ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΛΑΤΙΝΙΚΩΝ ΧΡΟΝΟΙ ΕΓΚΛΙΣΕΙΣ ΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Transcript

1 ΧΡΟΝΟΙ ΕΓΚΛΙΣΕΙΣ ΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ 31

2 ΑΚΟΛΟΥΘΙΑ ΧΡΟΝΩΝ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΛΑΤΙΝΙΚΩΝ Αρκτικοί χρόνοι στη Λατινική Α) ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ Β) ΠΑΡΑΚΕΙΜΕΝΟΣ µε σηµασία ΕΝΣΤ. Γ) ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ ( απλός και συντελεσµένος ) Ιστορικοί χρόνοι στη Λατινική Α) ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΣ Β) ΥΠΕΡΣΥΝΤΕΛΙΚΟΣ Γ) ΠΑΡΑΚΕΙΜΕΝΟΣ µε σηµασία ΑΟΡΙΣΤΟΥ Ακολουθία των χρόνων είναι ο καθορισµός του ΧΡΟΝΟΥ του ρήµατος της δευτερεύουσας πρότασης που εκφέρεται µε ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ από το χρόνο του ρήµατος της κύριας πρότασης που την εξαρτά. Για να έχουµε ακολουθία των χρόνων πρέπει στο κείµενο να υπάρχει το σχήµα : Κύρια πρόταση + δευτερεύουσα πρόταση µε ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ Έτσι, στην ακολουθία χρόνων έχουµε 1) αρκτικός χρόνος + δευτερεύουσα πρόταση σύγχρονο µε ΥΠΟΤ. ΕΝΕΣΤΩΤΑ 2) αρκτικός χρόνος + δευτερεύουσα πρόταση προτερόχρονο µε ΥΠΟΤ. ΠΑΡΑΚΕΙΜ. Στο ΠΑΡΟΝ 3) αρκτικός χρόνος + δευτερεύουσα πρόταση υστερόχρονο µε ΥΠΟΤ. ΕΝΣ ενεργ. Περιφρ.συζ. 1) ιστορικός χρόνος + δευτερεύουσα πρόταση σύγχρονο µε ΥΠΟΤ. ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΥ 2) ιστορικός χρόνος + δευτερεύουσα πρόταση προτερόχρονο µε ΥΠΟΤ. ΠΑΡΑΚΕΙΜ. Στο ΠΑΡΕΛΘΟΝ 3) ιστορικός χρόνος + δευτερεύουσα πρόταση υστερόχρονο µε ΥΠΟΤ. ΠΑΡΑΤΑΤ. ενεργ. περιφραστικής συζυγίας Σηµ.1 : Οι δευτερεύουσες προτάσεις : βουλητικές ενδοιαστικές πλάγιες ερωτηµατικές εκφέρονται πάντα µε ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ συµπερασµατικές τελικές 32

3 Σηµ.2 : Σύγχρονο = πράξη σύγχρονη µε εκείνη του ρήµατος της κύριας πρότασης. Πρότερόχρονο = πράξη προτερόχρονη ( που προηγείται χρονικά ) από εκείνη του ρηµ. της κύριας πρότασης. Υστερόχρονο = πράξη υστερόχρονη ( που έγινε µετά ) από αυτή του ρήµατος της κύριας πρότασης. ευτερεύουσες προτάσεις στις οποίες ισχύει κανονικά η ακολουθία των χρόνων. 1. Αναφορικές ( όταν εκφέρονται µε υποτακτική ) 2. Αιτιολογικές ( όταν εκφέρονται µε υποτακτική ) 3. Εναντιωµατικές ( όταν εκφέρονται µε υποτακτική ) 4. Παραχωρητικές ( όταν εκφέρονται µε υποτακτική ) 5. Πλάγιες Ερωτηµατικές ( όταν εκφέρονται µε υποτακτική ) 6. Χρονικές ( όταν εκφέρονται µε υποτακτική ) ευτερεύουσες προτάσεις στις οποίες ισχύει ιδιόµορφα η ακολουθία των χρόνων : ηλ. ( αρκτικός χρόνος + δευτερ. µε Υποτ.Ενεστ. ιστορικός χρόνος + δευτερ. µε Υποτ. Πρτ. ) 1. τελικές 2. συµπερασµατικές 3. βουλητικές 4. ενδοιαστικές 5. προτάσεις του quominus και του quin. ευτερεύουσες προτάσεις στις οποίες δεν ισχύει η ακολουθία των χρόνων : 1. απλές παραβολικές 2. υποθετικές παραβολικές 3. υποθετικές Σηµ.: Το απαρέµφατο του ΕΝΕΣΤΩΤΑ και το απαρέµφατο του ΜΕΛΛΟΝΤΑ, λογίζονται ως αρκτικός χρόνος µετά από ρήµα αρκτικού χρόνου και ως ιστορικός χρόνος µετά από ρήµα ιστορικού χρόνου. Ρήµα αρκτικού χρόνου + απαρεµφ. ΕΝΣΤ./ ΜΕΛΛ. = αρκτικός χρόνος Ρήµα ιστορικού χρόνου + απαρεµφ. ΕΝΣΤ./ΜΕΛΛ. = ιστορικός χρόνος ΜΕΤΟΧΗ 1. µετοχή ΕΝΣΤ. = πράξη σύγχρονη µε το ρήµα 2. µετοχή ΜΕΛΛ. = πράξη υστερόχρονη από το ρήµα. 3. µετοχή παθ. ΠΡΚ = πράξη προτερόχρονη από το ρήµα. 33

