. ΜΕ ΙΔΙΟΠΑΘΗ ΦΛΕΓΜΟΝΩΔΗ ΠΑΘΗΣΗ ΤΩΝ ΕΝΤΕΡΩΝ

Transcript

1 λ Λ )...;,. ς ~ Π Α Ν Ε Π ΙΣΤ Η Μ ΙΟ ΙΩ Α Ν Ν ΙΝ Α Ν ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ Π Α Θ Ο Λ Ο Γ ΙΚ Ο Σ Τ Ο Μ Ε Α Σ Π Α Θ Ο Λ Ο Γ ΙΚ Η Κ Λ ΙΝ ΙΚ Η Δκυθνντής: Καθηγητής Ε. Β. Τοιάνος ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΚΑΙ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΖΩΗΣ ΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ. ΜΕ ΙΔΙΟΠΑΘΗ ΦΛΕΓΜΟΝΩΔΗ ΠΑΘΗΣΗ ΤΩΝ ΕΝΤΕΡΩΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ X. ΚΑΤΣΑΝΟΣ ΙΑΤΡΟΣ ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ Ι Ω Α Ν Ν Ι Ν Α

2 'it If; / 'Ίκν*».. V _P ' V -,. r j : ; _. * h A' i : r^-z%mtk

3 Η έγκριση της διδακτορικής διατριβής από την ΙατρικήΣχολή του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων δεν υποδηλώνει καιτην αποδοχή των γνωμών του συγγραφέα (Ν.5343/32, άρθρο 202, παρ.2).'

4 ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ Κωνσταντίνου X. Κατσάνου, Ιατρού ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΑΙΤΗΣΕΟΣ:3/3/98 ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΟΡΙΣΜΟΥ ΤΡΙΜΕΛΟΥΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ: 16/8/98 ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΟΡΙΣΜΟΥ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ:30/6/98 ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΚΑΤΑΘΕΣΕΩΣ ΤΗΣ ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗΣ ΔΙΑΤΡΙΒΗΣ: 21/1/03 ψ ΜΕΛΗ ΤΡΙΜΕΛΟΥΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ 1. Επαμεινώνδας Β. Τσιάνος Καθηγητής Παθολογίας Πανεπιστημίου Ιωαννίνων ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ 2. Βενετσάνος Μαυρέας Καθηγητής Ψυχιατρικής Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Μέλος 3. Ιωάννης Δημολιάτης Επίκουρος Καθηγητής Υγιεινής & Επιδημιολογίας Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Μέλος ΛΒ/ ί0 Π1.

5 ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ: Νίκη Αγνάντη, Καθηγητής Παθολογικής Ανατομίας * ΕΠΤΑΜΕΛΗΣ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ 1. Επαμεινώνδας Β. Τσιάνος Καθηγητής Παθολογίας Πανεπιστημίου Ιωσννίνων, ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ 2. Βενετσάνος Μαυρέας Καθηγητής Ψυχιατρικής Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Μέλος 3. Ιωάννης Δημολιάτης Επίκουρος Καθηγητής Υγιεινής & Επιδημιολογίας Πανεπιστημίου ΙωαννΙνων, Μέλος 4. ΜωΟσήςΕλισάφ Καθηγητής Παθολογίας, Μέλος 5. Αγγελος Κστπτάς Καθηγητής Χειρουργικής, Μέλος 6. Κωνσταντίνος Σιαμόττουλος Καθηγητής Παθολογίας-Νεφρολογίας, Μέλος 7. Θωμάς Υφαντής Επίκουρος Καθηγητής Ψυχιατρικής, Μέλος ΒΑΘΜΟΣ ΜΕ ΤΟΝ ΟΠΟΙΟ ΕΠΝΕ ΔΕΚΤΗ Η ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ :"ΑΡΙΣΤΑ" Η Γραμματέας ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΤΣΑΓΓΑΛΑ

6

7 Π Ρ Ο Λ Ο Γ Ο Σ Η συγγραφ ή μ ια ς δ ια τρ ιβ ή ς γ ια την Ιδιοπ αθή Φ λεγ μ ο ν ώ δ η Π άθ η σ η τω ν Ε ν τέρ ω ν (ΙΦ ΠΕ) είναι μια μ οναδική π ρ ό κλ η σ η και εμ π ειρ ία για κάθε ιατρό κα ι γενικά γ ια κά θ ε ερευνητή. Για μ ια π ά θ η σ η π ο υ σ υ ν εχώ ς μ αθαίνου μ ε όλο και π ερ ισ σ ό τερ α για την π ο λ ύ π λ ο κ η α ιπ ο π α θ ο γένειά της, τη θ ερ απ ευτική της αντιμ ετώ ϊτισ η κα ι π ς ιδ ιαιτερ ότητές της είν α ι σημαντικό να εμβαθύνουμε κ α ι σε ά λ λες δ ια σ τά σ εις της, ό π ω ς ο ι π α ρ ά γ ο ν τ ες κινδ ύνου εμ φ άνισ ή ς της και η π οιότη τα ζω ή ς. Η δ ιατρ ιβή αυτή π ρ ο σ π α θ ε ί να σ υ μ β ά λει σ την καλύτερη κατανόηση των π α ρ α μ έτρ ω ν α υ τώ ν χ ρ η σ ιμ ο π ο ιώ ν τα ς ω ς βά σ η τα ερευ νη τικά δ εδ ο μ ένα α π ό έν α ν κα λά οριοθετημένο π λ η θ υ σ μ ό α σ θενώ ν, π ο υ π ρ ο έρ χ ο ν τα ι α π ό τη Β ο ρ ε ιο δ υ τ ικ ή Ε λ λ ά δ α (Ή π ειρ ο, Κέρκυρα). Γ ια μένα π ρ ο σ ω π ικ ά αττστέλεσε μ ο νο δ ική ε μ π ειρ ία η α π ό άλ λη ο π τική γω νία επαφ ή μ ε τους α σ θ εν είς με ΙΦ Π Ε της π ερ ιο χ ή ς. Στον Καθηγητή Π α θ ο λ ο γ ία ς κ Ε π α μ ειν ώ ν δ α Τ σ ιά ν ο π ο υ α π ο τ ελ εί γ ια μένα, εκτό ς α π ό μεγάλο δάσ καλο, ένα π ρ ό τ υ π ο εττκπήμονα-ερευνητή. μ ια εξέχ ο υ σ α μορφ ή τη ς π α γ κ ό σ μ ια ς Γασ τρ εντερ ολογίας π ο υ έχω την εξαίρετη τύχη να είμ α ι σ υ νερ γά τη ς του, καταθέτω την α π έρ α ντη ευ γνω μ ο σ ύ νη μου κα ι την ευχή ν α μ ιμ η θ ώ το δρ ό μ ο π ο υ χ ά ρ α ξε κα ι χ α ρ ά ζει καθημερινά: του α γω νισ τή σ τη ν Ιατρική και τη Ζ ω ή. Ε υ χα ρ ισ τώ θερ μά τον Καθηγητή Ψ υ χια τρ ική ς κ. Α ρ η Λ ιά κ ο γ ια τη σ υ νεχή του π α ρ ό τρ υ νσ η και π ς σ η μ αντικές σ υ μ β ο υ λές του κατά τη δ ιά ρ κ εια εκ π ό ν η σ η ς τη ς δ ια τρ ιβ ή ς μ έχρι και την α π ο χ ώ ρ η σ ή του, λ ό γ ω σ υνταξιο δο τή σ εω ς, κ α θ ώ ς και το ν δ ιά δ ο χ ό του στη θ έσ η αυτή Καθηγητή Ψ υ χια τρ ική ς κ. Β ενετσ ά νο Μ α υ ρ έα γ ια π ς ττολύπμες σ υ μ β ο υ λ ές του κατά το σ τά δ ιο π ερ α τώ σ εω ς κ α ι συ γγρ α φ ή ς της διατρ ιβή ς. Στον δ ά σ κα λό μου στα π ρ ώ τα φ ο π η π κά α λ λ ά κ α ι στα μ ετέπ ειτα χ ρ ό ν ια Ε π ίκ ο υ ρ ο Κ αθηγητή Υ γ ιειν ή ς κ. Ιω άννη Δ η μ ο λιά τη εκ φ ρ ά ζω την ευ γν ω μ ο σ ύ νη μου κ α ι π ς τπο θ ερ μ έ ς μου ευχα ρ ισ τίες για τη σ υ νεχή του π α ρ ό τρ υ ν σ η κ α ι τα ερ εθ ίσ μ α τα π ο υ μ ο υ έδ ω σ ε κ α ι εξα κο λο υ θ εί να μου δ ίνει α ν ο ίγ ο ν τά ς μ ου ν έο υ ς ο ρ ίζον τες σ κέψ η ς. Η επ ισ τη μ ο ν ικ ή του καθοδ ήγησ η στη δ ιατρ ιβή μου ήταν κ α θ ο ρ ισ τική ς σ η μ α σ ία ς γ ια τη ν π ερ ά τω σ ή τη ς κ α ι την ό σ ο το δυ να τόν αρπ ότερη δο μ ή της. Ε υ χα ρ ισ τώ θ ερ μ ά τον Ε π ίκ ο υ ρ ο Κ αθηγητή Π α ιδ ια τρ ικ ή ς κ. Ν ικ ό λ α ο Χ α λ ιά σ ο γ ια τη ν αμ έρισ τη συ μ π α ρ ά σ τα σ ή του κα ι το συ ν εχές ενδ ια φ έρ ο ν του. Ε υ χα ρ ισ τώ θ ερ μ ά ό λ ο υ ς τους Κ α θ η γη τές μου τ η ς Ιατρική ς Σ χ ο λ ή ς Ιω α ν ν ίν ω ν γ ια τη ν σ υνεχή π νευμ ατική το υ ς τρο φ οδ οσ ία με το κα θ η μ ερ ινό το υ ς ια τρ ικό π α ρ ά δ ειγ μ α. Ε υ χα ρ ισ τώ θ ερ μ ά τη γα σ τρ εντερ ολογική ο μ ά δ α τη ς Β ο ρ ε ιο δ υ τ ικ ή ς Ε λ λ ά δ α ς, η ο π ο ία α π οτελείτα ι α π ό εξαίρ ετο υ ς Σ υ να δ έλφ ο υ ς π ο υ εκτό ς τ ω ν ά λ λ ω ν σ υ ν έβ α λ λ α ν στη δη μ ιο υ ρ γ ία του μεγαλύτερου α ξιό π ισ το υ α ρ χ είο υ α σ θ εν ώ ν με ΙΦ Π Ε σ τη ν Ε λ λ ά δ α. Σ ή μ ερ α το α ρ χ ε ίο α υ τ ό ^ α ρ ιθ μ εί π ά ν ω α π ό α σ θ ενείς. s ««I N '

8 Ε π ίσ η ς ευ χα ρ ισ τώ ό λ α τα μέλη του E u ro p e a n C o lla b o r a t e Inflam m atory B ow el D is e a s e S tu d y G rou p (E C -IB D S tu d y G roup ) για τη σ υ ν εχή συ μ π α ρ ά σ τα σ ή του ς ό λ α αυτά τα χ ρ ό ν ια και κ υ ρ ίω ς τον Καθηγητή R. S to ckbrug ger, το ν M a u rice R u sse l, τον F ran k W olters, την Ingrid van de r E ljk και τον C h a rle s Lim on ard του Π α νεπ ισ τη μ ίο υ M aastrich t Ο λλ α νδ ία ς για την ο υ σ ια σ τική β ο ή θ εια π ο υ π ρ ο σ έφ ερ α ν σ τη ν π ρ ο σ π ά θ ε ια αυτή. Ε υ χα ρ ισ τώ θερμά την κ. Α φ ρ οδ ίτη Κ ατσ α ρ ά κη, στατιστικό του Π Π ΓΝΙ γ ια την π ο λ ύ τιμ η β ο ήθ ειά τη ς στην επ εξερ γ α σ ία, π α ρ ο υ σ ία σ η και διαμ όρ φ ω σ η τω ν στατιστικώ ν δ εδ ο μ έν ω ν τη ς μελέτης. Ε υ χα ρ ισ τώ θ ερ μ ά τον φ ίλο κα ι εξαίρετο σ υνάδελφ ο κ. Δη μ ή τρ η Χρ ισ το δ ο ύ λο υ γ ια τις σ υ μ β ο υ λ ές του και τη γόνιμ η σ υ ν ερ γ α σ ία π ο υ είχα μ ε ό λ α αυτά τα χρ όνια. Ε υ χα ρ ισ τώ θ ερ μ ά ό λ ο υ ς το υ ς α σ θ εν είς μ ε ελ κώ δ η κολίτιδα και ν ό σ ο του C roh n, π ο υ σ υ μ μ ετείχ α ν στη μελέτη αυτή. Τ έλ ο ς, ευ χα ρ ισ τώ θ ερ μ ά τη ν α γ α π η τή μου φ ίλη Γ εω ρ γ ία Κ ο λο κο ύρ η γ ια τη ν άψ ογη εμ φ ά νισ η του κειμένου. Κ ω νσ τα ντίνο ς X Κ α τσ ά νο ς Ιω άννινα,

9 Π Ε Ρ ΙΕ Χ Ο Μ Ε Ν Α XcMBo Α.Γ Ε Ν Ι Κ Ο Μ Ε Ρ Ο Σ Ε ισ α γ ω γ ή... ' Ε π ιδ η μ ιο λ ο γ ία τη ς ΙΦ Π Ε Κληρονομικότητα και σνοσογενετική τη ς Ι Φ Π Ε Δ ια ιτη τικοί π α ρ ά γ ο ν τες κα ι κα θ η μ ερ ινές σ υ ν ή θ ειες - γ εγο νό τα ζω ή ς Μελέτη της π ο ιό τη τα ς ζω ή ς στην Ι Φ Π Ε Β.Ε ΙΔ ΙΚ Ο Μ Ε Ρ Ο Σ 1. Σ κ ο π ό ς Υ λ ικ ό - Μ έ θ ο δ ο ς Στατιστική ε π ε ξ ε ρ γ α σ ία Α π ο τ ε λ έ σ μ α τ α Σ υ ζή τ η σ η Σ υ μ π ε ρ ά σ μ α τ α Γ. Π Ε Ρ ΙΛ Η Ψ Η Δ. A B S T R A C T Ε. Β ΙΒ Λ ΙΟ Γ Ρ Α Φ ΙΑ Σ Τ. Π Α Ρ Α Ρ Τ Η Μ Α - Π αράρτημα I (ερω τηματολόγιο π α ρ α γ ό ν τω ν κ ίν δ υ ν ο υ ) Π αράρτημα II (ερω τηματολόγιο π ο ιό τη τα ς ζ ω ή ς ) ι ο

10 Συντομογραφίι; που χρησιμοποιούνται στο κείμενο ΙΦΠΕ = Ιδιοπαθής Φλεγμονώδης Πάθηση των Εντέρων ΕΚ * Ελκώδης Κολίτιδα ΝΚ = Νόσος Crohn ΒΔ Ελλάδα a Βορειοδυτική Ελλάδα IBDQ» Inflammatory Bows! Disea Quatttonnait»

11 j g t t i f t t j ^ ^ ' ^ ^ 'iv & f & ft w & J 'f% '.^u> '-'S-?s: :^v-n '';'i'.' v J: ;- M? i 'v i i f ^ f? ^ t ^. r ( M _::-f». ^/ =v -,>>i: ^ψχ ρ:^ κ::ϊ\ ϊ 3piK*vte* %:ι*&;> 'ι ; ί ^ ; -: > ^ 'V. A. ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ S3f^^;?,;.p* l & l f & & - v A & ΐί. Μ φ : ζ% i i?._. ; >J*',. - :v - ' : : r <# ). v.. -.wt? -.. Γ ^ g c. =r i i t o η X t l H : ; ---: r-i - - v : ^ '' A!- r*!' # «/ M r - a t 5 * v " -.:' ; ;?V : i s f ^ f. :r :; ^-.:. :v; a ; $ $? f m x & *. ;; v». : f ^SiS- - : ; : r fim,mi;;.: V;. -?, «?x, - φ :.:V ί. irif/ 'r.- ' ' "''-V.- f a / - * p! r W V :)T'*L' f v! ' {. ' i ' ': $'*'. : ΐ * p v.v.-'ri.*" - : r M w M. ί ^ Μ Ο *?* % f -/ > & $ } W ' r i * : - «, \j. -=. - >.-«it. ". :.' ;?r<:' '., '"> ' *' -Vji.V smi: 5- - ^ i s ' r "i:.^iv.' i t y y s :\-'4 : : Π & ί 0. ; ; p - f,. V>?$ :, O p ^ r P w u H ts^v. ^. ' i 4 4?ί?; vi;k:.- U ' f V}'?r^,;. Binv#5? *4Pffe $fei.:> v%-v-<;? 3s? v a?:,; "-ν: - m m t λ y.. VT#. v$? 8$.iK k a m f # v, v < v, i "-^6^ Τ#^5 ν!ίλ:'! ; - : >.' % 'f i.v'v;,j,1. ^ i : f * jfc., s?*\ ^ - ' 4. 3?i#rS^! : α Α μ &? Ψ ' % m U-v ^%' ' -..- ' " 0 ;» ;*'= 4^': > ' :'.,. - ' r V y:;% s^sf im? % s ls vt; ^ rr.ν: ίί# ί; >4^*'s ^ γ. ίί1 :,4 M ^.;3 k,h r. *'-. '? ; '>>> \ r M :C ^ yuj'f r a <. ' >«%y'j i&s$!vk.*4 :? Γ" V' '. 'i iii'..... i?r ; /S'- * K : ΐ ΐ ; ft* ψ0 vfp? ^ t-m;; φ -m m -^--i^. vv *i..^^ r Φ ^. :0 ^» ^,; :^ : ρφ ^ί^β * tt?.. :. 1;^ ; ;"/ ;:ί; ';^ ' ;., ν φ. # s - i p ^ ^ v r ^ s*^ta#v:, V..- \!p?:t"*w lotyiio^mtotkjc&i* S r t - i ;, vwvwgkk? vc&icrouott a$e*:«,f*' 'fei?4n^7.^n''iis^ i. - i *s

12 2 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο Ιπ π οκράτης στο βιβλίο του «Π ε ρ ί Ε π ιδ η μ ιώ ν» μιλά για τις παθήσ εις του εντέρου και αναφ ερόμενος σε μια ειδική νοσολογική οντότητα τη ν περιγράφ ει μ ε «το υς τενεισ μούς τάσεις ούσας σφοδράς ε π ί της κατά το απηυθυσ μένον ελκώ σ εω ς» (Π ερ ί Ε π ιδ η μ ιώ ν Κεφ. V II) * 1*. Ο Α ρεταίος της Καππαδοκία ς (3 0 0 π.χ.) αναφέρεται επ ίσ ης σε νόσο όμοια με τη ν περιγραφή της σύγχρονης ελκώ δους κολίτιδας. Τ ο οι Com be και Sa u n d e rs π ερ ιέγρ α ψ α ν μια π ιθ α νή π ερ ίπ τω σ η νόσου του C rohn (Ν Κ) του ειλεού και το 1828 ο Abercrom bie κατέγραψε 144 π ερ ιπ τώ σ εις ασθενώ ν μ ε νόσο του τελικού ειλεού χω ρίς προσβολή του παχέος εντέρου. Η π ρ ώ τη καλά τεκ μ η ρ ιω μ έν η π ερ ίπ τω σ η ελκώ δους κολίτιδας ( Ε Κ ) ήτα ν από το ν Sam nel W ilh s το 1859 και από καιρό σ ε καιρό μεμ ο νω μ ένες π ερ ιπ τώ σ εις συμβατές με Ν Κ περιγραφ όταν στη βιβλιογραφία αρκετά π ρ ιν ο B u rril C rohn δημοσιεύσει το την κλασσική π λέο ν εργασία του. Τ ο οι Lockart-M um m ery και M o rso n π ερ ιέγρ α ψ α ν και διαχώ ρ ισ αν τη ν ιδιοπαθή φ λεγμονώ δη πάθηση τω ν εντέρ ω ν σε διάχυτη κολίτιδα (ελκώ δη κολίτιδα) και σ ε π ερ ιο χικ ή κοκκιω ματώ δη φλεγμονή (νόσο του C ro h n )*2*. Η Ιδιοπαθής Φ λεγμονώ δης Πάθηση τω ν Ε ν τέρ ω ν (ΙΦ Π Ε ) σύμφωνα με τη σύγχρονη κατάταξη π ερ ιλα μ β ά νει κυρίω ς τη ν νόσο του C rohn (Ν Κ ), τη ν ελκώ δη κολίτιδα (Ε Κ ) και την α διευκρ ίνισ τη κολίτιδα*3*. Η ΙΦ Π Ε είνα ι άγνω στης, προς το παρόν, αιτιολογίας, φαίνεται όμω ς π ω ς ορισμένοι π εριβαλλοντικοί παράγοντες προσ βάλλουν ένα ν γενετικά π ρ ο δια τεθ ειμένο οργανισμό ο οποίος εμφ ανίζει διαταραχές στο ανοσολογικό του σ ύσ τημα. Δ εν υπάρχει έω ς σήμερα ιδανική θ ερ α π εία και για το λόγο αυτό υπ άρχο υν αρκετά φάρμακα όσο και αρκετοί τύποι ειδικώ ν χειρουργικώ ν επ εμ β ά σ εω ν. Ωστόσο φαρμακευτικοί θεραπευτικοί σταθμοί μπορούν να θεω ρηθούν η χρήσ η τω ν αμινοσαλικυλικώ ν, της κορτιζόνης, της αζαθειοπρίνης, της μεθοτρεξάτης, της κυκλοσπορίνης και τω ν νεότερ ω ν ανοσοτροποποιητικώ ν σκευασμάτω ν (π.χ. anti - TN F a )*4*. Η χειρουργική θεραπεία έχ ει σ υγκεκριμένες ενδείξεις και αποσκοπεί σ την αντιμετώ π ισ η της μη υφέσιμης νόσου και τω ν επ ιπ λ ο κ ώ ν της. Η συνεχής βελτίω ση τω ν χειρουργικώ ν τεχνικώ ν είναι αναμφισβήτητο γεγονός το οποίο μαζί με την ενδοσκόπηση και τη ν φαρμακευτική αγω γή, έχ ει μειώ σ ει κατακόρυφα τη ν θνητότητα και έχ ει βοηθήσει σημαντικά σ την π ο ιό τητα ζω ής τω ν ασθενών*5*. Ο σκοπός της μελέτης αυτής είναι η καταγραφή τω ν παραγόντω ν κινδύνου και της π ο ιό τητα ς ζω ής τω ν ασθενώ ν με ΙΦ Π Ε μ ε τη βοήθεια ειδικώ ν διαμορφ ω μένω ν ερω τηματολογίω ν. Τ α ερω τηματολόγια εφαρμόσθηκαν σε ασθενείς της Βορειοδυτικής Ελλάδας με ΙΦ Π Ε οι οποίοι παρακολουθούνται α π ό τη ν Ηπατογαστρεντερολογική Μονάδα της Παθολογικής Κλινικής του Π α νεπ ισ τημια κο ύ Γενικο ύ Ν οσοκομείου Ιωαννίνων. c=

13 Τ'Λ-ΐβΑίτ Οΐ. i."v- ^ '!* - ^ ^ * ' ' Λ. oto^swo v -^' :-' r;:: " v,o;..; :- s* ο?" ;m&w^ 2#;-vv'ΌΤ ' r ~ :- 'Λ,/. -. θ'"; ΟΟ:' : ' ' sί Φ- o;3 '#W'. : ;.-:. - :".. ^:νy y ' i y y m :. i C t ' & : & / Vf OOO-sfeo ;"00., = / ν.ο^0^ο^ ' * V: ; '.? ;. Oo;0-ΦΓ4Φ: 1'-:. ψ ί ^ φ γ - &#<-To0 -ΟΦ. :^ : ' 0 'i ΤΑ. '-Ο1 -'.: :;' λ ν"«> 'V' ' -.' 0:. 0-: νν,φ >φ0^ί^#0 ί < - ' Z t & r r c r ^ - :Ο;0 φ? %, p m y. Γ Ε Ν ΙΚ Ο Μ Ε Ρ Ο Σ : % y x % w. f i>/» φ C'.un v'. /Ϊ0ΐ;?χ :.: " 'Λ 0>U 0Φ r>. *r*'o.t-\, :' ''._ - ό X,; r-:;';. :?*'1-; --o.:ot 'w Ο Ό-^Φ :. - a flft«,. ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ TON ΑΣΘΕΝΩΝ ME ΙΦΠΕ.., ψ. ί * ; ϊ ί τ % ; >»>ί ΰζν:...?;:τ r* ^ : i.f-fio ι ν 4 ^ ψ r -. - y ο- ', _ΐΠ -;]Τ_ " «1>4f* V/». ; & > '!? : rvo. '"'. ί U ; *2'=ν {.,ί-.,: τ....; Ό-.ττθΟ'ν - ' ; '. ' 0φ.:. -«: Λ. '. ' ; >;:.,;η-ϊ- -' > "--^ 0. Τ. ( > ' h i K : ψ. > -{ f ' ;! φ ^. ^'Φ0 ;:.. " Ο ;; r...^: ν ' Ό. 1.- ν ;ΛΓ '.. y y./ ; >- -!?.θ' vf:; 'r :\ ; '.' =' ' :'%^1 ' ό 1Ο. θ'': Ϊ 3~ ^ ϊ & ;- r- ; :. -.ο>ί- - - ; : 'το ;οη ΐφ;..-.. : - Λ*-' ^. Λ.,.51-,;' :. ' '. -.*4 f r S I -O^-t 00 0,. : ^. ' φ.^ - ο ψ % > :imfm[y.',:. Τ ; '"Jk, ' ' '. ; j' o r ;. v ; \ *i**ivy f,r' - v Ni^ V > V - :r ' :, 0 0 * ^ 0 ^ ^ ov^ - φο ο*γ ^ λ- ; ι Ο,'" v'^' '"Oof # ΟφΟΤΟνΓΤΤΟϊ V 3? Ο φ -'.-* i ^ -A* '^ " < * \' i >-:' Ό V ίφ f φ ί, i-.-i...: * ;' ^ 'f& M :: ^ k 0 k u :^ ο4ό: : - ' "-'ο %nwf t;$ W ^0 iά ^ Μ % Μ ^ } ; : ;. ^ khm ^ifk -' ΟΦΤΤ, O' 0. ;-:0f-4r...οφ?:;%<?0,,'..Τ^ΟΟΟ 5ί 0 0 C;OH' ΐΟ : τοο 0 -''-+?$. ' ' 0.. v 3 ;-*> -» y ' o - v.-i ^VI^vO'

14 4 1. Ε Π ΙΔ Η Μ ΙΟ Λ Ο Γ ΙΑ Τ Η Σ Φ Λ Ε Γ Μ Ο Ν Ω Δ Ο Υ Σ Π Α Θ Η Σ Η Σ Τ Ω Ν Ε Ν Τ Ε Ρ Ω Ν Ο» π ρ ώ τες επ ιδ η μ ιο λ ο γ ικ ές μελέτες της φ λεγμ ονώ δο υς π ά θ η σ η ς τω ν εντέρω ν δ η μ ο σ ιεύ θ η κα ν σ τις δ εκα ετίες τω ν 1950 και I960*6*. Ε δ ώ θ α π ρ έ π ε ι να θυμίσ ουμε ότι ο όρος φ λεγμ ο νώ δ η ς π ά θ η σ η τω ν εντέρω ν σ υ μ π ερ ιλα μ β ά νει την ελκώ δη κολίτιδα, την νόσ ο του C ro h n και την α δ ιευ κρ ίνισ τη κολίτιδα. Α να φ ο ρ ές ω ς π ρ ο ς την ύ π α ρ ξη των δύο κύ ριω ν μ ορ φ ώ ν τη ς π ά θ η σ η ς (ελκώ δη ς κολίτιδα κα ι νό σ ο ς του C rohn) έχο υ ν καταγραφ εί σ χεδ ό ν σε όλο τον κόσμο*7*. Ό μ ω ς, σ την π ρ ο σ π ά θ ε ια δ ια γ ν ώ σ εω ς τω ν δύο αυτώ ν νοσημάτω ν, υ π ά ρ χο υ ν διάφ ορα π ρ ο β λή μ α τα. Α υ τά π ρ ο κ ύ π το υ ν α π ό τη διαφ ορετική ευ χέρ εια με την ο π ο ία οι δ ια γνω σ τικές τεχν ικ ές (ενδ ο σ κό π η σ η - α π εικ ο ν ισ τικ ές μέθοδοι) εφ αρμόζονται στα διάφ ορα κέντρα, έτσι ώ στε να υ π ά ρ χ ο υ ν τελικά μ εγά λες διαφ ο ρές μεταξύ τω ν εξεταστών. Α κό μ η το γεγο νό ς ότι σ υ χ ν ά άλλα νοσ ή μ α τα μιμούνται την φ λεγμονώ δη π ά θ η σ η τω ν εντέρω ν (αμοιβάδω ση, σ ιγκέλλω σ η, α φ ρ ο δ ίσ ιο λεμ φ οκοκκίω μ α κ λπ ) δη μ ιο υ ρ γεί κλινικά ή ερ γασ τηρ ιακά ευρήματα τα ο π ο ία θ α μ π ο ρ ο ύ σ α ν να δ ιευκολύνου ν στη διαφ ορική διάγνωση*8*. Ε π ίσ η ς, μ ερικές φ ορές π ρ έ π ε ι ν α γίνει επ α νεκτίμ η σ η τω ν ν ό σ ω ν αυτώ ν σύμφ ω να με τα δ ιεθ νώ ς απ οδ εκτά δ ια γν ω σ τικ ά κριτή ρια (Πίνακας 1). Έ τσ ι η διά γνω σ η συντίθεται α π ό κλινικά, εργαστηριακά, α π εικ ο ν ισ τικ ά και εν δ ο σ κ ο π ικ ά ευρήματα. Τ έλο ς τα δ ια γνω σ τικά κριτήρια του M en d elo ff χ ρ η σ ιμ ο π ο ιο ύ ν π α ρ ό μ ο ιε ς π λ η ρ ο φ ο ρ ίες κα ι δ ια κ ρ ίν ο υ ν τρ εις κα τη γο ρ ίες σ ε καθένα α π ό τα νο σ ή μ α τα τη ς φ λεγμ ο νώ δ ο υ ς π ά θ η σ η ς τω ν εντέρω ν: d efin ite (σαφής), p robable (αληθοφ ανής), p o ssib le (λογικοφ ανής). Ε π ο μ έν ω ς, ό π ω ς γίνεται αντιληπτό, είνα ι λογικό να υ π ά ρ χ ο υ ν π ο λ λ ά π ρ ο β λ ή μ α τα σ την π ρ ο σ π ά θ ε ια καταγραφ ής τω ν νο σ η μ ά τω ν αυτών*9*. Μ ε ό λα αυτά τα π ρ ο β λ ή μ α τα έχο υ ν γίνει διά φ ο ρ ες κα ταγραφ ές της επ ίπ τ ω σ η ς κα ι του ε π ιπ ο λ α σ μ ο ύ τόσο τη ς ελκώ δ ο υ ς κολίτιδας όσ ο και τη ς νό σ ο υ του C rohn. Δ ιεθ ν ώ ς η καταγραφ είσ α ε π ίπ τ ω σ η τη ς ελκώ δ ο υ ς κο λίτιδ α ς κυμ αίνεται α π ό 1 έω ς 1 0 /1 0 s κατοίκους*10*-*18* α νά έτος, στη δε Ε υ ρ ώ π η καταγράφ ηκε ω ς 10.4/105 κατοίκους α νά έτος*19*' *30*. Ό σ ο για τη νό σ ο του C roh n η καταγραφ είσ α δ ιεθ νώ ς επ ίπ τ ω σ η κυμαίνεται α π ό 1 έ ω ς 7/10 5 κατοίκους α νά έτος*6* *31*, ενώ στην Ε υ ρ ώ π η καταγράφ ηκε ω ς 5.6/10s κατοίκους α ν ά έτος*32»-*45*. Ε ιδ ικ ά γ ια τον ε π ιπ ο λ α σ μ ό είν α ι σ αφ ές ότι ο α ρ ιθ μ ό ς τω ν α τό μ ω ν π ο υ σ ε μ ια δεδομένη χρ ο ν ικ ή στιγμή π ά σ χ ο υ ν α π ό φ λεγμονώδη π ά θ η σ η τω ν εντέρω ν είνα ι δύσ κολο να π ρ ο σ δ ιο ρ ισ θ εί. Α π ό ό λ ες τις υ π ά ρ χο υ σ ες αναφ ορές θα μ π ο ρ ο ύ σ ε κα νείς να π ε ι ότι ο ε π ιπ ο λ α σ μ ό ς της ελκώ δ ο υ ς κο λίτιδ α ς διεθ νώ ς κυμαίνεται α π ό 30 έ ω ς 100/105 κατοίκους ή α π ό 0,03% έω ς 0,1% του πληθυσμού*12»'*15». Ό σ ο γ ια τη νόσ ο του C roh n ο επ ιπ ο λ α σ μ ό ς δ ιεθ ν ώ ς κυμαίνεται α π ό 1,2 έω ς 106/10 κατοίκους ή 0,0 0 1 % έω ς 0,1 %*31* *34* *40».

