ΑΠΟΚΡΥΦΙΣΜΟΣ-ΑΣΚΗΤΙΣΜΟΣ-ΑΝΘΡΩΠΟΣΟΦΙΑ

Transcript

1 ΑΠΟΚΡΥΦΙΣΜΟΣ-ΑΣΚΗΤΙΣΜΟΣ-ΑΝΘΡΩΠΟΣΟΦΙΑ Σκοπός : οι καταρτιζόμενοι να πληροφορηθούν για τα φαινόμενα του αποκρυφισμού, του ασκητισμού και της ανθρωποσοφίας. Προσδοκώμενα αποτελέσματα: όταν θα έχετε ολοκληρώσει τη μελέτη αυτή της υποενότητας θα είστε σε θέση να : Να προσδιορίζετε εννοιολογικά τον αποκρυφισμό, τον ασκητισμό και την ανθρωποσοφία. Να κατανοείτε την επίδραση του συγκρητισμού στον αποκρυφισμό και την ανθρωποσοφία. Να συγκρίνετε τον Ορθόδοξο ασκητισμό με τον ασκητισμό των «άλλων» θρησκευμάτων» Α. ΑΠΟΚΡΥΦΙΣΜΟΣ Έννοιες κλειδιά : Αποκρυφισμός. Ασκητισμός. Ανθρωποσοφία. Γνωρίσματα του αποκρυφισμού. Κριτική αποτίμηση του αποκρυφισμού. Ασκητισμός «εκτός» Χριστιανισμού. Ορθόδοξος Μοναχισμός. Στάινερ. Εννοιολογικοί προσδιορισμοί αποκρυφισμός ο [apokrifizmós] Ο17 : σύνολο θεωριών, πρακτικών ή τελετουργιών που βασίζονται στην ύπαρξη και στην υποτιθέμενη γνώση του κόσμου των πνευμάτων και των άγνωστων και υπεραισθητών δυνάμεων του σύμπαντος: Aσχολείται με τον αποκρυφισμό. Επιστήμη και ~ δε συμβιβάζονται. Οπαδός του αποκρυφισμού. [λόγ. απόκρυφ(ος) -ισμός μτφρδ. γαλλ. occultisme (-isme = -ισμός)] Προλεγόμενα : 1

2 Αποκρυφισμός : Γενικός χαρακτηρισμός, ο οποίος αναφέρεται σε θεωρίες και πρακτικές γύρω από τον κόσμο των πνευμάτων και τις άγνωστες δυνάμει του σύμπαντος και του ανθρώπινου πνεύματος. Ο αποκρυφισμός έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα, όπου υπήρχαν δυο κατηγορίες επιστημών : η εξωτερική (λαϊκή) και η εσωτερική, στην οποία δικαίωμα είχαν αποκλειστικά οι «μυημένοι», που βέβαια ανήκαν στην ιερατική τάξη. Μια από τις βασικές αντιλήψεις του Αποκρυφισμού είναι η ιδέα ότι στο απώτερο παρελθόν υπήρξε απόλυτη συστοιχία της γνώσης του ανθρώπου και της φύσης, αλλά αργότερα αυτή η συστοιχία διαταράχθηκε και γι αυτό πρέπει να αποκατασταθεί με μεθόδους ανάπτυξης των ανώτερων πνευματικών δυνάμεων του ανθρώπου και την εξιχνίαση της μέσα σε παλαιά ιερά κείμενα. Όλες οι δραστηριότητες γύρω από την παραψυχολογία, την τηλεπάθεια, την τηλεκινησία, τον πνευματισμό, την αλχημεία, τη νεκρομαντεία, τη χειρομαντεία, τη χαρτομαντεία κ.λ.π. ανήκουν στα φαινόμενα του Αποκρυφισμού. (Γιαννουλάτος, 2015). Χαρακτηριστικά γνωρίσματα του αποκρυφισμού Το σύνολο των διδασκαλιών για την ύπαρξη απόκρυφων, μυστικών, αόρατων δυνάμεων που δρουν στον κόσμο και καθορίζουν την τύχη του ανθρώπου αποκαλείται αποκρυφισμός. Συνεπώς αποκρυφισμός είναι η μη θρησκευτική ενασχόληση με ότι δεν μπορεί να γίνει αντιληπτό με τις φυσικές γνωστικές ικανότητες του ανθρώπου ή είναι εντελώς απρόσιτο με τις γνωστικές δυνάμεις του. (Θεοδώρου, 1962). Χαρακτηριστικά γνωρίσματα του αποκρυφισμού είναι : 2 1. Η ενότητα του σύμπαντος και η αλληλεπίδραση του φυσικού-κοσμικού με το ψυχικό-ανθρώπινο στοιχείο. Τα δυο συστατικά στοιχεία της πραγματικότητας (ύλη-πνεύμα, φύση-ψυχή, κόσμοςάνθρωπος) θεωρούνται όχι αντιθετικά αλλά συμπληρωματικά, ως δυο διαφορετικές όψεις της μιας ενιαίας και αδιαίρετης αλήθειας. 2. Η αναγωγή του ψυχικού στο φυσικό στοιχείο. Εξαιτίας της συμπληρωματικότητας τους θεωρείται ότι η φύση εμπερικλείει την ψυχή. Έτσι καθετί που αφορά στην ψυχή παραπέμπεται στη φύση για να ερμηνευθεί επαρκώς. Συνέπεια τούτου είναι η καλλιέργεια της αστρονομίας και της αστρολογίας, των μαθηματικών και της αριθμοσοφίας, της χημείας και της αλχημείας. 3. Ο ανορθολογισμός και ο μυστικισμός. Ο λόγος αναστέλλεται ενώπιον της φύσης και της ψυχής. Το απόκρυφο και το αόρατο θεωρούνται αυθεντικότερα ερμηνευτικά στοιχεία σε σύγκριση προς το ορατό και το επιστημονικά εξηγήσιμο. Ο αποκρυφισμός επιδίδεται στη διαχείριση του αόρατου για να χειραγωγήσει το ορατό. 4. Η προτεραιότητα της ανάγκης στη φύση αντί της ελευθερίας της βούλησης. Καθετί πιστεύεται ότι υπόκειται στην τυφλή αναγκαιότητα, υπακούει σε αδήριτη νομοτέλεια και υφίσταται κάτω από το