4 ΠΙΝΑΚΑΣ ΤΗΣ ΑΚΟΛΟΥΘΙΑΣ ΤΩΝ ΧΡΟΝΩΝ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΛΑΤΙΝΙΚΩΝ ΚΥΡΙΑ ΠΡΟΤΑΣΗ + ΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΑ ΠΡΟΤΑΣΗ ΜΕ ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ : Ρήµα αρκτικού χρόνου α) ΕΝΣΤ. σύγχρονο (ενστ./πρκ. /µελλ. ) β) ΠΡΚ. προτερόχρονο γ) ΕΝΣΤ. Ενεργ.περιφρ. υστερόχρονο ενστ. συζυγίας (-urus sim ). ΚΥΡΙΑ ΠΡΟΤΑΣΗ + ΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΑ ΠΡΟΤΑΣΗ ΜΕ ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ : Ρήµα ιστορικού χρόνου α) ΠΡΤ. σύγχρονο (πρτ. / πρκ. / υπερσ. ) β) ΥΠΕΡΣ. προτερόχρονο γ) ΠΡΤ.Ενεργ.περιφρ. υστερόχρονο αορ. συζυγίας (-urus essem ). ΑΦΑΙΡΕΤΙΚΗ ΑΠΟΛΥΤΗ ( µετοχή ) Όταν το υποκείµενο της µετοχής δεν έχει καµία σχέση µε το υποκείµενο ή το αντικείµενο του ρήµατος, τότε η µετοχή και το υποκείµενό της τίθενται σε πτώση αφαιρετική που ονοµάζεται απόλυτη. Η µετοχή διατηρεί και στην περίπτωση αυτή την επιρρηµατική της χρήση. Στα Λατινικά η χρήση της απόλυτης µετοχής είναι πολύ πιο συχνή απ ότι στ αρχαία ελληνικά. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η λατινική δεν διαθέτει ενεργητική µετοχή για το παρελθόν. Υποκείµενο µετοχής υποκείµενο ή αντικείµενο του ρηµ. Μετοχή + το υποκείµενο της σε αφαιρετική = αφαιρ. απόλυτη Ι ΙΟΜΟΡΦΗ ΑΠΟΛΥΤΗ ΑΦΑΙΡΕΤΚΗ Εντελώς ιδιόµορφη είναι η απόλυτη αφαιρετική που αποτελείται από ένα υποκείµενο + ένα ουσιαστικό ( που δηλώνει αξίωµα, ηλικία, επάγγελµα ) ή ειδικό επίθετο. Ιδιόµορφη απόλυτη αφαιρετική = Υποκείµενο + ουσιαστικό ( αξίωµα,ηλ., επάγγ. ) ή Υποκείµενο + ειδικό επίθετο. Πχ Cicerone puero hoc accidit Cicerone consule hoc accidit Cicerone vivo accidit Στην ιδιόµορφη αφαιρετική απόλυτη έχουµε 2 λέξεις από τις οποίες : α) η µια λειτουργεί ως «υποκείµενο» και µπορεί να είναι : i. Όνοµα, ii. Προσωπική ή δεικτική αντωνυµία. β) η άλλη λειτουργεί ως «κατηγορηµατικός προσδιορισµός» στο «υποκείµενο» και µπορεί να είναι : i. Ουσιαστικό που δηλώνει αξίωµα / τίτλο πχ rex, consul, imperato, praetor. Ακόµα µπορεί να δηλώνει επάγγελµα / ικανότητα πχ dux, index, socius. Τέλος µπορεί να δηλώνει ηλικία πχ puer, adulesce, senex, iuvenis. ii. Ειδικό επίθετο που δηλώνει ιδιαίτερη θέση πχ adversus, salvus, διάθεση, κατάσταση πχ secundu, vivus, integer, validus. 34

5 Γνήσια αφαιρετική απόλυτη το Υποκείµενο της επιρ. µετοχής σε αφαιρετική πτώση δεν έχει καµµία απολύτως συντακτική ή λογική σχέση µε τους κύριους όρους της πρότασης στην οποία ανήκει η µετοχή. Νοθή αφαιρετική απόλυτη µετοχή παθητικού ΠΡΚ σε αφαιρ. + ποιητ. που ταυτίζεται λογικά µε το Υ του ρήµατος της πρότασης στην οποία βρίσκεται η µετοχή. ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ α) ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΕΣ ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΕΣ β) ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΕΣ ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΕΣ α) ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΕΣ ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΕΣ - Εισάγεται µε : quod quod + οριστική - Εκφέρονται µε : οριστική - Χρησιµεύουν ως : προσδιορισµός της αιτίας - Βρίσκονται : µετά από ρήµατα ψυχικού πάθους πχ gandeo, queror, indignor) β) ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΕΣ ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΕΣ - Εισάγονται µε τους συνδέσµους : quod, quia, quoniam ( quando ) - Εκφέρονται µε ΟΡΙΣΤΙΚΗ αντικειµενική αιτιολογία ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ υποθετική ή υποκ. αιτιολογία - cum + ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ : αιτιολογική πρόταση γιατί η αιτιολογία είναι το αποτέλεσµα εσωτερικής λογικής διεργασίας. - ηλώνουν την ΑΙΤΙΑ του περιεχοµένου µιας άλλης πρότασης, συνήθως της κύριας - Ακολουθία χρόνων ισχύει όταν στην αιτιολογική υπάρχει Υποτακτική. ΤΕΛΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ - Εισάγονται µε : τον σύνδεσµο ut, ne - Εκφέρονται : πάντα µε Υποτακτική - Είναι : επιρρηµατικές προτάσεις και εκφράζουν τον σκοπό για τον οποίο γίνεται η πράξη µιας άλλης πρότασης, συνήθως της κύριας. - quo + τελική πρόταση + συγκριτικός βαθµός επιθέτου ή επιρρήµατος. ΑΚΟΛΟΥΘΙΑ ΧΡΟΝΩΝ (Ι ΙΟΜΟΡΦΗ) Οι τελικές προτάσεις εκφέρονται : α) µετά από αρκτικό χρόνο : µε ΥΠΟΤ. ΕΝΣΤ. β) µετά από ιστορικό χρόνο : µε ΥΠΟΤ. ΠΡΤ. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ α) ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΕΣ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΕΣ β) ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΕΣ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΕΣ α) ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΕΣ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΕΣ - Εισάγονται µε : ut (t, (-) ut non, ut nemo, ut numquam - Εκφέρονται : πάντα µε ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ - Χρησιµεύουν ως : ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ 35