15 5 Π ίν α κ α ς 1. Διεθνής ταξινόμηση των Νόσων, 9 αναθεώρηση. (από ομιλία Ε.Β. Τσιάνου:Επιδημιολογία ΙΦ ΠΕ' 3Ρ Πανελλήνια Ημερίδα ίφπε, 1997 πρακτικά σελ.β) 555 Π εριο χική εντερίτιδα Ν ό σ ο ς του C rohn Κ ο κκιω μ α τώ δ η ς εντερίτιδα Λ επ τό έντερο Ειλεϊτιδα: π ερ ιο χική, τμηματική, τελική Π ερ ιο χική εντερίτιδα η ν ό σ ο ς του C ro h n του: δω δεκα δα κτύ λου, νήστιδος, ειλεού Π αχύ έντερο Κολίτιδα: κοκκιω μ α τώ δη ς, περ ιο χ ικ ή, δ ισ το ιχω μ σ π κή. Π ερ ιο χική εντερίτιδα ή ν ό σ ο υ ς του C ro h n του: κόλου, τταχέος εντέρου, ορθού Λ επ τό έντερο με π α χ ύ έντερο Π ερ ιο χική ειλεο κο λίπ δ α Α π ρ ο σ δ ιό ρ ισ τη θέση 556 Π ρω κτοκολίτιδα με ειλεοττάθεια Κολίτιδα: g ravis, ελ κ ώ δ η ς (χρονία ) Ιδιο π α θ ή ς π ρ ω κ τπ ιδ α Ψ ευδόττολυττοδίαση του κό λο υ Τ ο ξικ ό μεγάκολο Ε λ κ ώ δ η ς (χρονιά): εντερ οκολίτιδ α, ειλ εο κο λίτιδ α, ττρω κτίηδα, Ο ρ β ο σ ιγμ ο ειδ ίτιδ α Έ ν α επ ιδ η μ ιο λο γικό ερώ τημα π ο υ υφίστσται είν α ι α ν υ π ά ρ χ ε ι ε π ο χ ια κ ή κα τα νο μ ή σ την επ ίπ τ ω σ η της φ λεγμ ονώ δο υς π ά θ η σ η ς τω ν εντέρω ν. Ε κ ε ίν ο π ο υ θ α μ π ο ρ ο ύ σ ε να π ε ι κ α ν είς είνα ι όπ, α ν και υ π ά ρ χ ο υ ν α να φ ο ρ ές γ ια επ ο χ ια κ ή κα τα ν ο μ ή σ τη ν α ν ά π τυ ξη κα ι υ π ο τρ ο π ή της φ λεγμ ονώ δους π ά θ η σ η ς τω ν εντέρω ν, τα μ έχρ ι σ τ ιγ μ ή ς δ εδ ο μ έν α δ ε ν δ ικ α ιώ ν ο υ ν μ ία τέτοια θέση*4**. Η θνησιμότητα α π ό ελκώ δη κολίτιδα κα ι ν ό σ ο του C ro h n ε ίν α ι γ ε ν ικ ώ ς μ ικ ρ ή κ α ι σ τις Η νω μ ένες Π ολιτείες τη ς Α μ ερ ικ ή ς σ υ γκεκρ ιμ ένα δ εν φ α ίνετα ι να υ π ε ρ β α ίν ει το 0,05% *1β*. Δ εδ ο μ ένη ς τη ς φ λεγμ ονώ δο υ ς φ ύ σ εω ς τω ν ν ο σ η μ ά τω ν α υ τώ ν έχ ει κατά π ε ρ ιό δ ο υ ς εξετασ θεί η π ιθ α νό τη τα το α ίτιό τους ν α είν α ι λ ο ιμ ώ δ η ς π αράγω ν*471. Ό μ ω ς μ εγ ά λ ες επ ιδ η μ ιο λ ο γ ικ ές μ ελέτες α π έτυ χ α ν να α π ο δ είξο υ ν τη ν π ιθ α ν ό τη τα μ ετά δ ο σ η ς τη ς ν ό σ ο υ α π ό άτομο σε άτομο. Β έβ α ια είν α ι γνω στό ό π υ π ά ρ χ ο υ ν λ ο ιμ ώ δ ε ις π α ρ ά γ ο ν τ ε ς π ο υ δ εν μ εταδίδονται εύκολα. Π ολλά β α κτη ρ ίδ ια σ το π λ α ίσ ιο α υ τό π ρ ο σ έ λ κ υ σ η ν το εν δ ια φ έρ ο ν τω ν ερευνητών ό π ω ς για π α ρ ά δ ειγ μ α το M yco b acte riu m, α λ λ ά μ έχρ ι σ τιγμ ή δ ε ν υ π ά ρ χ ο υ ν ενδείξεις*48» *4**. Δ ιά φ ο ρ ο ι π α ρ ά γ ο ν τες κινδ ύνου έχο υ ν μ ελετη θεί σ ε π ο ικ ίλ ε ς ε π ιδ η μ ιο λ ο γ ικ έ ς μ ελέτες. Ό σ ο ν αφ ορά το φ ύλο φ αίνεται ό π τα νοσ ήμ ατα α υ τά ε ίν α ι σ υ χνό τερ α σ π ς γ υ ν α ίκ ες, χ ω ρ ίς ό μ ω ς τούτο να είνα ι απόλυτο*60* *61*. Έ ν α ά λ λο επ ιδ η μ ιο λ ο γ ικ ό εύ ρ η μ α ε ίν α ι ό π η ν ό σ ο ς C ro h n σ π ά ν ια εμ φ ανίζεται π ρ ιν α π ό την η λικία τω ν 6 ετών*62* *63*. Μ ετά τη ν η λ ικ ία τω ν 10 ετώ ν πα ρα τη ρείτα ι α ύ ξη σ η τη ς σ υχνό τη τας τόσ ο τη ς ελ κ ώ δ ο υ ς κ ο λ ίτιδ α ς ό σ ο και τη ς ν ό σ ο υ του Crohn*64* *66*. Η μέγιστη σ υχνότητα καταγράφ εται μ ετα ξύ τω ν 1 5 κα ι 2 5 ετώ ν. Ε π ίσ η ς

16 6 φ αίνεται να υ π ά ρ χ ει μ ία διφ ασ ική κατανομή στην ε π ίπ τ ω σ η των δύο νοσ η μ άτω ν με τις δύο φ ά σ εις να ευ ρίσ κονται μεταξύ 15 και 25 ετώ ν και μετά τα 55 έτη της ηλικίας*10*. Η φυλή δ εν φ αίνεται να π α ίζε ι σημαντικό ρόλο στην επ ίπ τω σ η και τον επ ιπ ο λ α σ μ ό της φ λεγμ ο νώ δ ο υ ς π ά θ η σ η ς τω ν εντέρω ν με μόνη π ιθ α ν ό ν εξαίρεση την φυλή τω ν M aoris στη Ν έα Ζ η λ α ν δ ία στην ο π ο ία η επ ίπ τω σ η τη ς ελκώ δ ο υ ς κολίτιδας είνα ι κατά π ο λ ύ μικρότερη (1/12) αυτή ς τω ν λ ευ κ ώ ν Α γ γ λ ικ ή ς καταγωγής*111. Η εθνικότητα είχε π α λ α ιό τερ α γραφ εί ότι π α ίζε ι ρόλο κα ι αυτό π α ρ ο υ σ ιά σ θ η κ ε μέσ α α π ό μελέτες σ ε Ισραη λίτες σ τη ν Α μ ερ ική κα ι ά λλες π ε ρ ιο χ έ ς τη ς υφηλίου. Ό μ ω ς μελέτες στο ίδιο το Ισραήλ δεν επιβ ε β α ίω σ α ν το εύρημα αυτό, δηλαδή ότι η επ ίπ τω σ η της φ λεγμονώ δους π ά θ η σ η ς τω ν εντέρω ν είνα ι υψ ηλότερη σ του ς Ισραηλίτες*321 *411 *511. Π άντω ς ο π α ρ ά γ ο ν τα ς κινδύνου «τό π ο ς γεννή σ εω ς» υ π ο δ η λώ νει ένα π ρ ω τα ρ χ ικ ό ρόλο του περιβάλλοντος*71. Η διαμ ονή σ ε αστική σ υγκριτικά με αγροτική π ερ ιο χ ή έχει δειχθ εί α π ό μ ερικούς σ υ γγρ α φ είς ότι π α ίζε ι σ η μ αντικό ρό λο σ την επ ίπ τ ω σ η και τον επ ιπ ο λ α σ μ ό τω ν νοσ ημ άτω ν αυτώ ν (υψηλότερες σ τις α σ τικ ές π ερ ιο χ ές), α λ λ ά δ εν επ ιβ εβ α ιώ θ η κ ε α π ό ά λλο υ ς ερευνητές*561, *571. Η ο ικο γεν ή ς σ υ σ σ ώ ρ ευ σ η τη ς φ λεγμ ονώ δο υς π ά θ η σ η ς τω ν εντέρω ν είν α ι ένα α π ό τα π ιο α π ο δ εκ τά κλινικά χα ρ α κτη ρ ισ τικά της*581. Ό μ ω ς απαιτού νται και ά λλες μελέτες για να τεκμ η ρ ιω θ εί η α ξία αυτού του ευρήματος. Μ ία π ο λ ύ ενδιαφ έρο υσ α π α ρ α τή ρ η σ η στη μελέτη της ο ικο γεν ο ύ ς σ υ σ σ ώ ρ ευ σ η ς είν α ι το γεγο νό ς ότι η π λειονότη τα τω ν α σ θ εν ώ ν δ εν έχο υ ν ο ικο γενεια κό ιστορικό*591. Τ ο π ο σ ο σ τό τω ν α σ θ εν ώ ν π ο υ έχο υ ν και άλλο μ έλος της ο ικο γέν ειά ς τους μ ε φ λεγμ ονώ δη π ά θ η σ η τω ν εντέρω ν κυμαίνεται α π ό 15% έω ς 40%*601. Ε ά ν υ π ά ρ χ ει γενετική βάση, ό π ω ς π ρ ο κ ύ π τει α π ό π ο λ λ έ ς μελέτες τα τελευταία χρόνια, ο μ η χα ν ισ μ ό ς της δ εν α κο λο υ θ εί ένα α π λ ό μοντέλο του M endel. Σ ε π ρ ό σ φ α τες μελέτες με αντιγόνα ισ τοσ υμβατότητας (H L A s) α π ό διάφ ο ρου ς ερευνητές έχ ο υ ν μελετηθεί π ά ν ω α π ό 90 δείκτες. Ε ιδ ικό τερ α για την ελκώ δη κολίτιδα έχει δ ειχ θ εί ότι υ π ά ρ χει μ ία ελαφ ρά σ υσχέτιση με διάφ ορα H LA s: π.χ. Β 5ι Β 27ι Β 35 Για την νόσ ο του C roh n έχο υ ν αναφ ερθεί σ υ σ χετίσ εις με π ο ικ ίλ α H L A s ό π ω ς: Β 26, Β 7ι B 3s, D R i, D R 2, B 14, Β 18 κα ι Β 5ι- Γ ενικώ ς οι μελέτες μ ε H L A s είναι αντιφατικές*811"*631. Α π ό μελέτες σ ε ο ικο γέν ειες με πο λ λ α π λ ά π ρ ο σ β εβ λ η μ έν α μέλη α π ό νόσ ο του C rohn δίδεται η εντύ π ω σ η ότι, ε ά ν υ π ά ρ χο υ ν κά π ο ιο ι γενετικοί π α ρ ά γοντες, το μοντέλο π ο υ π ερ ισ σ ό τερ ο τα ιρ ιά ζει στα δεδ ο μ ένα είνα ι αυτό εν ό ς υ π ο λειπ ό μ εν ο υ γονιδίου με ατελή διείσδυση*641"*671. Ο ι α π ό ψ εις σ χετικά με το ρόλο τω ν ψ υ χο λο γικώ ν δια τα ρ α χώ ν στην π α θ ο γ έν εια της ελκώ δ ο υ ς κολίτιδας κα ι της νόσ ου του C roh n είχα ν μ ια π ο ικ ίλ η π ο ρ εία α π ό π ερ ίο δ ο σε π ερ ίο δ ο. Π αρά το γ εγο νό ς ότι οι μελέτες π ο υ έγ ιν α ν στη δεκαετία του 1970 δ εν έδειξαν σαφ είς διαφ ο ρές μεταξύ π α σ χ ό ν τω ν α π ό φ λεγμονώδη π ά θ η σ η των εντέρω ν και μη π α σ χ ό ν τω ν ω ς π ρ ο ς την π α ρ ο υ σ ία ψ υ χιατρικώ ν διαταραχώ ν, ο ρ ό λο ς των ψ υ χοκοινω νικώ ν κα τα π ο νή σ εω ν στην π α θ ο γ έν εια ή στην έξαρσ η τω ν νοσ ημάτω ν αυτώ ν δ εν π ρ έ π ε ι να

17 7 απ οκλεισ θ εί. Α π ό π ρ ό σ φ α τες μελέτες είν α ι γνω στή η στενή σ υ σ χ έπ σ η μεταξύ ψ υ χική ς σ φ αίρας και κεντρικού νευρικού συστήματος, το ο π ο ίο έχει α λ λ η λ επ ίδ ρ α σ η με το εντερικό νευρικό σύστημα και μ ε τους α νο σ ο λο γικο ύ ς μ η χα ν ισ μ ο ύ ς του λ επ το ύ και π α χ έ ο ς εντέρου, γεγο νό ς π ο υ υ π ο δεικνύει ένα σημαντικό ρόλο της ψ υ χο λο γική ς κα τα σ τά σ εω ς σ την παθοφ υσ ιολογία της φ λεγμονώ δους π ά θ η σ η ς των εντέρων****. Η τροφή ω ς ο π λ έο ν ενδιαφ έρω ν π α ρ ά γ ο ν τα ς του π ερ ιβ ά λ λ ο ν το ς έχ ει α π ό π ά ν τα ενο χο π ο ιη θ εί στην α ιπ ο λο γία και π α θ ο γένεια της φ λεγμ ο νώ δ ο υ ς π ά θ η σ η ς τω ν εντέρω ν. Π οικίλα τρόφιμα έχο υ ν ενο χο π ο ιη θ εί, ό π ω ς το γάλα, τα αυγά ή το σ π ά ρ ι σ την ελκώ δ η κολίτιδα, η κατεργασμένη ζάχ α ρ η ή μα ρ γα ρ ίνη ή το π ρ ο ζύ μ ι στην νό σ ο του C ro h n, α λ λά π α ρ ' ό λα αυτά δ εν υ π ά ρ χο υ ν σ αφ είς ενδείξεις. Ο ι τροφ ές π ά ν τ ω ς μ π ο ρ εί να σ υ μ β ά λλ ο υ ν σ τη ν δ ιά ρ ρ ο ια ή το κο ιλια κό ά λ γο ς σε α σ θ εν είς με φ λεγμ ο νώ δ η π ά θ η σ η τω ν εντέρω ν, με α π ο τέλεσμ α να α π α ιτείτα ι μερ ικές φ ορές τ ρ ο π ο π ο ίη σ η τη ς διατροφής****. Ο π λ έο ν α π ο δ εκ τό ς π α ρ ά γ ω ν κινδύνου για τη φ λεγμ ονώ δη π ά θ η σ η τω ν εντέρ ω ν ε ίν α ι το κά π νισ μ α. Η πρ ώ τη αναφ ορά για σ υ σ χέπ σ η μεταξύ μη κ α π ν ισ τ ώ ν και ελ κ ώ δ ο υ ς κο λίτιδ α ς έγινε το Σή μ ερα είναι α π ο δ εκτό ό π η π λειο νό τη τα των α σ θ εν ώ ν με ελ κώ δ η κ ο λίτιδ α είναι μη κα π νισ τές ή π ρ ώ η ν κα π νισ τές, ενώ η π λειο νό τη τα των α σ θ εν ώ ν με ν ό σ ο του C ro h n είναι καπ νισ τές. Ό μ ω ς σαφ ής ερ μ η νεία των φ α ινο μ ένω ν δ εν υπάρχει*7**. Π άρα π ο λ λ ές φ ορές έχο υ ν σ υ σ χετίσ ει τη ν χ ρ ή σ η τω ν σ ν η σ υ λ λ η π π κ ώ ν με την επ ίπ τω σ η της φ λεγμονώ δους π ά θ η σ η ς τω ν εντέρω ν. Τ α α π ο τελ έσ μ α τα α υ τώ ν τω ν μ ελετώ ν είνα ι ανηκρουόμ ενα. Συ μττερασμαπκά θα μ π ο ρ ο ύ σ ε κ α ν ε ίς να π ε ι ό π τα απ ό του σ τό μ α το ς α ν π σ υ λ λη π π κά π ιθ α ν ό ν δ εν α π ο τελ ο ύ ν π α ρ ά γ ο ν τ α κινδ ύ νο υ σ τη ν α ιτιο λ ο γ ία της φ λεγμ ονώ δους π ά θ η σ η ς τω ν εντέρων*4**. Η αλλαγή σ τη ν επ ίπ τω σ η, δ ια χ ρ ο ν ικ ώ ς, είν α ι έ ν α ς εν δ ια φ έρ ο ν π α ρ ά γ ο ν τ α ς γ ια τον π ρ ο σ δ ιο ρ ισ μ ό της α ιπ ο λο γία ς, επ ειδ ή εν δ είξεις γ ια τη ν α ιτιο λ ο γ ία υ π ο δ η λ ώ ν ο ν τα ι α π ό τη ρ ο π ή της επ ίπ τω σ η ς. Ο μ ω ς σ ύ γκρ ισ η τω ν ρ ο π ώ ν σ τη ν ε π ίπ τ ω σ η π ρ έ π ε ι ν α γίνετα ι σ την ίδ ια γεω γραφ ική π ερ ιο χ ή. Α λ λ α γ ές σ την επ ίπ τ ω σ η (αύ ξησ η ή μείω σ η ) σ ε μικρ ό χ ρ ο ν ικ ό διάσ τη μ α, εντός ή μεταξύ γενεώ ν, σ α φ ώ ς υ π ο δ η λ ώ ν ο υ ν κ ά π ο ιο π ε ρ ιβ α λ λ ο ν π κ ό παράγοντα*71*-*72*. Α π ό διά φ ο ρ ες μελέτες της ε π ίπ τ ω σ η ς τη ς ελ κ ώ δ ο υ ς κ ο λ ίτιδ α ς κ α ι τη ς νόσ ου του C roh n, κατά τα τελευταία έτη σ την Ε υ ρ ώ π η φ άνηκε ό π υ π ά ρ χ ε ι μ εγά λο εύ ρ ο ς στη ν ε π ίπ τ ω σ η τω ν δύ ο αυτώ ν νο σ η μ ά τω ν {Πίνακας 2). Α π ό π ς μ ελέτες α υ τές φ άνη κε ό π η ε π ίπ τ ω σ η τω ν νοσ η μ άτω ν αυτώ ν σ την Β ό ρ εια Ε υ ρ ώ π η είνα ι υψ ηλότερη α π ' αυτή στη Ν ό π α Ε υ ρ ώ π η. Ο μ ω ς στη Ν ότια, ό π ω ς κα ι σ την Α να το λική Ε υ ρ ώ π η οι μ ελέτες είν α ι ελ ά χισ τες. Μ ία α π ό α υ τές π ς μελέτες π ρ ο έρ χετα ι α π ό τα Ιω ά ννινα {Πίνακας 3). Στη μελέτη αυτή*33* β ρ έθ η κ ε ό π η επ ίπ τ ω σ η της ελ κώ δ ο υ ς κ ο λ ίπ δ α ς α υ ξή θ η κε α π ό το 1,8 σ το 5,1 στη 10ετή δ ιά ρ κ ειά της. Ο μ έσ ο ς ό ρ ο ς ήταν 4,0/ κατο ίκου ς α ν ά έτος. Η ε π ίπ τ ω σ η τ η ς ν ό σ ο υ ή τα ν σ υ χνό γερ η σ τις η λικίες μεταξύ 35 κα ι 4 4 ετώ ν. Ο σ ο ν αφ ο ρά τη ν ν ό σ ο του C ro h n, στη δ ιά ρ κ εια τη ς ΒΛ/ς^. δ εκ α επ α ς καταγράφ ηκαν μ ό νο 4 νέα π ερ ισ τα τικ ά. Δ η λ α δ ή η κ α τα γ ρ α φ ρ σ α *0 ε π ίπ τ ω σ η γ ια την ν ό σ ο του C ro h n ήταν 0,3/ κ α το ίκ ο υ ς α ν ά έτος. Α π ό τ η ν μελέτη α υ τή

18 8 φ άνηκε ότι η επ ίπ τω σ η της νόσου του C rohn στο Νομό Ιω αννίνω ν ήτα ν το 1/12 της ελκώδους κολίτιδας. Θ α μπ ορούσ ε επ ο μ ένω ς να λεχθ εί ότι η σ πανιότητα της νόσου του C rohn σ την π ερ ιο χή τω ν Ιω αννίνω ν υποδηλώ νει απουσία αιτιολογικώ ν π ερ ιβ α λ λ ο ν το λ ο γ ιώ ν Π ίν α κ α ς 2. Φλεγμονώδης πάθηση των εντέρων. Επιδημιολογικά δεδομένα στην Ευρώπη. (από ομιλία Ε Β. Τσιάνου. Επιδημιολογία ΙΦ ΠΕ' 3Ρ Πανελλήνια Ημερίδα ΙΦΠΕ, 1997 πρακτικά σελ. 6) Χ ώ ρ α Π ερ ιο χή Μ ελέτης Έ το ς Ελκώ δης κολίτιδα Ε π ίπ τω σ η * Νόσος του C rohn Επ ίπ τω σ η * Σο υ η δ ία Ο υψ άλα ,4 6.1 Δανία Κ ο π εγχά γη ,5 4,1 Ν ησιά Fa ro e ,3 3,6 Ν ορβηγία Β ό ρ εια Ν ορβηγία ,8 - Δ υτική Ν ορβηγία ,8 5,2 Ο λλανδία Leiden ,0 3,9 Γερ μανία Tu b in g e n ,0 4,0 Μ.Β ρ εττα νία C a rd iff ,2 8,3 Ιταλία Φ λω ρ εντία ,0 1,5 Μ πολώ νια ,0 2,7 Ισπανία Γρ α νά δα ,0 0,9 Galicia ,8 Ελλά δ α Ιω άννινα ,0 0,3 * ανά 105 κατοίκους Η ράκλειο ,3 2,6 Π ίν α κ α ς 3. Ετήσια επίπτωση της ελκώδους κολίτιδας ανά κατοίκους στον Νομό Ιωαννίνων (από ομιλία Ε.Β. Τσιάνου:Επιδημιολογία ΙΦΠΕ'3Ρ Πανελλήνια Ημερίδα ΙΦΠΕ, 1997 πρακτικά σελ. 6) Έ το ς Ά νδρες Γυναίκες Και στα δύο φύλλα μ ελέτης Ν έες Ν έες Ν έες π ερ ιπ τώ σ εις Ε π ίπ τω σ η * π ερ ιπ τώ σ εις Ε π ίπ τω σ η * π ερ ιπ τώ σ εις Ε π ίπ τω σ η * > 2,3 0 > 1,3 2 > 1, > 5,0 3 > 4,5 9 > 4, > 6,0 3 > 4,2 8 >5, Σύνολο Μ έσος όρος 4,6 3,5 _ Μ _ *ανά 105 κατοίκους παραγόντω ν ειδικώ ν για τη νόσο του C rohn. Τη ς μελέτης αυτής επακολούθησε άλλη μελέτη στην Ή π ε ιρ ο και στο Η ράκλειο Κρήτης, στα πλαίσια μιας Ευ ρ ω π α ϊκής πολυκεντρικής μελέτης (E C -IB D )i42). Στη 2 ετή διάρκεια αυτής της μελέτης βρέθηκε ότι η επ ίπ τω σ η της ελκώδους

19 9 κολίτιδας στηνή ττειρο ήταν 5,0/ κατοίκου ς α νά έτος, ενώ τη ς νό σ ο υ του C ro h n ήταν 0,6/ κατοίκους α νά έτος. Κ ατά το ίδ ιο χρ ο νικό δ ιά σ τη μ α (Ο κτ Σετττ. 1993) η μελέτη στο Η ράκλειο Κρήτης έδ ειξε ότι η επ ίπ τ ω σ η τη ς ελ κ ώ δ ο υ ς κ ο λ ίτιδ α ς ή ταν 11,4/10* κατοίκους ανά έτος ενώ της νόσ ου του C roh n ήταν 2,7/10* κα το ίκο υ ς α ν ά έτος. Α π ό την ανάλυσ η των α π ο τελεσ μ ά τω ν της Ε υ ρ ω π α ϊκ ή ς π ο λ υ κ εν τρ ικ ή ς μελέτης*3** (συμμετείχαν 20 ευ ρ ω π α ϊκά κέντρα) φ άνηκε ότι η επ ίπ τ ω σ η της ελ κ ώ δ ο υ ς κ ο λ ίτιδ α ς ή τα ν 9,8/ κατοίκους ανά έτος. Β έβ α ια υ π ή ρ ξα ν δ ια φ ο ρ ές στην ε π ίπ τ ω σ η μ εταξύ β ό ρ εια ς (11,4/10*) κα ι νότιας (8,0/10*) Ε υ ρ ώ π η ς, ό π ω ς ε π ίσ η ς και μ εγά λο εύ ρ ο ς μεταξύ τω ν συμμετεχόντω ν κέντρω ν (α π ό 1,7 έω ς 24,3/10*) {Πίνακας 4). Η ε π ίπ τ ω σ η τη ς ν ό σ ο υ του C roh n α π ό την ίδ ια αυτή μελέτη φ άνηκε ότι ήταν 5,0/10* κα το ίκο υ ς α νά έτος. Δ ια φ ο ρ ές κατεγράφ ησαν ε π ίσ η ς και για τη νόσ ο του C ro h n μεταξύ τω ν κέντρ ω ν του Βο ρ ρ ά (6,3/10*) κα ι του Ν ότου (3,6/10*) κ α θ ώ ς και μ εγά λο εύ ρ ο ς μεταξύ τω ν σ υ μ μ ετεχό ντω ν κ έν τρ ω ν (α π ό 1,0 έω ς 8,2/10*) {Πίνακας 4). Πίνακας4. Επίπτωση ανά κατοίκους για ελκώδη κολίτιδα και νόσο του Crohn στα 20 κέντρα της μελέτης EC-IBD. (από ομιλία Ε.Β. ΤοΚζνου: Επ ιδη μιο λο γία ΙΦ Π ΕΓ 3Ρ Πανελλήνια Η μερ ίδα ΙΦ Π Ε π ρα κτκά σ ελ δ) Κ έ ν τ ρ ο Ε λ κ ώ δ η ς κ ο λ ίτ ιδ α Ν ό σ ο ς τ ο υ C ro h n Β ό ρ ε ια Κ έν τ ρ α R eykjavik (Iceland) 2 4,3 8.2 O slo (N orw ay) 15,6 8,9 C o p e n h a g e n (D enm ark) 10,0 8.6 D ublin (Ireland) ,9 L e ice ster (U nited K ingdom ) Μ η-μετανάστες 9 X 3.2 Μ ετανάστες 15,1 4.7 M aastrich t (the Neth erland s) 13,1 7.7 E sse n (G erm any) 4,3 3,5 A m ie n s (N W Fran ce) Ό λ α τα Β ό ρ ε ια Κ έ ν τ ρ α ,3 Ν ό τια Κ έ ν τ ρ α M ila n -V a rese (Italy) 10,0 3.2 C rem a-c rem o n a (Italy) R eg g io E m ilia (Italy) 7.5 4,0 F lo ren ce (Italy) 8.1 2,7 V ig o (N W S pain ) 7,0 4.8 S a b a te ll (N E S pain ) B rag a (N. Portugal) 5.5 3,7 lo an n in a (N W G ree ce ) A lm ad a (S. Portugal) 1.7 2,3 Palerm o, S ic ily (Italy) 8,5 5,8 H eraklion, C rete (G reece) 16,6 3,9 B e e r S h e v a (Israel) 8,5 4.5 Ό λ α τα Ν ό τ ια κ έν τ ρ α 8,0 3,6 Ό λ α τα κ έν τρ α 9,8 5,0 Α π ό την Ε υ ρ ω π α ϊκ ή π ο λ υ κ εν τρ ικ ή μελέτη δ ε ίχ θ η κ ε ότι υ π ά ρ χ ε ι εν τυ π ω σ ια κ ή δ ια φ ο ρ ά της επ ίπ τ ω σ η ς της νό σ ο υ του C ro h n μεταξύ Η π είρ ο υ κ α ι Η ρ α κ λείο υ Κ ρ ή τ η ς κ α θ ώ ς επ (σ η ς

20 10 και μεταξύ Ηπείρου και Βορείου Ευρώπης. Θα μπορούσαν οι διαφορές αυτές να ερμηνευθούν; Τα τελευταία 20 χρόνια υπήρξε ταχεία ανάπτυξη του τουρισμού στην Κρήτη και ο τρόπος ζω ής πολλώ ν Κρητικών είναι τώρα δυτικο-ευρωπάίκού τύπου, συγκριτικά με τον τρόπο ζω ής των κατοίκων της Ηπείρου. Μία άλλη παρατήρηση από τη μελέτη αυτή (EC-IBD) είναι και το ότι η νόσος του Crohn στην Ή πειρο είναι σπάνια, παρά το γεγονός ότι η ελκώδης κολίτιδα είναι συχνή. Αυτή η συσχέτιση υποδηλώνει ότι η νόσος του Crohn μπορεί να απαιτεί μεγαλύτερη χρονική περίοδο για να ανταποκριθεί στις αλλαγές του περιβάλλοντος ή του τρόπου ζωής. Σε μια τέτοια περίπτωση πρέπει να αναμένουμε ότι στην Ή πειρο, η επίπτωση της νόσου του Crohn θα αυξηθεί ταχύτατα τα επόμενα 10 χρόνια. Άλλη ερμηνεία του φαινομένου αυτού θα μπορούσε να είναι το ότι, εκτός από μερικούς περιβαλλοντολογικούς καθοριστικούς παράγοντες οι οποίοι μπορεί να είναι κοινοί στα δύο νοσήματα (ελκώδης κολίτιδα - νόσος του Crohn) κάποιοι γενετικοί ή αυτοάνοσοι παράγοντες μπορεί να παίζουν σημαντικό ρόλο στην αιτιολογία της νόσου. 1.1 Επιδημιολογία της Ιδιοπαθούς Φλεγμονώδους Πάθησης των Εντέρων (ΙΦΠΕ) στην Ε Α λ ό δ α ( «!,( Π Η 7 4 ) Η ΙΦΠΕ είναι ιδιαίτερα συχνή στην Βορειοδυτική Ευρώ πη και τη Βόρεια Αμερική. Είναι προφανές π ω ς υπάρχουν περιοχές με υψηλή επίπτω ση (Σκανδιναβία, Αγγλία, Βόρεια Αμερική, Αυστραλία) και περιοχές με χαμηλή επίπτω ση (Ιαπωνία, Ισραήλ, Ισπανία, Ιταλία, Ήπειρος)*11*. Φαίνεται γενικά π ω ς η επίπτω ση της Ν Κ αυξάνει, ενώ δεν υπάρχουν σαφή στοιχεία για την ΕΚ. Ό σ ον αφορά την καταγραφή του επιπολασμού της ΙΦΠΕ στην Ελλάδα προσπάθεια χαρτογράφησης των περιοχώ ν με αυξημένο επιπολασμό έχει γίνει μόνο στη ΒΔ Ελλάδα (Πίνακας 5) Επιπολασμός της Ελκώδους Κολίτιδας Ο επιπολασμός της Ε Κ στην Ελλάδα ποικίλλει σύμφωνα με τις μελέτες των διαφόρων κέντρων. Οι αριθμοί που έχουν δημοσιευθεί και ανακοινωθεί κατά καιρούς κυμαίνονται από 21/10 κατοίκους μέχρι και 75/10 κατοίκους. Οι δυσκολίες εκτίμησης του πραγματικού επιπολασμού της Ε Κ οφείλονται σε διάφορους λόγους και οι αριθμοί που αναφέρθηκαν είναι από μελέτες νοσοκομειακού και γενικού πληθυσμού, στη συντριπτική τους πλειοψηφία αναδρομικές, και προέρχονται κυρίως από κλειστές γεωγραφικά και ιατρικά περιοχές (Ήπειρο, Κρήτη). Υπάρχει η γενική αίσθηση π ω ς ο επιπολασμός της Ε Κ αυξάνει με την πάροδο των ετών λόγω της καλύτερης καταγραφής, της ιδιαίτερα χαμηλής θνητότητας αλλά και της διατήρησης στη ζωή της πλειοψηφίας της 1Π? γενιάς ασθενών π ο υ διαγνώστηκαν α π ό την δεκαετία του 60 και μετέπειτα*44* *73*"*74*.