3 κράτος της μοίρας του. Η ανάγκη μέσα στη φύση του κόσμου και του ανθρώπου έχει την απόλυτη προτεραιότητα απέναντι στην ελευθερία της βούλησης. 5. Ο ελιτισμός του αποκρυφισμού. Σε κάθε περίπτωση πιστεύεται ότι ένας μικρός αριθμός ανθρώπων με έκτακτα πνευματικά προσόντα και ενστικτώδεις έμφυτες δυνάμεις είναι ικανός να «μυηθεί» στις απόκρυφες διδασκαλίες με τις παρεπόμενες μυστικές τελετουργίες. Έτσι δημιουργείται και νομιμοποιείται η συγκρότηση μιας «ελίτ», μιας πνευματικής ολιγαρχίας από «μύστες» που εισάγουν, «μυσταγωγούν», κάποιους στα «μυστικά» των απόκρυφων δυνάμεων που κυβερνούν το σύμπαν. (Μπέγζος, 2006). Ιστορική πορεία του αποκρυφισμού Η ιστορική πορεία του αποκρυφισμού ξεκινά από την αρχαιότητα και μάλιστα από την Ελληνιστική Αλεξάνδρεια με τον ακμάζοντα συγκρητισμό των μυστηριακών λατρειών της Ανατολής, όπου κυκλοφορούνται τα «ερμηνευτικά κείμενα» του θεωρούμενου πρωτεργάτη του αποκρυφισμού Ερμή Τριμέγιστου. Τότε κωδικοποιούνται οι δυο κυριότερες απόκρυφες πρακτικές, η αλχημεία και η αστρολογία. Στον Μεσαίωνα ο αποκρυφισμός καταδιώκεται από τον επίσημο χριστιανισμό, αλλά επιβιώνει με λανθάνοντα τρόπο στις αιρέσεις του γνωστικισμού (μανιχαϊσμός, Παυλικιανοί, Βογόμιλοι, Καθαροί) και του Ιουδαϊσμού (Καββάλα), σε μάγους και μάγισσες, σταυροφόρους, ροδόσταυρους και ιπποτικά τάγματα. Στην Αναγέννηση γνωρίζει απρόσμενη άνθηση με την εκ νέου κυκλοφορία των ερμηνευτικών κειμένων και τη μετάβαση από τη μαγεία στην επιστήμη, από την αλχημεία στη χημεία και από την αστρολογία στην αστρονομία, Ο νεότερος διαφωτισμός ανακόπτει επίσημα τη προέλαση του αποκρυφισμού, μολονότι στο περιθώριο του και μέσα στο πλαίσιο του τεκτονισμού υιοθετούνται πολλά στοιχεία των απόκρυφων μυστικών παραδόσεων του προχριστιανικού κόσμου. Νεώτερα θρησκειολοφιλοσοφικά κινήματα, όπως η ανθρωποσοφία, η θεοσοφία κ.ά. συνεχίζουν την αποκρυφιστική παράδοση με ιδιάζοντα τρόπο και σε συνδυασμό με την ινδουιστική θρησκευτικότητα. Παρακμιακές επιβιώσεις του αποκρυφισμού είναι σατανισμός με τη διάδοση μορφών της μαγείας και η εκλαϊκευση της αστρολογίας σε ευρύτερες λαϊκές μάζες. (Μπέγζος, 2006). 3

4 Κριτική αποτίμηση του αποκρυφισμού Μια κριτική αποτίμηση του αποκρυφισμού επισημαίνει ως θετικό στοιχείο τη διάσωση, έστω με λανθάνοντα και ασαφή τρόπο, της μεταφυσικής αναζήτησης του καταναλωτικού ανθρώπου της νεωτερικότητας, καθώς και την πρόταξη ενός ολιστικού, οικοσυστημικού κοσμοειδώλου στους αντίποδες του αναγωγισμού της νεωτερικότητας. Στα αρνητικά του αποκρυφισμού εγγράφονται η ενίσχυση του ατομικισμού, η παραθεώρηση του κοινωνικού στοιχείου και η ενδυνάμωση του ανορθολογισμού. Ο αποκρυφισμός προσφέρει μια ατελέσφορη λύση στα πιεστικά προβλήματα της κρίσης της νεωτερικότητας, την οποία παρακάμπτει χωρίς να την αντιμετωπίζει. (Μπέγζος, 1995). Ασκητισμός Εννοιολογικοί προσδιορισμοί Τρόπος ζωής ο οποίος συνίσταται στην αυθυπέρβαση του ατομικισμού με την εξάσκηση της ανθρώπινης βούλησης προκειμένου αυτή να επικυριαρχήσει στα πάθη της ανθρώπινης φύσης. Βασική έννοια του ασκητισμού, όπως δηλώνεται από τη λέξη, είναι η εξάσκηση του θελήματος για την επιβολή του πάνω στη φύση του ανθρώπου. Το κακό εντοπίζεται στα πάθη που συσκοτίζουν και αμαυρώνουν τον άνθρωπο, ο οποίος καταντά δούλος της ασθενούς φύσης. Η αντίστροφη θεραπευτική διαδικασία συνίσταται στην ενίσχυσης της βούλησης και στην υπερίσχυση της πάνω στη φύση. Ο ασκητισμός αρχίζει με την κάθαρση της ψυχής από τα πάθη, συνεχίζεται με την έλλαμψη του νου και τελειώνεται με την ένωση του ανθρώπου με το θείο. Προλεγόμενα Συνώνυμα του ασκητισμού είναι ο αναχωρητισμός (από την «αναχώρηση» του άσκηση από την πόλη στην έρημο), ο μοναχισμός (από τη «μοναχική» ύπαρξη του ασκητή του μοναχού, μόνου και απομονωμένου από την κοινωνία, που εγκαταβιώνει σε «μονή», μοναστήρι, ή επιβιώνει ως «ερημίτης» στην έρημο), ο ησυχασμός (από την επιδίωξη της «ησυχίας») και ο μυστικισμός (από τη μαθητεία στη «μυστική» θεωρία και τη θητεία στη «νηπτική» παράδοση, της νήψης κάθαρσης των παθών, με σκοπό την ανάνηψη και την κάθαρση). Ο ασκητισμός προσιδιάζει στις περισσότερες εκφάνσεις του θρησκευτικού φαινομένου και βαίνει παράλληλα με τη συστηματική, δογματική και ηθική θεολογία κάθε θρησκείας, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν διατηρεί την αυτοτέλεια του ή ακόμα και τη μερική διαφοροποίηση του από το ιστορικό σώμα της θρησκευτικής του μήτρας. 4