6 - Εκφράζουν : (i) αποτέλεσµα ή συνέπεια (ii) γεγονός ή συµβάν (iii) κάτι που αποµένει ή υπολείπεται (iv) είναι υποκείµενο απρ. εκφράσεων ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΛΑΤΙΝΙΚΩΝ ΑΚΟΛΟΥΘΙΑ ΧΡΟΝΩΝ Οι ουσιαστικές συµπερασµατικές προτάσεις εκφέρονται : α) µετά από αρκτικό χρόνο : µε ΥΠΟΤ. ΕΝΣΤ. β) µετά από ιστορικό χρόνο : µε ΥΠΟΤ. ΠΡΤ. β) ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΕΣ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΕΣ - Εισάγονται µε : ut (+) ut non, ut nemo, ut nihil - Εκφέρονται : πάντα µε ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ γιατί στα λατινικά το αποτέλεσµα θεωρείται πάντα µία ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ. - Συνήθως στην κύρια πρόταση προηγούνται τα Επιρρήµατα : sic, ita, tam, adeo. ή οι αντωνυµίες : talis, tantus. ΑΚΟΛΟΥΘΙΑ ΧΡΟΝΩΝ Οι επιρρ. συµπερ. προτάσεις εκφέρονται : α) µε ΥΠΟΤ. ΕΝΣΤ. για το ΠΑΡΟΝ ΜΕΛΛΟΝ β) µε ΥΠΟΤ. ΠΡΤ. για το ΠΑΡΕΛΘΟΝ (Στις συµπερασµατικές προτάσεις µε το ut είναι δυνατόν να έχουµε ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ ΠΑΡ. µετά από ΙΣΤ. ΧΡ. όταν το αποτέλεσµα παρουσιάζεται ως πράξη ολοκληρωµένη στο παρελθόν.) Η ακολουθία των χρόνων δεν τηρείται: α) όταν το αποτέλεσµα δεν έχει πλήρως αποσαφηνισθεί β) όταν η ενέργεια του αποτελέσµατος ισχύει µέχρι το χρόνο του λέγοντος. Τότε, στις συµπερ. πρ. άσχετα από την εξάρτησή τους (κεφ. 28) υπάρχει: ΥΠΟΤ. ΕΝΣΤ. ΥΠΟΤ. ΠΡΚ. 1) Αντίστροφος cum C U M κύρια πρόταση σε παρατατικό ή ΥΠΕΡΥΝΤ. συνήθως µε τα µόρια : vix (vixdum), aegre + cum + οριστική ΠΑΡΑΚΕΙΜΕΝΟΥ + repente (επιρρ.) συνήθως δηλώνει αιφνίδιο γεγονός Ο αντίστροφος cum απαντάται στο µάθηµα : 14 «ibi vix dederat, repente, appatuit». 36

7 2) Ιστορικός cum (διηγηµατικός, αφηγηµατικός) α) cum + υποτακτική παρακειµένου ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΥ (σύγχρονο στο παρελθόν) β) cum + υποτακτική ΥΠΕΡΣΥΝΤΕΛΙΚΟΥ (προτερόχρονο στο παρελθόν) - Για τις διηγήσεις του παρελθόντος χρησιµοποιείται συχνά ο σύνδεσµος cum + ΥΠΟΤ. + όταν cum + υποτ. µόνο για το παρελθόν. Ο ιστορικός cum απαντάται στα µαθήµατα : α) 23 : «deinde, cum vincerent» β) 24 : «cum venisset» «cum quaererem» «cum venisset» γ) 25 : «cum dixissent» δ) 27 : «cum venisset» ε) 28 : «cum cognonisset» στ) 29 : «cum rediret» ζ) 31 : «cum revertisset» «cum abiret» η) 34 : «cum esset» «cum posuissent» θ) 35 : «cum hinberet» ι) 36 : «cum attulissent» κ) 40 : «cum instaret» 3) Επαναληπτικός cum : cum + οριστική εκφράζει επανάληψη ( = κάθε φορά που. ) δευτερεύουσα πρόταση κύρια πρόταση α) cum + οριστική ΕΝΣΤ. οριστική ΕΝΣΤ. για παρόν µέλλον ευτερεύουσα πρόταση Κύρια πρόταση Β) cum + οριστική ΠΡΤ. ή ΥΠΕΡΣ. Οριστική ΠΡΤ. ή ΥΠΡΣ. Για το παρελθόν Ο επαναληπτικός cum απαντάται στα µαθήµατα : α) 15 : << cum getit >> β) 23 : << cum intaverat >> 4) Εναντιωµατικός cum Cum + υποτακτική εκφράζει εναντίωση ( εναντιωµατικές προτάσεις ) αν και, παρόλο που, µολονότι 5) Χρονικός cum Cum + οριστική εκφράζει καθαρά χρόνο Ο χρονικός cum απαντάται στο µάθηµα : 8 << cum eris >> 6) Αιτιολογικός cum 37

8 Cum + υποτακτική εκφράζει αιτιολογία όταν αυτή παρουσιάζεται σαν το αποτέλεσµα µιας εσωτερικής λογικής διεργασίας. Βρίσκεται στις αιτιολογικές προτάσεις. Συχνά, ο αιτιολογικος cum συνοδεύεται από µόρια ή επιρρήµατα (πχ praesertim ) που µας βοηθούν να ξεχωρίσουµε από τον ιστορικό ή τον εναντιωµατικό. Ο αιτιολογικός cum απαντάται στο µάθηµα : 35 << cum exigeret >>. 1,2,3,4,5,6 o cum συντάσσεται : α) cum + οριστική β) cum + υποτακτική Συγκεντρωτικός πίνακας των χρήσεών του CUM Αντ/φος Ιστορικός Επαν/κός Εναντ/κός Χρονικός Αιτιολογικός Cum + οριστ Cum + Cum + οριστ. Cum + υποτ. Cum + οριστ. Cum + υποτ. πρκ. υποτ.πρκ. Ενες. ΥΠΡΣ. Cum tor ΠΡΤ./ΥΠΡΣ. Αιφνίδιο γεγονός «όταν ξαφνικά» «όταν» «κάθε φορά που» ενεντίωση «αν και, µολονότι, παρόλο που» χρόνο «όταν» αιτιολογία «επειδή» 2) ΕΝΑΝΤΙΩΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Είναι επιρρηµατικές προτάσεις και εκφράζουν µια πραγµατική κατάσταση παρά την οποία ισχύει το περιεχόµενο της κύριας πρότασης. - Εισάγονται : µε τους συνδέσµους α) etsi, tametsi quamquan ( + οριστική ) β) cum, licet ( + υποτακτική ) - Εκφέρονται : µε Οριστική ( etsi, tametsi, quam ) µε Υποτακτική ( cum, licet ) Στην κύρια πρόταση υπάρχει συχνά το tamen. Licet + υποτακτική : γιατί ο σύνδεσµος licet προήλθε από το απρόσ. ρήµα licet µε παράλειψη του ut + Υποτ. δηλαδή licet ut + Υπ. licet + Yπ. AΚΟΛΟΥΘΙΑ ΧΡΟΝΩΝ Ισχύει κανονικά όταν οι εναντιωµατικές προτάσεις εκφέρονται µε Υποτακτική. 4) ΠΑΡΑΧΩΡΗΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ - Είναι µια κατηγορία υποθετικών προτάσεων. 38