21 Ε τ η π ο λ α σ μ ό ς τ η ς Ν ό σ ο υ το υ C ro h n Ο εττηττολασμός της Ν Κ σ την Ε λ λ ά δ α αναφ έρεται σ τις δ ιά φ ο ρ ες μελέτες α π ό 5, Ι- ΙΟ, 5/10* κατοίκους κα ι π ρο έρχετα ι α π ό μελέτες κλεισ τώ ν π ερ ιο χ ώ ν. Τ α π ρ ο β λή μ α τα της μελέτης του ετππολασμού της Ν Κ είναι τα ίδ ια.μ ε αυτά τη ς Ε Κ με το επιπ ρ ό σ θ ετ ο γ εγο νό ς του Πίνακας 5.Χάρτης της Βορειοδυτικής Ελλάδας με τις περιοχές αυξημένου ετππολασμού της ΙΦΠΕ. μικρότερου αριθμ ού α σ θ ενώ ν μ ε Ν Κ σ ε ε π ίπ ε δ ο τέτοιο π ο υ η π ρ ο σ θ ή κ η ή η α π ώ λ ε ια 1 α σ θ ενο ύ ς να μεταβάλλει κατά σ η μ αντικό β α θ μ ό το σ υ ν ο λ ικ ό τελικό ποσοστό*44***η *^74*. 1.4.Επίπτωση της Ελκώδους κολίτιδας Η ετήσια επ ίπ τ ω σ η της Ε Κ κυμ αίνεται α π ό /10* κ α το ίκ ο υ ς σ τ ις δ ιά φ ο ρ ες μελέτες (βλέπ ε π ίν α κ α 6). Ο ι α ν τιπ ρ ο σ ω π ευ τικ ό τερ ο ς ίσ ω ς α ρ ιθ μ ό ς π ο υ υ π ο σ τη ρ ίζετα ι α π ό τις π ερ ισ σ ό τερ ες μελέτες είναι γύρω στο 5/10* κα το ίκο υ ς κ α ι π ρ ο έρ χ ετ α ι α π ό τις κ λεισ τές π ερ ιο χ ές μελέτης (Β Δ Ε λλά δα, Κρήτη) ^ ί73*'^74*. 1.5.Επίπτωση της νόσου του Crohn Η ετήσια επ ίπ τω σ η τη ς Ν Κ κυμ αίνεται α π ό 0.3-3/10* κ α το ίκ ο υ ς με εν τυ π ω σ ια κ ή διαφ ορά μεταξύ Ιω α ννίνω ν και Κ ρήτης, ό π ο υ σ ε 7 μ ελέτες (β λ έπ ε π ίν α κ α 7) η Κ ρ ήτη ή το Η ρ ά κλειο φ αίνεται να έχο υ ν 4 π λ ά σ ια π ο σ ο σ τά (α π ό 2-3/10* κα το ίκο υ ς) σ ε σ χ έσ η μ ε τα

22 12 Ιωάννινα αλλά και ολόκληρη της Β.Δ. και Κεντρική Ελλάδα ( /10 s κατοίκους). Είναι μια διαφορά η οποία έχει επισημανθεί εδώ και πολλά χρόνια από τον Καθηγητή κ. Τσιάνο και χρειάζεται προσεκτική μελέτη και παρακολούθηση τα επόμενα χρόνια*441, ^ Ι -*74* Η αναλογία Ε λκώ δους κολίτιδας: Νόσου Crohn Η αναλογία ΕΚ:ΝΚ χωρίς να είναι μια ευρέως αποδεκτή επιδημιολογική παράμετρος μας δείχνει το χάσμα και τις διαχρονικές μεταβολές που υφίσταται κυρίως ο εππτολασμός των δύο νόσων. Η αναλογία ΕΚ:ΝΚ έχει κυμανθεί από σχεδόν 2:1 έως 12:1 σε διάφορες μελέτες. Η διαχρονική παρακολούθηση της αναλογίας ΕΚ:ΝΚ στο Ηράκλειο και στη Βορειοδυτική Ελλάδα δείχνει σαφή μείωση του χάσματος μεταξύ των δύο παθήσεων, το οποίο στην περιοχή της Κρήτης φαίνεται να σταθεροποιείται στο 3.8:1, ενώ στη Βορειοδυτική Ελλάδα είναι στο 8:1 υπέρ της ε κ <* ) 1.7. Η αναλογία φ ύλω ν στην ΙΦΠΕ Η αναλογία φύλων στην ΙΦΠΕ είναι στις περισσότερες υπάρχουσες μελέτες υπέρ των ανδρών. Σε δύο μελέτες η αναλογία των δύο φύλων ήταν η ίδια, ενώ σε μια μελέτη οι γυναίκες υπερείχαν ελαφρά των ανδρών. Γενικά θα μπορούσαμε να πούμε πως η αναλογία των φύλων στην ΙΦ ΠΕ κυμαίνεται από 1:1 μέχρι 2,4:1 (επικρατέστερη η τιμή από :1) με υπεροχή των ανδρών. Οι αναλογίες αυτές τηρούνται τόσο για την ΕΚ όσο και για τη ΝΚ και την αδιευκρίνιστη κολίτιδα και φαίνεται πως παραμένουν σταθερές την τελευταία 20ετία(44*,(73Η74* Σ υ γ κ ρ ίσ ε ις μ ε ά λ λ ε ς π ε ρ ιο χ έ ς τ η ς Ε υ ρ ώ π η ς Όσον αφορά την επίπτωση της ΕΚ στην Ελλάδα στις δύο τελευταίες δεκαετίες θα μπορούσε κανείς να ισχυρισθεί πως ταιριάζει με την επίπτωση των εξής*42* Ευρωπαϊκών περιοχών σύμφωνα με τη μελέτη του European Collaborative Study Group on Inflammatory Bowel Disease (EC-IBD Study group): Essen (Γερμανία) και Amiens (Γαλλία) από την Βόρεια Ευρώπη και σχεδόν με όλα τα κέντρα μελέτης της ΙΦΠΕ στη Νότια Ευρώπη. Η επίπτωση της ΝΚ στην Ελλάδα παρά τις μεγάλες ανά περιοχή διακυμάνσεις φαίνεται πως ταιριάζει αριθμητικά με τις εξής περιοχές: Crema -Crem ona (Ιταλία), Florence (Ιταλία) και Almada (Πορτογαλία). Φαίνεται όμως πως η ΝΚ στην Ελλάδα υστερεί σημαντικά σε αριθμούς σε σχέση με τα περισσότερα Ευρωπαϊκά κέντρα μελέτης*44*' 1.9. Η Ε ιδ ικ ή κατά φ ύλο ε π ίπ τ ω σ η σ τη ν ΙΦ Π Ε Η ειδική κατά φύλο επίπτωση της ΙΦΠΕ δεν έχει μελετηθεί επαρκώς στην Ελλάδα. Η μοναδική μελέτη που ίσως δίνει μια σχετική εικόνα της κατάστασης που επικρατεί δίνει συνολική ετήσια επίπτωση 6.76/10s για τους άνδρες και 3,8/10s για τις γυναίκες για την ΙΦΠΕ στην Βορειοδυτική Ελλάδα*73* *74*.

23 Οι ηλικιακές αιχμές και η άδική κατά ηλικία επίπτωση στην ΙΦΠΕ Στην Ελλάδα έχο υ ν σ α φ ώ ς περ ιγρ ά φ ει δυο ηλ ικ ια κ ές αιχ μ ές σ τους ενή λ ικ ες. Η π ρ ώ τη αιχμή αφ ορά την η λικία των ετώ ν με μ ικρ ές π ρ ο ς τα κάτω και π ρ ο ς τα ά νω α π ο κ λ ίσ εις, ενώ η δεύτερη αφ ορά π ς η λικίες α π ό ετών. Για την π ρ ώ τη η λικια κή α ιχ μ ή αναφ έρεται για την Ε Κ μια ειδική επ ίπ τ ω σ η α π ό /10* κα ι σ τα δ ύ ο φ ύλα, εν ώ η ειδ ικ ή επ ίπ τ ω σ η στην δεύτερη ηλικιακή αιχμ ή π α ρ ο υ σ ιά ζετα ι σ ημ αντικά μικρότερη. Κ α ι στο επ ιδ η μ ιο λο γικό αυτό ζήτημα της ΙΦ Π Ε ε ίν α ι εμφ ανής η α π ο υ σ ία α να λυ τικώ ν σ τοιχείω ν και οι π λ η ρ ο φ ο ρ ίες π ρ ο έρ χο ντα ι κ υ ρ ίω ς α π ό μελέτες κ λεισ τώ ν π ε ρ ιο χ ώ ν (Β Δ Ε λλά δα, Κ ρ ή τ η ) Γενετικοί παράγοντες και οικογενειακή προδιάθεση στην Ελλάδα Ο ι γενετικοί π α ρ ά γ ο ν τες π ο υ θα μ π ο ρ ο ύ σ α ν ίσ ω ς να δ ια δ ρ α μ α τίζου ν κεφ α λα ιώ δ η ρόλο στην α π ιο π α θ ο γ ένεια της ΙΦ Π Ε δ εν έχο υ ν μελετη θεί ε π α ρ κ ώ ς κ α ι σ ε μ εγά λη έκτα σ η στον ελλη νικό χώ ρο. Σ ε μια μελέτη τω ν α ντιγό νω ν ισ τοσ υ μ βατότητας. H L A -A κ α ι H L A -B σ ε 7 0 α σ θ ενείς με Ε Κ δ ια π ισ τώ θ η κε αυξημένη σ υχνότητα τω ν α ν τιγό νω ν H L A -A n, Bj κ α ι Β «κ α ι μειω μένη συχνότητα στο H L A -B u Η σ ο β α ρ ή ν ό σ ο ς σ υ σ χ ετιζότα ν μ ε το H L A -A,, και Β?. Η όψιμη εμφ άνιση της νόσ ου (> 30 ετών) χα ρ α κτη ρ ιζότα ν α π ό την α υ ξη μ ένη συχνότητα τω ν H L A -A n, Β ; και Β υ. Σε μια άλλη α νο σ ο γενεπ κή μελέτη α σ θ εν ώ ν με Ε Κ δ ια π ισ τ ώ θ η κ ε η ά π οψ η π ω ς τα H L A -D R 2 έχο υ ν «προ σ τατευ τικό ρόλο» σ το υ ς Έ λ λ η ν ε ς α σ θ εν είς. Π αρατηρήθηκε αυξημένη επ ίπ τ ω σ η Η L A -D R, σ ε α σ θ εν είς με ό ψ ιμ η εμ φ ά νισ η νόσ ου, εν ώ ισχυρή σ υ σ χέπ σ η δ ια π ισ τώ θ η κε μεταξύ D C b σ τη ν ό ψ ιμ η εμ φ ά νισ η της Ε Κ κ α ι τω ν D R ^ -D Q j στην π ρ ώ ιμ η εμφ άνιση της EK*f2,'*,JW7e,,*7,\ Η ο ικο γενειακή π ρ ο δ ιά θ εσ η, π ο υ ε ίν α ι κ ο ιν ώ ς π α ρ α δ εκ τό π ω ς δ ια δ ρ α μ α τίζει ρ ό λ ο στην ΙΦ Π Ε, φ αίνεται π ω ς επ ιβ εβ α ιώ ν ετα ι κα ι σ το υ ς Έ λ λ η ν ε ς α σ θ εν είς χ ω ρ ίς ό μ ω ς να υ π ά ρ χο υ ν π ο λ λ ές σ α φ ώ ς τεκμ η ρ ιω μ ένες μ ε μ εγ ά λο α ρ ιθ μ ό α σ θ εν ώ ν μελέτες*77***7**. Ενδεικτικά μ π ο ρ εί να αναφ ερθ εί π ω ς θετικό ο ικ ο γ εν εια κ ό ισ το ρ ικ ό δ ια π ισ τ ώ θ η κ ε σ το 2.7% τω ν α σ θ εν ώ ν με Ε Κ σ ε μ ια α να δ ρ ο μ ική μελέτη α π ό την π ε ρ ιο χ ή της Α θ ή ν α ς, εν ώ σε μ ια ά λ λ η μελέτη α π ό την ίδ ια π ερ ιο χ ή π ερ(γράφ ονται ο μ ά δ ες ο ικ ο γ εν ειώ ν με υψ ηλή ε π ίπ τ ω σ η ιδ ίω ς στα παιδιά*4**. Στη μελέτη τη ς Β ο ρ ειο δ υ τικ ή ς Ε λ λ ά δ α ς π ο υ β ρ ίσ κετα ι υ π ό εξέλιξη φ αίνεται π ω ς η οικογενειακή π ρ ο δ ιά θ εσ η είν α ι σ χ επ κ ά σ π ά ν ια (λιγότερο α π ό 3% ). Ι σ ω ς σ τη ν Ε λ λ ά δ α σ τις τρ έχο υ σ ες δ εκα ετίες διαμ ορ φ ώ νεται έν α σ τα θ ερ ό γ εν επ κ ό υ π ό σ τρ ω μ α το ο π ο ίο μ ε την επ ίδ ρ α σ η τω ν σ υ ν εχ ώ ς μ ετα β α λλό μ ενω ν π ε ρ ιβ α λ λ ο ν τ ικ ώ ν π α ρ α γ ό ν τ ω ν ν α κ υ ρ ια ρ χ ή σ ει σ τις επ ό μ εν ες δεκαεπ ες. Ε ά ν σ υ μ β εί αυτό, ίσ ω ς ν α σ η μ α ίν ει γενετικ ές ιδ ια ιτερ ό τη τες ή π ερ ιβ α λλ ο ντικ ές ιδ ιο μ ο ρ φ ίες π ο υ ν α π ρ ο σ τα τεύ ο υ ν τ ο ν π λ η θ υ σ μ ό, ιδ ίω ς τ ω ν κ λ εισ τώ ν γεω γρ α φ ικώ ν π ε ρ ιο χ ώ ν α π ό τον/τους δυ νη τικά α π ιο ττα θ ο γενεπ κο ύ ς π α ρ ά γ ο ν τ ε ς τη ς ΙΦ Π Ε.. ΛΒ -* ί γ ι S3 \

24 Τ ο χ ρ ο ν ικ ό χ ά σ μ α έν α ρ ξη ς - δ ιά γ ν ω σ η ς σ τη ν ΙΦ Π Ε Τ ο χρονικό χάσμα έναρξης - διάγνω σης της ΙΦ Π Ε π α ρ α μ ένει ένα σημαντικό π ρ ό βλημα τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξω τερ ικό και α π ο τελ εί μια από τις πολλές διαγνω σ τικές ιδιομορφίες της πάθησης. Σ ε μια αναδρομική μ ελ έτη 129 ασθενώ ν με Ν Κ αναφέρεται πω ς ο μέσος χρόνος καθυστέρησης της διάγνωσης είναι 2,5 έτη, ενώ ευρεία επιδημιο λο γική μ ελ έτη στη Β.Δ. Ελλάδα π ο υ βρίσκεται υπό εξέλιξη συγκεντρώνοντας έως τώ ρα π ερ ί τους ασθενείς μ ε ΙΦ Π Ε, δείχνει, μ ε κάθε επιφύλαξη, π ω ς το χάσμα αυτό είναι λίγο λιγότερο από 2 έτη για τη Ν Κ και λιγότερο από 1.7 έτη για την Ε Κ * 9*. Διαφαίνεται δε π ω ς οι ηλικιω μένοι ασθενείς π ροσ τρέχουν π ιο εύκολα και γρήγορα σ την ιατρική συνδρομή α π ότι οι νεότεροι, χω ρίς αυτό να σ ημαίνει π ω ς δ εν υπ ά ρ χο υν εξαιρέσεις, ιδίως σε οικογένειες με π ερισ σ ότερους του ενός πάσχοντες*79*. Χ ρ ειάζονται σαφώς πολύ περισσότερες μελέτες, ώ σ τε να αποσαφ ηνισθεί και αυτό το π ρ ό βλημα της Φ υσ ικής Ιστορίας στη διάγνωση της ΙΦ Π Ε σ την Ελλάδα Ε π ιδ η μ ιο λ ο γ ικ ά σ τ ο ιχ εία έκ τα σ η ς κ α ι ε ν τ ό π ισ η ς σ το ν π ε π τ ικ ό σ ω λ ή να τη ς ΙΦ Π Ε σ τ η ν Β Δ Ε λ λ ά δ α Η ακριβής καταγραφή τω ν σ το ιχείω ν εντόπισ ης σ τον π επ τικ ό σωλήνα της ΙΦ Π Ε έχει ιδια ίτερ ες δυσκολίες π έρ α ν τω ν δυσκολιώ ν της κάθε επιδημιολογικής καταγραφής. Είνα ι δυνατό η ΙΦ Π Ε να ξεκινήσ ει σ ε λιγότερο π ερ ιο ρ ισ μ ένη μορφή και να επ εκ τα θ εί είτε κατά μήκος της αρχικής βλάβης ε ίτε να εμφ ανισ θεί σ ε ν έες θέσεις, συνήθεις ή μη, του π επ τικ ο ύ σω λήνα (παχύ έντερ ο, λεπ τό έντερ ο, στομάχι, νήσ τιδα κ.λ.π.). Η ολική κολοσκόπηση, η γαστροσκόπηση και η εντερόκλυση (οι δυο τελ ευ τα ίες κυρίως σ ε Ν Κ) ελαχιστοποιούν την π ιθανότητα υποδιάγνω σ ης της έκτασης της εντόπισ ης και είναι εξετά σ εις προσ ιτές σε όλα τα κέντρα π ο υ ασχολούνται. Π α ρ ά το ιδιαίτερα π α ρακινδυνευμένο εγχείρ ημα παράθεσης σ το ιχείω ν θα μπορούσ αμε να π α ρ α θ έσ ο υμε σ υνοπτικά τα εξής στοιχεία που φαίνεται να υ π ά ρ χει συμφωνία μεταξύ τω ν Ελ λ ή νω ν συγγραφέω ν και μ ελ ετη τώ ν της εντόπισης, που είναι κι εδ ώ λιγοστοί και αναφέρονται κυρίως σ την Ε Κ ί80^ 83\ Η εντόπισ η της Ε Κ στο π α χύ έντερ ο είναι η εξή ς ε π ί του συνόλου: Ολική (1/3:1/4), αριστερή κολίτιδα (1/3-2/4) και ορθοπρω κτίτιδα (1/3-1/4), ενώ η επέκτασ η της Ε Κ στο λεπτό (ειλεοτυφ λική βαλβίδα) είναι σπάνια και συμβαίνει κυρίω ς σ ε πανκολίτιδα. Για τη ν Ν Κ επ ισ ημα ίνετα ι η σχετικά π ερ ιο ρ ισ μένη έκταση της εντόπισής της στο λεπ τό και επικράτησ η τη ς εντόπισ ης στο π α χ ύ έντερ ο μ ε συχνότητα για τις εντοπίσεις αυτές (π ερ ίπ ο υ 3 0 % και 7 0 % αντίστοιχα) μ ε σ πάνιες εντο π ίσ εις σε στόμαχο και δω δεκαδάκτυλο (2-6 % ). Η προσβολή λεπ το ύ και π α χέο ς εντέρου συμβαίνει στο % τω ν π εp ιπ τώ σ εω vt80, ^82, Ε π ιδ η μ ιο λ ο γ ικ ά σ το ιχ εία σ υ μ π τω μ α το λ ο γ ία ς κ α ι κ λ ιν ικ ή ς β α ρ ύ τη τα ς τη ς ΙΦ Π Ε Η κλινική βαρύτητα της ΙΦ Π Ε είναι μια πολυπαραγοντική παράμετρος που θα π ρ έπ ει κανονικά να π εριλα μβάνει τη ν π λευρά του ασθενούς, το π ώ ς δηλαδή εισπράττει τα διάφορα

25 15 π ρο βλήμ ατα π ο υ α να κύ π το υ ν λό γω της νόσου του α λ λά κα ι την ιατρική π λ ευ ρ ά μ έσ α α π ό αντικειμενικά κριτήρια. Τ α κρ π ή ρ ια αυτά π ερ ιλ α μ β ά ν ο υ ν τα γ ενικά σ υ μ π τώ μ α τα και τα συμπτώ ματα α π ό το έντερο. Η σ υμ π τω μ ατο λο γία κα ι κλινική βαρύτητα α π ό την π λ ευ ρ ά του ασ θενού ς εκφράζεται μ ε 2 β α σ ικ ές παραμ έτρους: την π ο ιό τη τα της ζω ή ς του και την π οιότη τα π α ρ ο χ ή ς υ π η ρ εσ ιώ ν υγείας. Για το σ κ ο π ό αυτό έχο υ ν α ν α π τυ χθ εί ειδ ικ ά όρ γα να μ έτρ η σ η ς τα ο π ο ία έχο υ ν εφαρμοστεί και σ την Ε λ λ ά δ α τα τελευταία χρ ό νια. Τα κ λινικά κ ρ π ή ρ ια βαρ ύτητας έχο υν π εριγρ άφ ει ήδη α π ό του ς T rue lo ve κα ι W itts, σ τα ο π ο ία θα π ρ έ π ε ι να π ρ ο σ τεθ ο ύ ν η ενδο σ κο π ική εικόνα, το βιοττπκό υλικό και η α ν τα π ό κρ ισ η στη θ ερ α π εία. Σ τις λ ίγ ε ς μ ελέτες π ο υ υ π ά ρ χο υ ν σχετικά με τα α νω τέρω ζητήματα μ π ο ρ ο ύ ν ν α α να φ ερθ ού ν μ ε την επ ιφ ύ λ α ξη του ίσ ω ς μη α ντιπ ρ ο σ ω π ευ τικο ύ τα πα ρα κά τω : Η σ υμ π τω μ ατο λο γία της ΙΦ Π Ε στην Ε λ λ ά δ α φ αίνεται π ω ς έχει σ τα θ ερ ά σ η μ εία αναφ ορ άς τη διά ρρ οια (85%), το κο ιλια κό ά λγο ς (66% ), την α π ώ λ ε ια β ά ρ ο υ ς (58% ) κα ι τον π υρετό (44% )ί*4,<ο ι εξω εντερ ικές εκ δ η λώ σ εις έχο υ ν κατσγραφ εί σ τις π ερ ισ σ ό τ ερ ες μελέτες σ ε π ο σ ο σ τά α π ό 11,4 έω ς 12,2% ενώ σε μια μελέτη σ ναφ έρονται π ο σ ο σ τά εγω κεντρ ικώ ν εκδη λώ σ εω ν έω ς κα ι 44% σε α σ θ εν είς με Ν Κ. Α π ό κ λ ιν ικ ή ς π λ ε υ ρ ά ς η ΙΦ Π Ε θ εω ρ είτα ι π ω ς έχει ή π ια εικόνα στο 1/3 ω ς 1/2 των α σ θ εν ώ ν ενώ μ έτρια ή β α ρ ιά εικ ό ν α στα 2/3 ω ς 1/2 τω ν ασθενώ ν, 8% -20% τω ν ο π ο ίω ν θα εμ φ ανίσ ο υν ε π ιπ λ ο κ έ ς κ ά π ο ια χ ρ ο ν ικ ή σ τιγμ ή σ τη ν π ο ρ εία της π ά θ η σ η ς(m>'ί,β, Επιδημιολογικά στοιχεία κοινωνικών συνηθειών και τρόπου ζωής των Ελλήνων ασθενών με ΙΦΠΕ Ο ι κοινω νικές σ υ ν ή θ ειες κ α ι ο τ ρ ό π ο ς ζω ή ς τω ν Ε λ λ ή ν ω ν α σ θ εν ώ ν με ΙΦ Π Ε έχ ο υ ν αττοτελέσει και α π ο τελο ύ ν π ε δ ίο μελέτης. Ο ι κυ ρ ιότερ ο ι το μ είς α φ ο ρ ο ύ ν τη δ ια μ ο νή, την εκπ α ίδευ σ η, τη διατροφ ή και π ς συ ν ή θ ειες τη ς κα θ η μ ερ ιν ή ς ζωής****. Γ ια τη διατροφ ή και π ς σ υ ν ή θ ειες τη ς κα θ η μ ερ ιν ή ς ζω ή ς π ρ ιν κ α ι μετά τη ν ν ό σ η σ η δεν υ π ά ρ χ ο υ ν στοιχεία, ενώ γ ια τη δ ια μ ο ν ή και τη ν εκ π α ίδ ευ σ η υ π ά ρ χ ο υ ν σ το ιχ εία α π ό μ ελέτες ο ι ο π ο ίε ς ό μ ω ς δεν είνα ι επ ικ εν τρ ω μ έν ες και σ χ εδ ια σ μ έν ες ε ιδ ικ ά γ ια τη μελέτη τω ν π α ρ α γ ό ν τω ν αυτών. Η σ υντριπ τική π λ ειο ψ η φ ία τω ν α σ θ εν ώ ν με ΙΦ Π Ε μένει σ ε α σ π κ ά κέντρα (55-90% ), ενώ ακολου θ ού ν τα η μ ια σ τικά κέντρα (9-12% ) και οι α γ ρ ο τικ ές π ε ρ ιο χ έ ς (1-32% ). Τ ο επ ίπ ε δ ο εκ π α ίδ ευ σ η ς τω ν α σ θ εν ώ ν μ ε ΙΦ Π Ε είν α ι υ ψ ηλό (ανώ τερη ή ανώ τατη), εν ώ σ ε μια μελέτη δεν δ ια π ισ τώ θ η κε ιδ ια ίτερ η δια φ ο ρά σ ε σ χ έσ η με το ε π ίπ ε δ ο μ ό ρ φ ω σ η ς του γενικού πληθυσμού*80). Ι ε μ ια ά λλη μελέτη η μέση εκ π α ίδ ε υ σ η επ ικ ρ α τ ο ύ σ ε σ ε σ χ έσ η με την σ τοιχειώ δη ή την ανώτερη*40) Επιδημιολογικά στοιχεία δυσπλασίας και καρκίνου σχετιζόμενου με ΙΦΠΕ Ε ίν α ι ένα θέμα π ο υ δ εν έχει μελετη θεί ευ ρ έω ς σ το ν Ε λ λ η ν ικ ό χ ώ ρ ο κ α ι τούτο, ifatce >ΒΛ^. ένα μ έρος, δικαιολογείται α π ό το υ ς σχετικά χ α μ η λ ο ύ ς α ρ ιθ μ ο ύ ς α ν ευ ρ ισ κ ό μ εν η ς δ υ σ π λ α ρ ία ς και κα ρκίνο υ στην ΙΦ Π Ε, ιδ ίω ς σ τη ν Ε Κ, α λ λ ά κα ι α π ό τη ν π α ρ έ μ β α σ η σ τη ν φ υ σ ική π ο ρ ε ία

26 16 της πιθανής νεοπλασματικής εξέλιξης μέσ ω κολεκτομής. Η συχνότητα του εντερικού καρκίνου σε 3 μεγάλες σ ειρ ές ασθενώ ν ποικίλλει από 0 έω ς και 1,4 5 % με απόλυτους αριθμούς ασθενώ ν που α π εβίω σ α ν λόγω καρκίνου σ χετιζόμενου μ ε ΙΦ Π Ε π ερ ί τους 10 συνολικά. Η συχνότητα εμφάνισης εξω εντερικής νεοπλασίας αναφέρεται στο % σε μεγάλη σειρά ασθενών. Για την ανεύρεση δυσπλασίας οι αριθμοί φαίνεται πω ς είναι λίγο π ιο ανησυχητικοί τονίζοντας την αναγκαιότητα της ενδοσκοπικής επιτήρησ ης και την ανάπτυξη μεθόδων έγκαιρης διάγνω σης σε ομάδες υψηλού κινδύνου1 όπω ς αυτές έχουν αναδειχθεί από την διεθ νή βιβλιογραφία*81*. Σ ε μια μ ελ έτη αναφέρεται ανεύρεση δυσπλασ τικώ ν αλλοιώ σεω ν στο 9.6 % τω ν ασθενώ ν, ενώ σ ε π ρ ό δρ ο μες ανοσοϊστοχημικές μ ελ έτες φαίνεται π ω ς η μεταλλοθειονίνη και οι δείκτες πολλαπλασιασμού μπορούν να συσχετισθούν με την κλινική ενεργότητα και τη δυσ πλασ τική εκ τρ ο π ή του εντερ ικού βλεννογόνου*76* Η θ ν η τό τη τα τ η ς ΙΦ Π Ε σ τ η ν Ε λ λ ά δ α Η θνητότητα της ΙΦ Π Ε μ π ο ρ εί γενικά να ειπ ω θ εί πω ς είναι ιδιαίτερα χαμηλή στην Ελλά δα. Τ ο γεγονός αυτό διαπισ τώ νεται μέσα α π ό τις τρ εις βασικές διαστάσεις της θνητότητας της ΙΦ Π Ε : θνητότητα κατά τη ν διάρκεια μια οξείας επ ιπ λο κής (π.χ. τοξικό μεγάκολο), π ερ ιεγχειρ η τικ ή ή διεγχειρ ητική θνητότητα και θνητότητα σ ε σχέση μ ε την αναμενόμενη για τη δεδομένη ηλικία σε σύγκριση μ ε το ν γενικό πληθυσμό. Η θνητότητα κατά τη διάρκεια οξείας επ ιπ λο κής είναι ιδιαίτερα χαμηλή και κυμαίνεται από 0 έως 1%. Η θνητότητα κατά τη διάρκεια πολυετούς παρακολούθησης κυμαίνεται από 1 % έως 5,8 % σε μεγάλες σειρές ασθενώ ν και δεν είναι π ά ντο τε επαρκώ ς τεκμηριω μένη η αιτιοπαθογενετική της συσχέτιση μ ε τη ν ΙΦ Π Ε συμπεριλαμβανομένης και της αυτοκτονικής συμπεριφοράς τω ν ασθενώ ν αυτώ ν. Η π ερ ιεγχειρ η τικ ή θνητότητα και πολύ περισ σ ότερο, η διεγχειρητική είναι σπάνια φαινόμενα και κυμαίνονται από 0 έω ς 4,3 %. Η εξέλιξη τω ν χειρουργικώ ν τεχνικώ ν και η σω στή προετοιμασ ία και υποστήριξη τω ν ασθενώ ν ας ελπ ίσ ο υμε πω ς θα μειώ σουν έως μηδενισ μο ύ αυτή τη μορφή θνητότητας α π ό ΙΦ Π Ε σ την Ελλάδα*90*"*95* Η Ν ο σ ο κ ο μ ε ια κ ή α ν τ ιμ ε τ ώ π ισ η τ η ς ΙΦ Π Ε Είν α ι κοινή η π επ ο ίθ ησ η π ω ς η συντριπτική πλειοψ ηφ ία τω ν ασθενών με ΙΦ Π Ε στην Ελλά δα δεν χρειάζονται πολλές και π α ρ α τετα μένες νοσηλείες στην π ερίοδο έξαρσης της πάθησής τους ή της α ντιμετώ πισ ης τω ν επ ιπ λο κώ ν γεγονός που έμμεσ α επ ιβεβαιώ νει την ήπ ια κλινική εικόνα της ΙΦ Π Ε στην χώ ρα μας αλλά και τη ν ιδιαίτερα σύγχρονη και αποτελεσ ματική θεραπευτική αντιμετώ πισ ή της από τους Έ λ λ η ν ες Γαστρεντερολόγους*96*. Οι λιγοστές μελέτες για τη ν διάρκεια νοσηλείας και το ποσοστό τω ν ασθενώ ν με ΙΦ Π Ε που νοσηλεύθηκαν κατά την διάρκεια εξάρσ εω ν ή επ ιπ λο κώ ν επ ιτρ έπ ο υ ν την, με ιδιαίτερα επ ιφ υλακτικό τρ όπ ο, διαμόρφ ω ση μιας σ υνοπτικής εικόνας*96*'*98*.