5 Ο ασκητισμός εμφανίζεται ως διαθρησκειακό φαινόμενο με πάμπολλες αλληλεπιδράσεις και πολυποίκιλες αλληλεξαρτήσεις, που υπερπηδά κατά πολύ τα ιστορικά όρια της θρησκείας του για να επικοινωνήσει προς άλλες όμορες θρησκευτικές παραδόσεις. Η βασική θεματολογία άλλωστε συγγενεύει εκπληκτικά, σε βαθμό που να παρασύρει μερικούς ερευνητές να κάνουν λόγο για αμοιβαία αλληλεξάρτηση. Οι τρείς αναβαθμοί της μυστικής θεωρίας, δηλαδή η κάθαρση, η έλλαμψη και η ένωση, παρατηρούνται σε όλες σχεδόν τις θρησκευτικές παραδόσεις. Ασκητικές πρακτικές όπως αγαμία, πενία (πτωχεία, ακτημοσύνη, κοινοκτημοσύνη), υπακοή, νηστεία, προσευχή, αγρυπνία κ.λ.π. εμφανίζονται παντού, ανεξάρτητα από τη συγκεκριμένη θρησκευτική έναρξη του ασκητισμού. (Μπέγζος, 2006). Μοναχισμός Εκτεταμένο θρησκειοκοινωνιολογικό φαινόμενο, συνδεμένο με πολλές θρησκείες οι οποίες έχουν τάξεις Μοναχών, δηλ. πιστών που σύμφωνα με την ονομασία τους, υπηρετούν το Άγιο αποκομμένοι από την κοσμική ζωή. Ο ασκητισμός έξω από τον χριστιανισμό. Κλασική χώρα του εξωχριστιανικού μοναχισμού είναι οι Ινδίες. Ήδη στον προβουδδιστικό βραχμανισμό υπήρχαν εκεί περιπλανώμενοι ασκητές και μορφές μοναστικής ζωής. Ο μοναχισμός γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη με τα αντρικά και γυναικεία μοναχικά τάγματα του Τζαϊνισμού και του Βουδδισμού τα οποία διαμόρφωσαν την όλη θρησκευτική ζωή, εφόσον επέβαλαν την αντίληψη ότι μόνο ο μοναχός μπορεί να βρει τη σωτηρία με την απελευθέρωση του από τα δεσμά του Κάρμα δηλ. από τις κακές συνέπειες προηγούμενης ύπαρξης του. Τα τάγματα αυτά επέβαλαν αποφυγή της θανάτωσης ή του τραυματισμού ζωϊκών όντων, φιλαλήθεια, σεξουαλική αποχή και εγκράτεια, ακτημοσύνη, σεβασμό της ξένης περιουσίας, λιτή διατροφή μια φορά την ημέρα, αποφυγή του χορού, της μουσικής και των θεαμάτων, περιφρόνηση των αρωμάτων, ύπνο πάνω στη γη, απαγόρευση του αγγίγματος του χρυσού η του αργύρου κ.ά. Ο Μαχαγιάννα-Βουδδισμός, που κατέκτησε το Θιβέτ και απλώθηκε στην Άπω-Ανατολή, επέβαλε το ιδεώδες της Μποντασάττβα, κατά το οποίο ο μοναχός πρέπει να τα ελευθερώνει από τους πόνους. Σε μερικά βουδδιστικά τάγματα επιτράπηκαν ο γάμος και το να γίνονται οι Μοναχοί μέσα στον κόσμο Ιερείς. 5

6 Η πιο σημαντική μορφή του Βουδδιστικού Μοναχισμού είναι το Ζέν. Στην Κίνα η μοναστική ζωή του Ταοϊσμού αναπτύχθηκε σύμφωνα με τα βουδδιστικά πρότυπα. Στον Ινδουισμό η μοναστική συμβίωση οπισθοχωρεί μπροστά στη διάδοση του ατομικού Ασκητισμού περιπλανώμενων επαιτών. Στην ανατολή υπάρχουν και μοναχικά τάγματα συνδεδεμένα με τη λατρεία του Σίβα ή του Βίσνου. Οι Αζτέκοι ιερείς στο Μεξικό, όπως και «οι Παρθένες του Ηλίου» στους Ίνκας ζούσαν σε μοναστικές κοινότητες. Στην περιοχή της Μεσογείου τα ασκητικά ιδεώδη διαδόθηκαν κυρίως με την επίδραση των Νεοπυθαγορείων, των Κυνικών και των Νεοπλατωνικών. Στο Ισραηλιτικό έδαφος το ασκητικό πνεύμα καλλιεργήθηκε από τους Ρεχαβίτες, τους θεραπευτές και τους Εσσαίους στους οποίους μάλλον ανήκε και η κοινότητα του Κουμράν. Στο Μωαμεθανισμό ο μοναχισμός εκπροσωπείται από τους Σουφιστές και τους Δερβίσες. Τον 9 ο αιώνα ο μυστικός της Βαγδάτης Abd-un-gadir ali Gilani ίδρυσε μοναστική αδελφότητα, η οποία σήμερα έχει μεγάλη επίδραση στον Ινδικό και Πακιστανικό Χώρο. (Θεοδώρου, 1962). Σκοπός και προσπάθεια των μουσουλμάνων μυστικών, των σούφι, υπήρξε η υπέρβαση της ατομικότητας, ο εκμηδενισμός του εγώ, η πλήρης παράδοση στον Αλλάχ, η αγαπητική προσκόλληση στον Θεό. (Για τις πηγές, την ιστορική διαδρομή, βλ. Ισλάμ. Πνευματικά ρεύματα. Σουφισμός.) Οι πρώιμοι «σούφι» (sufi) υιοθέτησαν τα πρότυπα ασκητισμού και την πνευματικότητα των χριστιανών αναχωρητών της ερήμου. Το μάλλινο ένδυμα «σούφ», από το όποιο μάλλον προήλθε το όνομά τους, υπενθυμίζει αυτή την επίδραση. Στο μεγαλύτερο ποσοστό του ο ισλαμικός μυστικισμός θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ως ερωτικός. Πολλά κείμενα των σούφι φανερώνουν εκπληκτική ομοιότητα στο πνεύμα, ακόμα και στην έκφραση, συγχρόνων τους μυστικών της δυτικής Χριστιανοσύνης. Κατά την πρώτη περίοδο του Σουφισμού η έκφραση του θείου έρωτα είχε χαρακτήρα συγκρατημένο και εναρμονιζόταν με την ατμόσφαιρα του Κορανίου και των Χαντίθ. Αργότερα απέκτησε δική του ορμή και πάθος. Στον πρώτο αυτό ερωτικό μυστικισμό δεσπόζει η ευγενική μορφή της Rabic al-cadawiya (θάν. 801 μ.χ.). Με ερωτική αφοσίωση στον Θεό, αδιαφορεί για κάθε ανταμοιβή, ανησυχία η φόβο. Από τις ωραιότερες προσευχές των μυστικών παραμένει η περίφημη δέηση της: «Αν σε λατρεύω από τον φόβο της Κολάσεως, ρίξε με στο πυρ της Κολάσεως. Κι αν σε λατρεύω με την ελπίδα του Παραδείσου, απόκλεισε με από τον Παράδεισο. Αλλ' αν σε λατρεύω μόνο για χάρη Σου, μη μου στερήσεις το αιώνιο κάλλος Σου!». Οι νεοπλατωνικές κατηγορίες, πού υιοθέτησαν μερικοί πρωταγωνιστές του Σουφισμού, δυνάμωσαν θεωρητικά τη μυστική κίνηση μέσα στο Ισλάμ, αλλά ευνόησαν και την ανάπτυξη στους κόλπους της ενός 6