9 - Εκφράζουν υποθετική κατάσταση που αν δεχτούµε ότι αληθεύει δεν αναιρεί το περιεχόµενο της κύριας πρότασης. Εισάγονται µε το σύνδεσµο : etiamsi, οριστική υποτακτική Licet, quamvis, ut + υποτακτική - Εκφέρονται µε : ΟΡΙΣΤΙΚΗ ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ - Στην κύρια πρόταση υπάρχει συνήθως το tamen - Ο σύνδεσµος quamvis συχνά µπαίνει πριν από επίθετα + επιρρήµατα 5) ΑΚΟΛΟΥΘΙΑ ΧΡΟΝΩΝ - Ισχύει κανονικά όταν οι παραχωρητικές προτάσεις εκφέρονται µε ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ. 6) ΧΡΟΝΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Προσδιορίζουν χρονικά την πράξη ή κατάσταση της κύριας πρότασης. Σε σχέση µε την πρόταση που προσδιορίζουν οι χρονικές προτάσεις εκφράζουν. 1. ΤΟ ΣΥΓΧΡΟΝΟ Dum Quoad + οριστική Quamdin Α1. Παράλληλη διάρκεια ( εφόσον, όσο ) Α2. Συνεχιζόµενη πράξη ( = χρονική πρόταση ) στη διάρκεια της οποίας συµβαίνει µια άλλη πράξη ( = κύρια πρόταση ) : dum + οριστική ΕΝΣΤ. 2. ΤΟ ΠΡΟΤΕΡΟΧΡΟΝΟ Postquam Ubi Ut + οριστική ( ΠΡΚ ή ΥΠΕΡΣ. ) Simnulac Cum primum 3. ΥΣΤΕΡΟΧΡΟΝΟ antequam priuquam dum α) οριστική ( δηλώνει µόνο το χρόνο ) β) υποτακτική (δηλώνει προσδοκία ή επιδίωξη ) donec quoad CUM 1) Cum + YΠΟΤΑΚΤΙΚΗ = Ιστορικός cum ( χρησιµοποιείται µόνο για το παρελθόν ) 39

10 2) cum + ΟΡΙΣΤΙΚΗ = Χρησιµοποιείται για το παρόν + παρελθόν + µέλλον δηλ. έχει µια σειρά από ιδιαίτερες χρήσεις στις οποίες δεν µπορεί να τον αντικαταστήσει ο ιστορικός cum. Έτσι : ο cum + οριστική = α) επαναληπτικός ( εκφράζει επανάληψη ) β) αντίστροφος ΑΚΟΛΟΥΘΙΑ ΧΡΟΝΩΝ Ισχύει κανονικά όταν στη χρονική πρόταση υπάρχει ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ. 1 ο είδος ΑΝΟΙΚΤΗ ΥΠΟΘΕΣΗ ΥΠΟΘΕΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ si(nisi) + οριστική κάθε χρόνου οποιαδήποτε έγκλιση Οι συνηθισµένες µορφές του 1 ου είδους είναι : α) για το παρόν : si + οριστική ενεστ. ΕΝΣΤ. β) για το παρελθόν : si + οριστική πρκ. ΠΡΚ. γ) για το µέλλον : si + οριστική συντ. µελ. ΜΕΛΛ. 2 ο είδος ΥΠΟΘΕΣΗ ΑΝΤΙΘΕΤΗ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ( το απραγµατοποίητο ) si(nisi) + YΠΟΤ.ΠΡΤ si(nisi) + ΥΠΟΤ. ΥΠΕΡΣ. ΠΑΡΟΝ ΠΑΡΕΛΘΟΝ Στο 2 ο είδος είναι δυνατόν να έχουµε υπόθεση παρόντος και απόδοση παρελθόντος και το αντίστροφο δηλαδή : si(nisi) + ΥΠΟΤ.ΠΡΤ. si(nisi) + ΥΠΟΤ. ΥΠΕΡΣ. ΥΠΟΤ.ΥΠΕΡΣ. ΥΠΟΤ. ΠΡΤ. 3 ο είδος ΥΠΟΘΕΣΗ ΥΝΑΤΗ Η ΠΙΘΑΝΗ si(nisi) + ΥΠΟΤ.ΕΝΣΤ.ΠΑΡΟΝ-ΜΕΛΛΟΝ Στο 3 ο είδος είναι δυνατόν να έχουµε : si + ΥΠΟΤ.ΠΡΤ. ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΠΑΡΑΒΟΛΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Είναι προτάσεις επιρρηµατικές που λειτουργούν ως β όρος σύγκρισης. Ο πρώτος όρος (α όρος ) είναι µια άλλη πρόταση, συνήθως η κύρια. Ανάλογα µε το περιεχόµενό της, οι παραβολικές προτάσεις διακρίνονται σε 2 είδη : α) ΑΠΛΕΣ ΠΑΡΑΒΟΛΙΚΕΣ β) ΥΠΟΘΕΤΙΚΕΣ α) ΑΠΛΕΣ ΠΑΡΑΒΟΛΙΚΕΣ 40

11 Εισάγονται µε τους συνδέσµους ( επίθετα, επιρρήµατα που δηλώνουν ισότητα, οµοιότητα και τα αντίθετα ) + ( atque, et ) + παραβολική πρόταση. Κύρια πρόταση µε : ita, sic + ut / sicut + παραβολική πρόταση ΤΡΟΠΟΥ Ποσότητα Ένταση Ρυθµό Μέγεθος : tam + quam + επίθετα θετικού βαθµού : επιρρήµατα : ή + ρήµα : ( tanto,eo ) + ( quanto, quo ) + επίθετα συγκρ. επιρρήµατα βαθµού 1. ΒΟΥΛΗΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Εισάγονται µε : ut, ne, quominus (σπάνια ) Εκφέρονται µε : ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ (πάντα) γιατί το περιεχόµενο = επιθυµητό Είναι ουσιαστικές προτάσεις και χρησιµεύουν ως : ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ : ρηµάτων ή εκφράσεων που σηµαίνουν : διατάζω, ζητώ, παρακαλώ, προτρέπω, πείθω, αποφασίζω, επιτρέπω, φροντίζω. ΑΚΟΥΛΟΥΘΙΑ ΧΡΟΝΩΝ Οι βουλητικές προτάσεις εκφέρονται : α) µετά από αρκτικό χρόνο µε ΥΠΟΤ. ΕΝΣΤ. β) µετά από ιστορικό χρόνο µε ΥΠΟΤ. ΠΡΤ. 4) ΕΝ ΟΙΑΣΤΙΚΕΣ - Εισάγονται : α) µε το ne = φόβος µήπως γίνει κάτι β) µε το ne non ut = φόβος µήπως δεν γίνει κάτι - Εκφέρονται : πάντα µε ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ γιατί το περιεχόµενό τους αφορά κάτι ενδεχόµενο ή πιθανό. - Χρησιµεύουν ως : ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ρηµάτων που σηµαίνουν «φοβάµαι». ΑΚΟΥΛΟΥΘΙΑ ΧΡΟΝΩΝ Οι ενδοιαστικές προτάσεις εκφέρονται : α) µετά από αρκτκό χρόνο : µε ΥΠΟΤ.ΕΝΣΤ. β) µετά από ιστορικό χρόνο : µε ΥΠΟΤ.ΠΡΤ. ( Συµβαίνει να έχουµε και άλλους χρόνους όπως ΥΠΟΤ.ΠΡΤ., όταν θεωρείται ότι το περιεχόµενο της δευτερεύουσας πρότασης έχει ήδη πραγµατοποιηθεί ). 5) ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ quominus και του quin. Εισάγονται α) µετά από ρήµατα που σηµαίνουν : ( εµποδίζω / αρνούµαι ) µε το quominus ή το ne (+) β) µετά από άρνηση ή ρήµατα που σηµαίνουν : ( εµποδίζω/ αρνούµαι ) µε το quin (-) 41