27 17 Ε ν ώ ττριν 30 έτη αναφ ερόταν π ω ς το π ο σ ο σ τό τω ν α σ θ εν ώ ν με ΙΦ Π Ε π ο υ χ ρ ειά ζετα ι νοσηλεία είνα ι 80%, τα π ο σ ο σ τά αυτά έχο υ ν μ ειω θεί δρ α μ α τικά την τελευταία 15ετία. Σε μ ια αναδρομική μελέτη α π ό την π ερ ιο χ ή της Αθήνας*4** π ρ ο έκ υ ψ ε γ ια το υ ς α σ θ εν είς με Ε Κ π ω ς το 41,6% έχει νοσηλευθεί 1 φ ορά, το 29,4% δ εν έχει νο σ η λευ θ εί π ο τέ, εν ώ το 29% έχει νοσηλευθεί 2-4 φ ορές. Μ ελέτη α π ό την Θ εσσαλονίκη**1* υ π ο λ ο γ ίζε ι π ω ς έν α 4,7% τω ν ασ θενώ ν με ΙΦ Π Ε χρ ειάσ τηκε νοσ ηλεία με μέσο ό ρ ο τις 15.5 η μ έρ ες. Σ τη ν Β ο ρ ειο δ υ τική Ελλάδα 5% π ε ρ ίπ ο υ τω ν α σ θ εν ώ ν με ιφ Π Ε χρ ειά σ τη κα ν ν ο σ η λεία μ ε μ έσ ο ό ρ ο π ο υ δ εν υπ ερβαίνει τις 15 ημέρες. Ο ι β α σ ικ ο ί λό γο ι ενδ ο νο σ ο κο μ εκτκή ς π α ρ α μ ο ν ή ς είν α ι το χειρουργείο, η αντιμ ετώ π ισ η ε π ιπ λ ο κ ώ ν και η χο ρή γη σ η π α ρ εν τ ερ ικ ή ς διατροφής****"*100* Επιδημιολογικά στοιχεία της χειρουργικής αντιμετώπισης της ΙΦΠΕ Η εμ π ειρ ία α π ό τη χειρ ο υ ρ γ ικ ή αντιμ ετώ π ισ η τω ν Ε λ λ ή ν ω ν α σ θ ε ν ώ ν μ ε ΙΦ Π Ε αυ ξά νει σ υ νεχώ ς σ ε π οιότη τα και π οσ ό τη τα. Τ ο π ο σ ο σ τό τω ν α σ θ εν ώ ν με Ε Κ π ο υ φ θάνει σ το χειρουργείο είναι α π ό % με σ υχνότερο είδ ο ς ε π έ μ β α σ η ς την ο λική κολεκτομ ή με τις διάφ ορες π α ρ α λ λ α γ ές της κα ι με ίσ ω ς το 10% το π ιο αν τιπ ρ ο σ ω π ευ τ ικ ό π ο σ ο σ τ ό *1,* ** *. Η π ερ ιεγχ ειρ η π κ ή θνητότητα κυμαίνεται α π ό 0-43% α ε μ ικ ρ ές ό μ ω ς σ ε ιρ έ ς α σ θ εν ώ ν και ανεξάρτητα έν δ ειξη ς χειρ ο υ ρ γείο υ. Α να φ έρ ετα ι σ ε μ ια α ν α δ ρ ο μ ικ ή μελέτη π ω ς θα χρ ειασ τεί χειρ ο υ ρ γείο το 54% τω ν α σ θ εν ώ ν με σ ο β α ρ ή νόσο, το 7.6% μ ε μ έτρ ια νό σ ο και μόνο το 2.3% με ή π ια νόσο*40*. Τ α στατιστικά σ το ιχ εία τω ν α σ θ εν ώ ν με Ν Κ π ο υ χειρουργοονται είναι α π ο σ π α σ μ α τ ικ ά και μ εμο νω μ ένα κ α ι επ ιλ έγ ετα ι ν α μ η ν π α ρ α τ εθ ο ύ ν για αποφ υγή εσ φ αλμ ένω ν εντυ π ώ σ εω ν, φ αίνεται ό μ ω ς π ω ς είν α ι μ ικ ρ ό τερ ο ς ο α ρ ιθ μ ό ς τω ν α σ θ ενώ ν μ ε Ν Κ π ο υ κα τα λή γο υ ν σε εκτεταμένες εντεροκτομ ές σ ε σ χ έσ η μ ε τη ν Ε Κ. Η Π ίνακας 6: Σύνολο ανακοινώσεων και δημοσαύσεω ν σνό περιοχή για την ΙΦΠΕ (ΕΚ, ΝΚ) στην Ελλάδα. Ε Κ Ν Κ ΙΦ Π Ε Α ν α κ ο ιν ώ σ εις Δ η μ ο σ ιεύ σ εις Ο μ ιλ ίες-π ρ α κ π κ ά σ υ ν εδ ρ ίω ν Σ Υ Ν Ο Λ Ο Π ερ ιο χές (σύνολο α ν α κ ο ιν ώ σ εω ν κα ι δ η μ ο σ ιεύ σ εω ν) Α θ ή ν α Θ εσ σ α λο νίκη Κ ρήτη Ιω άννινα (ΒΔ Ε λλά δ α ) Κεντρική Ε λ λ ά δ α Σ Υ Ν Ο Λ Ο / ' Τ Χ.. - Λ.. -

28 18 χειρ ο υ ρ γική, π λ η ν της εντερεκτομής, αντιμ ετώ π ισ η τη ς ΙΦ Π Ε (άλλες επ ιπ λ ο κ ές) δ εν έχει μελετηθεί. Τ α κέντρα στην Ε λ λ ά δ α π ο υ έχο υ ν εξειδικευ τεί σ την χειρ ο υ ρ γική αντιμετώ πισ η της ΙΦ Π Ε είν α ι λίγα (β1), έχο υ ν ό μ ω ς να επ ιδ είξο υ ν α π ο τελέσ μ α τα εφ άμιλλα τω ν μεγάλω ν κέντρω ν του εξω τ ε ρ ικ ο ύ (101). Π ίν α κ α ς 7: Συγκριτική επιδημιολογία της ΙΦ Π Ε για τις κλειστές γεωγραφικά και ιατρικά περιοχές της Ελλάδας (ΑΔ=αδιευκρίνιστη κολίτιδα). Π ερίοδος μελέτης επίπτωση επίπτωση επίπτωση ΕΚ/Τό5 ΝΚ/105 ΑΛ/105 Ιωάννινα ,45 Κέρκυρα Ηράκλειο ? Ηράκλειο ? Ο ρόλος της ηλικίας Υ π ά ρ χ ο υ ν π ο λ λ ά διαφ ο ρετικά π ρ ό τυ π α για τις η λ ικ ίες π ο υ π ρ ο σ β ά λλ ο ντα ι συχνότερα α π ό τη ν ΙΦ Π Ε. Φ α ίνετα ι π ω ς η 3 η δεκαετία τη ς ζω ή ς είνα ι η υψ ηλότερη σ ε α ρ ιθ μ ο ύ ς ε π ίπ τ ω σ η ς, αλλά έ χ ο υ ν π ερ ιγ ρ ά φ ει κα ι ά λ λ ες η λικια κές α ιχ μ έ ς (p eaks) π ρ ο σ β ο λ ή ς σ τη ν 5 Π, 6 η κα ι 7 η δεκαετία τη ς ζω ή ς. Τ ο κ ά π ν ισ μ α και η επ ιμ ή κ υ ν σ η του μέσου όρου ζω ή ς ίσ ω ς μ ετα β ά λλο υ ν κατά άγνω σ το τ ρ ό π ο τα δεδομ ένα αυτά i73, i74i ρόλος του φύλου Η π λειο ψ η φ ία τω ν μ ελετώ ν δείχνει μ ια υ π ερ ίσ χ υ σ η τη ς ΙΦ Π Ε σ τις γυ ν α ίκες στην Ε λλά δ α. Β έβαια, υ π ά ρ χ ο υ ν α ρ κ ετές μ ελέτες π ο υ δ εν δ ια π ισ τ ώ ν ο υ ν δ ια φ ο ρ ές στην α να λο γία τω ν φ ύ λω ν και α κ ό μ α κα ι υπ ερ ο χ ή τω ν ανδρών*20* ί22ί ί61,ϊ (73)' *74\

29 19 2. Κ Λ Η Ρ Ο Ν Ο Μ Ι Κ Ο Τ Η Τ Α Κ Α Ι Α Ν Ο Σ Ο Γ Ε Ν Ε Τ Ι Κ Η Τ Η Σ ΙΦ Π Ε 2.1. Ε ισ α γ ω γ ή Α ν και π α ιτιο λο γία της ΙΦ Π Ε π α ρ α μ έν ει α κ ό μ α άγνω στη, υ π ά ρ χ ει η ε μ π ειρ ία μ α κρ οχρ ό νια ς έρ ευ να ς π ο υ επ ιτρ έπ ει κ ά π ο ια θεώ ρη σ η τη ς τταθογένεσ ης αυτώ ν. Η υ π ό θ εσ η π ο υ επ ικρ α τεί σήμερα είνα ι ότι η ελκώ δ η ς κ ο λ ίπ ς κα ι η ν ό σ ο ς του C ro h n είν α ι ετερ ο γενείς π α θ ή σ εις π ο λ υ π α ρ α γο ντικ ή ς α ιτιο λο γία ς σ τις ο π ο ίε ς γ ενεπ κ ο ί κα ι π ερ ιβ α λ λ ο ν το λ ο γ ικ ο ί π α ρ ά γοντες α λλη λο επ ιδ ρ ο ύ ν με α π ο τέλεσ μ α την π ρ ό κ λ η σ η της νόσου*2* ****. Τ ο σ υ μ π έρ α σ μ α αρκετώ ν μελετώ ν, κ υ ρ ίω ς ετηδη μ ιολογικώ ν, είν α ι ό π η ΙΦ Π Ε, α ν κ α ι δ εν είναι κλα σ σ ικά γενεπ κά μεταδιδόμ ενο νόσ ημ α, α π ο τ ελ εί π ά θ η σ η, ό π ο υ η κλη ρ ο νο μ ική π ρ ο δ ιά θ εσ η π α ίζε ι σημαντικό ρ ό λο στην π ρ ό κ λ η σ ή της. Ο ι μελέτες ό μ ω ς σ υ σ χ έπ σ η ς γενετικώ ν δεικτώ ν τόσ ο με ελκώ δ η κολίτιδα ό σ ο μ ε ν ό σ ο του C ro h n μ έχρ ι σ ή μ ερ α έχ ο υ ν δώ σ ει π εν ιχ ρ ά αποτελέσματα. Τ ελευταία η ερ ευνηπ κή π ρ ο σ π ά θ ε ια έχει επ ικ εν τρ ω θ εί σ τη ν γενεπκή χαρτογράφ ησ η ο ικο γεν ειώ ν με π ο λ λ α π λ ά π ρ ο σ β εβ λ η μ έν α μέλη α π ό ΙΦ Π Ε. Ισχυρές εν δ είξεις για γενεπ κή π ρ ο δ ιά θ εσ η σ τη ν ΙΦ Π Ε π ρ ο κ ύ π τ ο υ ν α π ό τη ν α να σ κό π η σ η δ η μ ο σ ιευ μ ένω ν π λη ρ ο φ ο ρ ιώ ν. Ο ι π λ η ρ ο φ ο ρ ίες αυ τές π ρ ο κ ύ π τ ο υ ν α π ό μ ελέτες σ ε οικο γένειες, δ ίδ υ μ α αδέλφια, σ υγγενείς, ο μ ά δ ες κ λεισ τώ ν π λ η θ υ σ μ ώ ν, σ υ σ χ έπ σ η με γνω στά γενεπ κά σ ύ νδ ρ ο μ α ή π α θ ή σ ε ις με γ ενεπ κή π ρ ο δ ιά θ εσ η κα ι ά λ λ α α υ το ά νο σ α νοσήματα. Χ ρ ειά ζον τα ι ό μ ω ς π ερ ισ σ ό τερ ες μελέτες σ ε ό λ α τα α ν ω τέρ ω π ε δ ία. Γ ενικά θα μ π ο ρ ο ύ σ α μ ε να καταγράφ ουμε τη σ υ σ χ έπ σ η της ελ κ ώ δ ο υ ς κο λ ίτιδ α ς μ ε το H L A -D R 2 μ ό ρ ιο και το γο νίδ ιο του ανταγω νισ τή του υ π ο δ ο χ έα τη ς ιντερλευκίνης-1 (IL-1) π ο υ σ υ σ χετίζοντα ι με τα χρ ω μ ο σ ώ μ α τα 2 κα ι β. Γ ια τη νό σ ο του C ro h n υ π ά ρ χ ει κ ά π ο ια σ υ σ χ έτισ η με τα χρ ω μ ο σ ώ μ α τα θ κα ι 16*81^ 102*. Π ερ α π έρ ω γενετικές μ ελέτες ίσ ω ς α π ο κ α λ ύ ψ ο υ ν ν έες ατπ οπ αθογενεπ κές π ρ ο σ ε γ γ ίσ ε ις κ α ι ν έες θ ερ σ π ευ π κ ές δυ να τότη τες τη ς π ά θ η σ η ς Ε π ιδ η μ ιο λ ο γ ικ έ ς μ ελ έτε ς Υ π ά ρ χ ο υ ν ισ χ υ ρ ές εν δ είξεις ό π η κλη ρ ο νο μ ικό τη τα είν α ι σ η μ α ν η κ ό ς π α ρ ά γ ο ν τ α ς σ τη ν π α θ ο γένεσ η της ΙΦ Π Ε. Ο ι εν δ είξεις αυ τές π η γ ά ζο υ ν κ υ ρ ίω ς α π ό ε π ιδ η μ ιο λ ο γ ικ έ ς μ ελ έτες ελκώ δ ο υ ς κ ο λ ίπ δ α ς κ α ι νόσ ου του C ro h n ο ι ο π ο ίε ς δ κ ικ ρ ίν ο ν τ α ι σ π ς α κ ό λ ο υ θ ες κα τη γο ρ ίες: - Μ ελέτες ενδ ο ο ικο γενεια κή ς δ κχσ π ο ρ ά ς Μ ελέτες δ ιδ ύ μ ω ν - Μ ελέτες σ ε α νδ ρ ό γυ να - Μ ελέτες δ ια φ ό ρ ω ν εθνοτήτω ν - Μ ελέτες σ υ σ χ έπ σ η ς με σ π ά ν ια γ ενεπ κ ά σύ νδ ρ ο μ α - Μ ελέτες σ υ σ χ έπ σ η ς με π α θ ή σ ε ις με γνω σ τή κ λη ρ ο νο μ ική π ρ ο δ ιά θ ε σ η Η 5

30 Μ ελ έτ ες ε ν δ ο ο ικ ο γ ε ν ε ια κ ή ς δ ια σ τ τ ο ρ ά ς Η ο ικο γενή ς εμφ άνιση της ελκώ δο υ ς κο λίτιδ α ς και της νόσου του C rohn είχε α ν α γν ω ρ ισ τεί α π ό τις α ρ χ ές αυτού του αιώ να. Έ κτο τε υ π ή ρ ξα ν π ο λ λ ές αναφ ορές π ο υ δ είχ ν ο υ ν ότι ο κ ίνδ υ νο ς νόσ ου σ ε σ υγγενείς π ρ ώ το υ βαθμού α σ θ ενο ύ ς με ΙΦ Π Ε είναι α υ ξη μ ένο ς. Σή μ ερα θεω ρείται ότι οι π ρ ώ το υ βαθμού σ υ γγενείς α σ θ εν ώ ν με ελκώ δη κολίτιδα ή ν ό σ ο υ του C ro h n έχ ο υ ν φ ο ρές αυξημένο κίνδ υνο α ν ά π τυ ξη ς της ίδ ια ς νόσου με τους π άσ χοντες*59* *103*. Σε ορ ισ μ έν ες όμ ω ς π ερ ιπ τώ σ εις π α ρ α τη ρ είτα ι σ υ ν ύ π α ρ ξη τω ν δύο νόσ ω ν σ τη ν ίδ ια ο ικο γένεια. Η τάση ο ικο γενο ύ ς εμ φ ά νισ η ς σύμφ ω να με τις π ερ ισ σ ό τ ερ ες μελέτες είναι ισχυρότερη στη ν ό σ ο του C ro h n σ ε σ χέσ η με την ελκώ δη κολίτιδα. Φ αίνεται ε π ίσ η ς ότι ο κίνδ υνος α ν ά π τυ ξη ς νόσ ου εξαρτάται α π ό το είδ ο ς της σ υ γ γ ενική ς σ χέσ η ς με τον πάσ χο ντα. Σε μια π ρ ό σ φ α τη μελέτη τα αδέλφ ια α σ θ εν ώ ν μ ε νό σ ο του C ro h n ε ίχ α ν σημαντικά μεγαλύτερο κίνδ υ ν ο (24,7) σ ε σ ύ γκρ ισ η με το υ ς γ ο ν είς κα ι τα τέκνα α υ τώ ν (12,7 και 4,4 αντίστοιχα)*58*. Η συχνότητα εμ φ ά νισ η ς θετικού οικο γενεια κού ισ τορικού σε α σ θ ενείς με ΙΦ Π Ε κυ μ αίνεται α π ό 6 έ ω ς 20% σ ύμ φ ω να με τις π ρ ό σ φ α τες επ ιδ η μ ιο λ ο γ ικ ές μελέτες (Πίνακας 8). Θ α μ π ο ρ ο ύ σ ε ό μ ω ς ν α γίνει κριτική για το ν σ χεδ ία σ μ ά αρ κετώ ν α π ό τις μελέτες αυτές. Ο ι μ ελέτες π ο υ β α σ ίζοντα ι σ τον γενικό π λη θ υ σ μ ό και γίνο νται σε σ υγκεκρ ιμ ένη γεω γραφ ική π ε ρ ιο χ ή έχο υ ν π ερ ισ σ ό τερ ες π ιθ α ν ό τη τες να είναι σ ω σ τές. Η π ρ ώ ιμ η η λικία εισ β ο λ ή ς τη ς νό σ ο υ θ εω ρείτα ι α π ό π ο λ λ ο ύ ς ότι σ χετίζεται με σ υχνό τερη ο ικο γενή κατανομή*51* *103*. Σ υ χνά ε π ίσ η ς η η λικία π ρ ο σ β ο λ ή ς κ α θ ώ ς και κλινικά χα ρ α κτη ρ ισ τικά τη ς νόσ ου (εντό π ισ η, βαρύτητα εξω εντερ ικές εκδ η λώ σ εις) κ α θ ώ ς κα ι η κ α π νισ τικ ή σ υ νή θ εια σ υ μ π ίπ τ ο υ ν μεταξύ τω ν π ρ ο σ β εβ λ η μ έν ω ν μ ελώ ν της ίδ ια ς οικογένειας*58*. Σ ε μ ια π ρ ό σ φ α τη μελέτη 60 ο ικο γενειώ ν με του λάχισ το ν 2 μέλη με νόσ ο του C ro h n 86% αυτώ ν είχ α ν ίδια εν τό π ισ η και 82% ό μ ο ιο κλινικό τύπο*60*. Η ταύτιση αυτή της εν τό π ισ η ς νόσου και του κλινικού τύπου, α ν και μ π ο ρ ε ί να επ η ρ εά ζετα ι α π ό το π εριβ ά λλο ν, α ντανακλά μάλλο ν τη ν επ ίδ ρ α σ η γενετικώ ν π α ρ α γόντω ν. Σ τις δ ιά φ ο ρ ες μ ελέτες ενδ ο ο ικο γενεια κή ς π ρ ο δ ιά θ ε σ η ς για ΙΦ ΠΕ, όταν 2 ή π ερ ισ σ ό τερ α μέλη μ ια ς ο ικ ο γ έν εια ς είχ α ν δ ια γνω σ τεί με ΙΦ Π Ε, μόνο το μ έλος π ο υ δ ια γνώ σ τη κε π ρ ώ το μ ε ΕΚ ή Ν Κ θεω ρ ή θ η κε ο «π ρ ό γο νο ς» ή ο «φ ορέας», ενώ οι υ π ό λ ο ιπ ο ι σ την ο ικο γένεια π ο υ δια γν ώ σ τη κα ν μετά θ εω ρ ή θ η κα ν «σ υγγενείς» ή «απ όγονοι» ή «φορείς» τη ς π ά θ η σ η ς. Σ ε δ ιά φ ο ρ ες μελέτες έχ ει π ερ ιγρ ά φ ει ενδο -οικογενεια κή κατανομή της ΙΦ Π Ε σε π ο σ ο σ τό έω ς και 40%, ό μ ω ς ίσ ω ς αυτές οι μελέτες έχο υ ν υπ ερεκτιμ ήσ ει το πρόβλημα*104*. Ό π ω ς βέβαια έχει ήδη τονιστεί σε άλλες μελέτες η ΙΦ Π Ε ήταν συχνότερη σε π α ιδ ιά και γενικά α π ο γ ό ν ο υ ς α π ' ότι σ τους γ ο ν είς τους. Ε ίν α ι π ιθ α ν ό επ ο μ έ ν ω ς οι α π ό γ ο ν ο ι των γονέω ν π ο υ π ά σ χ ο υ ν ήδη α π ό ΙΦ Π Ε να μ η ν έχο υ ν φτάσει την η λικία εκείνη σ την ο π ο ία θα διαγνω σ τεί και σ ε εκείνο υ ς η ΙΦ Π Ε. Ε π ο μ έ ν ω ς στην π ερ ίπ τω σ η αυτή υποτιμάται το μέγεθος του π ρ ο β λ ή μ α το ς σε π ερ ιπ τ ώ σ ε ις α υ ξη μ ένη ς ενδ ο -οικο γενεια κή ς κατανομ ής της ΙΦ ΠΕ, διότι

31 21 θεω ρητικά αναμένεται να δια γνω σ το ύ ν με την π ά θ η σ η κα ι νεότερα άτομ α στις ο ικ ο γ έν ειες τω ν π ασ χόντω ν. Πίνακας 8. Οικογενειακό ιστορικό σε συγγενείς πρώτου βαθμού ασθενών με ΙΦΠΕ. (από Ι.Κουτρουμπάκη: Κληρονομικότητα και ανοσογενετική της ΙΦΠΕ, 12-25, τροποποιημένο) Α ρ ιθ μ ό ς ασ θ ενώ ν Π άθηση Ε το ς δημοσ/ση % θ επ κό ο ικο γ. ιστορικό % α π ό γ ο ν ο ι με ΙΟ Π Ε Ημερίδα ΙΦΠΕ, Πρακτκά, σελ. % γο ν είς με ΙΦ Π Ε Π ερ ιο χή μ ελέτη ς ΙΦ Π Ε (838) C le v e la n d ΝΚ (400) Ο λ λ α ν δ ία ΙΦ Π Ε (179) * Σ ικά γ ο ΙΦ Π Ε (188) L o s A n g e le s Ε Κ (504) ** - Δ α ν ία m Ν Κ (133) Τ Δ α ν ία Ε Κ (983) m - Σ ο υ η δ ία Ν Κ (1048) m Σ ο υ η δ ία Ν Κ (157) Ισ ραήλ ΙΦ Π Ε (352) Η Π Α ΙΦ Π Ε (852) Ιταλία Ν Κ (433) Α γ γ λ ία Ε Κ (113) Ο λ λ α ν δ ία Ν Κ (132) Ο λ λ α ν δ ία ΙΦ Π Ε (215) Β Δ Ε λ λ ά δ α * π ρώ το υ και δευτέρου βαθμ ού συ γγενείς ** π ρώ το υ βαθμού συ γγενείς α π ό μητέρα κ α ι π α τέρ α 2.4 Μελέτες διδύμων Σημαντική ενίσ χυ σ η του ρόλου της κλη ρ ο νο μ ικό τη τα ς σ τη ν τταθσγένεση τ ω ν ΙΦ Π Ε π ρ ο έρ χετα ι α π ό μελέτες σ ε δίδυ μ ους, ό π ο υ η σ υ ν ύ π α ρ ξη ν ό σ ο υ (Ε Κ ή Ν Κ ) β ρ έθ η κ ε σημαντικά συχνότερη σ ε μο νο ζυγώ τες σε σ ύ γκρ ισ η μ ε δ ιζυγ ώ τ ες δ ιδ ύ μ ο υ ς. Σ υ γκ εκ ρ ιμ έν α σ ε μ ια μελέτη 8 α π ό τους 18 μ ο νο ζυγώ τες δ ιδ ύ μ ο υ ς και μό ν ο έν α ζευ γ ά ρ ι α π ό το υ ς 2 8 δ ιζυγ ώ τ ες είχ α ν σ υ νύ π α ρ ξη νόσ ου του Crohn*104*. Στην ελ κ ώ δ η κο λίτιδ α μ ό νο έν α α π ό τα 18 μονοζυγω τικά ζευ γά ρ ια είχ α ν ταύτισ η νόσ ου κ α ι κα νένα α π ό τα 2 0 διζυγ ω τικ ά. Η μελέτη αυτή β α σ ίζετα ι στην εθνική καταγραφ ή τω ν δ ιδ ύ μ ω ν στη Σ ο υ η δ ία και π α ρ ' ό λο π ο υ ο ι α ρ ιθ μ ο ί είν α ι σ χετικά μ ικ ρ ο ί θα μ π ο ρ ο ύ σ ε ν α ο δ η γή σ ει στο σ υ μ π έ ρ α σ μ α ότι η κλη ρ ο νο μ ικό τη τα είν α ι σημαντική κυ ρ ίω ς στη ν ό σ ο του C rohn. Μ ια π ρό σ φ ατη α γγλική μελέτη*100* σ ε 150 ζε υ γ ά ρ ια δ ιδ ύ μ ω ν, π ο υ το υ λά χ ισ το ν ένα μ έλος έπ α σ χ ε α π ό ΙΦ ΕΝ, έδ ειξε ό π 17% τω ν μ ο ν ο ζυγ ω τώ ν είχ α ν σ υ ν ύ π α ρ ξη ν ό σ ο υ (^ Κ ή ΕΚ ), εν ώ την ίδ ια ν ό σ ο ε ίχ α ν μ ό νο 5% τω ν δ ιζυ γ ω τ ώ ν (ρ=0,03). Α ν κ α ι η σ η μ α ντικά σ υχνότερη σ υ νύ π α ρ ξη νό σ ο υ σ ε μ ο νο ζυγώ τες σ ε σ ύ γ κ ρ ισ η μ ε δ ιζυγ ώ τ ες υ π ο σ τ η ρ ίζει την π α ρ ο υ σ ία κ ά π ο ιο υ είδ ο υ ς κλη ρονομ ικότητας, τα χ α μ η λ ά π ο σ ο σ τ ά ό μ ω ς σ υ ν ύ π α ρ ξη ς νόσ οι^ δ είχνο υ ν τον σ η μ α νπ κό ρό λο του π ερ ιβ ά λ λ ο ν το ς σ τη ν α ν ά π τ υ ξη τ η ς ΙΦ Π Ε (Πίνακας 9).

32 22 Π ίνα κ α ς 9. Επίπτω ση θετικού οικογενειακού ιστορικού (πρώτου βαθμού συγγενείς) σε ασθενείς με ΙΦ Ε Ν σύμφωνα με πρόσφατες επιδημιολογικές μελέτες. (από Ι.Κουτρουμττάκη: Κληρονομικότητα και ανοσογενετική της ΙΦΠΕ, 3Ρ Ημερίδα ΙΦΠΕ, Πρακτικά, σζλ , τροποποιημένο) Π ερ ιο χή If, Ν ό σ ο ς Α ρ ιθ μ ό ς Π ερ ιπ τώ σ εω ν Θ ετικό ο ικο γενεια κό ισ τορ ικό (%) Leid en, N e th e rla n d s N C ,0 S to ckh o lm, S w e d e n E K ,9 N C ,4 Live rp o o l, U K E K ,7 N C ,8 Lon don, U K E K 2 3 8,7 N C 79 8,9 ΙΦ Π Ε 32 6,2 O xford, U K E K ,0 N C ,0 D ublin, Ireland N C 71 12,7 C o p e n h a g e n, D en m ark E K ,7* N C 133 8,3* N oth em Italy E K 411 6,32 N C 241 4,1 5 T o rin o, Italy N C 125 6,4 H eraklio n, G re e ce E K ,2 N C 2 7 7,4 Israel ΙΦ Π Ε 157 6,6 C h ic a g o, U S A ΙΦ Π Ε ,3 C le v e la n d, U S A E K ,8 N C ,6 L o s A n g e le s, U S A ΙΦ Π Ε ,6 P e n n sylv a n ia, U S A ΙΦ Π Ε ,9 Ε Κ : Ελκώδης κολίτιδα NC: Νόσος Crohn ΙΦ Π Ε: Ιδιοπαθής φλεγμονώδης πάθηση των εντέρων ^Περιλαμβάνονται συγγενείς πρώτου και δευτέρου βαθμού 2.5 Μελέτες σε ανδρόγυνα Έ μ εσ η μαρτυρία υ π ο σ τή ρ ιξη ς του ρόλου τη ς κλη ρονομ ικότητας σ την ΙΦ Π Ε είνα ι η χα μ η λή συχνότητα εμ φ ά νισ η ς της νόσ ου σ ε σ υ ζύγο υ ς π α σ χό ντω ν. Το σ υ μ π έρ α σ μ α τω ν π ερ ισ σ ο τ έρ ω ν μ ελετώ ν σ ε α νδ ρ ό γυ να είνα ι ότι η εμ φ άνισ η ΙΦ Π Ε και στους δύο σ υ ζύγο υ ς είνα ι σ π ά ν ιο φ α ιν ό μ ε ν ο ί47,,ί10β>. Σ ε μ ια μελέτη ό μ ω ς π ερ ιπ τώ σ εω ν με ΙΦ Π Ε υπ ή ρ χ α ν 19 α νδ ρ ό γυ να με αμφ ότερους το υ ς σ υ ζύγο υ ς προσβεβλημένους* 4*. Α π ό αυτούς σ ε 5 α νδ ρ ό γυ να κα ι οι δύο σ ύ ζυγο ι είχ α ν την νό σ ο π ρ ιν τον γάμο, σ ε 7 μόνο ο έν α ς είχε την νόσο π ρ ιν τον γάμ ο και σ τους υ π ό λ ο ιπ ο υ ς 7 αμφ ότεροι α νέπ τυ ξα ν τη νό σ ο μετά το γρμο. Σημαντική π α ρ α τή ρ η σ η της μ ελέτη ς αυτής ήταν π ω ς το 36% τω ν τέκνω ν α νέπ τυ ξε την νόσο μετά το γά μ ο και ότα ν κα ι οι δύ ο γ ο ν είς είχ α ν τη νόσ ο π ρ ιν το γάμο το π ο σ ο σ τό αυτό ανέβαινε στο 67%. Η εικόνα της π ο λ ύ σ υ χ ν ή ς εμ φ άνισ η ς της νόσ ου στα π α ιδ ιά, όταν και οι δύο γονείς είνα ι πρ ο σ β εβ λη μ ένο ι, είνα ι συμβατή με νόσ ο με π ο λυ γο νιδ ια κή βάση.

