ΧΕΙΡΙΣΜΟΣ ΜΙΚΡΟΒΙΑΚΩΝ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΩΝ. Σπουδές στις Φυσικές Επιστήμες Σχολή Θετικών Επιστημών και Τεχνολογίας

Transcript

1 ΚΑΝΟΝΕΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ- ΧΕΙΡΙΣΜΟΣ ΜΙΚΡΟΒΙΑΚΩΝ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΩΝ Εργαστηριακές Ασκήσεις Βιολογίας I Σπουδές στις Φυσικές Επιστήμες Σχολή Θετικών Επιστημών και Τεχνολογίας Παξινού Ευγενία

2

3 Το εργαστήριο είναι ένας χώρος που παρέχει ελεγχόμενες συνθήκες στις οποίες μπορoύν να εκτελεστούν επιστημονική ή τεχνολογική έρευνα, πειράματα και μετρήσεις Τα ατυχήματα σε ένα εργαστήριο οφείλονται σε απροσεξία, μερικήήπλήρηάγνοια της φύσης των υλικών και των αντιδραστηρίων που χρησιμοποιούνται, καθώς επίσης και σε έλλειψη προετοιμασίας σχετικάμεταβήματα διεξαγωγής ενός πειράματος Από το 1970, πολλοί οργανισμοί στα διάφορα κράτη, έχουν εκδώσει πολυάριθμα μέτρα ασφάλειας που τελικά εφαρμόζονται στα κλινικά εργαστήρια

4 Οι εργαστηριακές ασκήσεις που έχουν επιλεγεί προκειμένου να εξασκηθούν οι φοιτητές σε αυτές, είναι τέτοιας φύσης ώστε οι κίνδυνοι που ενέχουν έχουν μειωθεί στο ελάχιστο. Θα πρέπει παρόλα αυτά να γνωρίζουν ότι σε ένα εργαστήριο βιολογίας οι κίνδυνοι για ατυχήματα αφορούν: Στα όργανα και στα εργαστηριακά σκεύη Στα αντιδραστήρια (χημικές ουσίες) Στα βιολογικά υλικά

5 Το ασφαλές περιβάλλον ενός εργαστηρίου εξασφαλίζεται : Από τον υπεύθυνο προστασίας: Αν και η προστασία είναι κυρίως προσωπική ευθύνη, ένα εργαστήριο χρειάζεται να δώσει σε ένα άτομο τον τίτλο του «υπεύθυνου προστασίας». Ο υπεύθυνος προστασίας διατηρεί το εργαστήριο λειτουργικό, φροντίζοντας μεταξύ άλλων, για την ανανέωση και τη σωστή τοποθέτηση των πυροσβεστήρων, τη σωστή λειτουργία των απαγωγών αερίων, τη συντήρηση των μηχανημάτων, κλπ. Με την εκπαίδευση των νέων φοιτητών : Εκτός από την αρχική εκπαίδευση των φοιτητών σε θέματα ασφάλειας, είναι σημαντικό να υπάρχει συνεχής προτροπή και υπενθύμιση από τον υπεύθυνο για την τήρηση των μέτρων ασφάλειας, καθώς είναι σύνηθες τα μέτρα αυτά να ατονούν με την πάροδο του χρόνου.

6 Οι χημικές ενώσεις απαιτούν διαφορετικά μέτρα ασφαλείας και κατατάσσονται σε ομάδες ανάλογα με τον βαθμό επικινδυνότητάς τους Από τις 20 Ιανουαρίου 2009 τέθηκε σε εφαρμογή ο νέος Ευρωπαϊκός κανονισμός CLP, (1272/2008) για την Ταξινόμηση (Classification), Επισήμανση (Labeling) και Συσκευασία (Packaging) Χημικών Ουσιών και Μειγμάτων, βάσει του Παγκόσμια Εναρμονισμένου Συστήματος των Ηνωμένων Εθνών (Globally Harmonized System-GHS) Σύμφωνα με τον παραπάνω κανονισμό υπάρχουν 16 τύποι επικίνδυνων υλικών 1.ΕκρηκτικάΕ ά 2.Εύφλεκτα αέρια 3.Εύφλεκτα αερολύματα 4.Οξειδωτικά αέρια 5.Αέρια υπό πίεση 6.Εύφλεκτα υγρά 7.Εύφλεκτα στερεά 8.Αυτοαντιδρώσες ουσίες και μείγματα 9.Πυροφορικά υγρά 10.Πυροφορικά στερεά 11.Αυτοθερμαινόμενες ουσίες και μείγματα 12.Ουσίες και μείγματα τα οποία σε επαφή με το νερό εκλύουν εύφλεκτα αέρια 13.Οξειδωτικά υγρά 14.Οξειδωτικά στερεά 15.Οργανικά υπεροξείδια 16.Διαβρωτικά μετάλλων

7 1. Εκρηκτικά 9. Πυροφορικά υγρά 2. Εύφλεκτα αέρια 10. Πυροφορικά στερεά 3. Εύφλεκτα αερολύματα 11. Αυτοθερμαινόμενες μ ουσίες και μείγματα 4. Οξειδωτικά αέρια 12. Ουσίες και μείγματα τα οποία σε επαφή με το νερό εκλύουν εύφλεκτα αέρια 5. Αέρια υπό πίεση 13. Οξειδωτικά υγρά 6. Εύφλεκτα υγρά 7. Εύφλεκτα στερεά 14. Οξειδωτικά στερεά 15. Οργανικά υπεροξείδια 8. Αυτοαντιδρώσες ουσίες και μείγματα 16. Διαβρωτικά μετάλλων