12 Εκφέρονται πάντα µε ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ επειδή το περιεχόµενο εκφράζει την πρόθεση του υπ, της κύριας πρότασης Εκφράσεις Pet me stat + quominus Non multum abest + quin Facere non possum + quin Non dubito + quin ΑΚΟΛΟΥΘΙΑ ΧΡΟΝΩΝ Οι προτάσεις του quominus quin εκφέρονται α) µετά από αρκτικό χρόνο : µε ΥΠΟΤ.ΕΝΣΤ. β) µετά από ιστορικό χρόνο : µε ΥΠΟΤ. ΠΡΤ. ΠΛΑΓΙΟΣ ΛΟΓΟΣ ΕΥΘΥΣ ΛΟΓΟΣ ΠΛΑΓΙΟΣ ΛΟΓΟΣ 1. Κύριες προτάσεις κρίσεως Ειδικό απαρέµφ. + αιτιατική ( ΟΡΙΣΤΙΚΗ ) : γνώµη γεγονός α) απαρεµφ. ΕΝΣΤ. : ΣΥΓΚ. β) απαρεµφ. ΠΡΚ. : ΠΡΟΤ. γ) απαρεµφ. ΜΕΛΛ. : ΥΣΤ. 2. Κύριες προτάσεις επιθυµίας (ΥΠΟΤ.ΠΡΟΣΤ.) : επιθυµία, προσταγή, ευχή, παράκληση. Βουλητικές προτάσεις µε ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ 3. ευτερεύουσες προτάσεις ευτερ. Με ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ ( απαρεµφ.) 4. Υποθετικοί λόγοι α) Υπόθεση = πάντα υποτακτική β) Απόδοση = (i) προτάσεις κρίσεως απρµφ. (ii) προτάσεις επιθυµίας βουλητ προτ µε ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ 5. ego se / irse meus suus / ipsiuw tu ille tuus illius hie ille / is iste ille / is nune tunc hic ibi hobie illo die cras postero die abhue ad id tempus 6. Ευθείες ερωτήσεις Πλάγιες ερωτήσεις µε υποτ. ή απρµφ. 42

13 ΑΚΟΛΟΥΘΙΑ ΧΡΟΝΩΝ Ισχύει κανονικά ΠΛΑΓΙΕΣ ΕΡΩΤΗΜΑΤΙΚΕΣ Εξαρτώνται από : ερωτηµατικά, λεκτικά, γνωστικά, αποπειρατικά Εισάγονται : µε ερωτηµατικά µόρια, αναφορικές αντωνυµίες, αναφορικά επιρρήµατα Εκφέρονται : πάντα µε ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ ( γιατί θεωρείται ότι η εξάρτηση δίνει υποκειµενική χροιά στο περιεχόµενο της πρότασης ) Χρησιµεύουν ως : ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ, ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ, ΕΠΕΞΗΓΗΣΗ Πλάγιες ερωτήσεις εισάγονται και µε το si µετά από επιρρήµατα που σηµαίνουν : αναµονή ( exreeto), απόπειρα ( conot ). Επίσης εισάγονται µε το an ( an non ) µετά τα : hand scio, nescio, dubino, incertum est. Ρήµα αναπονής / απόπειρας + si πλάγια ερ. Hand scio Nescio + an (an non ) + πλάγια ερ. Dubito Incertum est. ΑΚΟΛΟΥΘΙΑ ΧΡΟΝΩΝ Ισχύει κανονικά γιατί οι πλάγιες ερωτήσεις εκφέρονται πάντα µε ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ ΕΥΘΕΙΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ = κύριες προτάσεις ΜΕΡΙΚΗΣ ΑΓΝΟΙΑΣ α) Εισάγονται µε ερωτηµ αντ και ερωτηµ επιρρ quis quantus ubi quando cur quin α) ne β) num γ) none ΟΛΙΚΗΣ ΑΓΝΟΙΑΣ 1. ΑΠΛΕΣ ΕΡ. Εκφέρονται µε ΟΡΙΣΤΙΚΗ ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ ( απορία ) 2. ΙΜΕΛΕΙΕΣ ΕΡ. α) utrum (ne)... an 43

14 β) un γ) an non ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΛΑΤΙΝΙΚΩΝ Εκφέρονται µε ΟΡΙΣΤΙΚΗ ή ΥΠΟΤ. Μερικές φορές δεν έχουν ερωτ µόριο 44 ΓΕΡΟΥΝ ΙΑΚΗ ΕΛΞΗ Είναι η µετατροπή του γερανδίου σε γερουνδιακό ( ενεργητική σύνταξη σε παθητική σύνταξη ) Τρόπος µε τον οποίο γίνεται η Γ.Ε. Α) το αντικείµενο του γερανδίου παίρνει την πτώση του γερανδίου. ( η πτώση του γερανδίου καθορίζεται από τη σύνταξή του, η οποία σύνταξη παραµένει και µετά την έλξη, γι αυτό το αντικείµενο παίρνει συντακτικά τη θέση του γερανδίου ). Β) το γεράνδιο γίνεται γερουνδιακό το οποίο συµφωνεί µε το αντικείµενο σε γένος, αριθµό και πτώση. Αλλαγές µετά τη γερουνδιακή έλξη (i) η ενεργητική σύνταξη γίνεται παθητική σύνταξη (ii) το γερουνδιακό και του υποκείµενό του συµφωνούν σε γένος, αριθµό και πτώση (iii) η µετάφραση παραµένει ενεργητική (iv) ο αριθµός και το γένος του Αντ. Υπ. δεν αλλάζει. Υποχρεωτική γερουνδιακή έλξη έχουµε α) Στο εµπρόσθετο γερούνδιο + Αντικ. αιτιατική (causa /gratia + γεν.γερ., ad /in + αιτ. γερ., de, ex, in. ab, + αφαιρ. γερ. ) β) επίθετα που σηµαίνουν «κατάλληλος» + δοτική γερανδίου + Αιτ. αιτιατική. Όχι υποχρεωτική γερουνδιακή έλξη έχουµε : α) σε απρόθετη γενική γερανδίου και σε απρόθετη αφαιρετική γερανδίου β) σε γερούνδιο και αντικείµενο ουδέτερο αντωνυµ ή ουδέτερο επιθέτου. Παραδείγµατα : causa + resecandorum + unguim γερ.έλξη πρόθεση γερουνδιακό Υποκ. σε γενική causa + resecandi + ungues πρόθεση γερούνδιο Αντ. σε αιτ. de + interficiendo + cacsare πρόθεση γερουνδιακό Υπο. Αφαιρ. de + inderficiendo + cacsarem