33 Μελέτες διαφόρων εθνοτήτων Υ π ά ρ χ ο υ ν αρκετές μελέτες πο υ δ είχνο υ ν όπ ο ι Ε β ρ α ίο ι έχ ο υ ν 2-4 φ ο ρές υψ ηλότερη επίπτωση ΙΦ Π Ε σε σύγκρισ η με άλ λ ες φ υλές ττου ζο υ ν σ τη ν ίδ ια περιοχή*1**'*17* *107*. Μ εταξύ δ ε τω ν διαφ όρω ν εβ ρ α ϊκώ ν φ υλώ ν οι A sh k e n a z i και ιδ ια ίτερ α οι Α μ ερ ικ α ν ικ ή ς και Ε υ ρ ω π α ϊκ ή ς π ρ ο έλευ σ η ς φ αίνεται να έχο υ ν υψηλότερη επίπ τ ω σ η α π ό τις ά λ λ ες φυλές*51* *32*. Σημαντική ακόμα είν α ι η π ρόσ φ ατη πα ρ α τή ρ η σ η ότι σ το υ ς Ε β ρ α ίο υ ς με ΙΦ Π Ε, αντίθετα με τις ά λλες φυλές, το κ ά π ν ισ μ α δ εν φ αίνεται να π α ίζε ι σ η μ α ντικό ρόλο*10**. Χ α ρ α κ τη ρ ισ τικό ε π ίσ η ς είναι ότι μελέτες γενετικώ ν δεικτώ ν σε π λ η θ υ σ μ ο ύ ς με Ε β ρ α ίο υ ς έχ ο υ ν δ ώ σ ει ισ χυ ρ ό τερ ες σ υσ χετίσ εις σε σύγκριση με άλλες εθνότητες. Σε μ ια πρ ό σ φ α τη μ ελέτη α π ό το L o s A n g e le s το αλλήλιο 2 του IL-1ra ενώ σ το υ ς Ε β ρ α ίο υ ς βρέθηκε ισ χ υ ρ ά σ υ ν δ υ α ζόμ εν ο με την ελκώ δ η κολίτιδα, στους μη Ε β ρ α ίο υ ς δ εν βρέθηκε τέτοια συσχέπση*102*. Ε κτό ς α π ό τους Ε β ρ α ίο υ ς μελέτες έχο υ ν γίνει κα ι σ τους μ ετα νά σ τες α π ό την Α σ ία ττου ζου ν στην Μ εγάλη Β ρετανία. Σύμφ ω να με τις μελέτες α υ τές ο ι μ ετανάσ τες αυτοί αν α π τύ σ σ ο υ ν συχνότερα ΙΦ Π Ε σ ε σ ύ γκρ ισ η μ ε α υ το ύ ς π ο υ ζο υ ν σ τις χ ώ ρ ε ς τους σ τη ν Ασία*1**. Συγκρίνο ντας τον ετπ π ολασ μ ό της νόσ ου του C ro h n μ εταξύ δια φ ο ρ ετικώ ν εθνοτήτω ν, μ ια μεγάλη μελέτη*7* α π ό την Κ α λιφ όρνια, έδ ειξε ότι η ν ό σ ο ς ήταν σ π α ν ιό τερ η σ ε Α σ ιά τ ε ς κ α ι σ ε Λ α τινοα μ ερ ικά νικη ς π ρ ο έλ ευ σ η ς κατο ίκου ς (ετττπολασμός 5.6 κα ι 4.1 α ντίσ το ιχα) σ ε σ ύ γ κ ρ ισ η με τους λευκού ς και τους μ α ύ ρ ου ς (43.6 και 29.8) κα το ίκο υ ς τη ς π ε ρ ιο χ ή ς Μελέτες συσχέτισης με σπάνια γενετικά σύνδρομα και με παθήσεις με γνωστή κληρονομική προδιάθεση Σημαντική ενίσ χυ σ η του ρόλου της κλη ρ ο νο μ ικό τη τα ς σ τη ν ΙΦ Π Ε π ρ ο έρ χ ετα ι α π ό το γεγο νό ς ό π ορ ισ μ ένα σ π ά ν ια γενετικά σ ύ νδ ρ ο μ α, ό π ω ς το σ ύ ν δ ρ ο μ ο Turner*1***, η δ ια τα ρ α χή α π ο θ ή κ ευ σ η ς του γλυ κο γό νο υ τύ π ο υ Ιβ*110* και το σ ύ ν δ ρ ο μ ο H e rm a n ck y -P u d la k έχ ο υ ν β ρ εθ εί να σ υνδυάζονται με ΙΦΠΕ*111*. Σ ε αρκετές π α θ ή σ ε ις ε π ίσ η ς μ ε π ερ ισ σ ό τ ερ ο ή λ ιγό τερ ο γνω σ τή κ λη ρ ο νο μ ική π ρ ο δ ιά θ εσ η π α ρα τη ρείτα ι α υξημ ένη συχνότητα σ υ ν ύ π α ρ ξη ς μ ε ΙΦ Π Ε εμ π λ έκ ο ν τ α ς κ ο ιν ο ύ ς α νο σ ο γενεπ κο ύ ς μ η χα νισ μ ο ύ ς σ τη ν π α θ ο γ έν εσ η αυτών*77*. Ο ι π α θ ή σ ε ις α υ τές είνα ι: Η α γκυ λσ π ο ιη π κή σ π ο νδ υ λα ρ θ ρ ίτιδ α, η ψ ω ρ ία σ η, η π ρ ω τ ο π α θ ή ς σ κλη ρ υ ντική χ ο λ α γ γ ειϊπ ς, η αλλερ γία κα ι το έκζεμ α, η κοιλιο κά κη, η κυ σ π κ ή ίνω σ η, η σ κ λή ρ υ νσ η κατά π λ ά κ α ς, κα ι ά λ λ ες αυτονοάνοσ οι π α θ ή σ εις. Ο γ νω σ τό ς ρ υ θ μ ισ π κ ό ς ρ ό λ ο ς τ ω ν γ ο ν ιδ ίω ν του β ρ α χ έο ς σ κ έλ ο υ ς του χρ ω μ α τοσ ώ μ α το ς 6 σ τις α υ το ά νο σ ες π α θ ή σ ε ις π ιθ α ν ό ν να α π ο δ ε ιχ θ ε ί ό π α π ο τ ε λ ε ί την κοινή βάσ η αυτώ ν τω ν σ υσ χετίσ εω ν. 2.8.Γενετική ανάλυση διαχωρισμού Τ ελευ ταία έχει α ν α π τυ χ θ εί η μελέτη τη ς κλη ρ ο νο μ ικό τη τα ς τη ς ΙΦ Π Ε μ ε τη ν γενεπ κ ή ανά λυ σ η δ ια χω ρ ισ μ ο ύ (gen etic se g reg a tio n a n a ly sis), η ο π ο ία είν α ι μ ια μ α θ η μ α τική μ έθ ο δ ο ς

34 24 υπολογισμού του τύ π ο υ της κληρονομικότητας διαφόρω ν παθήσ εω ν. Μ ε την χρήση της μεθόδου αυτής και βάσει τω ν επιδημιο λο γικώ ν δεδομένω ν, έχ ει π ρ ο τα θ εί π ω ς για την νόσο του C ro hn και τη ν ελκώ δη κολίτιδα υπάρχουν συγκεκριμένα γονίδια μ ε εντόπιση σε ένα ή π ερ ισ σ ό τερ α χpω μoσώ ματα,65)'<112^ 2.9.Γενετικοί δείκτες Σκ ο π ό ς της έρευνας για ανεύρεση γενετικώ ν δ εικ τώ ν στην ΙΦ Π Ε είναι η εξακρίβωση γονιδίω ν π ο υ π ρ ο δια θ έτο υν σ τη ν ανάπτυξη τους. Α ρ χικές μ ελ έτες π ο υ περιελάμβαναν ομάδες αίματος, α1-αντιθρυψ ίνη, γ-δείκτες κλ.π., α π έτυ χ α ν να δείξο υν ο ποιαδήποτε συσχέτιση μ ε τη ν ΙΦ Π Ε. Σ ή μ ερ α η έρευνα έχ ει επ ικ εντρ ω θ εί στους ακόλουθους γενετικούς δείκτες: - Α ντιγόνα ιστοσυμβατότητας (H LA ) - Γ ο ν ίδ ια α ν ο σ ο σ φ α ιρ ινώ ν - Α π λ ό τυ π ο ι σ υμπληρώ ματος - Γ ο ν ίδ ια τω ν υ π ο δ ο χ έω ν τω ν Τ κυττάρω ν και - Γ ο ν ίδ ια κυτταρ οκινώ ν 2.10.Αντιγόνα ιστοσυμβατότητας (HLA) Τ ο μείζο ν σ ύσ τημα ιστοσυμβατότητας π ο υ εντο π ίζετα ι στο βραχύ σκέλος του χρω ματοσ ώ ματος 6, όπου κω δικοποιούνται οι γλυκοπρω τεϊνες π ο υ αποτελούν τα αντιγόνα H L A τά ξεω ς I & II, χαρακτηρίζεται από μεγάλη πολυμορφ ικότητα τω ν γονιδίω ν π ο υ έχει π ρ ο κα λέσ ει σειρά σ υζη τήσ εω ν για το ν ρόλο του στις αυτοάνοσες παθήσεις. Σ τις ιδιοπαθείς φ λεγμονώ δεις εντεροπάθειες, α ν και αρχικές ορολογικές μελέτες του H L A ή τα ν αρνητικές, εκτός α π ό μελ έτες π ρ ο ερ χό μενες α π ό τη ν Ιαπω νία, σύγχρονες μελέτες μ ε μεθόδους μοριακής βιολογίας δ είχνο υν στατισπκώ ς σημαντικά θετική συσχέτιση της ελκώ δους κολίτιδας μ ε το H L A - D R 2 (113*. Ο πίνακας 1 0 παρουσ ιά ζει τη ν συχνότητα του H LA - D R 2 από διάφορα κέντρα σ ε σύγκριση μ ε υγιείς μάρτυρες. Μ ια σ ημαντική όμω ς πρόσφατη μ ελ έτη (114) από τη ν Μ εγάλη Β ρ ετα νία έδ ειξε απουσία συσχέτισης της ελκώ δους κολίτιδος με το H L A - D R 2 και παρουσία θετικής συσχέτισης με τα αλλήλια D R B * & D R B 1 * 1 2. Στους ασθενείς επ ίσ ης π ο υ είχ α ν υπ ο βληθεί σ ε κολεκτομή και ειλεοορθική αναστόμωση βρέθηκε ισχυρή συσχέτιση μ ε το H L A - D R B 1 * (115i. Στους ασθενείς δ ε μ ε εξω εντερ ικές εκδηλώ σεις η συσχέτιση αυτή ήτα ν ισχυρότερη. Σ τη νόσο του C rohn τα αποτελέσ ματα τω ν μ ελ ετώ ν συσχέτισης μ ε το H L A είναι περισ σ ότερο αντικρουόμενα. Ο ρολογικές μελέτες α π ό τη ν Ιαπω νία έχο υν δείξει θετική σ υσ χέτιση μεταξύ νόσου του C rohn και H L A -D R A (116), ενώ αναφέρεται και ελαφρά αύξηση του H L A - D R 7. Σύγχρ ονες μ ελ έτες μ ε αρχές μοριακής βιολογίας έδ ειξα ν θετική συσχέτιση της νόσου του C rohn μ ε το ν συνδυασμό D R 1 -D Q w 5 (113). Σ ε μια π λ έο ν πρόσφατη μελέτη

35 25 αναφ έρεται θετική σ υσχέτιση με τα α λλή λια D RB1*01 & D R B 1 #0 7 κ α ι ισ χ υ ρ ά αρνη τική συσχέτιση με το αλλήλιο D R B 1 #03*117*. Συ μ π ερασ μ ατικά, α ν και γενετική χαρ τογρ άφ η σ η του χ ρ ω μ α το σ ώ μ α το ς β σ ε ο ικο γένειες με πο λ λ α π λ ά π ρ ο β εβ λη μ ένα μέλη με ΙΦ Π Ε δ ε ν α νέδ ειξε κ ά π ο ια συσχέτιση*111*, φαίνεται ότι τα γο νίδ ια H L A π α ίζο υ ν κ ά π ο ιο ρό λο στην έκφ ρ α σ η τη ς νόσου. Π ίνα κα ς 10. Αποτελέσματα των μελετώ ν συσχέπσης του H LA -D R 2 με την ελκώδη κολίτιδα. (από Ι.Κουτρουμπάκη: Κληρονομικότητα και ανοσογενεηκή της ΙΦΠΕ. Τ Ημερίδα ΙΦΠΕ. Πρακτκά, σελ , τροποποιημένο) Π εριοχή Α σ θ εν είς (%) Υ γ ιε ίς μά ρ τυ ρ ες (%) Ιαπ ω νία Ιαπ ω νία Γερμ ανία Μ εγάλη Βρετανία Μ εγάλη Β ρετανία Μ εγάλη Β ρετανία Ιταλία Ιταλία Ο λλα νδ ία Η Π Α Η Π Α Γονίδια ανοσοσφαιρινών Τ α γονίδια τω ν αν ο σ ο σ φ α ιρ ινώ ν κ ω δ ικ ο π ο ιο ύ ν τ ις ελ α φ ρ ιές α λ ύ σ σ ο υ ς κ κ α ι λ κ α ι τις β α ρ ειές α λύ σ σ ο υ ς τω ν α νο σ ο σ φ α ιρ ινώ ν. Τ ο γο ν ίδ ιο G τω ν γ ο ν ιδ ίω ν τω ν σ τα θ ερ ώ ν π ε ρ ιο χ ώ ν τω ν β α ρ ειώ ν α λ ύ σ σ εω ν έχει β ρ εθ εί να π α ίζε ι κ ά π ο ιο ρ ό λο σ την ελ κώ δ η κ ο λ ίτ ιδ α Α σ θ ε ν ε ίς φ ορείς του δείκτου G 2 είχ α ν μ ικρό τερ ες συ γκεντρ ώ σ εις του lg G 2 σ ε σ ύ γ κ ρ ισ η μ ε το υ ς φ ο ρ είς του δείκτου G 2m m (n)(11,\ Μ ελέτες β ιο ψ ιώ ν ο ρ θού σ ε δ ιδ ύ μ ο υ ς σ ε ελκώ δ η κο λ ίτιδ α έ δ ειξα ν αύξησ η τη ς α ν α λο γία ς τω ν lg G 1 α νο σ ο κυ ττά ρ ω ν κ α ι ελάττω σ η τ ω ν lg G 2 σ ε σ ύ γ κ ρ ισ η με β ιο ψ ίες α π ό υγιή βλεννογόνο*120*. Η α νο σ ο λο γική α π ά ν τη σ η τύ π ο υ IgG π ο υ π α ρ α τ η ρ ε π α ι στην ελκώ δη κολίτιδα υ π ο σ τη ρ ίζετα ι σ ε γενετικό ε π ίπ ε δ ο α π ό τη ν θ ετική σ υ σ χ έτισ η ο ρ ισ μ έν ω ν γενετικώ ν δεικτώ ν τω ν γο ν ιδ ίω ν G (G m 1,2,10) με τη ν ελ κώ δ η κ ο λ ίπ δ α εν ώ στη νό σ ο του Cro h n δ εν βρ έθηκε α νά λο γη συσχέτιση*121* Απλότυττοι συμπληρώματος Τ α γο νίδ ια π ο υ κ ω δ ικ ο π ο ιο ύ ν τα σ το ιχ εία του σ υ μ π λ η ρ ώ μ α τ ο ς B f, C 3 & C 4 εν το π ίζοντα ι π λ η σ ίο ν του σ υ μ π λ έγ μ α το ς του H L A. Μ ελέτη του π ο λ υ μ ο ρ φ ισ μ ο ύ του σ υ μ π λη ρ ώ μ α το ς C3 σ ε α σ θ εν είς μ ε ιδ ιο π α θ ε ίς φ λ εγ μ ο ν ώ δ εις εν τερ ικ ές ν ό σ ο υ ς έδ ειξε όχι το α λλή λιο C 3 F είναι σ η μ α ντικά σ υχνό τερο σ ε α σ θ εν είς μ ε ν ό σ ο το υ C ro h n μ ε ε ν τό π ισ η στο λ επ τό έντερο*122*. Αντίθετα στη ν ελκώ δ η κ ο λ ίπ δ α δ ε ν β ρ έθ η κ ε κ ά π ο ια σ υ σ χ έτισ η. Σ ε μ ια ή λ λ η

36 26 μελέτη α π ό την Γερμανία*661 βρ έθ η κε ότι ο α π λ ό τυ π ο ς B f-f ήταν ση μ αντικά σ υχνότερος σε α σ θ εν είς με νόσ ο του C ro h n σ ε σ ύ γκρισ η με τους υ γ ιείς μάρτυρες. Ο ι π α ρ α τη ρ ή σ εις αυτές σ υμ φ ω νού ν με την αυξημ ένη το π ικ ή π α ρ α γ ω γ ή τω ν σ το ιχ είω ν του σ υ μ π λη ρ ώ μ α το ς π ο υ β ρ έθ η κα ν στο λεπ τό έντερο ασ θ εν ώ ν με νό σ ο του Crohn* Γονίδια των υποδοχέων των Τ κυττάρων Τ α γ ο νίδ ια π ο υ κ ω δ ικ ο π ο ιο ύ ν τις α και β α λ ύ σ ο υ ς του υ π ο δ ο χ έα τω ν Τ κ υ π ά ρ ω ν (ΤcR ) έχο υ ν αναλυθεί*1241 *1261 ε π ίσ η ς για π ιθ α ν ή σ υσ χέτισ η με την ΙΦ Π Ε με αρνητικά όμ ω ς α π ο τελέσ μ α τα εκτό ς α π ό μ ια μελέτη α π ό την Ιαπωνία*671 π ο υ β ρ ή κε ότι ο π ο λυ μ ο ρ φ ισ μ ό ς T c R οβ υ π ή ρ χ ε σ ε ό λ ο υ ς το υ ς α σ θ εν είς με ελκώ δη κολίτιδα και σ ε κανένα υγιή μάρτυρα. Τα γ ο ν ίδ ια ε π ίσ η ς π ο υ κ ω δ ικ ο π ο ιο ύ ν τις γ και δ α λύ σ ο υ ς π ιθ α ν ό ν να δια δ ρ α μ α τίζου ν κ ά π ο ιο ρ ό λο σ την ΙΦ Π Ε, ό π ω ς το υ λά χισ το ν π ρ ο κ ύ π τει α π ό μ ελέτες τω ν γ/δ Τ λεμ φ ο κ υ π ά ρ ω ν στον εντερικό β λεννογόνο α σ θ εν ώ ν μ ε ελκώ δη κολίτιδα και ν ό σ ο του Crohn* Γονίδια κυτταροκινών Π ρόσ φ ατα η έρ ευ να έχ ει εσ τια σ θ εί σ την μελέτη τω ν π ο λ υ μ ο ρ φ ισ μ ώ ν τω ν γονιδίω ν τω ν κ υ π α ρ ο κ ιν ώ ν σ ε σ υσ χέτισ η με την ΙΦ Π Ε. Τ α δίκτυο τω ν κυτταροκινώ ν θεω ρείται ότι π α ίζε ι σ ημαντικό ρ ό λο την π α θ ο γ έν εσ η τω ν ΙΦ Π Ε. Ε π ιπ λ έ ο ν έχο υν π α ρ α τη ρ η θ εί δ ια κ υ μ ά ν σ εις στην π α ρ α γ ω γ ή κ υ π α ρ ο κ ιν ώ ν μεταξύ φ υ σ ιο λο γικώ ν ατόμω ν. Ο ι π α ρ α τη ρ ή σ εις αυτές έχ ο υ ν ο δ η γή σ ει σ την υ π ό θ εσ η ότι π ιθ α ν ό ν υ π ά ρ χει σ υσ χέτισ η μεταξύ κ ά π ο ιω ν π ο λ υ μ ο ρ φ ισ μ ώ ν τω ν γ ο ν ιδ ίω ν τω ν κ υ π α ρ ο κ ιν ώ ν και τη ς διαφ ορετικής π α ρ α γ ω γ ή ς αυτώ ν και κατά σ υ ν έπ εια της α ν ά π τυ ξη ς ν ό σ ο υ σ ε άτομα με ελ α π ω μ α τικ ή π α ρ α γ ω γ ή κυπ αροκινώ ν*1271. Α ρ χ ικ έ ς μελέτες έχο υ ν γίνει σ τον π α ρ ά γ ο ν τα νεκρ ώ σ εις όγκου (T N F α και β) κα ι στην ομάδα τη ς ιντερλευκίνης 1 (ΙΙ_-1α, IL-1 β και IL-1ra). Ο π α ρ ά γ ω ν ν εκ ρ ώ σ εω ς όγκου (T N F) ο ο π ο ίο ς δια κρ ίνετα ι σ ε T N F -α και T N F -β θ εω ρείτα ι ότι π α ίζε ι σ η μ αντικό ρ ό λο σ τη ν έναρξη κ α ι την ρύ θμ ισ η τη ς α νοσ ολογική ς α ντίδρασ η ς. Στην ΙΦ Π Ε υ π ά ρ χ ο υ ν α ρκετές μελέτες σ χετικά με τη ν π α ρ α γ ω γ ή T N F (κυρίω ς T N F -a) α λ λά τα απ ο τελέσ μ α τα αυτώ ν δ εν είναι σταθερά*1281 *1291. Ε π ιπ λ έ ο ν αύξηση του T N F (σε α ίμ α, ιστό, ή κό π ρ α ν α ) δ εν είν α ι ειδ ική τη ς ΙΦ Π Ε κα θ ότι σ υ μ β α ίνει επ ίσ η ς σ τις λο ιμ ώ δ εις δ ιά ρ ρ ο ιες αλλά και σ τη ν χ ρ ό ν ια γαστρίτιδα. Σε μ ια π ρόσ φ ατη ό μ ω ς μελέτη*1301 βρέθηκε σημαντική αύξησ η του T N F -β σ ε α σ θ εν είς μ ε νόσο του C ro h n μετά διέγερσ η τω ν Τ κυ π ά ρ ω ν. Χ α ρ α κτη ρ ισ τικό του σ η μ αντικού ρόλου του T N F σ την ΙΦ Π Ε είν α ι η επ ιτυ χή ς θεραπευτική α ντιμ ετώ π ισ η της νόσ ου του C ro h n με χορήγησ η μ ονο κλο νικώ ν αντισ ω μ άτω ν έναντι του TN F-a*1311. Η εντό π ισ η τω ν γ ο ν ιδ ίω ν του T N F -a κα ι T N F -β στο χρ ω μ ατόσ ω μ α 6, στην π ερ ιο χ ή HLA-III (μεταξύ H LA -I και HLA-II), έχει οδηγήσ ει επ ίσ η ς σε αρκετές υπ ο θ έσ εις για τον ρόλο του T N F σε α υ το ά νο σ ες π α θ ή σ ε ις και στην ΙΦ ΠΕ. Η διερεύνησ η επ ίσ η ς της σ υσ χέτισ ης μεταξύ τω ν α λ λη λίω ν του HLA-II κα ι τη ς π α ρ α γ ω γ ή ς T N F -a έδειξε ότι το H L A -D R 2 σχετίζεται μ ε μειω μ ένη π α ρ α γ ω γ ή T N F -a ενώ τα H LA -D R 3 & H L A -D R 4 σχετίζονται με αυξημένη

37 27 π α ρ α γω γή T N F -α*152»'*155». Ο π ο λυ μ ο ρ φ ισ μ ό ς του γο νιδ ίο υ του T N F -a σ τη ν θέσ η έχει α π ο δ ειχ θ εί ιδιαίτερα σ ημαντικός για α υτο άνο σ ες π α θ ή σ εις, ό π ω ς ο σ υσ τη μ ατικό ς ερυθηματώ δης λύκος*154». Η μελέτη ό μ ω ς του π ο λυ μ ο ρ φ ισ μ ο ύ αυτού σ ε σ χέσ η με της ΙΦ Π Ε δ εν ανέδειξε σημαντική θετική συσχέτιση*15» *154». Σ ε μ ια μεγαλύτερη π ρ ό σ φ α τη μελέτη*157» αναλύθηκαν τέσ σ ερις π ο λυ μ ο ρ φ ισ μ ο ί των γ ο ν ιδ ίω ν του T N F -a κα ι του T N F -β κ α θ ώ ς και του ς σ υνδυ ασ μ ού ς αυτώ ν (απ λότυπ ο ι) σε 89 α σ θ εν είς με ελκώ δη κολίτιδα, σε 6 4 με νόσ ο του Crohn και σ ε 54 υ γ ιείς μάρτυρες. Τ ο α λλή λιο 2 του T N F -a β ρ έθηκε να είν α ι σ χετικά σ π α νιότερο σ ε α σ θ ενείς με ελκώ δη κολίτιδα σ ε σ ύ γκρ ισ η με τους υ γιείς. Ο ι α π λ ό τ υ π ο ι δ ε του T N F (T N F-C, -Ε, -Η, -I, -Ρ) οι ο π ο ίο ι έχο υ ν βρεθεί ν α σ χετίζοντα ι ισ χ υ ρ ά με τη ν π α ρ α γ ω γ ή του T N F -a κα ι του TNF -β δεν βρ έθ η κα ν να σ χετίζοντα ι μ ε την ΙΦ Π Ε α ν και υ π ή ρ ξε μ ια τάση (αλλά ό χ ι στατιστικά σημαντική) μεγαλύτερης σ υχνό τη τας του T N F -C σ ε α σ θ εν είς με ελκώ δ η κολίτιδα. Δ ε ν δ ια π ισ τώ θ η κε ε π ίσ η ς οποιαδήττοτε σ υ σ χ έπ σ η μεταξύ τω ν P -A N C A και τω ν α π λ ο τύ π ω ν του T N F. Ο σ υ νδ υ α σ μ ό ς α υτώ ν τω ν δ εδ ο μ ένω ν ο δ η γεί στο σ υ μ π έρ α σ μ α ότι ο ι π ο λυ μ ο ρ φ ισ μ ο ί τω ν γ ο ν ιδ ίω ν του T N F δ εν μ π ο ρ ο ύ ν να αττοτελέσουν γενετικο ύ ς δ είκτες για την ελκώ δη κολίτιδα κ α ι την νό σ ο του C ro h n. Ε ίν α ι δυ να τό ν ό μ ω ς ν α σ π ο β ο ύ ν χρ ή σ ιμ ο ι δείκτες σ ε εττιμέρους ο μ ά δ ες α σ θ εν ώ ν με ΙΦ Π Ε. Ε κ τ ό ς τω ν π ο λ υ μ ο ρ φ ισ μ ώ ν ό μ ω ς αυ τώ ν του T N F έχο υ ν ερευνηθεί και «μικροδορυφόρου» δ είκτες του γ ο ν ιδ ίο υ αυτού. Σ υ γκεκρ ιμ ένα ο σ υνδυ ασ μ ός αλλη λίω ν T N Fa2 b 1 c2 6 4 o 1 βρ έθηκε να σ υ σ χ ετίζετα ι σ η μ α ντικά με την νόσ ο του Crohn*15». Η ομ άδ α της ιντερλευκίνης 1 (IL-1) σ π ο τελείτα ι α π ό τρία μέλη IL-1a, IL- Ι β κα ι IL-1ra. Α υξημ ένη π α ρ α γ ω γ ή IL-1 έχει βρεθεί σε π ειρ α μ α τό ζω α με εντερική φ λεγμονή κ α θ ώ ς και σ ε εντερικό βλεννογόνο και π α ρ α σ κ ευ ά σ μ α τα κυττάρω ν α π ό α σ θ εν είς μ ε ΙΦ ΠΕ*15#Η141». Ιδιαίτερα το ισ ο ζύγιο μεταξύ IL-1 κα ι του ανταγω νισ τή του υ π ο δ ο χ έα αυτή ς (IL-1 ra) π ισ τεύ ετα ι ότι π ιθ α ν ό ν είναι διαταρ αγμ ένο στην ΙΦ Π Ε. Μ άλισ τα σ ε π ε ιρ α μ α τ ό ζω α με κο λ ίτιδ α χο ρ ή γη σ η IL-1ra έδ ω σ ε ενθαρρυντικά αποτελέσματα*14*». Τ α γ ο ν ίδ ια τω ν Ι Μ α, IL- Ι β κ α ι IL-1 ra βρίσκονται μ α ζί στο χρ ω μ α τό σ ω μ α 2 και η μελέτη τω ν π ο λ υ μ ο ρ φ ισ μ ώ ν αυ τώ ν σε σ χέσ η με την ΙΦ Π Ε έχει εσ τιάσ ει π ρ ό σ φ α τα το ενδιαφέρον*145». Ιδ ια ίτερ α ο π ο λ υ μ ο ρ φ ισ μ ό ς του γο νιδ ίο υ του ILA-1ra στο ιν τ ρ ό ν ο 2 (απ ο τελο ύ μ ενο ς α π ό δ ιά φ ο ρ ες επ α ν α λ ή ψ εις 86 ζε υ γ ώ ν β ά σ εω ν) έχει α π ο δ ειχ θ εί σ η μ α ντικό ς γ ια την π α ρ α γ ω γ ή τη ς π ρ ω τ ε ΐν η ς IL-1 ra β ρ έθ η κ ε να είν α ι σ η μ αντικός στην ελκώ δ η κολίτιδα. Σ υ γκεκρ ιμ ένα το σ π ά ν ιο σ ε υ γ ιείς α λ λή λιο 2 β ρ έθ η κε ότι είναι στατιστικά σ η μ αντικά σ υχνότερο σ ε α σ θ εν είς μ ε ελκώ δ η κολίτιδα. Σ ε μ ια π λ έ ο ν π ρόσφ ατη μελέτη η συχνότητα του α λλη λίου 2 του γ ο ν ιδ ίο υ του!l-1 ra σ ε α σ θ ε ν ε ίς με ελ κώ δ η κολίτιδα (27.0% ) και σ ε α σ θ εν είς με ν ό σ ο του C ro h n (25,5% ) δ εν δ ιέφ ερ ε σ τατισ τικά σημαντικά α π ό του ς υ γιείς μ άρτυ ρες ευ ρή μ ατα α υ τώ ν είν α ι σ ε σ υμ φ ω νία. Η δ ιερ εύ νη σ η επ ίσ η ς π ιθ α ν ή ς συ σ χ έπ σ η ς με P -A N C A και H L A -D R 2 α π έ β η αρνητική*15»1*145». Η μελέτη τω ν υ π ο λ ο ίπ ω ν π ο λ υ μ ο ρ φ ισ μ ώ ν τω ν γ ο ν ιδ ίω ν τη ς ο μ ά δ ο ς τ η ς ιντερ λευ κίνη ς 1 σε α σ θ εν είς με ΙΦ Π Ε δ εν έχει α π ο δ ώ σ ει ά μ εσ ες θετικ ές συσ χετίσ εις*144». Ε ξετ ά ζο ν τ α ς ό ρ ω ς π ιθ α ν ή συνεργική ε π ίδ ρ α σ η του π ο λ υ μ ο ρ φ ισ μ ο ύ του γ ο ν ιδ ίο υ του IL-1 ra κ α ι του

38 28 π ο λ υ μ ο ρ φ ισ μ ο ύ T a q του γ ο νιδ ίο υ της IL- Ι β σ ε 100 α σ θ εν είς με ελκώ δ η κολίτιδα κα ι 79 με ν ό σ ο του C ro h n υ π ή ρ ξα ν σ η μ α ντικές π α ρ α τη ρ ή σ ειςί143),(144). Ο ι φ ο ρ είς του α λλη λίου 2 του IL-1ra κα ι σ τις δύο ν ό σ ο υ ς π α ρ ο υ σ ία ζα ν στατιστικά σ η μ αντικά σ π α ν ιό τερ α το α λλή λιο 2 του ΙΙ_-2β. Α ντίθ ετα η σ υσ χέτισ η αυτή δ εν βρ έθ η κε να ισ χύ ει στους 71 υγιείς μάρτυρες. Τα α π ο τελέσ μ α τα αυτά δ είχ ν ο υ ν ότι π ιθ α ν ό ν το ισ ο ζύγ ιο τω ν α λ λη λίω ν IL-ip /IL-1ra συμμετέχει σ το ν π ρ ο σ δ ιο ρ ισ μ ό τη ς β ιο λο γική ς β ά σ η ς τη ς γενετική ς π ρ ο δ ιά θ εσ η ς για ΙΦ ΠΕ Υποκλινικοί δείκτες Ε κ τό ς της α ν α ζήτη σ η ς γ ο ν ιδ ίω ν σ χετιζομ ένω ν με την κληρονομικότητα της ΙΦ ΠΕ, έχ ο υ ν χ ρ η σ ιμ ο π ο ιη θ ε ί σ ε γ ενετικές μελέτες κα ι υ π ο κ λ ιν ικ ο ί δείκτες, ό π ω ς τα π ερ ιπ υ ρ η ν ικ ά αντιουδετεροφ ιλικά κυ ττα ρ ο π λα σ μ α τικά αντισ ώ ματα (P-A N C A ), η εντερική διαπερατότητα και ο ι γ λ υ κ ο π ρ ω τεϊν ες τ η ς β λέννη ςί14δ,' ί167\