7 είδους μονισμού. Απόψεις του Πλωτίνου υιοθέτησε ο al-junaid (θαν. 910 μ.χ.),όμως με την ευφυΐα και τη σύνεση του παρέμεινε μέσα στην ισλαμική ορθοδοξία. Στον κόσμο αυτό, εφόσον βρίσκεται σε μεταρσίωση και ένωση με τον Θεό, ο μυστικός είναι γεμάτος χαρά. Με τον Τζουνάιντ, η μυστική θεολογία των σούφι έφθασε σε ωριμότητα και συστηματική ενότητα. Τα καθιερωμένα σύνορα της μουσουλμανικής θρησκευτικότητας ξεπέρασε σε μιά έκρηξη εκστατικής βιωματικής εμπειρίας ο al-hallaj (θάν. 922 μ.χ.). Ξεκινώντας από τη βεβαιότητα ότι ο Θεός είναι αγάπη και ότι δημιούργησε τον άνθρωπο κατ' εικόνα Του, τόνισε ότι ο άνθρωπος πρέπει να ανακαλύψει μέσα του τη θεία εικόνα και να φθάσει στην ένωση με τον Θεό. Μερικές από τις ιδέες του, όπως η φράση «Είμαι η αλήθεια» (πού μάλλον εκφράζει μιά παροδική συναίσθηση της ταυτότητας με τον Θεό, η οποία χαρίσθηκε άνωθεν), προκάλεσαν την αγανάκτηση των ορθοδόξων μουσουλμάνων, που τον καταδίκασαν σε σταύρωση. Ύστερα από την καταδίκη αυτή, οι σούφι έγιναν πιο προσεκτικοί στις διατυπώσεις και αινιγματικοτεροι στις εκφράσεις τους. Η ερωτική ορολογία αποτέλεσε το δυναμικότερο εκφραστικό τους μέσο. Με τη βοήθεια σειράς ασκήσεων, που οδηγούν σε εκστασιακές καταστάσεις, η αγάπη αυτή φθάνει στη βεβαιότητα της ενώσεως με τον Θεό, τόσο που οι μουσουλμάνοι μυστικοί να ζητούν να λειώσουν μέσα στη θεία αγάπη. Στην πλειοψηφία τους οι μουσουλμάνοι ασκητές έδειξαν σεβασμό στις βασικές ισλαμικές αρχές. Ορισμένες όμως ακραίες διατυπώσεις και πρακτικές των σούφι δημιούργησαν μεγάλη καχυποψία στους εκπροσώπους του παραδοσιακού Ισλάμ. Η αντίθεση έφθασε κατά τον 10ο αι. σε έντονη αντιπαράθεση. τη γεφύρωση του χάσματος ανάμεσα στο σουννιτικό Ισλάμ και τον Σουφισμό πέτυχε ο al-ghazali (θαν μ.χ.). Αφού αναζήτησε μέσα στην άσκηση και τη μυστική εμπειρία το Απόλυτο, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι αυτό δεν αποκτάται με θεωρητική ενασχόληση, αλλά βιώνεται μέσα σε προσωπική αλλαγή και έκσταση. Έθεσε την εμπειρία πάνω από το γράμμα του νόμου και εδραίωσε τον ισλαμικό ορθόδοξο μυστικισμό, παλινορθώνοντας στο κέντρο της ισλαμικής ευσέβειας το δέος ενώπιον του Θεού και εναρμονίζοντας θεολογία και μυστικό βίωμα. Από τα πιο αγαπητά βιβλία των σούφι παραμένουν τα δίστιχα του Jalal al-din al-rumi (θάν μ.χ.). Οι δερβίσηδες θεωρούν το βιβλίο αυτό ιερό και το τοποθετούν κοντά στο Κοράνιο. Τα κείμενα του, γεμάτα από εικόνες και δυνατές ιδέες, διατυπωμένα με έξοχο ποιητικό τρόπο, καθόρισαν τη μετέπειτα πορεία του ισλαμικού μυστικισμού. Με τον Ibn carabi (θάν μ.χ.) έγινε ζωηρότερη η εξάρτηση από τον Νεοπλατωνισμό και η κίνηση προς τον μονισμό. Ο αλ-άραμπι, που μαζί με τον αλ-γαζάλι θεωρούνται οι φιλοσοφικότεροι των σούφι, δεν εγκατέλειψε την εικονική ερωτική γλώσσα και προσπάθησε να ολοκληρώσει το νεοπλατωνικό του δράμα με την κορανική διδασκαλία περί ανθρώπου και Θεού. Ο Θεός πάντοτε υπερβαίνει τη δημιουργία, 7