15 ad + eam + obiurgandam πρόθεση + υπ. απ. αιτ. Γερανδιακού ab + obiurgandum + eam πρόθεση αιτ. γερανδίου + Αντ. σε αιτ. 1)Αναφορικές προτάσεις α) Επιθετικές αναφορικές α1. προσδιοριστικές α2. προσθετικές β) Επιρρηµατικές αναφορικές γ) Ουσιαστικές αναφορικές Α. ΕΠΙΘΕΤΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΙΚΕΣ Προσδιορίζουν ένα ουσιαστικό ή αντωνυµία όπως ο επιθετικός προσδιορισµός. Εισάγονται µε αναφ. αντων. και αναφ. επιρρ. Α1. Αναφορικές επιθετικές προσδιοριστικές Προσδιορίζουν ειδικότερα την έννοιά της λέξης στην οποία αναφέρονται. Εισάγονται µε αναφ.αντ./αναφ. επιρρ. Εκφέρονται µε ΟΡΙΣΤΙΚΗ ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ ΈΛΞΗ : Η υποτακτική που υπάρχει στις προτάσεις αυτές οφείλεται συχνά (όχι πάντα ) σε έλξη δηλαδή επηρεάζεται από µια Υποτ. που προηγείται ή ακολουθεί. Α2. Αναφορικές επιθετικές προσθετικές Προσδιορίζουν ολόκληρο το περιεχόµενο µιας πρότασης. Εισάγονται µε το quod Εκφέρονται συνήθως µε οριστική quod + οριστ. Β. ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΙΚΕΣ Ισοδυναµούν µε επιρρηµατικές προτάσεις i. Αναφορικές τελικές ii. Αναφορικές συµπερασµατικές iii. Αναφορικές αιτιολογικές iv. Αναφορικές υποθετικές v. Αναφορικές παραχωρητικές εναντιωµατικές vi. Aναφορικές παραβολικές Εισάγονται µε τις εγκλίσεις των αντίστοιχων επιρρ. ή προτάσεων. 45

16 Γ. ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΙΚΕΣ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΛΑΤΙΝΙΚΩΝ Ισοδυναµούν µε ουσιαστικά Χρησιµεύουν ως ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ, ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ, ΕΠΕΞΗΓΗΣΗ Εισάγονται µε αναφρ. αντικ. / αναφ. επιρρ. Εκφέρονται µε ΟΡΙΣΤΙΚΗ / ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΙΚΗ ΑΝΤΩΝΥΜΙΑ ΑΝΑΦΟΡΙΚΟ ΕΠΙΡΡΗΜΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΗ ΠΕΡΙΟ ΟΥ Η ΗΜΙΠΕΡΙΟ ΟΥ (/) ΚΥΡΙΑ ΠΡΟΤΑΣΗ Τότε : qui is ubi ibi ΑΚΟΛΟΥΘΙΑ ΧΡΟΝΩΝ Στις επιρρηµατικές αναφορικές : Α) αναφορικές τελικές συµπερασµατικές πάντα µε ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ α) ΥΠ. ΕΝΣΤ. ( αρκτ. χρ.) β) ΥΠ. ΠΡΤ. (ιστορ.χρ.) Β) αναφορικές υποθετικές : η έγκλιση και ο χρόνος τους δικαιολογείται σύµφωνα µε τους υποθετικούς λόγους και όχι µε την ακολουθία χρόνων. Γ) αναφορικές εναντιωµατικές παραχωρητικές : η ακολουθία χρόνων ισχύει όταν εκφέρονται µε υποτακτική. ΠΡΟΣΟΧΗ : Η ακολουθία χρόνων, αναφέρεται στο χρόνο του ρήµατος ενώ η έλξη αναφέρεται στην έγκλιση του ρήµατος ( ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ ). ΜΕΤΑΤΡΟΠΗ ΠΛΑΓΙΟΥ ΛΟΓΟΥ ΣΕ ΕΥΘΥ Κατά την µετατροπή πλαγίου λόγου σε ευθύ τα ειδικά απαρέµφατα και οι κατηγορηµατικές µετοχές µετατρέπονται σε κύριες προτάσεις κρίσεως µε οριστική. Τα τελικά απαρέµφατα και οι βουλητικές προτάσεις σε κύριες προτάσεις επιθυµίας µε : - προστακτική ή µε - προτρεπτική υποτακτική ή µε - αποτρεπτική υποτακτική ή µε - απαγόρευση Οι πλάγιες ερωτηµατικές προτάσεις µετατρέπονται σε ευθείες ερωτήσεις µε : - οριστική ( πραγµατικό ) - υποτακτική ( απορηµατική ) Marito persaepe interrogabat : Quid agit puer? (Μ.23)