39 29 3. Δ ΙΑ ΙΤ Η Τ ΙΚ Ο Ι Π Α Ρ Α Γ Ο Ν Τ Ε Σ Κ Α Ι Κ Α Θ Η Μ Ε Ρ Ι Ν Ε Σ Σ Υ Ν Η Θ Ε Ι Ε Σ - Γ Ε Γ Ο Ν Ο Τ Α Ζ Ω Η Σ Α ν και π ά ρ α π ο λ λ ές μελέτες έχο υ ν π ρ α γ μ α τ ο π ο ιη θ εί γ ια τον ρόλο τη ς δ ία ιτα ς σ την ΙΦ ΠΕ, τα τελικά α π οτελέσ μ ατα δ εν είναι ε π α ρ κ ώ ς τεκμ η ριω μ ένα. Κ ά π ο ια π ρ ο β λ ή μ α τα π ρ ο κύ π το υ ν α π ό τη δυ σ κο λία τη ς ανα λυ τική ς καταγραφ ής της δ ία ιτα ς. Σ ε μ ελέτες α σ θ ενώ ν- μαρτυρω ν οι διαιτητικές σ υνή θειες έρχονται ω ς α να μ νη σ τικές σ υ νή θ ειες κα ι ό χ ι ω ς π ρ ο ο π τικ ή π α ρακολού θη σ η της π ρ ο -νο σ ή σ εω ς δίαιτας. Α ν και έχει δειχθ εί π ω ς η π α ρ ο ύ σ α δίαιτα εν ό ς ασ θενού ς μ ο ιά ζει π ο λ ύ με την δίαιτα π ρ ο τη ς ν ο σ ή σ εω ς, υ π ά ρ χ ει π ά ν τ α το π ιθ α ν ό σ φ άλμα εσ φ αλμ ένης καταγραφ ής λό γω του γεγο νό το ς ότι ο ι α σ θ εν είς τ ρ ο π ο π ο ιο ύ ν σ υ χ ν ά τη δ ία ιτά τους μετά την έναρξη της π ά θ η σ ή ς τους*4**' *β1*. Ο π ίν α κ α ς 11 δείχνει τις τροφ ές και την π ιθ α ν ή σ υ σ χέτισ ή το υ ς ή ό χ ι με την Ε Κ κα ι την Ν Κ Π ίν α κ α ς 11. Τροφές και η πιθανή συοχέποή τους ή όχι με την ΕΚ και την ΝΚ Δ ια ιτ η τ ικ ό ς π α ρ ά γ ω ν Ν ό σ ο ς C ro h n Ε λ κ ώ δ η ς κ ο λ ίτ ιδ α Ε υ α ισ θ η σ ία στο γάλα Θ η λα σ μ ό ς Α ν ε π α ρ κ ή δ εδ ο μ ένα Α σ τα θ ή δεδομ ένα Α ν ε π α ρ κ ή δεδομένα* Α σ τ α θ ή δεδομένα** Υψ ηλή κατανάλω ση επ εξερ γα σ μ ένη ς ζάχ α ρ η ς Α υ ξη μ έν ο ς κ ίν δ υ ν ο ς? Μ η αυξημέ\κ>ς κίνδυ\*>ς Χ α μ η λή κατανάλω σ η φ ρούτω ν και λ α χ α ν ικ ώ ν Α υ ξη μ έν ο ς κ ίν δ υ ν ο ς? Α υ ξ η μ έ ν ο ς κ ίν δ υ ν ο ς? Φ υ π κές ίν ες Δ η μ ητρ ιακά F a st food Λ ιπ α ρ ά ο ξέα Κ αφ ές Α λκο ό λ Α λλ ερ γία σ ε τροφ ές Α σ τα θ ή δ εδ ο μ ένα Α σ τα θ ή δ εδ ο μ ένα Α ν ε π α ρ κ ή δ εδ ο μ ένα Α ν ε π α ρ κ ή δ εδ ο μ ένα Α ν ε π α ρ κ ή δεδ ο μ ένα Μ η α υ ξη μ έν ο ς κ ίν δ υ ν ο ς Α σ θ εν ή δ εδ ο μ ένα Α σ τα θ ή δ εδ ο μ ένα Α σ τα θ ή δ εδ ο μ έν α Α ν ε π α ρ κ ή δ εδ ο μ ένα Α ν ε π α ρ κ ή δ εδ ο μ ένα Α ν ε π α ρ κ ή δ εδ ο μ ένα Μ η αυ ξη μ έν ο ς κ ίνδ υ ν ο ς Α ν ε π α ρ κ ή δ εδ ο μ ένα Π ροσ θετικά ή συντηρηπκά τροφ ώ ν Α ν ε π α ρ κ ή δ εδ ο μ ένα Α σ τα θ ή δ εδ ο μ έν α Ο δοντόκρεμ α Ν ερό κα θ α ρ ό Ανεπαρκή δεδομένα = Μικρός αριθμός μελετών Ασταθή δεδομένα = Ανπκρουόμενες μελέτες Χ ω ρ ίς επ ίδ ρ α σ η Α ν ε π α ρ κ ή δεδ ο μ ένα Χ ω ρ ίς ε π ίδ ρ α σ η Α ν ε π α ρ κ ή δεδ ο μ ένα 3.1. Κ ά π ν ισ μ α κ α ι ε λ κ ώ δ η ς κ ο λ ίτ ιδ α Ο «προσ τατευτικός» ρ ό λ ο ς του κ α π ν ίσ μ α τ ο ς μ ο ιά ζε ι ν α ε ίν α ι ο ίδ ιο ς σ ε ά ν δ ρ ε ς και γυ να ίκες μ ε ελκώ δη κολίτιδα, εν ώ ο ρ ό λ ο ς τη ς π ίπ α ς κα ι του π ο ύ ρ ο υ δε ν είν α ι κ α θ ο ρ ισ μ ένο ι. * Ε π ίσ η ς ο ι β α ρ είς κ α π ν ισ τές φ αίνεται π ω ς επ ω φ ελ ο ύ ν τα ι π ερ ισ σ ό τ ερ ο. Γ ια το υ ς π ρ ώ η ν κ α π ν ισ τές φ αίνεται π ω ς ένα χ ρ ό ν ο μετά τη δ ια κ ο π ή του κ α π ν ίσ μ α τ ο ς α υ ξά νετα ι ο κ ίν δ υ ν ο ς

40 30 για ελκώ δη κολίτιδα. Η επ α ν ένα ρ ξη του κ α π νίσ μ α το ς φ αίνεται π ω ς βοηθά την ύφεση της π ά θ η σ η ς κα ι την ύφ εση της φ λεγμ ονής στην νεολήκυθο (pouchitis)*13* Κ ά π ν ισ μ α κ α ι ν ό σ ο ς το υ C ro h n Η σ χέσ η του κ α π ν ίσ μ α το ς με τη νό σ ο του C ro h n μ ο ιά ζει να είνα ι σ χεδ ό ν αντίθετη με αυτή τη ς ελκώ δ ο υ ς κολίτιδας. Ο α ρ ιθ μ ό ς τω ν τσ ιγά ρ ω ν δ εν π α ίζε ι ρόλο, ενώ ο κίνδυνος για έν α ν κ α π νισ τή να α ν α π τύ ξει νό σ ο του C roh n είνα ι σ χ εδ ό ν δ ιπ λ ά σ ιο ς α π ό ένα ν μη καπνιστή, ό μ ω ς η δ ια κ ο π ή του κ α π ν ίσ μ α το ς φ αίνεται π ω ς ο δ η γεί σ ε μικρότερο κίνδυνο εμφ άνισης ΝΚ*13* Π α θ η τ ικ ό κ ά π ν ισ μ α Π α ιδ ιά π ο υ κ α π ν ίζο υ ν π α θ η τικά φ αίνεται π ω ς έχο υ ν α υ ξη μ ένο κίνδυνο ΙΦ Π Ε σ ύ μ φ ω να με ο ρ ισ μ έν ες μελέτες, ενώ σ ύμ φ ω να με ά λ λ ες ό χ ι κ α θ ώ ς ο κ ίνδ υ νο ς γ ια ελκώ δη κολίτιδα μειώ νεται σ τη ν ενή λικο ζωή*13* Σ κ ω λ η κ ο ε ιδ ε κ τ ο μ ή - Α μ υ γ δ α λ ε κ τ ο μ ή Ο π ρ ο σ τα τευ τικό ς ρ ό λο ς τη ς σ κω λη κο ειδ εκτο μ ή ς ή/και της αμ υγδαλεκτο μ ής στην Ε Κ δ εν έχ ο υ ν τεκμ η ρ ιω θ εί επ α ρ κ ώ ς. Γ ια τη ν σ κω λη κοειδεκτο μ ή στην π α ιδ ικ ή ηλικία έχο υν υ π ο σ τη ρ ίξει σ υ γγρ α φ είς το ν π ρ ο σ τα τευ τικό ή ό χι ρόλο της, λ είπ ο υ ν όμ ω ς π ρ ο ο π τικ ο ύ τύπ ο υ μ εγ ά λες μελέτες*168* *169* Λ ο ιμ ώ δ ε ις π α ρ ά γ ο ν τ ε ς Έ χ ο υ ν εν ο χ ο π ο ιη θ εί π ο λ λ ο ί λ ο ιμ ώ δ εις π α ρ ά γ ο ν τες γ ια την ΙΦ Π Ε. Μ εταξύ τω ν ά λ λω ν έχ ο υ ν π ρ ο τα θ εί ω ς υ π εύ θ υ νο ι μ ικρ ο ο ρ γα νισ μ ο ί το M yco b acte ria p aratu b ercu lo sis, ο κ υ π α ρ ο μ εγ α λ ο ιό ς, ο ι ιο ί R o ta και R eo, κ α θ ώ ς κα ι ο ιό ς τη ς π α ρ ω τίτιδ α ς. Έ χ ε ι επ ίσ η ς υ π ο σ τη ρ ιχ θ εί π ω ς η σ ύ γχρ ονη υγιεινή σ τερεί π ο λ λ ώ ν «αναγκαίω ν» μ ικρ ο β ίω ν τον γασ τρ εντερ ικό σωλή να καθ ισ τώ ντας τον ευπαθέστερο*13* Π ε ρ ιγ ε ν ν η τ ικ ά σ υ μ β ά μ α τ α κ α ι γ ε γ ο ν ό τ α ζ ω ή ς Ο θη λα σ μ ό ς ίσ ω ς μ ειώ νει τον κίνδυνο για ΙΦ Π Ε, α ν και π ο λ λ ές μελέτες αντικρούονται. Ο ι π ερ ιγεν ν η τικ ές λ ο ιμ ώ ξεις ίσ ω ς τρ ο π ο π ο ιο ύ ν σ ε γενετικά π ρ ο δ ια τεθ ειμ ένα άτομα το α ν ο σ ο λ ο γ ικ ό σ ύσ τημα του εντέρου, κ α θ ώ ς το «έντονο γ εγ ο ν ό ς υγείας» σ την περιγεννητική π ερ ίο δ ο έχει συ σ χετισ θ εί με τη ν ΙΦΠΕ*62* *63* Ε ρ γ α σ ία κ α ι κ ο ιν ω ν ικ ή τ ά ξη Η ερ γα σ ία σ ε ανοικτό π ερ ιβ ά λ λ ο ν κα ι τα κατώ τερα κοινω νικο-οικο νο μ ικά στρώ ματα φ αίνεται π ω ς α π ο τελο ύ ν π α ρ ά γ ο ν τες γ ια μ ειω μ ένο κίνδυνο α νά π τυ ξη ς ΙΦ Π Ε, α ν και δεν υ π ά ρ χ ει πάντοτε συμ φ ω νία μ ελετώ ν και συγγραφέω ν*24*.

41 Ψ υ χ ο -κ ο ιν ω ν ικ ο ί π α ρ ά γ ο ν τ ε ς Η ταυτοποίηση ψ υ χο-κοινω νικώ ν αιτιο π α θ ο γ ενεπ κώ ν πα ρ α γ ό ν τω ν στην ΙΦ Π Ε μ π ο ρ εί να είναι ιδιαίτερα σημαντική διότι ίσ ω ς με την τ ρ ο π ο π ο ίη σ ή το υ ς ίσ ω ς να μ π ο ρ ο ύ μ ε να επ ιδ ράσ ο υμ ε θεραπ ευτικά ή ίσ ω ς ακόμη και π ρ ο λ η π π κ ά. Η π επ ο ίθ η σ η π ω ς η ΙΦ Π Ε είνα ι ψ υχοσω ματική ν ό σ ο ς δ ια τυ π ώ θ η κ ε α π ό τη δεκαετία του Ο επ ιπ ο λ α σ μ ό ς του ά γ χο υ ς και της κατάθλιψ ης είν α ι υψ ηλότερ ος σ την ΙΦ Π Ε, α ν και αυτά είναι συχνά επα κό λο υ θ α της π ά θ η σ η ς. Έ ντο να γεγονότα ζω ή ς μ π ο ρ ο ύ ν ν α οδη γή σ ου ν σ ε υπ ο τρ ο π ή α σ θ εν είς με Ε Κ, α ν και οι α σ θ ενείς α υ το ί δ εν έχο υ ν γ εν ικ ά ψ υ χο π α θ ο λο γ ία εντονότερη α π ό εκείνη των μαρτύρω ν <1Τ0\ Ο ι διάφ οροι κ ο ινω νικο ί και δη μ ο γρα φ ικοί π α ρ ά γ ο ν τ ες κινδ ύ νου φ αίνεται π ω ς ίσ ω ς π ερ ιο ρ ίζοντα ι σε μεταβλητές ό π ω ς η η λικία το μ ο ρ φ ω π κό ε π ίπ ε δ ο και η ε μ π ειρ ία ά λ λ η ς α σ θ ένεια ς τα δεδομ ένα ό μ ω ς α π ό τη σ υνολική ε π ισ κ ό π η σ η τω ν υ π α ρ χ ο υ σ ώ ν μελετώ ν είν α ι ιδιαίτερα ασταθή. Σ ε μια ενδιαφ έρουσα μελέτη*171* υ π ο σ τη ρ ίχθ η κε ότι ά ρ ρ εν ε ς α σ θ εν είς με υ ψ ηλό μορφ ω τικό ε π ίπ εδ ο και ανενεργό ΙΦ Π Ε εμ φ ανίζουν υψ ηλή β α θ μ ο λο γία π ο ιό τη τα ς ζω ή ς. Η επ ίδ ρ α σ η του υψ ηλού μορφ ω τικού επ ιπ έδ ο υ αντανακλά ίσ ω ς κ α ι ένα υψ ηλότερο κ ο ιν ω ν ικ ο ο ικ ο ν ο μ ικ ό ε π ίπ εδ ο το ο π ο ίο ό μ ω ς δ εν έχει θ εω ρ η θ εί ότι α π ο τ ελ εί με βεβαιότητα επ π τρ ό σ θ ετο π α ρά γοντα κινδύνου γ ια την εμφ άνιση ή τις υπ ο τ ρ ο π ές της π ά θ η σ η ς. Ε π ίσ η ς, σ ε μ ια άλλη σημαντική μελέτη*17*1 δ είχθ η κε ότι η π α ρ ο υ σ ία ψ υ χ ια τρ ικ ή ς π ά θ η σ η ς σ υσ χετιζόταν αντίστροφ α μ ε την δυνατότητα επ ίτ ευ ξη ς ύ φ εσ η ς τω ν σ ω μ α τικ ώ ν σ υμ π τω μ άτω ν της ΙΦ Π Ε. Ε π ιπ ρ ό σ θ ε τα δ εν υ π ή ρ χ ε σ τα τισ τικά σ η μ α ντική σ υ σ χέτισ η μεταξύ της ύ π α ρ ξη ς σ ω μ α τική ς κα ι ψ υ χια τρ ική ς π ά θ η σ η ς σ το υ ς α σ θ ε ν ε ίς μ ε ελ κώ δ η κολίτιδα π ο υ συμ μ ετείχαν στη μελέτη. Στο σ η μ είο αυτό θα π ρ έ π ε ι ν α ετπσ ημανθεί η κ εφ α λ α ιώ δ η ς σ η μ α σ ία του σ χ εδ ια σ μ ο ύ κ α ι τη ς α ξιο λό γη σ η ς μελετώ ν ψ υ χο -κο ινω νικώ ν π α ρ α γ ό ν τω ν κινδ ύ νο υ σ τη ν ΙΦ Π Ε ό π ο υ θα π ρ έ π ε ι να γίνεται σ αφ ή ς δ ια χ ω ρ ισ μ ό ς αυτώ ν των π α ρ α γ ό ν τ ω ν κ α θ ώ ς υ π ά ρ χ ο υ ν σ η μ α ντικές α λ λη λεπ ιδ ρ ά σ εις αυτώ ν με την π ά θ η σ η μετά τη δ ιά γ ν ω σ ή της. Η σ χ έσ η αιτίο υ κα ι αιπ σ τού σ ε αυτές π ς π α ρ α μ έτρ ο υ ς κινδύνου θα π ρ έ π ε ι να γίνετα ι με π ρ ο σ ο χ ή κ α ι τα α π ο τελ έσ μ α τα θ α π ρ έ π ε ι να ερμηνεύονται α ν ά λο γα διότι το ψ υ χο -κο ινω νικ ό α π ο τ έλ εσ μ α τ η ς ΙΦ Π Ε μ π ο ρ ε ί ν α συγχέεται με την π ρ ό τερ η ψ υ χο κο ινω νική κατάσ τασ η ε ν ό ς α σ θ ε ν ο ύ ς σ τη ν π ρ ο ν ο σ ή σ εω ς π ερ ίο δ ο σ π ς μελέτες α ν α δ ρ ο μ ικ ο ύ τύπου. J r 5 % ν %

42 32 ΓΕΝΙΚΟ Μ Ε ΡΟΣ ΜΕΛΕΤΗ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΖΩΗΣ ΣΤΗΝ ΙΔΙΟΠΑΘΗ ΦΛΕΓΜΟΝΩΔΗ ΠΑΘΗΣΗ ΤΩΝ ΕΝΤΕΡΩΝ ο

43 33 4. ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΖΩΗΣ ΣΤΗΝ ΙΔΙΟΠΑΘΗ ΦΛΕΓΜΟΝΩΔΗ ΠΑΘΗΣΗ ΤΩΝ ΕΝΤΕΡΩΝ (ΙΦΠΕ) Ε ισ α γ ω γ ή Η μελέτη της π ο ιό τη τα ς ζω ή ς σ την ΙΦ Π Ε είνα ι ένα θ έμ α α ρκετά σ ύ γχρ ο νο, α ν και η ανάγκη είχ ε ήδη π ρ ο κό ψ ει α π ό π ς π ρ ώ τε ς μελέτες κα ι τη δ ια π ίσ τ ω σ η 6 π υφ ίσ ταται η νοσολογική αυτή οντότητα. Η μέτρηση της π ο ιό τη τα ς ζω ή ς τω ν ασ θ εν ώ ν με ΙΦ Π Ε, είνα ι π ρ α γ μ α τικ ή α ν ά γκ η κα ι ό χ ι π ερ ισ τα σ ια κή επ ιθυ μ ία. Π ρόσ φ ατες μελέτες α ν έδ ειξα ν π ω ς μ ό νο ο κ λ ιν ικ ό ς π ρ ο σ δ ιο ρ ισ μ ό ς της ενεργότητας της ΙΦ Π Ε δ εν είν α ι ευ αίσ θη το ς δείκτη ς κ α ι α π έ χ ε ι π ο λ ύ α π ό π ς α ντιλή ψ εις π ο υ έχο υ ν ο ι ίδ ιο ι ο ι α σ θ ενείς γ ια την κατάσ τασ η τη ς υ γ εία ς τους*17**. Η π οιότη τα ζω ή ς είνα ι ένα υ π ο κειμ ενικό π ο σ ο τικό μέτρο της α ντίλη ψ η ς πε ρ ί υ γ εία ς κ α ι λεπουργικότητας. Α π ο τελείτα ι ό χι μόνο α π ό τη β ιο λο γική α λ λ ά και α π ό τη σ υ ν α ισ θ η μ α τική κ α ι κοινω νική διάσταση της ζω ή ς. Ε ίν α ι μ ια σφαιρική έννοια π ο υ ενσ ω μ α τώ νει π ς ιδ έες, α ντιλή ψ εις, αντιδρ ά σ εις και το επίπ ε δ ο της κα θ η μ ερ ινή ς λειτου ργικό τητας του α σ θ εν ο ύ ς ω ς α π ά ν τη σ η στη ν ττάβησή ιο ο,,,, >{Πίνακας 12). Β ιο λ ο γ ικ ή δ ιά σ τα σ η συναισθηματική Π Ο ΙΟ Τ Η Τ Α Ζ Ω Η Σ σ υ ν ο λ ικ ή σ ω μ α τικ ή λειτουργικότητα λειτου ργικό τη τα κο ιν ω ν ικ ή ένταξη Πίνακας 12, Οι διαστάσεις της ποιότητας ζωής στην ΙΦΠΕ. Για ν α ισ χυ ρ ισ θ ο ύ μ ε ό μ ω ς ό π μετράμ ε τη ν π ο ιό τη τα ζω ή ς, π ρ έ π ε ι ν α ο ρ ίσ ο υ μ ε π σ η μ ς ίν ε ι μέτρηση. Μέτρηση είναι μια συστηματική επιστημονική διαδικασία που περιλαμβάνει την αναλογική συσχέτιση συμβόλων με αντικείμενα ή καταστάσεις βάσει αδικών κανόνων και αδικών συμφωνιών. Οι κανόνες αυτοί έχουν σχεδιαστεί έτσι ώστε να αυξάνουν την πιθανότητα ο

44 34 κ ό σ μ ο ς τω ν ε ν ν ο ιώ ν να α ν τα π ο κ ρ ίν ετα ι ό σ ο το δ υ ν α τό ν π ιο ε π α κ ρ ιβ ώ ς σ τ ο ν κ ό σ μ ο τη ς χ ε ιρ ο π ια σ τ ή ς π ρ α γ μ α τ ικ ό τ η τ α ^ 7^. Οι π αρακάτω ποικίλοι π αράγοντες συνεισφέρουν στην π ο ιό τητα ζω ής καθώς είναι κοινώς παραδεκτό ότι η π ο ιό τη τα ζω ής στην ΙΦ Π Ε είναι ένα πολυπαραγοντικό αποτέλεσμα. Α ναφέρονται συνοπτικά οι εξής παράγοντες: φύλο, μόρφωση, ηλικία, εργασία, οικογένεια, φίλοι, κάπνισμα, διατροφή και άλλες παθήσεις. Η π ο ιό τητα ζωής σ την ΙΦ Π Ε έχει σχέση με το είδος και τη ν εντόπισ η της νόσου, τη ν ενεργότητα και τις επ ιπ λο κές της, την ψυχολογική κατάσταση του ασθενούς, τη ν π ο ιό τη τα παροχής υπ ηρεσ ιώ ν υγείας, τα έντονα γεγονότα ζω ής και τη ν κοινω νική υποστήριξη (Π ίν α κ α ς 12.1). είδος/εντόπ ισ η ενερ γό τητα / επ ιπ λο κές π άθησ ης Ψ υχολογική κατάσταση Φ ύλο Μ όρφωση Ηλικία Εργα σ ία Ο ικο γένεια Φίλοι Κ ά π νισ μα Διατροφή Αλλες παθήσειο Π Ο ΙΟ Τ Η Τ Α Ζ Ω Η Σ Κοινω νική υποστήριξη Π οιότητα υπ ηρεσ ιώ ν υγείας Έ ν το ν α γεγονότα ζω ής Π ίν α κ α ς Οι π α ρ ά γ ο ν τ ε ς π ο υ ε π η ρ ε ά ζ ο υ ν τη ν π ο ιό τη τα ζ ω ή ς σ τ η ν ΙΦ Π Ε 4.1. Ο ι β α σ ικ έ ς δ ια σ τ ά σ ε ις τ η ς π ο ιό τ η τ α ς ζ ω ή ς σ τη ν ΙΦ Π Ε Π ιό π ερ ιλ η π τικ ά οι τέσ σ ερ ις βασικές διαστάσεις τη ς π οιότητας ζω ής στην ΙΦ Π Ε, έτσι ό π ω ς έχ ο υ ν σ χημα τοποιηθεί και έχ ο υ ν συμφ ω νηθεί α π ό όλους, είνα ι η συνολική σω ματική λειτουργικότητα, η βιολογική διάσταση, η συναισθηματική λειτουργικότητα και η κοινωνική έν τα ξη '175' '176». Σ το ν παρακάτω π ίνακα παρουσιάζονται οι π ροηγο ύμενοι διαχω ρισ μοί και ομαδοποιήσεις προσ θέτοντας και τις μετα ξύ τους αλληλεπιδράσεις, οι ο π ο ίες διαφαίνονται και οι οποίες δρουν έτσ ι ώ σ τε να επ ηρεά ζετα ι η συνολική πορεία και η συνολική κατάσταση της υγείας και λειτουργικότητας του ασθενούς (Π ίν α κ α ς 13). Α ναλυτικότερα η π ρ ώ τη διάσταση της π οιότητας ζω ής στην ΙΦ Π Ε είναι τα σ υμπ τώ μα τα από το έντερο, η βασικότερη κι εκείνη π ο υ ξεχω ρ ίζει ως η κορυφή του π α γόβουνου. Α να λύετα ι στα: κοιλιακό άλγος, μετεω ρισ μός, υδαρείς ή αιματηρές κενώ σεις,

45 35 ακράτεια κοπράνω ν, τενεισμός, αποβαλλόμενα αέρια, αιμορραγία α π ό το ορθό, και έντονοι εντερικοί ήχοι (βορβορυγμοί). Συμπτώματα α π ό το Γ - Π εριορισμοί στην έντερο κ ο ινω νική ένταξη Συστηματικά συμπτώματα Συναισθήματα κή λειτουργικότητα Πίνακας 13. Οι 4 διαστάσεις της ποιότητας ζωής στην ΙΦΠΕ και οι αλληλεπιδράσεις τους. Η δεύτερη διάσταση είναι τα συστηματικά συμπτώματα, οι σω ματικές δηλαδή ττλην του εντέρου εκδηλώ σεις της π ά θ η σ η ς και είναι οι παρακάτω περιληπτικά: αίσ θημα κ ό π ω σ η ς, γενική αδιαθεσία, μειωμένη ενεργητικότητα, μείω ση του σωματικού βάρους και πυρετός. Η τρίτη διάσταση είναι οι περιορισ μ οί στην κοινω νική ένταξη: ακύρω ση συναντήσεων, ανάγκη π ροσιτής τουαλέτας, προβλήματα με την εργασία, τον αθλητισμό, π εριορισμός της σεξουαλικής δραστηριότητας και τέλος ττρονοιακά και ασφ αλιστικά ζητήματα. Η τέταρτη και τελευταία διάσταση αφ ορά τη συναισθηματική λειτουργικότητα: μελαγχολία, κατάθλιψη, δυσθυμία π ο υ είναι σύγχρονος και α π ο καλυπτικός όρος, ευερεθκπότητα, θυμός, ανησυχία για υποτροπή, ανησυχία για επ ιπ λ ο κ ές της π ά θ η σ η ς, ο φ ό β ο ς του χειρουργείου, η έλλειψη της κατανόησης α π ό τους άλλους και η ανασφάλεια**** Τα όργανα μέτρησης της ποιότητας ζωής στην ΙΦΠΕ Τα όργανα μέτρησης π ο υ έχουμε στη διάθεσή μ α ς για να μετρήσου μεποσοτικοποιήσουμε την ΙΦ Π Ε μέσα α π ό π ς διαστάσεις της είναι η συνέντευξη και το ερωτηματολόγιο. Η συνέντευξη μ π ο ρ εί να είναι ελεύθερη, ημιδομημένη ή δομημένη και το ερωτηματολόγιο μ π ορεί να είναι ανοικτό, κλειστό ή μικτό. Ο ι τρόποι με τους ο π ο ίο υ ς μ πορούμε να εφαρμόσουμε τα π α ρ α π ά ν ω όργανα μέτρησης είναι: τηλεφωνικά, ταχυδρομικά και με τη μέθοδο Drop off. Η μέθοδος D rop off, είναι μια σ ύγχρονη μ έθοδος π ο υ χρησιμ ο π ο ιείτα ι σε μεγάλο βαθμό για π ς σ ύγχρ ονες έρευνες ερω τηματολογίου. Σ ε αυτή μοιράζεται το ερωτηματολόγιο α π ό τον ερευνητή και επιστρέφεται σ τον ίδιο α μ έσ ω ς μ όλις σ υ μ π λ η ρ ω θ εί α π ό τον ασθενή. / Ρ :

46 36 Α κολουθεί π αρακάτω πίνακας με τα όργανα μέτρησης της ποιότητας ζω ής στην ΙΦ Π Ε, έτσι όπω ς έχουν καταγραφεί στην πορεία του χρόνου, καθώς γίνεται καθημερινά μια εντονότερη π ρ ο σ π ά θ εια έρευνας στον τομέα αυτό. Είν α ι οι σφαιρικές εκτιμήσεις, οι γενικές μετρήσ εις (χρηστικές ή προφ ίλ υγείας) και τέλος είναι τα ειδικά όργανα μέτρησης εκ τω ν οποίων το π λ έο ν σύγχρονο και εφαρμόσιμο, όπω ς έχ ει α π ο δειχθεί, είναι το IB D Q (Inflam m atory Bowel D ise a se Q uestio nna ire ). Έ χ ο υ μ ε επίσ ης και επικουρικά όργανα μέτρησης, τα οποία διανέμονται και χρησιμοποιούνται ταυτόχρονα μ ε τα βασικά όργανα μέτρησης και από τα οποία τα πιο σύγχρονα και π ιο εφ αρμόσιμα είναι το S F 3 6 (S h o rt from Health S u rv e y Q uestionnaire). T o S F 3 6 είναι μια βραχεία έκδοση 10 ερω τήσ εω ν του ερω τηματολογίου, για τη γενική κατάσταση της π ο ιό τητα ς υγείας που στην πλήρη έκδοσή του α π ο τελείτα ι από 36 ερω τήσεις. Τέλ ο ς υπάρχουν και οι οπτικές κλίμακες απεικόνισης (V isu a l analogue scales), βαθμολογημένες από ή 0-100, στις ο ποίες ο ασθενής βαθμολογεί σημειώ νοντας με X σ ε αντίστοιχο κουτάκι π ο υ π ισ τεύ ει αριθμητικά ότι βρίσκεται η π οιότητα ζω ής του τη στιγμή της σ υμπλήρω σ ης (Π ίν α κ α ς 14). Π ίν α κ α ς 14. Τα ό ρ γ α ν α μ έ τ ρ η σ η ς τη ς π ο ιό τη τα ς ζ ω ή ς σ τ η ν ΙΦΠΕ. 1) Σφ αιρικές εκτιμήσ εις (Global asse ssm e nts,) 2 ) Γεν ικ ές μ ετρ ήσ εις (Generic m easures) σ. Χ ρ η σ τικ έ ς (utility) β. Π ρ ο φ ίλ υ γ εία ς (health profile) 3) Ειδ ικ ά όργανα μέτρησης α. C le v e la n d Clinic Q uestionnaire β. R aiting Form o f IBD P a tien ts C o n c e rn s P F IP C γ. U C / C D H ealth S ta tu s C o n cern s δ. IBD Q 4 ) Επ ικ ο υ ρ ικ ά όργανα μέτρησης a. S C L 9 0 (ψ υ χ ο π α θ ο λ ο γία ς) β. S F 3 6 (S h o rt form h ea lth s u r v e y q uestionnaire) γ. Κ α τα γρ α φ ή τη ς ε π ίπ τ ω σ η ς έν το ν ω ν γ ε γ ο ν ό τω ν ζ ω ή ς δ. V A S (V isu a l A n a lo g u e S c a le s)

47 37 Ο βασικός τρόττος, π ρ έπ ει να τονισθεί για άλλη μια φορά, στη μελέτη της ποιότητας*171* ζω ή ς είναι κυρίω ς η χρήση ερωτηματολογίου και λιγότερο η συνέντευξη Τ ι είνα ι το IBD Q (Inflam m atory B o w e l D is e a s e Q u e stio n n a ire ) To ερωτηματολόγιο IBDQ κατασκευάσθηκε α π ό τους G uyatt και συνεργάτες*177* στο Πανεπιστήμιο M e M aster του Καναδά το 1993 και αποτελείται αττό 32 ερω τήσεις για π ς 4 βασικές διαστάσεις της ποιότητας ζω ή ς στην ΙΦ ΠΕ π ο υ προαναφ έρθηκαν. τα σ υμπτώ ματα α π ό το έντερο, τα συστηματικά συμπτώματα, την κοινω νική ένταξη και την συναισθηματική λειτουργικότητα. Ο ι απαντήσεις είναι σε κλίμακα Likert με 5 ή 7 ετπλογές. Για να χρησιμ οποιηθεί το IBDQ σε κάθε χώρα, εκτός α π ό την προτότυττη έκδοση θα π ρ έπ ει να μεταφρασθεί και να προτυττοποιηθεί. Αναλυτικά, η μέθοδος π ρ ο τυ π ο π ο ίη σ η ς του IBDQ π εριλαμ βάνει τα π α ρ α κ ά τω στάδια: αξιοπιστία (εσωτερική και εξωτερική), ευαισθησία, ειδικότητα, ανάδειξη π ιθ α ν ώ ν π η γ ώ ν σφ άλματος και λειτουργικότητα (Πίνακας 15). 1) Α ξιο π ισ τία (reliability) σ. Εσωτερική (internal consistency) β. Εξωτερική (test - mtest method 2) Εγκυρότητα (Validity) σ. Εσωτερική β. Εξω τερική 3 ) Ευαισ θησία (Sensitivity) 4) Ειδικότητα (Specificity) 5) Α νά δειξη π η γ ώ ν σφάλματος (S o u rces of error) 6) Λ ειτουργικότητα (operationalizing) Π ίν α κ α ς 15. Μέθοδος προτυποποίησης του IBDQ 4.4. Τ α χ α ρ α κ τ η ρ ισ τ ικ ά π ρ ο τ υ π ο π ο ίη σ η ς τ ο υ IB D Q Τα τεχνικά χαρακτηριστικά του σω στού στατιστικού ελέγχου π ρ ο τ υ π ο π ο ίη σ η ς του IB D Q περιλαμβάνουν, τη χρήση κυρίω ς του S P S S ( S tatistical P a ck e t for S o c ia l S cience), η πιθανότητα μικρότερη του 5%, (ρ<0.05) θεω ρείται στατιστικά σημαντική, ο συντελεστής συσχετισμού του Pearson (P earso n s correlation coefficient) για τη δομική εγκυρότητα, γκ τη διακριτική ικανότητα το M ann - W hitney U-test, για την α ξιο π ισ τία η ανάλυση μεταβλητότητας (A N O V A ή A n alysis of Variance)Kai ο συντελεστής εσω τερικού συσχεπσμού. Ο ι απαντήσεις στη μέθοδο ελέγχου - επανελέγχου, θεω ρούνται ω ς π α ρ α τη ρ ή σ εις και, το υ π ό λο ιπ ο της 2ης α π ό την 1η π αρατήρηση εάν είναι θετικό, θεω ρείται βελτίω ση π οιότη τας ζω ή ς και εάν είναι αρνηπκό, θεω ρείται επ ιδ είνω σ η και τάση π ρ ο ς αποδιοργάνω ση*171* *171*.