8 αλλά με τη μεσολάβηση του ανθρώπου ο δημιουργημένος κόσμος επιστρέφει στην πρωταρχική του ενότητα. Οι διδασκαλίες του τελικά μαρτυρούν δογματική αδιαφορία, αποκλίνοντας σε πανθεϊστικές αντιλήψεις. Στην κατά συνθήκη ευσέβεια των κρατούντων, οι σούφι αντιδρούσαν με τρόπο σιωπηλό, βιωματικό και συχνά συγκλονιστικό. Μετά τον 12ο αί., το σουφικό μυστικό ρεύμα οδήγησε στη δημιουργία των μουσουλμανικών μοναχικών κοινοτήτων (ταρίκα). Πολλοί, αναζητώντας τη μυστική εμπειρία, κατέφευγαν σ' ένα γέροντα που ανελάμβανε την καθοδήγηση τους με βασικό στοιχείο αυτής της μαθητείας όχι τόσο τη γνωσιολογική κατάρτιση, όσο την πνευματική και ψυχική ανάπτυξη τους. Η διαδικασία αυτή απαιτούσε οργανωμένη κοινότητα, και καθεμιά από αυτές ανέπτυσσε τα δικά της κέντρα, όπου διαβίωναν τα μέλη της, τους δικούς της κανόνες, αρχές, τελετές, μυστικά, πνευματική ατμόσφαιρα. Δεν σημαίνει ότι όλα τα μέλη τους θα μπορούσαν να θεωρηθούν μυστικοί. Εντούτοις, μέσα στην ατμόσφαιρα τους καλλιεργήθηκε, με επιμέλεια και προσδοκία, το μυστικό βίωμα. Από τις πιο γνωστές περιπτώσεις είναι οι δερβίσηδες, που με τελετουργικούς χορούς και με άλλα μέσα επιδίωκαν την έκσταση, για να πλησιάσουν τον Θεό. Καθώς τα τάγματα των δερβίσηδων εξαπλώνονταν σε διάφορα μέρη, η μυστική διάθεση και ζωή έφθανε σε όλα τα στρώματα του ισλαμικού κόσμου και η αναζήτηση μυστικών εξάρσεων και οραμάτων πήρε μεγάλες διαστάσεις. Στις μέρες μας παρουσιάζεται και πάλι νέα αναζωπύρωση του σουφικού ενδιαφέροντος. ( Ορθόδοξος Ασκητισμός Οι απαρχές του. Ο μοναχισμός αποτελεί έναν από τους πανάρχαιους εκκλησιαστικούς θεσμούς ο οποίος γνώρισε στο διάβα των αιώνων εξελίξεις και σχηματικές αλλαγές στην οργάνωσή του, αλλά εν τη ουσία του παραμένει αμετάτρεπτος και αναλλοίωτος, με σαφή προσανατολισμό και σκοπό. Κατά τους τρείς πρώτους αιώνες της Εκκλησίας, αρκετά πρίν την κατάπαυση των διωγμών επί Μ. Κων/νου, ενεφανίσθησαν ευσεβείς Χριστιανοί, οι οποίοι έφευγαν από τον κόσμο για να επιδοθούν, απερίσπαστοι από βιοτικές μέριμνες και κοσμικούς θορύβους, στην άσκηση και την προσευχή. Ενώ άλλοι αναχωρούσαν στην έρημο για να αναζητήσουν εκεί όχι απλώς μία ασφάλεια από τους κινδύνους ενός διεφθαρμένου πολιτισμού, αλλά την πλήρη εκείνη προσφορά της ζωής τους στο Θεό. Έτσι έχουμε την ανάπτυξη του πρώιμου ερημιτικού μοναχισμού. Τον 4ο αιώνα όμως ο Χριστιανισμός εισέρχεται σε μια νέα περίοδο της ιστορικής του πορείας. Ο διωγμός παύει, η Κωνσταντίνιος ειρήνη επικρατεί, η Εκκλησία πλέον τιμάται και προστατεύεται από το κράτος, αποκτά πλούτη, προνόμια. Αυτό έχει ως συνέπεια την εμφανή εκκοσμίκευσή της. Τότε ακριβώς το 8

9 παράδειγμα των ολίγων μεμονωμένων αναχωρητών των τριών πρώτων αιώνων βρίσκει μυριάδες μιμητών. Ιδρύονται Σκήτες, Λαύρες, Κοινόβια μεγάλα και πάμπολλα. Ο μοναχισμός πλέον μεγαλύνεται, οι άγιοι πατέρες της ερήμου λάμπουν στον εκκλησιαστικό ουρανό διότι «χειρ Κυρίου ην μετ αυτών», και απλώνεται από την Αίγυπτο και τη Λυβίη, στο Σινά, στην Παλαιστίνη, στη Συρία, στον Όλυμπο της Βιθυνίας, στο Άγιον Όρος και σε όλον τον τότε γνωστό κόσμο. Οι μοναχοί υπενθυμίζουν το σκοπό της ζωής. Οι μοναχοί λοιπόν θα αποτελέσουν επί αιώνες το αντίβαρο μιας εκκλησίας ευτυχισμένης και μακαρίας, και την απτή μαρτυρία και διαρκή υπόμνηση του αληθινού προορισμού του ανθρώπου: να γίνει «τέλειος» ως ο Πατήρ αυτού ο εν ουρανοίς. Στην ιστορία της Ορθοδόξου Ανατολής οι ερημίτες, οι αναχωρητές, οι ασκητές, οι στυλίτες, αλλά και οι μεγάλες μοναχικές κοινότητες- όπως το Στούδιο της Κων/πόλεως- οι οποίες θα φέρουν την «έρημο» μέσα στην καρδιά των μεγάλων πόλεων, θα αναδειχθούν με την σιωπή τους, τον λόγο τους, τα γραπτά τους, την όλη βιωτή τους, μεγαλοφωνότατοι κήρυκες του «ενός χρεία εστί». Διαπρυσίως θα κηρύξουν, θα αναγγείλουν, θα υπενθυμίσουν ότι ο σκοπός της μοναχικής ζωής, αλλά και όλων των βαπτισμένων Χριστιανών είναι η επίτευξη κατά το δυνατόν της εν Χριστώ τελειότητος. «Θεραπευτική αγωγή». Πράξη και θεωρία. Ο μοναχισμός ως γνήσιος εκφραστής της αυθεντικής εκκλησιαστικής παραδόσεως λειτουργεί ανέκαθεν ως οδοδείκτης της πορείας που πρέπει να ακολουθηθεί για τη βίωση αυτής της εφικτής τελειότητος. Οι μοναχοί διήνυσαν ή διανύουν τα στάδια της θεραπευτικής αγωγής και τα διδάσκουν σε όλους τους χριστιανούς ως εμπειρίες πλέον και αναφαίρετες γνώσεις. Όλοι οι απόγονοι του Αδάμ πρέπει να διανύσουν τα στάδια της καθάρσεως, του φωτισμού και της θεώσεως για να φθάσουν στην τελειότητα, στην κατά χάριν θέωση. Οι άγιοι πατέρες ως διδάσκαλοι του μοναχισμού και φωστήρες της όλης Εκκλησίας εδίδαξαν και τα μέσα και τους τρόπους που πρέπει να μετέλθη όποιος πράγματι επιθυμεί την θεραπεία από τα πάθη του και την απόκτηση της υγείας του. Βασικότατο γνώρισμα του μοναχισμού είναι αυτή η καθ ολοκληρίαν εφαρμογή αυτής της θεραπευτικής αγωγής. Αν θέλουμε να δούμε την ουσία του ορθόδοξου μοναχισμού πρέπει να μελετήσουμε τους μακαρισμούς και όλες γενικά τις εντολές του Χριστού. Οι μοναχοί ξεκινούν την αγωνιστική πορεία τους για τα τρία στάδια της πνευματικής ζωής, την κάθαρση, το φωτισμό και τη θέωση, με την αυτογνωσία, την ταπείνωση, την μετάνοια, την κάθαρση της καρδιάς και φθάνουν μέχρι την επιθυμία για διωγμό και μαρτύριο. Κατ ουσίαν επιθυμούν να βιώσουν πλήρως την εντολή του Θεού «αγαπήσεις Κύριον τον Θεόν σου εξ όλης της καρδίας σου και εξ όλης της ψυχής σου και εξ όλης της διανοίας σου και τον πλησίον σου ως σεαυτόν». 3 αποταγές, 3 σταυροί, 3 αναγεννήσεις. 9