17 Πλάγια ερώτηση σε ευθεία ερώτηση Σε ευθεία ερώτηση χρησιµοποιούµε οριστική ενεστώτα («agit» ) Η υποτακτική παρατατικού ( «ageret» ) που υπήρχε στην πλάγια ερωτηµατική πρόταση δικαιολογούνταν εξαιτίας της εξάρτησής της από την µετοχή «interroganti», η οποία εξαρτιόταν από ρήµα ιστορικού χρόνου ( «respondebat» παρατατικός ) και δήλωνε το σύγχρονο στο παρελθόν. 2. Arria milites orabat, ut simul imponeretur (µάθηµα 23) Arria milites orabat : Simul imponar Βουλητική πρόταση σε κύρια πρόταση επιθυµίας : προτρεπτική υποτακτική Επειδή δεν υπάρχει τύπος της πορστακτικής για το α ενικό πρόσωπο χρησιµοποιούµε την υποτακτική ( προτρεπτική υποτακτική ) ή Arria milites orabat : «Milites imponite me simul» Βουλητική πρόταση σε κύρια πρόταση επιθυµίας : προστακτική Στην πρόταση αυτή έχουµε ενεργητική σύνταξη αφού δηλώνεται το υποκείµενο που θα ενεργήσει. 3. Cum ei ab ostio quaerenti Ennium ancilla dixisset eum domi non esse, Nasica sensit illam domini iussu et illum esse (µάθηµα 24) Cum ei ab ostio quaerenti Ennium ancilla dixisset : Nasica sensit illam domini iussu id dixisse et illum intus esse. Cum ei ab ostio quaerenti Ennium ancilla dixisset : «Is domi non est», Nasica sensit illam domini iussu id dixisse et illum intus esse. 4. Nasica sensit illam domini iusu id dixisse et illum intus esse (µάθηµα 24). Nasica cogitat : Illa domini iussu id dixit et ille intus est. Ειδικά απαρέµφατα σε κύριες προτάσεις κρίσεως : οριστική 5. Accipe nunc quid postea Nasica fecerit (µάθηµα 24) Interogo : Quid postea Nasica fecit? Πλάγια ερώτηση σε ευθεία ερώτηση : οριστική 6. Exclamavit Nasica se domi non esse (µάθηµα 24) Exclamavit Nasica : (Ego) domi non sum Ειδικό απαρέµφατο σε κύρια πρόταση κρίσεως ( οριστική ) 24. Cum ommes recentem esse dixissent, Cato inquit. (µάθηµα 25) Cum omnes dixissent: (Ea) recens est, Cato inquit. Ειδικό απαρέµφατο σε κύρια πρόταση κρίσεως (οριστική) 25. Atqui ante tertium diem scitote decerptam esse Carthagine. (µάθηµα 25) Is dicit eis: Atqui ante tertium diem (ea) decerpta est Carthagine Ειδικό απαρέµφατο σε κύρια πρόταση κρίσεως (οριστική) 26. Neminem credideritis patriae consulturum esse, nisi vos ipsi partiae consulueritis. (µάθηµα 25) Cato partibus dixit: Nemo partiae consulet, nisi vos ipsi partiae consulueritis (οριστική συντελεσµένου µέλλοντα) Ειδικό απαρέµφατο σε κύρια πρόταση κρίσεως (οριστική) Στο παράδειγµα αυτό έχουµε εξαρτηµένο υποθετικό λόγο α είδους, ανοικτή υπόθεση στο µέλλον, προσδοκώµενο προτερόχρονο του πραγµατικού. 47

18 28. Tum Pacuvius dixit sonora quidem esse et grandia quae scripsisset, sed videri tamen ea sibi duriora et acerbiora. (µάθηµα 27) Pacuvius dixit: Sonora quidem sunt et grandia (ea) quae scripsisti (ή: scripseras), sed videtur (ή: videtur) tamen ea mihi duriora et acerbiora. Ειδικά απαρέµφατα σε κύριες προτάσεις κρίσεως (οριστική) Η αναφορική πρόταση quae scripsisset που λειτουργεί στα πλαίσια του πλαγίου λόγου, αφού είναι προσδιοριστική σ ένα εννοούµενο ea που είναι υποκείµενο του απαρεµφάτου esse ή ουσιαστική ως υποκείµενο στο απαρέµφατο esse, στον ευθύ λόγο εκφέρεται µε οριστική ( scripsisti ή scripseras), αφού δηλώνει πραγµατικό γεγονός κι όχι υποκειµενικό, όπως στον πλάγιο λόγο. 32. Id exemplum sutorem quendam incitavit, ut corvum doceret parem salutationem (µάθηµα 29) Surot dixit: Doceam parem salutationem corvum Βουλητική πρόταση σε κύρια πρόταση επιθυµίας Η υποτακτική doceam είναι προτρεπτική, επειδή δεν υπάρχει αντίστοιχος τύπος προστακτικής. 35. Congrediamur, ut singularis proelli eventu cernatur, quanto miles Latinus Romano virtute antecellat (µάθηµα 31) Dux hostium interrogavit: Quanto miles Latinus Romano virtute antecellit? Πλάγια ερώτηση σε ευθεία ερώτηση (οριστική) Η υποτακτική της πλάγιας ερώτησης antecellat µετατρέπεται σε οριστική ( antecellit ) προκειµένου να δηλώνει πραγµατικό γεγονός και όχι κάτι το υποκειµενικό, όπως ήταν στον πλάγιο λόγο. 46. Ego non destiti omnia et sentire et dicere et facere, quae ad concordiam pertinerent. (µάθηµα 37) Ανεξάρτητος λόγος: Ego omnia et sentiebam et dicebam et faciebam, quae ad concordiam pertinebant. Τα απαρέµφατα sentire, dicere και facere θεωρούνται χρόνου παρατατικού, επειδή εξαρτώνται από ρήµα ιστορικού χρόνου ( destiti ). Η δευτερεύουσα αναφορική πρόταση quae pertinerent στον ευθύ λόγο δηλώνεται µε οριστική pertinebant, επειδή δηλώνει πραγµατικό γεγονός και έχει χάσει την υποκειµενικότητα του πλαγίου λόγου. 47. In eum locum res deducta est, ut, nisi qui deus vei casus aliqui subvenerit, salvi esse nequeamus. (µάθηµα 37) Ανεξάρτητος λόγος: Nisi qui deus vel casus aliqui subvenerit (ορισική συντελεσµένου µέλλοντα), salvi esse nequimus (nos). Στο παράδειγµα ενυπάρχει υποθετικός λόγος α είδους, ανοικτή υπόθεση στο µέλλον, προσδοκώµενο προτερόχρονο του πραγµατικού. 57. Nunc intellego, si iste in Manliana castra pervenerit, quo intendit, neminem tam stultum fore, qui non videat coniurationem esse factam, neminem tam improbum, qui non fateatur. (µάθηµα 42) Si ille (ή: is) in Manliana castra pervenerit (οριστική συντελεσµένου µέλλοντα), quo intendit, nemo tam stultus erit, qui non videat coniurationem esse factam, nemo tam improbus (erit), qui non fateatur. Ειδικά απαρέµφατα σε κύριες προτάσεις κρίσεως (οριστική) Ο εξαρτηµένος υποθετικός λόγος είναι α είδους, ανοικτή υπόθεση στο µέλλον, προσδοκώµενο προτερόχρονο του πραγµατικού. 58. Nescio enim quis possit diligere eum, quem metuat, aut eum, a quo se metui putet. (µάθηµα 44) 48