48 ΕΙΔΙΚΟ ΜΕΡΟΣ

49 39 1. Σ Κ Ο Π Ο Σ Σ κ ο π ό ς της διατριβής αυτής είναι η ανίχνευση δύο σημαντικώ ν π α ρ α μ έτρ ω ν της (Φ Π Ε στη Β Δ Ε λ λ ά δ α τω ν παραγόντω ν κινδύνου και της ποιότητας ζω ή ς τω ν ασθενώ ν. Η ανίχνευση αυτή έγινε με τη βοήθεια 2 ειδικά διαμορφ ω μένω ν ερω τηματολογίω ν (βλέπ ε Π αράρτημα I και II) και απστέλεσε κατά έν α μέρος τμήμα πολυκεντρικής μελέτης του European Collaborative Inflammatory Bowel D isease Study G roup (EC-JBD Study G roup) στο ο π ο ίο συμμετέχει η Ηττατο-Γαστρεντερολογική Μ ονάδα της Παθολογικής Κ λινικής της Ιατρικής Σ χολής Ιωαννίνων. Η ΙΦ Π Ε είναι αγνώστου αιτιολογίας πάθηση και η ανεύρεση τω ν α ιτ ιο λ ο γ ιώ ν της παραγόντω ν αποτελεί σημαντική ερευνητική και θεραπευτική π ρόκληση. Η π α ρ ο ύ σ α μελέτη έγινε με σ κ ο π ό την π ιστοποίηση ύπαρξη ς ή όχι των έω ς σ ήμερα σημαντικώ ν ανοφ ερομένω ν παραγόντω ν κινδύνου στους ασθενείς με ΙΦ Π Ε της Β Δ Ε λ λ ά δ α ς και την π ιθ α νή ανάδειξη ιδιαιτεροτήτων. Η ποιότητα ζω ή ς στην ΙΦ Π Ε είναι μ κ ι πρόσφ ατα ττεριγραφείσα π αράμετρος. Είναι γεγονός η διαφορετικότητα της ψ υχοσύνθεσης και της Λ ο σ υ γ κ ρ α σ ία ς τω ν α σ θ εν ώ ν με ΙΦ Π Ε διαφόρων χω ρώ ν. Αυτή η πιθανή διαφορετικότητα της π ο ιότητας ζω ή ς τω ν α σ θ εν ώ ν με ΙΦ Π Ε έγινε π ρ ο σ π ά θ εια να κατσγρσφεί στην Β Δ Ε λ λ ά δ α,-λβλ/0 % δ s %

50 40 2. Υ Λ Ι Κ Ο - Μ Ε Θ Ο Δ Ο Ι 2.1. Μ έ θ ο δ ο ς ε π ιδ η μ ιο λ ο γ ικ ή ς κ α τ α γ ρ α φ ή ς < Η π α ρ ο ύ σ α μελέτη α σ χ ο λ είτα ι με τη μελέτη τη ς ΙΦ Π Ε σ ε έν α ν κα λά γεω γραφ ικά ο ρ ιο θ ετη μ ένο π λ η θ υ σ μ ό τη ς Β Δ Ε λ λ ά δ α ς. Β α σ ίσ τ η κ ε π ά ν ω σ ε μ ια κα λά ο ρ γα ν ω μ έν η κα τα γ ρ α φ ή τ ω ν α σ θ ε ν ώ ν μ ε ΙΦ Π Ε τη ς Β Δ Ε λ λ ά δ α ς (19) π ο υ επ ιτ ρ έ π ε ι έτσι να μ ελετη θ ο ύ ν σ υ σ τη μ α τικ ά η ε π ιδ η μ ιο λ ο γ ία τη ς π ά θ η σ η ς α λ λ ά οι γενετικοί και οι π ε ρ ιβ α λ λ ο ν τ ικ ο ί π α ρ ά γ ο ν τ ε ς. Υ π ο ο μ ά δ α α υ τώ ν τω ν α σ θ ε ν ώ ν (50 α σ θενείς) σ υ μ μ ετείχ α ν στη μελέτη με ερ ω τη μ α το λόγιο. Οι π αρακάτω τομείς μελέτης αναπ τύσσονται στην παρακάτω διατριβή: 1) Η ε π ιδ η μ ιο λ ο γ ία κ α ι τα κ λ ιν ικ ά χ α ρ α κ τ η ρ ισ τ ικ ά τ ω ν α σ θ ε ν ώ ν με ΙΦ Π Ε π ο υ ζουν σ τη ν Β Δ Ε λ λ ά δ α. 2) Η π ιθ α ν ή σ υ σ χ έτισ η τ η ς π ά θ η σ η ς μ ε τον λ ε γ ό μ ε ν ο «σ ύ γ χ ρ ο ν ο τ ρ ό π ο ζω ή ς», ο ο π ο ίο ς π ε ρ ιλ α μ β ά ν ε ι κ υ ρ ίω ς τα κεφ ά λα ια τ η ς δ ια τρ ο φ ή ς, τη ς ε ρ γ α σ ία ς και της κ ο ιν ω ν ικ ή ς/ο ικ ο γ ε ν εια κ ή ς ζω ή ς. 3) Η π ο ιό τ η τ α ζ ω ή ς τω ν α σ θ ε ν ώ ν μ ε ΙΦ Π Ε π ο υ ζ ο υ ν σ τη ν Β Δ Ε λ λ ά δ α. Τ ο μ εγ α λύ τερ ο μ έ ρ ο ς τ ω ν α σ θ ε ν ώ ν (40 α σ θ εν είς), π ο υ μ ελετή θ η καν με ερ ω τη μ α το λ ό γ ιο, π ρ ο έ ρ χ ε τ α ι α π ό την ο μ ά δ α π ο υ σ υ μ μ ετείχ ε ε κ π ρ ο σ ω π ώ ν τ α ς τη Β Δ Ε λ λ ά δ α στη μελέτη τ η ς Ε υ ρ ω π α ϊκ ή ς Ο μ ά δ α ς γ ια την ΙΦ Π Ε (E C -IB D S tu d y G ro u p )(42>. Στη μελέτη αυτή σ υ μ μ ετείχ α ν 2 0 Ε υ ρ ω π α ϊκ ά Κ έν τ ρ α με σ ύ ν ο λ ο ά ν ω τω ν α σ θ ε ν ώ ν οι ο π ο ίο ι δ ια γ ν ώ σ τ η κ α ν α π ό τον Ο κ τ ώ β ρ ιο του 1991 έ ω ς τον Ο κ τώ β ρ ιο του Τ ο δ είγμ α α υ τ ώ ν τω ν 5 0 α σ θ ε ν ώ ν με ΙΦ Π Ε είνα ι σ υ ν εχ ό μ εν ο και ε κ π ρ ο σ ω π ε ί τις δ ια γ ν ώ σ ε ις τη ς δ ιετία ς στη Β Δ Ε λ λ ά δ α. Τ ο ερ ω τη μ α το λ ό γ ιο γ ια την π οιότη τα ζ ω ή ς τω ν α σ θ ε ν ώ ν με ΙΦ Π Ε χ ρ η σ ιμ ο π ο ιή θ η κ ε γ ια ν α δ ιερ ευ ν ή σ ει την σ χετιζό μ ενη με την π ά θ η σ η π ο ιό τ η τα ζ ω ή ς σ τ ο υ ς α σ θ ε ν ε ίς αυτούς. Π ιο σ υ γ κ εκ ρ ιμ έν α το ερ ω τη μ α το λ ό γ ιο π ο υ χ ρ η σ ιμ ο π ο ιή θ η κ ε ήταν το IB D Q και ω ς ό ρ γ α ν ο κ λ ιν ικ ή ς μ ελέτη ς π ρ ο τ υ π ο π ο ιή θ η κ ε α ρ χ ικ ά σ την ελλη νική του μ ετάφ ραση (η

51 41 π ρ ώ τ η ελλη νική μ ετάφ ραση έγ ιν ε σ τη Β Δ Ε λ λ ά δ α )(180Η1β2) κ α ι κ α τ ό π ιν α ξ ιο λ ο γ ή θ η κ ε η ικανότητά του ν α α ν ιχνεύ ει σ ε π ο ια έκταση η π ά θ η σ η μ ε τα σ υ μ π τ ώ μ α τ ά τ η ς ε π η ρ ε ά ζε ι την π ο ιό τη τα ζ ω ή ς τω ν α σ θ ε ν ώ ν με ΙΦ Π Ε σ τη ν Β Δ Ε λ λ ά δ α. Πληθυσμός υπό μελέτη Η Β Δ Ε λ λ ά δ α είνα ι μ ια κ α λ ά γ εω γ ρ α φ ικ ά ο ρ ιο θ ετη μ ένη π ε ρ ιο χ ή π ο υ σ υ ν ο ρ εύ ε ι π ρ ο ς Β ο ρ ρ ά με την Α λ β α ν ία ε ν ώ σ τα Ν ό τια κ α ι Α ν α τ ο λ ικ ά β ρ έ χ ε τ α ι α π ό το Ιόνιο Π έλα γ ο ς. Π ε ρ ιλ α μ β ά ν ει το υ ς Ν ο μ ο ύ ς: Ιω α ν ν ίν ω ν, Α ρ τ α ς. Π ρ έ β ε ζα ς. Θ ε σ π ρ ω τ ία ς, Κ έ ρ κ υ ρ α ς και Λ ε υ κ ά δ α ς. Η π ε ρ ιο χ ή έχει π λ η θ υ σ μ ό σ ύ μ φ ω ν α μ ε τη ν π ιο π ρ ό σ φ α τη α π ο γ ρ α φ ή (1991) α π ό την ο π ο ία υ π ά ρ χ ο υ ν σ τ ο ιχ εία. Τ ο σ ύ σ τ η μ α Υ γ ε ία ς π ε ρ ιλ α μ β ά ν ε ι δ η μ ό σ ιο κ α ι ιδ ιω τ ικ ό τομέα. Σ τ ο δ η μ ό σ ιο το μ έα υ π ά ρ χ ο υ ν 2 Γ α σ τρ εντερ ο λ ο γ ικά τμ ή μ α τα σ τα 2 Ν ο σ ο κ ο μ ε ία τ ω ν Ιω α ν ν ίν ω ν. ε ν ώ τα υ π ό λ ο ιπ α Ν ο σ ο κ ο μ εία τ η ς Β Δ Ε λ λ ά δ ο ς δ ε ν δ ια θ έτο υ ν Γ α σ τ ρ εντερ ο λ ό γ ο. Σ τη ν π ε ρ ιο χ ή α σ κ ο ύ ν την γ α σ τρ εντερ ο λ ο γ ία 9 ειδ ικ ευ μ έν ο ι ιατροί. Ό λ ο ι ο ι Γ α σ τ ρ ε ν τ ε ρ ο λ ό γ ο ι τ η ς Β Δ Ε λ λ ά δ α ς α π ό το 1998 έχο υ ν δ η μ ιο υ ρ γ ή σ ει τη ν «Γ α σ τ ρ εντερ ο λ ο γ ικ ή Ο μ ά δ α τ η ς Β Δ Ε λ λ ά δ α ς» μ ε σ τό χ ο τη ν σ υ ν εχ ή κα τα γ ρ α φ ή κ α ι μ ελέτη τ η ς ΙΦ Π Ε σ τ η ν π ε ρ ιο χ ή. Ε ίν α ι ιδ ια ίτερ α σ η μ α ν τ ικ ό ν α το νισ τεί π ώ ς ό λ ο ι ο ι α σ θ ε ν ε ίς μ ε ΙΦ Π Ε π α ρ α κ ο λ ο υ θ ο ύ ν τ α ι α π ό ια τ ρ ο ύ ς τη ς π ε ρ ιο χ ή ς κ α ι είν α ι σ π α ν ιό τ α τ ο ν α α π ε υ θ υ ν θ ο ύ ν σ ε εκ τό ς τ η ς Β Δ Ε λ λ ά δ α ς Γ α σ τρ εν τ ερ ο λ ό γ ο υ ς. Α ντίθ ετα, π ο λ λ ο ί α σ θ ε ν ε ίς μ ε ΙΦ Π Ε α π ό ά λ λ α μ έρ η τ η ς Ε λ λ ά δ ο ς έρ χ ο ν τ α ι σ το Π α ν ε π ισ τ η μ ια κ ό Ν ο σ ο κ ο μ ε ίο Ιω α ν ν ίν ω ν γ ια ν ο σ η λ εία ή θ ε ρ α π ε ία. Ε ίν α ι ε π ίσ η ς σ η μ α ν τ ικ ό ν α το ν ισ τ εί ό π υ π ά ρ χ ε ι σ τ η ν Ε λ λ ά δ α σ ύ λ λ ο γ ο ς α σ θ ε ν ώ ν μ ε ΙΦ Π Ε ο ο π ο ίο ς ε μ φ α ν ίζει σ η μ α ν τ ικ ή δ ρ α σ τ η ρ ιό τ η τ α π ο υ α ν α μ ένετα ι ν α α ν α β α θ μ ισ τ ε ί α κ ό μ η π ε ρ ισ σ ό τ ε ρ ο σ τ ο μ έλ λ ο ν. Η κ α τ α γ ρ α φ ή τ ω ν α σ θ ε ν ώ ν α υ τ ώ ν έγινε με τη χ ρ ή σ η τ ω ν ε ξ ή ς β α σ ικ ώ ν α ρ χ ώ ν κ α τ α γ ρ α φ ή ς : 1) Φ ύ λ λ ο κ α τα γ ρ α φ ή ς α σ θ ε ν ώ ν 2) Ε ρ ω τ η μ α το λ ό γ ιο α σ θ ε ν ώ ν. 3) Ια τρ ικός φ ά κ ε λ ο ς α σ θ ε ν ο ύ ς. ν 4) Π ο ρ ε ία ν ό σ ο υ κ α ι π ο ρ ε ία π α ρ α κ ο λ ο ύ θ η σ η ς τ ω ν α σ θ ε ν ώ ν.

52 42 Μ ετά την ο λ ο κ λ ή ρ ω σ η τη ς κ α τα γ ρ α φ ή ς η μελέτη σ υ ν εχίσ τη κ ε με τα ερ ω τη μ α το λ ό γ ια. Τ α ερ ω τ η μ α τ ο λ ό γ ια α σ θ ε ν ώ ν δ ια ν ε μ ή θ η κ α ν π ρ ο σ ω π ικ ά σ ε κάθε α σ θ εν ή κ α ι ε π ισ τ ρ ά φ η κ α ν α π ό τον ίδιο α σ θ εν ή είτε ά μ ε σ α (μ έθ ο δ ο ς D ro p off) είτε σε *1 β ρ α χ ύ δ ιά σ τ η μ α (έ ω ς 2 ημέρες). Μ έ θ ο δ ο ς σ υ λ λ ο γ ή ς τ ω ν α σ θ ε ν ώ ν τ η ς Β Δ Ε λ λ ά δ α ς Η σ υ λ λ ο γ ή τ ω ν α σ θ ε ν ώ ν επ ιτεύ χ θ η κ ε με τα ε ξ ή ς βήματα: 1) Δ ια ν ο μ ή κ ά ρ τ α ς κ α τα γ ρ α φ ή ς α σ θ ε ν ώ ν σ ε ό λ ο υ ς τ ο υ ς Γ α σ τ ρ εντερ ο λ ό γ ο υ ς τη ς Β Δ Ε λ λ ά δ α ς. 2) Σ υ μ π λ ή ρ ω σ η κ α ι επ ισ τ ρ ο φ ή τη ς κ ά ρ τ α ς α υ τή ς σ το Γ α σ τρ εντερ ο λ ο γ ικ ό Τ μ ή μ α του Π α ν ε π ισ τ η μ ια κ ο ύ Ν ο σ ο κ ο μ ε ίο υ Ιω α ννίνω ν. 3) Μ ετα φ ο ρ ά και σ τα τισ τική α ν ά λ υ σ η τω ν δ ε δ ο μ έ ν ω ν σ το ν η λ εκ τρ ο ν ικ ό υπολο γισ τή. 4) Ε ν η μ έ ρ ω σ η ό λ ω ν τω ν Γ α σ τρ εντερ ο λ ό γ ω ν γ ια το α π ο τ έ λ ε σ μ α τ η ς κ α τα γ ρ α φ ή ς (π ρ α γ μ α τ ο π ο ιή θ η κ α ν 2 σ υ ν α ν τ ή σ εις τη ς Γ α σ τρ εντερ ο λ ο γ ικ ή ς Ο μ ά δ α ς Β Δ Ε λ λ ά δ α ς γ ια το σ κ ο π ό α υ τό ) και α π ο σ τ ο λ ή σ ε ό λ ο υ ς του ειδ ικ ο ύ α ρ χ ε ίο υ α σ θ ε ν ώ ν μ ε ΙΦ Π Ε π ο υ εκ δ ό θ η κ ε γ ια το σ κ ο π ό αυτό. Ο π λ η θ υ σ μ ό ς ε λ έ γ χ ο υ Ο σ τ ό χ ο ς δ η μ ιο υ ρ γ ία ς π λ η θ υ σ μ ο ύ ελ έγχου ή τα ν γ ια τη μελέτη τη ς π ο ιό τ η τα ς ζ ω ή ς και τ ω ν π α ρ α γ ό ν τ ω ν κινδ ύ νου π ο υ σ υ σ χ ετίζο ν τα ι με την ΙΦ Π Ε. Γ ια το σ κ ο π ό αυτό ε π ιλ έ χ θ η κ α ν μ ε τη ν μ έθ ο δ ο τ η ς τ υ χ α ία ς δ ε ιγ μ α τ ο λ η ψ ία ς 5 0 υγιή άτομα. Ό λ ο ι ήταν μ ό ν ιμ ο ι κάτο ικοι τ η ς π ε ρ ιο χ ή ς. Η ε π ιλ ο γ ή έγινε με τ ρ ό π ο, ώ σ τ ε ν α μη δ ια φ έρ ο υ ν ω ς π ρ ο ς την κ α τα γ ω γ ή, η λ ικ ία κ α ι φ ύλο οι α σ θ ε ν ε ίς μ ε ΙΦ Π Ε (50 α σ θ εν είς) και η ο μ ά δ α του π λ η θ υ σ μ ο ύ ελέγχου.

53 43 Ε π ιβ ε β α ίω σ η τ η ς π λ η ρ ό τ η τ α ς τ η ς κ α τ α γ ρ α φ ή ς Α π ό το 1998 έ ω ς σ ή μ ε ρ α (2002) δ ια π ισ τ ώ θ η κ α ν 12 α σ θ ε ν ε ίς (σ ε σ ύ ν ο λ ο ) ο ι ο π ο ίο ι είχ α ν δ ια γ ν ω σ θ ε ί το δ ιά σ τη μ α κα ι δ ε ν ε ίχ α ν κ α τα γ ρ α φ εί σ τ ο ε ιδ ικ ό α ρ χ ε ίο καταγραφ ής. Τ ο π ο σ ο σ τ ό α υ τ ό είναι α π ό τα μ ικ ρ ό τερ α σ ε ρ υ θ μ ό α π ώ λ ε ια ς ν εο δ ια γ ν ω σ θ έντω ν α σ θ ε ν ώ ν κ α τά τη δ η μ ιο υ ρ γ ία α ρ χ ε ίω ν κ α τ α γ ρ α φ ή ς α σ θ ε ν ώ ν με ίφ Π Ε Μέθοδος μελέτης ερωτηματολογίων Σ ε σ υ ν ε χ ό μ ε ν ο δ ε ίγ μ α 5 0 α σ θ ε ν ώ ν με Ι Φ Π Ε (42 μ ε Ε Κ, 8 μ ε Ν Κ ) π ο υ π ρ ο έρ χ ο ν τ α ι α π ό τη ν Β Δ Ε λ λ ά δ α κα ι π σ ρ α κ α λ ο υ θ ο ύ ν τ α ι π ρ ο ο π τ ικ ά α π ό τη ν Η π α τ ο - Γ α σ τρ εντερ ο λογική Μ ο ν ά δ α τη ς Π α θ ο λ ο γ ικ ή ς Κ λ ιν ικ ή ς α π ό τ η ν π ε ρ ίο δ ο , εφ α ρ μ ό σ θ η κ α ν μ ε τη ν μ έ θ ο δ ο d ro p o ff (δ ο μ η μ έ ν η ς σ υ ν έ ν τ ε υ ξ η ς κ λεισ το ύ ερ ω τη μ α το λογίο υ π α ρ ο υ σ ία του ερ ευνητή ) τα ε ξ ή ς 2 ερ ω τ η μ α τ ο λ ό γ ια : το IB D Q (in fla m m a to ry B o w e l D is e a s e Q u θ s tio n n a lre )(1βϊ, σ ε ελ λ η ν ικ ή π ρ ο τ υ π ο π ο ιη μ έ ν η μ ετά φ ρ α σ η (εξο υ σ ιο δ ο τη μ ένο μ ετα φ ρ α σ τικό γ ρ α φ είο L O G O S N O R T H E R N E U R O P E N V (fo rm ely P o ly g lo t - L o g o s N V ) B e rg e n s e s te e n w e g 3 0 0, S in t-p ie te rs. L e e u w, Ο λλανδ ία ), και το ερ ω τη μ α το λ ό γ ιο εττιδ η μ ιο λο γικ ή ς κ α τ α γ ρ α φ ή ς κ α ι π α ρ α γ ό ν τ ω ν κινδ ύ νου α σ θ ε ν ώ ν μ ε ΙΦ Π Ε σ ε (π ρ ο τ υ π ο π ο ιη μ έ ν ο ). Η μ ε τ ά φ ρ α σ η έγιν ε γ ια λ ο γ α ρ ια σ μ ό του E C -I B D S tu d y G ro u p. Η έρ ευ ν α δ ιή ρ κ εσ ε α π ό τ ο ν Σ ε π τ έ μ β ρ ιο τ ο υ έ ω ς τον Σ ε π τ έμ β ρ ιο Ο λ ο ι οι α σ θ ε ν ε ίς α π ά ν τ η σ α ν μ ε ιδ ια ίτ ερ η χ α ρ ά κ α ι π ρ ο θ υ μ ία σ τ α 2 ερ ω τη μ α το λόγια. Ο μ έ σ ο ς χ ρ ό ν ο ς σ υ μ π λ ή ρ ω σ η ς γ ια κ ά θ ε ε ρ ω τ η μ α τ ο λ ό γ ιο ή τ α ν 7 0 ±10 κα ι 18 ± 5 λ ε π τ ά α ντίσ το ιχα. I t o,. is fr R

54 44 3. Σ Τ Α Τ ΙΣ Τ ΙΚ Η Ε Π Ε Ξ Ε Ρ Γ Α Σ Ι Α 3.1 Β α σ ικ ή σ τ α τ ισ τ ικ ή κ α τ α χ ώ ρ η σ η κ α ι α ν ά λ υ σ η τ ο υ δ ε ίγ μ α τ ο ς Η κ ω δ ικ ο π ο ίη σ η και η στατιστική κ α τ α χ ώ ρ ισ η τ ω ν α π α ν τ ή σ ε ω ν τω ν ε ρ ω τ η μ α τ ο λ ο γ ίω ν έγ ιν ε κ υ ρ ίω ς σ το Π α ν ε π ισ τ ή μ ιο του M a a s tric h t (M E M IC ). Η σ τατισ τική α ν ά λ υ σ η τ ω ν τελικ ώ ν π ιν ά κ ω ν κ α θ ώ ς κ α ι η τελική μ ο ρ φ ο π ο ίη σ η έγινε στο Τ μ ή μ α Σ τα τισ τικ ή ς του Π α ν ε π ισ τ η μ ια κ ο ύ Γενικο ύ Ν ο σ ο κ ο μ ε ίο υ Ιω α ννίνω ν. Έ γ ιν ε σ ύ γ κ ρ ισ η τ ω ν α σ θ ε ν ώ ν με την ο μ ά δ α ελέγχου σ τ ις α π α ν τ ή σ ε ις για την π ο ιό τ η τ α ζ ω ή ς και τ ο υ ς π α ρ ά γ ο ν τ ε ς κινδ ύνου (μ ο ν ο π α ρ α γ ο ν τ ικ ή -π ο λ υ π α ρ α γ ο ν τ ικ ή α ν ά λυ σ η ). Ο ι σ υ ν ε χ ε ίς μ ετα β λ η τές εκ φ ρ ά ζο ν τα ι ω ς μ έσ η τιμή μ ε τ υ π ικ ή α π ό κ λ ισ η (M D ± S D ) και είναι οι εξής: η μ ερ ο μ η ν ία γ έννη σ η ς, έτη δ ια β ίω σ η ς σ ε σ υ γ κ εκ ρ ιμ έν η π ερ ιο χ ή, έτο ς δ ιά γ ν ω σ η ς τ η ς π ά θ η σ η ς, χρ ο ν ικ ή δ ιά ρ κ εια σ υ μ π τ ω μ ά τ ω ν, τιμή α ιμ ο σ φ α ιρ ίνη ς, σ ω μ α τ ικ ό β ά ρ ο ς κ α τά τη ν 1η ε π ίσ κ ε ψ η και α π ώ λ ε ια β ά ρ ο υ ς σ ε δ ιά σ τη μ α 3 μηνώ ν. Ο ι π λ η ρ ο φ ο ρ ίε ς π ο υ σ υ σ χ ετίζο ν τ α ι μ ε τα κλινικά χ α ρ α κ τ η ρ ισ τ ικ ά ή τα κ λ ιν ικ ά ευρήματα τ ω ν α σ θ ε ν ώ ν α ν α φ έρ ο ντα ι ω ς π ο σ ο σ τ ό είτε κατά τη δ ιά ρ κ ε ια τ η ς δ ιά γ ν ω σ η ς είτε κατά τη δ ιά ρ κ ε ια τη ς π ρ ώ τ η ς ε ξά μ η ν η ς π α ρ α κ ο λ ο ύ θ η σ η ς. Η ετή σ ια ε π ίπ τ ω σ η και ο ε π ιπ ο λ α σ μ ό ς στη σ υ ν ο λ ικ ή κ α τα γ ρ α φ ή τω ν σ θ ε ν ώ ν της Β Δ Ε λ λ ά δ α ς υ π ο λ ο γ ίσ τ η κ α ν μ ε β ά σ η τον α ρ ιθ μ ό τ ω ν δ ια γ ν ω σ θ έ ν τ ω ν α σ θ ε ν ώ ν και τον π λ η θ υ σ μ ό α ν α φ ο ρ ά ς σ ε κά θ ε η μ ερ ο λ ο γ ια κ ό έτος σ ύ μ φ ω ν α μ ε τ ο υ ς ρ υ θ μ ο ύ ς α ύ ξη σ η ς του π λ η θ υ σ μ ο ύ τ η ς π ε ρ ιο χ ή ς. Ο ι α ρ ιθ μ ο ί εκφ ρ ά ζο ν τα ι με 95% δ ιά σ τη μ α ε μ π ισ τ ο σ ύ ν η ς (c o n fid e n c e intervals). Η α ν ά λ υ σ η P o is s o n χ ρ η σ ιμ ο π ο ιή θ η κ ε γ ια την εξά ρ τη σ η τη ς ε π ίπ τ ω σ η ς τη ς Ν Κ και της Ε Κ α π ό το φ ύλο και την η λικία. Η α ν ά λ υ σ η έγινε με τη χ ρ ή σ η του E x c e l και τω ν σ τατιστικώ ν π α κ έ τ ω ν S ta tistica και S P S S 8-0 fo r W indow s.

55 45 Ο ι δ ια φ ο ρ ές θ εω ρ ή θ η κ α ν σ τα τισ τικά σ η μ α ν τ ικ ές απτό το ε π ίπ ε δ ο του 5% (ρ μ ικ ρ ό τερ ο του 0.05) κατά την σ τατισ τική ε π ε ξ ε ρ γ α σ ία (σ υ γ κ ρ ίσ ε ις τ ω ν α π ο τ ε λ ε σ μ ά τ ω ν ).Η σ ύ γ κ ρ ισ η τω ν π ο σ ο σ τ ώ ν έγινε με το F is c h e r e x a c t χ 2 test. 3.2 Στοιχεία κλινικής επιδημιολογίας-ορισμός παράγοντα κινδύνου Μ ια κ α τά σ τα σ η, έν α φ υ σ ικ ό χ α ρ α κ τ η ρ ισ τ ικ ό ή μ ια σ υ μ π ε ρ ιφ ο ρ ά π ο υ α υ ξ ά ν ε ι την π ιθ α ν ό τη τα έν α ς υ γ ιή ς ά ν θ ρ ω π ο ς ν α α ν α π τ ύ ξει μ ια σ υ γ κ ε κ ρ ιμ έ ν η ν ο σ η ρ ή κ α τά σ τ α σ η (π ά θ η σ η ) ο ν ο μ ά ζε τα ι π α ρ ά γ ο ν τ α ς κ ιν δ ύ ν ο υ γ ια α υ τή τη ν π ά θ η σ η * 1*4* (1β5). Τ α είδη τω ν π α ρ α γ ό ν τ ω ν κ ινδ ύ ν ο υ είναι: 1. Π ερ ιβ α λ λ ο ν τικ ο ί (π.χ. μ ικ ρ ο ο ρ γ α ν ισ μ ο ί) 2. Ιυ μ π ε ρ ιφ ε ρ ιο λ ο γ ικ ο ί, τ ρ ό π ο ς ζ ω ή ς (π.χ. κ ά π ν ισ μ α ) 3. Κ ο ιν ω ν ικ ο ί (π.χ. δ ια ζύ γ ιο ) 4. Γ ενετικοί Τ α είδη τ η ς έ κ θ ε σ η ς σ τ ο ν π α ρ ά γ ο ν τ α κ ιν δ ύ ν ο υ π ο υ μ π ο ρ ε ί ν α είν α ι: 1. Σ τ ιγ μ ια ία έκ θ εσ η (π.χ. α τύ χ η μ α ) 2. Χ ρ ό ν ια έκθεσ η (π.χ. φ α ρ μ α κ ευ π κ ή α γ ω γ ή ). Η μ έ τ ρ η σ η τ η ς χ ρ ό ν ια ς έ κ θ ε σ η ς π ε ρ ιλ α μ β ά ν ε ι τη ν έν τα σ η τ η ς τ ρ έ χ ο υ σ α ς έ κ θ ε σ η ς, τ η ν α θ ρ ο ισ τ ικ ή έ κ θ ε σ η κ α ι τ α έτη έκ θ εσ η ς σ το ν π α ρ ά γ ο ν τ α κινδ ύ νου. Η σ χ έσ η του π α ρ ά γ ο ν τ α κ ιν δ ύ ν ο υ μ ε μ ια π ά θ η σ η μ π ο ρ ε ί ν α ε ίν α ι α ιτ ιο λ ο γ ικ ή ή α π λ ά μ ια σ υ ν ισ τ ώ σ α γ ια τη ν τελική έκ φ ρ α σ η τ η ς π ά θ η σ η ς. 3.3 Ποσοτικός υπολογισμός του παράγοντα κινδύνου Ο π ο σ ο τ ικ ό ς υ π ο λ ο γ ισ μ ό ς του π α ρ ά γ ο ν τ α κ ιν δ ύ ν ο υ γ ίν ε τ α ι μ ε π ε ιρ α μ α π κ έ ς κ α ι ε π ιδ η μ ιο λ ο γ ικ έ ς μ ελέτες. Σ τ ις π ε ιρ α μ α τ ικ έ ς μ ε λ έ τ ε ς ο ε ρ ε υ ν η τ ή ς χ ε ιρ ίζε τ α ι μ ια μεταβλητή (α νεξά ρ τη τη ) μ ελ ετώ ν τ α ς π ς α λ λ α γ έ ς π ο υ π ρ ο κ ύ π τ ο υ ν σ ε μ ια ά λ λ η bvoc μ εταβλη τή (εξα ρ τη μ ένη).