10 Όλοι όσοι επιθυμούν να εισέλθουν στο μοναχικό στάδιο για να αγωνισθούν και να νικήσουν, και για να έχουν συνεργό Αυτόν που «εξήλθε νικών και ίνα νικήση», καλούνται σε μία τριπλή αποταγή, απάρνηση, απέκδυση. Η πρώτη αποταγή είναι η διαρκής αποταγή του κόσμου και επεκτείνεται σε ολόκληρη τη ζωή του μοναχού. Η δεύτερη αποταγή είναι η «εκκοπή του ιδίου θελήματος» και η τρίτη αποταγή είναι η αποταγή της «κενοδοξίας». Αυτές οι τρείς αποταγές αντιστοιχούν με την άρση των τριών σταυρών που σηκώνει ο μοναχός σε όλη του τη ζωή. Ο πρώτος σταυρός είναι εξωτερικός και επιβάλλεται από τις συμφορές και τις θλίψεις, ο δεύτερος σταυρός είναι η εσωτερική πάλη του ανθρώπου με τα πάθη και τις επιθυμίες και ο τρίτος σταυρός είναι η ολοκληρωτική παράδοση στο θέλημα του Θεού. Όμως οι τρείς αποταγές και οι τρείς σταυροί συνδέονται και με τις τρείς αναγεννήσεις, που επιτυγχάνονται με την κάθαρση της καρδιάς, τον φωτισμό του νού και τη θέωση. Επομένως οι τρείς αποταγές, οι τρείς σταυροί και οι τρείς πνευματικές γεννήσεις είναι η διαρκής πορεία του μοναχού προς την πνευματική ολοκλήρωσή του. Όλος αυτός ο δια βίου αγώνας των μοναχών συνιστά την άσκηση και σκοπός της ορθοδόξου αυτής ασκητικής αγωγής είναι η καθαρή προσευχή και η απάθεια. Οι τρείς μοναχικές υποσχέσεις. Εντός του πλαισίου αυτού ο κάθε μοναχός δίνει τρείς υποσχέσεις ενώπιον του Θεού: Η πρώτη υπόσχεση είναι η υπόσχεση υπακοής. Πολλοί είναι αυτοί που νομίζουν ότι αυτό που διακρίνει τον μοναχισμό από την συνηθισμένη ζωή των ανθρώπων είναι η αγαμία. Αλλά οι Άγιοι Πατέρες και οι σύγχρονοι ασκητές αποδίδουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον και βάρος στην υπακοή. Η υπακοή γίνεται μέσα στην προοπτική να απαλλαγεί ο μοναχός από το ισχυρό πάθος της φιλοδοξίας. Ο μοναχός αγωνίζεται να είναι συνεπής και να καλλιεργεί αυτήν την υπόσχεση- αρετή έχοντας ως πρότυπο τον ίδιο τον Κύριό του Ιησού Χριστό ο οποίος έγινε «υπήκοος έως θανάτου». Έτσι, ενώ η παρακοή του Αδάμ, που είχε τις ρίζες της στο πάθος της φιλοδοξίας, έγινε αιτία θανάτου, η υπακοή του μοναχού στο θέλημα του Θεού νεκρώνει το φοβερό αυτό πάθος και χαρίζει την ταπείνωση, την προσευχή, την θέωση. Η δεύτερη υπόσχεση- αρετή είναι η παρθενία η οποία διακρίνεται σε σωματική και ψυχική και θεραπεύει το πάθος της φιληδονίας. Για τον μοναχό η βασική και αναμφισβήτητη δικαίωση αυτής της υποσχέσεως βρίσκεται στο υπόδειγμα της ζωής που έδωσε ο ίδιος ο Κύριος, «υπόδειγμα δέδωκα υμίν». Μόνον ένας ανόητος θα τολμήσει να πεί ότι η ζωή του Χριστού ήταν «αφύσικη». Αυτή η καθ όλα ει δυνατόν ομοίωση προς τον Θεό είναι και ο έσχατος σκοπός και η ύψιστη έννοια της υπάρξεως των ανθρώπων. Η μοναχική παρθενία- αγνεία βεβαίως δεν θεμελιώνεται στην απόρριψη του ευλογημένου από τον Θεό και την Εκκλησία γάμο, αλλά στην άνευ όρων αγάπη προς τον Θεό. Η τρίτη θεμελιώδης υπόσχεση- αρετή είναι η ακτημοσύνη η οποία θεραπεύει το πάθος της φιλαργυρίαςπλεονεξίας. Η ακτημοσύνη μαζί με τις δύο προηγούμενες υποσχέσεις- αρετές αποτελεί μία αδιάλυτη ενότητα με σκοπό να φθάσει την καθαρά προσευχή και συγχρόνως μια τελειοτέρα εξομοίωση με τον Θεάνθρωπο Ιησού Χριστό, ο οποίος «ουκ έχει που την κεφαλήν κλίνη». Ο μοναχός καλείται να ζήσει εν 10