19 Interrogo: Quis possit (δυνητική υποτακτική) diligere eum, quem metuat (υποτακτική από έλξη και στα πλαίσια του πλάγιου λόγου), aut eum, a quo se metuit putet (υποτακτική από έλξη και στα πλαίσια του πλάγιου λόγου)? Πλάγια ερώτηση σε ευθεία ερώτηση Η ευθεία ερώτηση εκφέρεται µε δυνητική υποτακτική ( possit ) οι αναφορικές προτάσεις που ακολουθούν, στα πλαίσια του πλάγιου λόγου (αφού οι αναφορικές αντωνυµίες µε τις οποίες εισάγονται αναφέρονται στο αντικείµενο του απαρεµφάτου diligere ) και λόγω έλξης προς την υποτακτική που προηγείται, εκφέρονται µε υποτακτική ( metuat putet ), όπως δηλαδή ήταν αρχικά. Μπορώ όµως να έχω και άλλη µια περίπτωση την ακόλουθη: Quis potest deligere eum, quem metuat, aut eum, a quo se metui putet? Πλάγια ερώτηση σε ευθεία ερώτηση (οριστικό: πραγµατικό) 64. Curat et providet ne, intercepta epistula, nosta consilia ab hostibus cognoscatur. (µάθηµα 45) Caesar iubet: Ne cognita sint nostra cοnsilia ab hostibus! Βουλητική πρόταση σε κύρια πρόταση επιθυµίας Η υποτακτική ne cognita sint είναι απαγορευτική. Η απαγόρευση δηλώνεται µε noli, nolite + απαρέµφατο ενεστώτα ή ne + υποτακτική παρακειµένου. Θα µπορούσε όµως να χρησιµοποιηθεί και απλή υποτακτική αποτρεπτική ( ne cognoscantur ) 65. Legatum monet ut, si adire non possit, epistulam ad amentum tragulae et intra castra abiciat. (µάθηµα 45)\ Caesar legatum iubet: Si adire non potes, epistulam ad amentum traqulae adliga et intracastra abice. Βουλητική πρόταση σε κύρια πρόταση επιθυµίας (προστακτική) Η υποτακτική possit της δευτερεύουσας υποθετικής πρότασης λειτουργεί στα πλαίσια του πλάγιου λόγου και στον ευθύ λόγο θα µετατραπεί σε οριστική ( potes ), επειδή σχηµατίζει υποθετικό λόγο α είδους, ανοικτή υπόθεση. 74. Si quid durius ei videbatur, quod imperandum militibus esset, Sertorius a cerva esse monitum esse praedicabat. (µάθηµα 48) Sertorius praedicabat: Si quid durius est, quod imperandum militibus est, a cerva ego monitus sum Ειδικό απαρέµφατο σε κύρια πρόταση κρίσεως (οριστική) Στο παράδειγµα αυτό έχουµε αυτοπάθεια ( se ). Άρα, υποκείµενο του απαρεµφάτου monitum esse είναι το ίδιο το πρόσωπο που µιλά ( Sertorius ). Γι αυτό, στον ευθύ λόγο το ρήµα θα τεθεί στο α πρόσωπο ενικού αριθµού. Επιπλέον, η υποτακτική του πλαγίου λόγου esset της αναφορικής πρότασης (εξαιτίας του εννοουµένου απαρέµφατου esset ), µετατρέπεται στον ευθύ µε οριστική ( est ). 77. Praeterea praecepit ut eam postero die repente in eum locum emitteret, in quo ipse cum amicis futurus esset. (µάθηµα 48) Praeterea dixit: Eam cras repente in eum locum emitte, in quo (ego) cum amicis ero. Βουλητική πρόταση σε κύρια πρόταση επιθυµίας (προστακτική) Η αναφορική πρόταση µετατρέπει την υποτακτική του πλαγίου λόγου futurus esset σε οριστική ero, για να δηλωθεί πραγµατικό γεγονός. Επίσης, ο χρονικός προσδιορισµός postero die της αφήγησης µετατρέπεται σε ισοδύναµο χρονικό προσδιορισµό ( cras ) του ευθέως λόγου. 78. Postridie euis die Sertorius, admissis amicis in cubiculum sum, dixit eis visum in somno sibi esse cervam, quae perisset, ad se reverti: (µάθηµα 48) Sertorius dixis eis: Visum in somno mihi est cervam, quae perierat (ή perrit ή perisset), ad me reverti. Ειδικό απαρέµφατο σε κύρια πρόταση κρίσεως (οριστική) 49

20 Στην αναφορική πρόταση µπορούµε να διατηρήσουµε την υποτακτική του πλαγίου λόγου perisset ), αφού εξακολουθεί να υπάρχει εξάρτηση από απαρέµφατο ( reverti ) ή να χρησιµοποιήσουµε οριστική υπερσυντέλικου ( perierat ) ή παρακειµένου ( periit ), αγνοώντας τον πλάγιο λόγο, όπως πολλές φορές γίνεται στο σχολικό εγχειρίδιο (όπως στη σελίδα 277. άσκηση ΙΙ: η οριστική sunt ). Επιπλέον µπορούµε να σχηµατίσουµε ακόµα πιο απλό ευθύ λόγο: Sertorius dixit eis: Cerva, quae periit (ή perierat), revertit ab me. 79. Experiti enim volui, quam aequo animo me ferro essem interemptura, si tibi consilium non ex sententia cessisset. (µάθηµα 49) Interrogo te: Quam aequo animo me ferro interimam, si tibi concilium non ex sententia cesserit (οριστική συντελεσµένου µέλλοντα)? Πλάγια ερώτηση σε ευθεία ερώτηση Ο εξαρτηµένος υποθετικός λόγος που υπάρχει είναι α είδους, ανοικτή υπόθεση στο µέλλον, προσδοκώµενο προτερόχρονο του πραγµατικού. 80. Cum Servius Sulpicius et Aurelius Cotta consules in senatu contenderent uter adversus Viriathum in Hispanian mitteretur, magna inter patres consciptos dissensio erat. (µάθηµα 50) Servius Sulpicius Galba et Aurelius Cotta consules interrogabant: Uter adversus Viriathum in Hispanian a vobis, patres conscripti, mittetur (οριστική µέλλοντα)? Πλάγια ερώτηση σε ευθεία ερώτηση (οριστική: πραγµατικό) Χρησιµοποιήσαµε οριστική µέλλοντα mittetur, γιατί κινηθήκαµε µε βάση το νόηµα. Θα µπορούσαµε ακόµα να χρησιµοποιήσουµε και οριστική ενεστώτα mittitur ως εξής: Servius Sulpicius Galba et Aurelius Cotta consules interrogabant: Uter adversus Viriathum in Hispaniam a vobis, patres concripti, mittitur? Και στις δύο αυτές περιπτώσεις είχαµε παθητική σύνταξη. Ας δούµε πως θα γίνει το ίδιο παράδειγµα µε ενεργητική σύνταξη. Servius Sulpicius Galba et Aurelius Cotta consules interrogabant: Utrum (nostrum) adversus Viriathum in Hispaniam, patres consecripti, vos mittetis (οριστική µέλλοντα)? 50