56 46 Ο ι ε π ιδ η μ ιο λ ο γ ικ έ ς μελέτες ή μ ελέτες π α ρ α τ ή ρ η σ η ς μ π ο ρ ε ί ν α είναι π ε ρ ιγ ρ α φ ικ έ ς ή α ν α λ υ τικ ές. Υ π ά ρ χ ο υ ν 4 β α σ ικ ο ί τ ρ ό π ο ι σ τις ε π ιδ η μ ιο λ ο γ ικ έ ς μελέτες γ ια τον κ α θ ο ρ ισ μ ό ε ν ό ς π α ρ ά γ ο ν τ α ω ς π ιθ α ν ο ύ π α ρ ά γ ο ν τ α κινδ ύ ν ο υ μ ια ς π ά θ η σ η ς και α υ τές είναι: η π ρ ο ο π τ ικ ή μ ελέτη (p ro sp e ctive co h o rt study), η α ν α δ ρ ο μ ικ ή μελέτη (re tro sp e ctiv e co h o rt study), η μελέτη α σ θ ε ν ώ ν -μ α ρ τ ύ ρ ω ν (c a s e control study), ό π ω ς η π α ρ ο ύ σ α και η μ ελέτη ε π ιπ ο λ α σ μ ο ύ ή σ υ γ χ ρ ο ν ικ ή (c ro s s-se ctio n a l ή p re v a le n ce study). Η δ ύ να μ η ή η έντα σ η σ υ σ χ έ τ ισ η ς μεταξύ π α ρ ά γ ο ν τ α κινδ ύ νου και π ά θ η σ η ς μ π ο ρ ε ί ν α εκφ ρ α σ τεί ω ς σ χ ε τ ικ ό ς κ ίν δ υ ν ο ς (re lative tisk) ή π ιθ α ν ό ς κ ίν δ υ ν ο ς (odds ratio) σ ύ μ φ ω ν α μ ε τ ο υ ς τύ π ο υ ς: Κίνδυνος πάθησης με έκθεση στον παράγοντα Σχετικός κίνδυνος = Κ ίνδυνος πάθησης χ ω ρίς έκθεση στον παράγοντα Π ιθανότητα εκτεθειμένου ατόμου να νοσήσει Π ιθανός κίνδυνος = Π ιθανότητα μη εκτεθειμένου ατόμου να νοσήσει Γ ια την μελέτη τύ π ο υ α σ θ ε ν ώ ν -μ α ρ τ ύ ρ ω ν μ π ο ρ ε ί ν α χ ρ η σ ιμ ο π ο ιη θ ε ί το x M e s t κ α θ ώ ς και π ο ικ ίλ ε ς ά λ λ ε ς σ υ σ χ ε τ ίσ ε ις (μ ο ν ο π α ρ α γ ο ν τ ικ ή -π ο λ υ π α ρ α γ ο ν τ ικ ή α νά λυ σ η ). 3.4 Ο ι π α ρ ά γ ο ν τ ε ς σ φ ά λ μ α τ ο ς σ τ ις ε π ιδ η μ ιο λ ο γ ικ έ ς μ ε λ έ τ ε ς Τ α σ φ ά λ μ α τα μ ια ς ε π ιδ η μ ιο λ ο γ ικ ή ς μ ελ έτη ς α ν α ζή τ η σ η ς του π α ρ ά γ ο ν τ α κινδ ύ ν ο υ μ ια ς π ά θ η σ η ς είναι: 1. Δειγματοληψίας (se le ctio n ): κά θ ε δ είγ μ α δ εν α ν τ ιπ ρ ο σ ω π ε ύ ε ι α π ό λ υ τ α το σ ύ ν ο λ ο 2. Π ληροφόρησης (inform ation): ό λ ες οι π λ η ρ ο φ ο ρ ίε ς δεν είνα ι π ά ν το τε α κ ρ ιβ ε ίς

57 47 3. Εξομοίωσης (m atching): η ο μ ά δ α ε λ έγχου κ α ι η ο μ ά δ α α σ θ ε ν ώ ν δ ε ν είν α ι π ά ν το τε δ υ να τό ν ν α εξο μ ο ιω θ ο ύ ν 4. Περιορισμού (restriction): υ π ά ρ χ ε ι π ε ρ ιο ρ ισ μ ό ς α π ό α ν τ ικ ε ιμ ε ν ικ έ ς ή υ π ο κ ε ιμ ε ν ικ έ ς δ υ σ κ ο λ ίες (μνήμη, μ η ε π ιθ υ μ ία π λ ή ρ ο υ ς σ υ ν ε ρ γ α σ ία ς ). 3.5 Αιτιολογική συσχέπση Γ ια ν α υ π ο σ τ η ρ ίξει κ α ν ε ίς τη σ χ έ σ η α π ίο υ -σ π ο τ ε λ έ σ μ α τ ο ς μ ετα ξύ ε ν ό ς π α ρ ά γ ο ν τ α κινδ ύ ν ο υ κ α ι μ ια ς π ά θ η σ η ς θ α π ρ έ π ε ι ν α λ α μ β ά ν ε ι u r f ό ψ ιν το υ τα κ ρ ιτή ρ ια του Hill. 1. Σ χ ε δ ια σ μ ό ς μ ελ έτη ς κ α τά λ λ η λ ο ς 2. Δ ύ ν α μ η σ υ σ χ έ τ ισ η ς (στατιστική σ η μ α ν η κ ό τ η τ α ) 3. Σ υ ν ο χ ή 4. Δ ιό ρ θ ω σ η γ ια π ιθ α ν ό ευ κ α ιρ ια κ ό μ ό ν ο σ υ σ χ ε τ ισ μ ό 5. Σ χ έ σ η δ ό σ η ς-α π ο τ ε λ έ σ μ α τ ο ς ή β α ρ ύ τ η τ α ς ν ό σ ο υ 6. Α ρ μ ο ν ία μ ε την τ ρ έχ ο υ σ α γ ν ώ σ η 7. Ε ιδ ικότη τα 8. Α ν α λ ο γ ία Τ α π α ρ α π ά ν ω κ ρ ιτ ή ρ ια ε ίν α ι α ν α γ κ α ία α λ λ ά ό χ ι π ά ν τ ο τ ε ε π α ρ κ ή, ώ σ τ ε ν α δ η μ ιο υ ρ γ ή σ ο υ ν α ιπ ό τη τα.

58 Μ ε τ α β λ η τ έ ς γ ια τ η ν δ ιε ρ ε ύ ν η σ η τ ω ν π α ρ α γ ό ν τ ω ν κ ιν δ ύ ν ο υ γ ια ΙΦ Π Ε Η α υ ξ α ν ό μ ενη ε π ίπ τ ω σ η τη ς ΙΦ Π Ε μετά τον 2 Π α γ κ ό σ μ ιο Π ό λ εμ ο σ υ μ π ίπ τ ε ι με β α θ ιέ ς α λ λ α γ έ ς σ τ ο ν τ ρ ό π ο δ ια β ίω σ η ς α λ λ ά και δια τρ ο φ ή ς. Η μελέτη αυτή σ τό χο είχε την π ιθ α ν ή α ν ά δ ε ιξ η του π α θ ο γ ε ν ε τ ικ ο ύ ρ ό λο υ ο ρ ισ μ έ ν ω ν σ ύ γ χ ρ ο ν ω ν σ υ ν η θ ειώ ν δ ια β ίω σ η ς και δ ια τρ ο φ ή ς. Ω ς μ ά ρ τ υ ρ ες χ ρ η σ ιμ ο π ο ιή θ η κ α ν 5 0 υ γ ιε ίς α ιμ ο δ ό τες οι ο π ο ίο ι είχ α ν α ν τίσ το ιχ ο φ ύ λο και σ υ γ κ ρ ίσ ιμ η η λικία μ ε τους α σ θ ε ν ε ίς με ΙΦ Π Ε τ η ς μελέτης. Σ το ερ ω τ η μ α τ ο λ ό γ ιο γ ια τους π α ρ ά γ ο ν τ ε ς κινδ ύ ν ο υ σ υ μ π ερ ιλ ή φ θ η σ α ν ε ρ ω τ ή σ ε ις γ ια το υ ς π α ρ ά γ ο ν τ ε ς κ ιν δ ύ ν ο υ σ ε σ χ έ σ η με τη διατρ οφ ή, ειδ ική δ ίαιτα για σ υ γ κ εκρ ιμ έν η π ά θ η σ η, τ ρ ό π ο μ α γ ειρ έμ α το ς, α π ο φ υ γ ή σ υ γ κ ε κ ρ ιμ έ ν ω ν φ αγητώ ν, χ ρ ό ν ια λ ή ψ η φ α ρ μ ά κ ω ν, κ ά π ν ισ μ α, π ο τ ό, ο δ ο ν τια τρ ικ ές ε ρ γ α σ ίε ς, χ ρ ή σ η α ν τισ υ λ λ η π τικ ώ ν, ο δ ο ν τ ό π α σ τ α ς, τ α ξ ίδ ια σ το ε ξω τ ερ ικ ό και σ υ ν θ ή κ ε ς ερ γ α σ ία ς. Η δ ια τ ύ π ω σ η του ερ ω τη μ α το λ ο γ ίο υ ήταν π ρ ο σ α ν α τ ο λ ισ μ έ ν η σ το ν α α ν ιχνεύ σ ει α δ ρ έ ς δ ια φ ο ρ έ ς μετα ξύ α σ θ ε ν ώ ν μ α ρ τ ύ ρ ω ν και λ ιγ ό τ ερ ο σ το ν α π ο σ ο τ ικ ο π ο ιή σ ε ι αυτές τις δια φ ο ρ ές. Η σ ύ γ κ ρ ισ η έγ ιν ε με τ ο υ ς μ ά ρ τ υ ρ ες και α ν ά λ υ σ η έγινε σ ε ό λ ε ς τις κ α τη γ ο ρ ίες τω ν ερ ω τή σ εω ν. Ο ι μ ετα β λη τές π ο υ χ ρ η σ ιμ ο π ο ιή θ η κ α ν στο ερ ω τη μ α το λ ό γ ιο π α ρ α γ ό ν τ ω ν κινδ ύνου φ αίνο νται σ το ν Πίνακα 16 ό π ο υ γίνεται π ε ρ ιγ ρ α φ ικ ή τους π α ρ ά θ ε σ η (σ ύ μ φ ω ν α με το π ε ρ ιε χ ό μ ε ν ο τω ν α ν τ ίσ τ ο ιχ ω ν ερ ω τή σ εω ν ) και γίνετα ι ε π ίσ η ς η τα ξιν ό μ η σ ή το υ ς σε σ υ ν ε χ ε ίς κα ι δ ια κ ρ ιτ έ ς (ανεξάρτη τες), ώ σ τ ε ν α γίνει ευ κο λό τερ α κατανοητή στη σ υ ν έχ εια η π α ρ ά θ ε σ η τω ν α π ο τ ε λ ε σ μ ά τ ω ν π ο υ π ρ ο έ κ υ ψ α ν α π ό τις δ ιά φ ο ρ ε ς σ υ γ κ ρ ίσ εις.

59 49 Π ίν α κ α ς / μεταβλητές που χρησιμοποιήθηκαν για την μελέτη πιθανών παραγόντων κινδύνου ασθενών με ΙΦΠΕ ΜΕΤΑΒΛΗΤΗ ΕΙΔΟΣ (Σ*σννεχής, Δ*διακριτή) Δ ιά γ ν ω σ η (Ε Κ /Ν Κ ) Η μ ερ ο μ η ν ία γ έννη σ η ς Δ Σ ; ϊ Φ ύ λ ο Ο ικ ο γ εν εια κ ή κα τά σ τα σ η Χώρα προέλευσης Δ Έ τ η δ ια β ίω σ η ς σε σ υ γ κ ε κ ρ ιμ έ ν η π ε ρ ιο χ ή Σ Ε ίδ ο ς π ε ρ ιο χ ή ς δ ια β ίω σ η ς Δ Μ ο ρ φ ω τικ ό ε π ίπ ε δ ο Δ Ε ρ γ α σ τ η ρ ια κ ή κα τά σ τα σ η Λ ό γ ο ι α ν ε ρ γ ία ς Ε ρ γ α σ τ η ρ ια κ ή κ α τά σ τα σ η ο ικ ο γ έ ν ε ια ς Ο ικ ο γ ενεια κ ό ισ το ρ ικ ό ΙΦ Π Ε Δ Δ Δ Δ. X '. V 'W V Λ. t >', Γ. *. ; «. ί f <* 'i*>* ί u.» + '* Κ ά π ν ισ μ α,... ^ : > vg. Δ ί_ί*γ. ί' ;*. V *<ϊ νί «4»ιΓ f r λ j-i Α ντισ υ λληττπ κά Δ Δ ιά ρ κ ε ια σ υ μ π τ ω μ ά τ ω ν Ε τ ο ς δ ιά γ ν ω σ η ς Κ ο ιλ ια κ ό ά λ γ ο ς ; X -V ) -,. Η! * * ' X c ' ^ ' > - V X / X " \*>ν. 9 i 1 ; χ., χ : ' /. <ψζ"ΐ: \ Κ, Α ν α ιμ ία : *. * *. Σ J. S -j * - Α ρ θ ρ α λ γ ίε ς Δ * - '. ' ί Α ίμ α /β λ έννη σ τα κ ό π ρ α ν α Α ρ ιθ μ ό ς κ ε ν ώ σ ε ω ν Λ V ; ί Α ίσ θ η μ α κ ό π ω σ η ς V ; Λ* '<' «Λ ' C. - V?. - Λ * - ν - V - V.. ν ; *4'^> \ Χ /* V' ν ; χ /. :svjiv? ;? *!>>. «t ' >V- ** υ ρ ετό ς Ο -.. r r.. -V': Σ ω μ α τικ ό β ά ρ ο ς σ τ η ν 1Π ε π ίσ κ ε ψ η Α π ώ λ ε ια β ά ρ ο υ ς σ ε 3 μ ή ν ε ς v:-r: *.V** Λ ' V' ^ -.* w v λαβλίο^. k -s^ '

60 50 Ψ η λ α φ η τή κ ο ιλ ια κ ή μ ά ζα Ε ικ ό ν α ο ξ ε ία ς κ ο ιλ ία ς Π ερ ιττρ ω κτικό α π ό σ τ η μ α Π ε ρ ιπ ρ ω κ τ ικ ό σ υ ρ ίγ γ ιο Π ε ρ ιπ ρ ω κ τ ικ ά ρ ά κ η Π ε ρ ιπ ρ ω κ τ ικ ό έλκη Δ Δ Δ Δ Δ Δ Ο φ θ α λ μ ικ έ ς ε κ δ η λ ώ σ ε ις Π υ ρ ε τό ς > 38 C Π λ η κ τρ ο δ α κ τυ λ ία " Ο ζ ώ δ ε ς ερ ύ θ η μ α Ά λ λ ε ς δ ε ρ μ α τ ικ έ ς ε κ δ η λ ώ σ ε ις Α ρ θ ρ ικ ή ν ό σ ο ς ^ ^ ; μ Δ Δ Δ Δ Ί;Α: Δ Η π α τ ικ ή ν ό σ ο ς Σ το μ α τικ ά έλκη»νν\ν Δ Λ Ε π ίπ ε δ α α ιμ ο σ φ α ιρ ίν η ς Σ Ο λ ικ ά λ ε υ κ ώ μ α τ α ; Α λ β ο υ μ ίν η ο ρ ο ύ Σ Σ Ε σ ω τ ε ρ ικ ά σ υ ρ ίγ γ ια -ά π ο σ τ ή μ σ τ ά Δ Δ Σ τ ο ιχ εια κ ή δ ία ιτα /ειδ ική διατρ οφ ή Δ Κ α θ η μ ε ρ ιν ή δ ια τρ ο φ ή Δ Η μ έ ρ ε ς α π ο υ σ ία ς α π ό ε ρ γ α σ ία Ν ο σ η λ ε ία σ ε Ν ο σ ο κ ο μ ε ίο ' ^ σ :;Δ :\! Η μ έ ρ ε ς ν ο σ η λ ε ία ς σ ε Ν ο σ ο κ ο μ είο Σ Κ ά θ ε μ εταβλητή είχ ε ε κ π ρ ο σ ώ π η σ η σε σ υ γ κ εκρ ιμ έν η ερ ώ τη σ η του ερ ω τηματολογίο υ γ ια τους π α ρ ά γ ο ν τ ε ς κινδ ύ ν ο υ (βλέπε παράρτημα).

61 SI 4. Α Π Ο Τ Ε Λ Ε Σ Μ Α Τ Α I A. Ε τ τ ιδ η μ ιο λ ο γ ικ ή κ α τ α γ ρ α φ ή τ η ς Ι δ ιο π α θ ο ύ ς Φ λ ε γ μ ο ν ώ δ ο υ ς Π ά θ η σ η ς τ ω ν Ε ν τ έ ρ ω ν (ΙΦ Π Ε ) σ τ η Β ο ρ ε ιο δ υ τ ικ ή Ε λ λ ά δ α Τ ο 1998 ο λ ο κ λ η ρ ώ θ η κ ε η κα τα γραφ ή τω ν α σ θ ε ν ώ ν μ ε ΙΦ Π Ε σ τη ν Β Δ Ε λ λ ά δ α ( Α Ρ Χ Ε Ι Ο ΙΦ Π Ε Β Δ Ε λ λ ά δ α ς, Π ίν α κ ες 17, 18, 19). Η κ α τα γ ρ α φ ή αυτή ή τα ν η μ εγ α λ ύ τερ η που π ρ α γ μ α τ ο π ο ιή θ η κ ε π ο τ έ σ την Ε λ λ ά δ α. Κ σ τ α γ ρ ά φ η κ σ ν α σ θ ε ν ε ίς α π ό τ ο υ ς ο π ο ίο υ ς οι 394 είχ α ν μ ό ν ιμ ο τ ό π ο δ ια μ ο ν ή ς α λ λ ά κα ι κ α τ α γ ω γ ή τη Β Δ Ε λ λ ά δ α. Ο ι υ π ό λ ο ιπ ο ι α σ θ ε ν ε ίς είχ α ν δ ια φ ο ρ ετική π ε ρ ιο χ ή κ α τ α γ ω γ ή ς κ α ι β ρ ισ κ ό τ α ν υ π ό γ α σ τ ρ εντερ ο λ ο γ ικ ή π α ρ α κ ο λ ο ύ θ η σ η α π ό το υ ς γ α σ τ ρ εντερ ο λ ό γ ο υ ς τ η ς Β ο ρ ε ιο δ υ τ ικ ή ς Ε λ λ ά δ α ς. Α π ό το υ ς α σ θ ε ν ε ίς μ ε κ α τα γ ω γ ή α π ό τη Β ο ρ ε ιο δ υ τ ικ ή Ε λ λ ά δ α ο ι ή τα ν ά ν δ ρ ε ς κ α ι οι 145 γυναίκες. Α π ό τ ο υ ς α σ θ ε ν ε ίς μ ό ν ο ν ο ι 4 3 ε ίχ α ν δ ια γ ν ω σ θ ε! μ ε ν ό σ ο του C ro h n. Η μ έσ η ετή σ ια ε π ίπ τ ω σ η γ ια την Ε Κ (και την α δ ιε υ κ ρ ίν ισ τ η κ ο λ ίτιδ α ), τη Ν Κ κ α ι σ υ ν ο λ ικ ά την ΙΦ Π Ε υ π ο λ ο γ ίσ θ η κ ε γ ια κ ά θ ε ν ο μ ό ξ ε χ ω ρ ισ τ ά, γ ια τη ν Ή π ε ιρ ο, γ ια τα Ιόνια ν η σ ιά (Κ έρ κ υ ρ α, Λ ε υ κ ά δ α ) κ α ι γ ια ό λ η τη Β ο ρ ε ιο δ υ τ ικ ή Ε λ λ ά δ α σ τ ο σ ύ ν ο λ ό τ η ς (Π ίν α κ α ς 17). Ο υ π ο λ ο γ ισ μ ό ς τ η ς μ έ σ η ς ε τ ή σ ια ς ε π ίπ τ ω σ η ς έγιν ε γ ια τ ις π ε ρ ιό δ ο υ ς , Γ ια την α δ ιευ κ ρ ίν ισ τ η κ ο λ ίτιδ α η υ ψ η λ ό τερ η ε π ίπ τ ω σ η ή τ α ν / κ α το ίκ ο υ ς σ το Ν ο μ ό Ιω α ν ν ίν ω ν κ α ι η χ α μ η λ ό τ ε ρ η σ τ ο Ν ο μ ό Λ ε υ κ ά δ α ς 0.0 / κατο ίκους. Η υψ η λότερ η ε π ίπ τ ω σ η γ ια τη ν ε λ κ ώ δ η κ ο λ ίτιδ α σ η μ ε ιώ θ η κ ε σ τ ο υ ς Ν ο μ ο ύ ς Ιω α ν ν ίν ω ν κα ι Κ έ ρ κ υ ρ α ς (5.9 κ α ι 4.4 / κ α το ίκ ο υ ς) κ α ι η χ α μ η λ ό τ ε ρ η σ τ ο Ν ο μ ό Λ ε υ κ ά δ α ς 1.7/ κ α το ίκ ο υ ς. Ε π ίσ η ς η Ε Κ εμ φ ά ν ισ ε υ ψ η λ ό τ ερ η ε π ίπ τ ω σ η σ τ η ν Ή π ε ιρ ο σ ε σ ύ γ κ ρ ισ η με τα Ιό νια ν η σ ιά (4.7 / κα ι 4.0 / α ν τίσ το ιχ α ). Α ν τ ίθ ε τ α η ε π ίπ τ ω σ η τ η ς Ν Κ σ τα Ιόνια ν η σ ιά (Κ έρ κ υ ρ α, Λ ε υ κ ά δ α ) ή τ α ν δ ιπ λ ά σ ια σ ε σ χ έ σ η μ ε αβλ,0 εκείνη τ η ς Η π ε ίρ ο υ. Σ ε α ρ ιθ μ ο ύ ς ή τα ν 0.8 / γ ια τα Ιό ν ια ν η σ ιά κ α ι 0.4 / γ ια την Ή π ε ιρ ο. 'ϊί,ίλ Λ ι5>

62 52 Γ ενικ ά φ α ίνετα ι α π ό τη μελέτη τ ω ν δ ια φ ό ρ ω ν π ε ρ ιό δ ω ν, π ω ς α π ό το 1982 μ έχρι το 1997 υ π ά ρ χ ε ι μ ια α ρ γή, α λ λ ά σ τα θ ερ ή α ύ ξη σ η τ η ς ε π ίπ τ ω σ η ς τη ς ΙΦ Π Ε στη Β ο ρ ειο δ υ τικ ή Ε λ λ ά δ α η ο π ο ία έφ θ α σ ε την π ε ρ ίο δ ο σ το 7.4/ κα το ίκους. Η κ α τα ν ο μ ή κατά φ ύ λ ο δ είχ ν ει π ω ς σ ε ό λ ο υ ς, εκτό ς τη ς Λ ε υ κ ά δ α ς, ν ο μ ο ύ ς υ π ά ρ χ ε ι μια σ τα θ ερ ή ε π ικ ρ ά τ η σ η του ά ρ ρ ε ν ο ς φ ύλου (Π ίν α κ α ς 18). Σ υ γ κ εκ ρ ιμ έν α η α ν α λ ο γ ία α ν δ ρ ώ ν / γ υ ν α ικ ώ ν κυμαίνετα ι α π ό 2.67/1 (Ν ο μ ό ς Κ έ ρ κ υ ρ α ς) σ ε 1.67/1 (Ν ο μ ό ς Ά ρ τ α ς).σ τ ο ν ο μ ό Λ ε υ κ ά δ α ς η α ν α λ ο γ ία είναι 1.98/1 υ π έ ρ τω ν γ υ ν α ικ ώ ν σ ε ιδ ιαίτερα χ α μ η λ ό ό μ ω ς α ρ ιθ μ ό α σ θ ε ν ώ ν (6 α σ θ ενείς). Η κ α τα ν ο μ ή κατά η λ ικ ία δ είχ ν ει την ύ π α ρ ξ η ε ν ό ς p la te a u η λ ικ ία ς γ ια τα έτη και μ ια μ ικ ρ ό τερ η η λ ικ ια κ ή κορυφ ή γ ια τα έτη ά ν ω τω ν 55. Α ξ ιο σ η μ ε ίω τ ο είνα ι ότι μ ό ν ο 27 α σ θ ε ν ε ίς (14% ) α ν ή κ ο υ ν σ ε η λ ικ ίε ς κάτω τ ω ν 2 5 ετώ ν (Π ίν α κ α ς 19). Ε π ιπ λ έ ο ν ο α ρ ιθ μ ό ς τω ν θ α ν ά τ ω ν σ ε αυτή τη ν σ ε ιρ ά κ α τα γ ρ α φ ή ς ή ταν ιδ ια ίτερ α χ α μ η λ ό ς με 5 θ α ν ά τ ο υ ς δ ια π ισ τ ω μ έ ν ο υ ς μ έχρ ι την π α ρ ο υ σ ία σ η και δ η μ ο σ ίευ σ η α υ τή ς τη ς κα τα γ ρ α φ ή ς. Έ ν α ς α σ θ ε ν ή ς α π ε β ίω σ ε λ ό γ ω κ α ρ κ ίν ο υ α γ ν ώ σ το υ π ρ ω τ ο π α θ ο ύ ς εσ τίας, έ ν α ς α π ό π ν ε υ μ ο ν ικ ή εμ β ο λή, έ ν α ς α π ό χ ο λ α γ γ ε ιο κ α ρ κ ίν ω μ α και δ ύ ο α σ θ εν είς α π ό το ξικ ό μ εγ ά κο λο. Ε ν δ εικτικ ά, ο ε π ιπ ο λ α σ μ ό ς ν ε ο π λ α σ ιώ ν σ ε κ α λ ά μ ελ ετη μ έν ο υ ς φ α κ έλ ο υ ς α σ θ ενώ ν ήταν 3.7% (8 α π ό α σ θ εν είς). Α π ό το υ ς α σ θ ε ν ε ίς α υτο ύς, έ ν α ς α π ε β ίω σ ε λ ό γ ω κ α ρ κ ίν ο υ α γ ν ώ σ το υ π ρ ω τ ο π α θ ο ύ ς εσ τίας, έ ν α ς α π ό χ ο λ α γ γ ε ιο κ α ρ κ ίν ω μ α,έ ν α ς υ π ε β λ ή θ η σ ε νεφ ρ εκτο μ ή λ ό γ ω υ π ε ρ ν εφ ρ ρ ώ μ α τ ο ς, τρ εις α σ θ ε ν ε ίς υ π ε β λ ή θ η σ α ν σε κολεκτο μ ή λ ό γ ω in situ α δ ε ν ο κ α ρ κ ιν ώ μ α τ ο ς π α χ έ ο ς ενέρ ο υ και δ ύ ο γ υ ν α ίκ ες δ ιε γ ν ώ σ θ η σ α ν με κ α ρ κ ίν ο μ αστού. Ο ε π ιπ ο λ α σ μ ό ς τ ω ν χ ε ιρ ο υ ρ γ ικ ώ ν ε π ε μ β ά σ ε ω ν σ τη ν π α ρ ο ύ σ α σ ε ιρ ά τ ω ν α σ θ εν ώ ν ήταν 3.2% γ ια τους α σ θ ε ν ε ίς μ ε Ε Κ και 10.8% γ ια το υ ς α σ θ ε ν ε ίς με Ν Κ.

63 Π ίν α κ α ς 17.Ε τή σ ια επίπτωση της ιδιοπαθούς φ λεγμονώ δους πάθησης τω ν εντέρων στη Βορειοδυτική Ελλάδα για τα έτη (οι αριθμοί σ τις παρενθέσεις αντιπροσω πεύουν το ανώ τερο και κατώτερο ό ριο στο 95% επίπεδο στατιστικής σημανπκότητας). Ετήσιο επίπτωση της ελκώδους κολίτιδας κοι της αδιευκρίνιστης κολίτιδας στους νομούς κοι στο σύνολο τ τ χ Βορειοδυτικής Ελλάδος (ονά 100,000 κατοίκους) Ν. Ιωαννίνων Ν. Αρτος Ν.Πρέβεζος Ν. Θεσηρωτίος Ν. Κέρκυρος Ν. Λευκάδος Ηπειρος Ιόνια νησιά ΒΔ Ελλάδα ,9 (4,6-6,4) 5,1 (3,7-5,9) 3,3 (2,2-4,1) 2,8 (1,6-3,9) 3,9 (2,5-4,8) 4,3 (2,4-5,6) 4,0 (2,5-5,3) 4,0 (2,3-6,3) 4,4 (3,3-5,2) 2,1 (1,2-3) 1,7 (0,6-3,6) 1,4 (0,3-4,1) 4,7 (3,9-4,9)... 4,3 (3,4-4,7).Λ Α. (3-4,6).. 2,0 (1,2-2,8) 4,5 (3,9-4,8) 3,6 (3-4) ,0 (5,5-8,9) 4,9 (2,4-6,!) 3,7 (1,5-5,3) 4,8 (2,3-7,7) 8,7 (6-10,3) 2,4 (0,5-7) 6,1 (4,9-7,!) 7,8 (5 5-9,3 ) 6,6 (5,3-6,9) 4 V ' w <----- Ετήσιο επίπτωση τ τ κ νόσου του Crohn στους vouooc και στο σύνολο της Βορειοδυτικής Ελλάδος (σνά 100,000 κατοίκους) Ν. Ιωαννίνων Ν. Αρτος Ν.Πρέβεζος Ν. Θεσπρωτίας Ν. Κέρκυρος Ν. Λευκάδας Ηπειρος Ιόνια νησιά ΒΔ Ελλάδα ,6 (0,4-1) 0,3 (0,1-0,8) (0-0,7) _ -0,3 (0-1) 1,0 (0,6-1,6) Ρ,οχο-ΐ) 4 1 ίρ Α -? ^ ΐ_ J>.8(0t5:l,3)_.0,5(0,4-0,7)_ ,5 (0,2-1) 0,3 (0-0,9) 0,0 (0-0,6) 0,2 (0-1,7) 0,6(0,2-1,3) 0,0 (0-1,7) 0,3 (0,1-0,6) 0,5 (0,1-1) 0,4 (0,2-0,6) ,9 (0,4-1,8) 0,2 (0-1,2) 0,6 (0-2) 0,4 (0-2) 1,8 (0,9-3,2) 0,0 (0-2,9) 0,6 (0,3-1) 1,5 (0,8-2,7) 0,9 (0,5-1,2) Ετήσιο επίπτωση της ιδιοπαθούς φλενυονώδους πάθοσικ τω ν εντέρω ν στους νομούς κ α στο σύνολο της Βορειοδυτικής Ελλάδος (ανά 100,000 κατοίκους) Ν. ΙωαννΙνων Ν. Αρτας Ν ϋρέβιζας Ν. Θεσπρωτίας Ν. Κέρκυρας Ν. Λευ κάδος Ηπειρος Ιόνκι νησιά ΒΔ Ελλάδα ,6 (5,6-7,5) 3,6 (2,6-4,7) V R 0-5,4) 4,3 (2,8 5,8 ) - A J J & k M L 8^5,8)...4,8(3,9-S,7). 5,1 (4,6-5,6) ,6 (4,4-6,7) 3,0 (1,8-4,2) 4,4 (2,6-6) 4,2 (2,5-6,6) 2,7(1,7 3,7) 1,4 (0,3-4,1) 4,6 (3,8-5,3) 2,5 0,6-3,3) 4 (3,4-4,6) ,9 (7,1-10,8) 5,1 (3,1-7,2) 4,1 (2,3-6,9) 5,2 (2,8-8,7) 10,6 (8-13) 2,4 (0,5-7) 6,8 (5,6-7,9) 9,3 (7,1-11,4) 7,4 (6,4-8,4)