11 πτωχεία, αλλά περισσότερο οφείλει να αγωνισθεί εναντίον του «πάθους της κτήσεως» (πλεονεξίας), της «αγάπης των χρημάτων» (φιλαργυρία) και των «πραγμάτων». Η αγάπη της ιδιοποιήσεως εξορίζει την αγάπη στον Θεόν και στον πλησίον. Οι τρείς αυτές υποσχέσεις- αρετές, Υπακοή, Παρθενία, Ακτημοσύνη συνιστούν την ουσία της Ορθοδόξου ασκήσεως και οδηγούν στην ΦΙΛΟΘΕΪΑ- ΦΙΛΑΝΘΡΩΠΙΑ η οποία πολεμά την μητέρα των τριών ισχυρών παθών, φιλοδοξίας, φιλαργυρίας, φιληδονίας, την ΦΙΛΑΥΤΙΑ. Γιατί η προσευχή είναι το κύριο έργο του μοναχού; Δυνάμει των ανωτέρω όλη η άσκηση του μοναχού συνίσταται στην αναζήτηση μιας συμφωνίαςσυμπτώσεως της θελήσεως και της ζωής του ασκουμένου με την θέληση και τη ζωή του Θεού. Δηλαδή χωρίς την ενέργεια της Θείας Χάριτος η οποία σφραγίζει αυτούς τους ασκητικούς αγώνες, όλα τα αγωνίσματα μένουν ένα έργο ανθρώπινο και κατά συνέπεια φθαρτό. Αυτή η σύμπτωση- συμφωνία του θελήματος του Θεού και της θελήσεως του ασκουμένου εκφράζεται και πραγματοποιείται ουσιωδώς στην προσευχή και γι αυτό το λόγο η προσευχή αποτελεί την κορυφή όλης της ασκητικής δραστηριότητας. Η προσευχή είναι το κύριο έργο του. Η προσευχή είναι η εργασία του αλλά και η ανάπαυσή του. Περισσότερο από την εργασία ή την ανάπαυσή του, η προσευχή είναι η ζωή του μοναχού. Η ζωή του είναι προσευχή και η προσευχή είναι η ζωή του. Η προσευχή μπορεί να ποικίλλει επ άπειρον και κατά την μορφή και κατά την ποιότητα. Και βεβαίως εννοούμε εκτός από την λατρευτική προσευχή, κυρίως την νοερά, καρδιακή προσευχή, την ΚΑΘΑΡΑ ΠΡΟΣΕΥΧΗ που είναι και η τελειότερη μορφή της. Γι αυτήν την προσευχή ο αββάς Βαρσανούφιος ο Μέγας λέγει: «Ψυχή τελεία εστί το λαλείν τω Θεώ αρεμβάστως, εν τω συνάγειν όλους τους λογισμούς αρεμβάστως μετά των αισθήσεων». Καρποί της καθαρής προσευχής, όπως αναφέρει ο Άγιος Γρηγόριος Νύσσης, είναι «η απλότης, αγάπη, ταπεινοφροσύνη, καρτερία, ακακία και τα τοιαύτα». Για να φθάσει ο μοναχός στην καθαρή προσευχή εγκαταλείπει τα πάντα. Και η εγκατάλειψη αυτή αποτελεί την ουσία της μοναστικής απαρνήσεως. Η προσευχή για να αποδώσει τους καρπούς της στον αρμόδιο καιρό αυτών πρέπει να καλλιεργείται σ ένα περιβάλλον ησυχίας σωματικής και ψυχικής. Αυτή είναι κατά την Ορθόδοξη Παράδοση η ησυχία των αισθήσεων, των λογισμών και της καρδίας. Μετάνοια. Είναι απαραίτητο να τονισθεί στο σημείο αυτό ότι η όλη άσκηση του μοναχού και του κάθε πιστού η προσπάθεια για να γίνει δεκτή από το Θεό πρέπει να συνοδεύεται από την μετάνοια. Κατά τον Άγιο Ιωάννη τον Δαμασκηνό μετάνοια είναι η επάνοδος της ψυχής εκ του παρά φύσιν στο κατά φύσιν. Η λέξη «μετάνοια» σημαίνει μ ε τ α β ο λ ή του ανθρώπου, αλλαγή, μετάβαση από μια κατάσταση σε άλλη. Η ζωή του μοναχού είναι μία ζωή συνεχούς εσωτερικής μετανοίας υπ αυτήν την έννοιαν. Είναι μία αδιάκοπη 11

12 αναζήτηση του Θεού, κάθε ημέρα. Ο Θεός είναι το «ύδωρ το ζων» και ο μοναχός είναι ο αείποτε διψών τον Θεόν και στη μετάνοια υπάρχει μία δίψα του Θεού απεριόριστη. Μέγιστη η προσφορά του μοναχισμού. Η ορθόδοξη ασκητική αγωγή λοιπόν μέσω της οδού της καθάρσεως, φωτισμού, οδηγεί τον μοναχό ασφαλώς στην θέωση, στην εμπειρική γνώση του Θεού, με τη συνεργεία βεβαίως της θείας χάριτος. Επειδή ο μοναχισμός διατηρεί εν χρήσει αυτήν την ορθόδοξο μέθοδο θεραπείας του ανθρώπου και της κατά χάριν θεώσεως, τα μέγιστα συνέβαλε στην διατύπωση και την διατήρηση των δογμάτων της Εκκλησίας, τα οποία δεν είναι τίποτε άλλο παρά η διατύπωση αυτής της ζωής της θεώσεως. Γράφει ο Άγιος Ιγνάτιος Μπριτσιανίνωφ:«Οι μοναχοί έχουν δώσει εις την Εκκλησίαν του Χριστού πνευματικούς ποιμένας, οι οποίοι με λόγους όχι της ανθρώπινης σοφίας, αλλά του πνεύματος, επικυρωμένους με θαύματα, έχουν οδηγήσει και στερεώσει την Εκκλησίαν. Ιδού διατί η Εκκλησία μετά την περίοδον των Μαρτύρων κατέφυγε εις την έρημον. Εκεί κατέφυγεν η τελειότης Του, η πηγή του φωτός Του, η κυρία δύναμις της στρατευομένης Εκκλησίας. Τι ήσαν ο Χρυσόστομος, ο Μέγας Βασίλειος, ο Επιφάνιος, με μίαν λέξιν όλοι οι άγιοι πνευματικοί ποιμένες; Εστερέωσαν την πίστιν, κατήγγειλαν και συνέτριψαν τας αιρέσεις. Χωρίς τους μοναχούς ο Χριστιανισμός δεν θα είχεν εξαφανισθή από τον κόσμον;». Τολμηρή τοποθέτηση σχετικά με το μοναχισμό! Αλλά έτσι μέσα στην Εκκλησία αξιολογήθηκε η σπουδαιότητα του ορθοδόξου μοναχισμού και των γνησίων φορέων και εκφραστών του πνεύματός του, των αγίων πατέρων δηλαδή. Μπορούμε με άνεση πλέον να υποστηρίξουμε, βάσει των όσων εν συντομία αναφέραμε παραπάνω, ότι ο μοναχισμός είναι η δόξα και το καύχημα της Εκκλησίας. Ο Άγιος Γρηγόριος Νύσσης έλεγε ότι στο σώμα του Χριστού, στην Εκκλησία, οι μοναχοί αποτελούν την κόμη της κεφαλής. Όπως η κόμη της κεφαλής αφ ενός μεν αποτελείται από «νεκρές» τρίχες, αφ ετέρου δε είναι η ομορφιά του ανθρώπου, έτσι και οι μοναχοί είναι οι νεκρωμένοι κατά κόσμον, αλλά συγχρόνως είναι η δόξα της Εκκλησίας. Η προσφορά του ορθοδόξου μοναχισμού από την γέννησή του έως σήμερα είναι τεράστια και σωτηριώδους σημασίας για όλον τον κόσμο. Διατηρεί κατά πρώτον λόγο ακέραια την μέθοδο θεραπείας και θεώσεως, και κατά δεύτερον λόγο αίρει με αυταπάρνηση και τον σταυρό της δογματικής ακριβείας. Επίσης, παρά την δριμύτατη κριτική των ανθρώπων, οι μοναχοί προσεύχονται αδιαλείπτως για την σωτηρία όλων των ανθρώπων. Ο Άγιος Σιλουανός ο Αθωνίτης γράφει: «Ο κόσμος νομίζει πως οι μοναχοί είναι ανώφελο γένος. Έχουν όμως άδικο να σκέφτονται έτσι. Δεν ξέρουν πως ο μοναχός προσεύχεται για όλον τον κόσμο. Δεν βλέπουν τις προσευχές του και δεν γνωρίζουν με πόση ευσπλαχνία τις δέχεται ο Κύριος. Οι μοναχοί κάνουν μεγάλο πόλεμο με τα πάθη και γι αυτόν τον αγώνα τους θα είναι μεγάλοι κοντά στο Θεό». Ο μοναχισμός ενώπιον του Θεού. 12

