου προαρχόντων. Βασιλεύς μέντοι και τον ώμον επέσχε τω λίθω, επεί τα γε τοσαύτα και υπέρ ως χρη εμετριοφρόνει και ηγάπα δουλοπρεπέστερον αυτοίς προσαγόμενος. Κίνναμος, Ioannis Cinnami, Epitome rerum ab Ioanne et Alexio Comnenis Gestarum, ed. A. Meineke (CSHB, Bonn 1836), σελ Η επίδοση της μητρόπολης Πυργίου στη μητρόπολη Εφέσου (έτος 1368) Αρτίως δε πέμποντος ήδη τινάς των εαυτού εις την ιδίαν εκκλησίαν και μετ ολίγον μέλλοντος απελεύσεσθαι και αυτού, Δημιουργήθηκε στις 15/8/2017 Σελίδα 10/14

11 Για παραπομπή : ΙΒΕ, Ράγια Έφη,, 2003, θεού διδόντος, έτι συνδιασκεψαμένη η μετριότης ημών τη περί αυτήν ομηγύρει των ιερωτάτων αρχιερέων, του Καισαρείας, του Ηρακλείας, του Κυζίκου, του Χαλκηδόνος, του Βιζύης και του Βρύσεως, δέδωκε μεν τω ιερωτάτω τούτω μητροπολίτη Εφέσου την τοιαύτην αγιωτάτην μητρόπολιν Πυργίου κατ επίδοσιν. Επί πλέον δε προνοουμένη των ευρισκομένων εκεί ψυχών και της εις το μέλλον αυτών ασφαλείας φροντίζουσα τάττει και αποφαίνεται, ως αν και πας ο μετ αυτόν μητροπολίτης Εφέσου κατέχει ταύτην επιδόσεως λόγω, ουχ ως ιδίαν επισκοπήν, αλλ ως μητρόπολιν, ηνωμένην δε είναι τη της Εφέσου μητροπόλει και υφ ενί ποιμένι αμφοτέρας ποιμαίνεσθαι. Ότι δε πλησίον αλλήλαις εισίν αύται και ότι πάντοτε ο μέλλων ευρίσκεσθαι μητροπολίτης Εφέσου κατά πολύ κρίττων έσται του εις τον Πυργίον μέλλοντος ευρίσκεσθαι, άτε δη της μητροπόλεως ταύτης πάσης της Ασίας προκαθεζομένης και θρόνον εχούσης υψηλόν τε και μέγαν, και διά τούτο δόκιμον εν άπασιν άνδρα μελλούσης της θείας συνόδου χειροτονείν εν αυτή, άλλως τε και της εκκλησίας Εφέσου προνοουμένη, ως αν έχη και μερικήν κυβέρνησιν και προμήθειαν, επειδή τα εαυτής απεκείρατο πάντα, υπό των βαρβάρων αλωθείσα, και ουκ έχει παρέχειν τα αναγκαία τω αρχιερεί αυτής. Acta et diplomata graeca medii aevi sacra et profana I, ed. F. Miklosich J. Müller (Wien 1860), Βοηθ. Κατάλογοι 1. Κατάλογος ορθόδοξων επισκόπων/μητροπολιτών Εφέσου Τιμόθεος (63) Ιωάννης ο Θεολόγος Ονήσιμος (107) Πολυκράτης (195) Απολλώνιος Ισάκ (3ος αι.;) Μηνόφαντος (325) Εβένθιος Μηνόφαντος (381) Αντωνίνος (400) Ηρακλείδης (403) Καστίνος (403) Μέμνων (431) Βασίλειος (;) Βασσιανός (448) Στέφανος (449, 451) Δημιουργήθηκε στις 15/8/2017 Σελίδα 11/14

12 Για παραπομπή : ΙΒΕ, Ράγια Έφη,, 2003, Ιωάννης (458) Παύλος (475) Υπάτιος (531) Ανδρέας (553) Ρουφίνος (596) Θεόδωρος (681) Στέφανος (691) Υπάτιος ( ) Θεοδόσιος ( ) Ιωάννης (787) Νικόλαος (9ος αι.) Θεόφιλος (820) Μάρκος (833) Θεοφάνης (861) Βασίλειος (870) Γρηγόριος (879) Κωνσταντίνος ( ) Ιωάννης ( ) Γρηγόριος ( ) Κυριακός (11ος αι.) Θεοφάνης (11ος αι.) Θεόδωρος Θεοφύλακτος (11ος αι.) Νικηφόρος (1071) Μιχαήλ Δούκας (1078) Δημιουργήθηκε στις 15/8/2017 Σελίδα 12/14

13 Για παραπομπή : ΙΒΕ, Ράγια Έφη,, 2003, Ιωάννης (10ος 12ος αι.) Ιωάννης (1143) Νικόλαος (1170) Γεώργιος (1191) Νικόλαος Μεσαρίτης (1213) Ιασίτης (1217) Μοναστηριώτης (1224/5) Ιωάννης (1227) Μανασσής (1233) Κωνσταντίνος Κλαυδιοπολίτης (1237/8) Νικηφόρος ( , μετέπειτα πατριάρχης Νικηφόρος Β ) Ισαάκιος (1278) Ιωάννης Χειλάς (1283/4) Ιωάννης (1300) Νεόφυτος (14ος αι.) Ματθαίος (1329) Θεοδώρητος (1365) Μύρων (1387) Μάξιμος (1394) Ιωσήφ (1416, μετέπειτα πατριάρχης Ιωσήφ Β ) Ματθαίος (1426) Ιωάσαφ (1437) Μάρκος Ευγενικός ( ) [Ο κατάλογος συντάχθηκε κατά Fedalto, G., Hierarchia Ecclesiastica Orientalis. Series Episcoporum Ecclesiarum Christianarum I, Patriarchatus Constantinopolitanus (Padova 1991), σελ Στον κατάλογο δεν συμπεριλήφθηκαν οι μητροπολίτες που παραμένουν ανώνυμοι.] Δημιουργήθηκε στις 15/8/2017 Σελίδα 13/14

14 Για παραπομπή : ΙΒΕ, Ράγια Έφη,, 2003, 2. Κατάλογος μονοφυσιτών επισκόπων Εφέσου Παύλος (475) Εθέριος ( ) Θεοσέβιος (502/3) Ανδρέας (541) Αβραάμ (6ος αι.) Προκόπιος (549) Ευτρόπιος (;) [Ο κατάλογος συντάχθηκε κατά Fedalto, G., Hierarchia Ecclesiastica Orientalis. Series Episcoporum Ecclesiarum Christianarum I, Patriarchatus Constantinopolitanus (Padova 1991), σελ. 117.] 3. Κατάλογος ιακωβιτών επισκόπων Εφέσου Ιωάννης (557/8 586) [Ο κατάλογος συντάχθηκε κατά Fedalto, G., Hierarchia Ecclesiastica Orientalis. Series Episcoporum Ecclesiarum Christianarum I, Patriarchatus Constantinopolitanus (Padova 1991), σελ Στον κατάλογο δεν συμπεριλαμβάνονται οι ανώνυμοι μητροπολίτες.] Δημιουργήθηκε στις 15/8/2017 Σελίδα 14/14