13 Τελειώνοντας τα ολίγα εν περιλήψει περί μοναχισμού παραθέτουμε ένα αξιόλογο κείμενο του Σεραπίονος Θμουπόλεως (4ος αιών.) όπου με ζωηρό ύφος και λόγο διαγγέλεται η ενώπιον του Θεού τιμή και αξία της μοναχικής πολιτείας: «Πόσο υπερέχει στην τιμή το άγιο σχήμα σας! Πόση ευωδία πνευματική αποπνέει! Πόσο μεγάλο είναι το επάγγελμα που διαλέξατε! Κανένας λόγος δεν μπορεί να το εξυμνήσει! Ώ επάγγελμα που αγγίζεις τον ουρανό! Ώ επάγγελμα που συνδέεσαι με το Θεό! Ώ επάγγελμα που μοιάζεις με αγγέλους! Ώ επάγγελμα που διασώζεις το «κατ εικόνα»! Ώ επάγγελμα που παραστέκεσαι κοντά στο Θεό! Ώ επάγγελμα που είσαι για το Θεό το πιο τίμιο! Ώ επάγγελμα με το οποίο σώζεται ο κόσμος! Μακαρίζοντάς σας κάποιος δίκαια θα μπορούσε να πει: μακάριοι οι άμωμοι εν οδώ, οι πορευόμενοι εν νόμω Κυρίου». Ανθρωποσοφία. Εννοιολογική προσέγγιση. Θρησκειολογική κίνηση που προέκυψε από τη διάσπαση της θεοσοφίας στα τέλη του 19 ου αιώνα και εντάσσεται στο κλίμα του αποκρυφισμού. Ιδρυτής της «ανθρωποσοφίας» είναι ο Ρούντολφ Στάινερ ( ), Γερμανός αποκρυφιστής ρωμαιοκαθολικής προέλευσης, μελετητής του Γκαίτε και του Δαρβίνου, γενικός γραμματέας της γερμανικής θεοσοφικής εταιρείας του Βερολίνου ( ), από την οποία αποχώρησε για να ιδρύσεις το 1913 στο Ντόρναχ της Ελβετίας τη δική του «ανθρωποσοφική εταιρεία», με εκπαιδευτήρια τα οποία γνωρίζουν άνθηση μέχρι και σήμερα κυρίως στη γερμανόφωνη Ευρώπη. (Μπέγζος, 2006). Σε αντίθεση με την μηχανοποίηση και την ισοπέδωση το νεότερου αισθήματος ζωής, η Ανθρωποσοφία σε σύνδεση ιδιαίτερα με τον Γνωστικισμό και την Ινδική Πνευματικότητα, επιδιώκει βαθύτερη γνώση και ζωή εν πνεύματι, που γίνεται προσιτή με προγραμματισμένη μελέτη και ενδοσκόπηση. Όπως σε κάθε μορφή Θεοσοφίας έτσι και στην Ανθρωποσοφία, παράλληλα με τις αποκρυφιστικές, επενεργούν και αισθητικές παρορμήσεις (παράδειγμα ο συμβολισμός των χρωμάτων). Αντίθετα η θεμελίωση νέας Επιστήμης με εξαίρεση την πρακτική Παιδαγωγική, παραμένει μάλλον αίτημα παρά πραγμάτωση. Χριστιανική εκδοχή της ανθρωποσοφίας ιδρύθηκε το 1922 από το F. Rittelmeyer ως Εκκλησία με την επωνυμία Χριστιανική Κοινότητας». (Ρούσσος, 2015) Οι θρησκευτικές δοξασίες της Ανθρωποσοφίας είναι σαφώς αντιχριστιανικές και αποτελούν μια χαρακτηριστική περίπτωση συγκρητισμού. Ουσιαστικά είναι σύνθεση πολλών και ετεροκλήτων στοιχείων όπως Γνωστικών, Μανιχαϊστικών, Καββαλιστικών, Θεοσοφικών και Χριστιανικών. Αυτή η συγκρητιστική σύνθεση είχε οδηγήσει παλαιότερα τον A. Mager να χαρακτηρίσει τις θρησκευτικές δοξασίες της Ανθρωποσοφίας ως "τραγελαφικό συγκρητισμό". 13

14 Μεταξύ θεοσοφιστών και ανθρωποσοφιστών υφίστανται συγκλίσεις και αποκλίσεις. Δεδομένου ότι οι πρώτοι έθρεψαν τους τελευταίους, είναι αυτονόητη η θρησκειοφιλοσοφική συγγένεια τους, που εντοπίζεται στον αποκρυφισμό όπως καλλιεργήθηκε από την Μπλαβάτσκυ (Νέα Υόρκη, 1875, ίδρυση της πρώτης Θεοσοφικής Εταιρείας») και τις διαδόχους μετά τον θάνατο της (1891), οι οποίες μετακινήθηκαν στην Ινδία (Μπενάρες, Βομβάη, Μαντράς) συνδυάζοντας την ευρωπαϊκή «θεοσοφία» με τον Ινδουισμό. Η απόκλιση τους επισημαίνεται με το πρώτο σχίσμα της θεοσοφίας, που ήταν η ανθρωποσοφία του Στάινερ το 1913 και αναφέρεται σε πρακτικότερες επιδόσεις, πολύ πέρα από του ψυχοκινητικούς μηχανισμούς του μέντιουμ Μπλαβάτσκυ, προς την κατεύθυνση της προσφοράς κοινωνικού εκπαιδευτικού και φιλανθρωπικού έργου που εμπνέεται από θρησκειοφιλοσοφική διδασκαλία του αποκρυφισμού. (Μπέγζος, 2006). ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΟΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ Γιαννουλάτος, Α. (2015). Αποκρυφισμός. Οι Θρησκείες τομ. 7. Αθήνα : Εκδοτική Αθηνών. Θεοδώρου, Ε. (1962) Αποκρυφισμός. Στο Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαιδεία. Αθήνα : Μαρτίνος. Θεοδώρου, Ε. (1962) Μοναχισμός. Στο Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαιδεία. Αθήνα : Μαρτίνος. 14

15 Μπέγζος, Μ. (2006). Εισαγωγή στη Θρησκειολογία. Αθήνα : Ελληνικά Γράμματα. Μπέγζος, Μ. (1995). Φαινομενολογία της Θρησκείας. Αθήνα : Ελληνικά Γράμματα. Ρούσσος, Ε. (2015). Ανθρωποσοφία. Οι Θρησκείες τομ. 7. Αθήνα : Εκδοτική Αθηνών F%CE%BA%CF%81%CF%85%CF%86%CE%B9%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82&dq= ΥΠΕΡΣΥΝΔΕΣΜΟΙ

16 16 ΔΗΜΟΣΙΟ ΙΕΚ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