8 Οξεία Τοξικότητα Σοβαρός Κίνδυνος για την Υγεία Επικίνδυνο για το Περιβάλλον

9 Παράδειγμα περιεχομένου ετικέτας χημικής ουσίας βάση του CLP Αναγνωριστικοί κωδικοί προϊόντος Ταυτότητα προμηθευτή Συμπληρωματικές Σ λ έ πληροφορίες επισήμανσης Εικονογράμματα κινδύνου Προειδοποιητική λέξη Δηλώσεις επικινδυνότητας και προφύλαξης ομαδοποιημένες μ ημ ς ανά γλώσσα

10 Στο εργαστήριο φοράμε απαραιτήτως καθαρή εργαστηριακή ποδιά συνεχώς κουμπωμένη, για να προστατεύονται τα ρούχα μας και να διευκολύνονται οι κινήσεις μας. Όταν ολοκληρώνουμε την εργαστηριακή άσκηση ή κατά τα διαλείμματα, τη βγάζουμε και την αφήνουμε στο χώρο του εργαστηρίου Αν έχουμεμακριά μαλλιά τα δένουμε για να βλέπουμε καλύτερα, να μη μολύνουμε τα παρασκευάσματά μας, να αποφύγουμε ατυχήματα από τον εγκλωβισμό τους σε κινούμενο τμήμα κάποιου εργαστηριακού μηχανήματος, ή από την ανάφλεξή τους κατά τη χρήση του λύχνου Βunsen Φοράμε προστατευτικά γάντια κατά τη διάρκεια διεξαγωγής των πειραμάτων. Γ λ θ ί ίδ ή δ βάζ Για να ελαχιστοποιηθεί ο κίνδυνος ατυχήματος διαβάζουμε προσεκτικά το πρωτόκολλο διεξαγωγής του πειράματος μας πριν από την έναρξή του

11 Αποφεύγουμε να φέρνουμε στο στόμα μας τα χέρια μας, μολύβια ή άλλα αντικείμενα. Αποφεύγουμε να πιάνουμε τα μάτια και τα αυτιά μας Απαγορεύεται να τρώμε, να πίνουμε και φυσικά να καπνίζουμε στους εργαστηριακούς χώρους. Απαγορεύεται να μασάμε τσίχλα. Επίσης, απαγορεύεται η φύλαξη τροφίμων σε ψυγεία που περιέχουν εργαστηριακό υλικό Δε φοράμε φακούς επαφής, και όταν το πείραμα το απαιτεί, φοράμε προστατευτικά εργαστηριακά γυαλιά,, κυρίως όταν εργαζόμαστε με οξέα ή αλκαλικά μείγματα. Δε φοράμε πέδιλα και γενικά προστατεύουμε τα πόδια μας φορώντας κλειστά παπούτσια. Σε περίπτωση που χρησιμοποιούμε την υπεριώδη ακτινοβολία Σε περίπτωση που χρησιμοποιούμε την υπεριώδη ακτινοβολία θα πρέπει να φοράμε πλαστικά ή γυάλινα προστατευτικά προσωπεία

12 Στον εργαστηριακό μας πάγκο θα πρέπει να επικρατεί τάξη και καθαριότητα. Επιπρόσθετα, πριν και μετά από κάθε πειραματική εργασία θα πρέπει να τον απολυμαίνουμε με διάλυμα αιθανόλης Σε περίπτωση που κατά τη διάρκεια των πειραμάτων πέσει κάποιο τοξικό υλικό στον πάγκο εργασίας μας, το απομακρύνουμε άμεσα. Δε χρησιμοποιούμε αδιακρίτως καθαριστικά του εμπορίου γιατί κάτι τέτοιο μπορεί να οδηγήσει στην παραγωγή τοξικών αερίων Αν συμβεί κάποιο σφάλμα/ατύχημα στην πορεία της άσκησης, ενημερώνουμε αμέσως τον υπεύθυνο εργαστηρίου αφού όλα τα ατυχήματα που συμβαίνουν σε ένα εργαστήριο πρέπει να καταγράφονται και να ερμηνεύονται οι αιτίες τους, ώστε στο μέλλον να αποφεύγονται Πρέπει να γνωρίζουμε πάντοτε τη θέση των διαφόρων πυροσβεστήρων στον χώρο του εργαστηρίου καθώς επίσης και των ειδικών κουβερτών προκειμένου να τα χρησιμοποιήσουμε σε περίπτωση πυρκαγιάς

13 Οι έξοδοι και οι διάδρομοι πρέπει να είναι ελεύθεροι, χωρίς εμπόδια Σε περίπτωση που υπάρχει και σπάσει κάποιο θερμόμετρο υδραργύρου ενημερώνουμε τον υπεύθυνο του εργαστηρίου και με τη βοήθειά του, καθαρίζουμε πλήρως την περιοχή. Ακόμα και μικρές σταγόνες υδραργύρου σε επιφάνειες και πατώματα μπορούν να δηλητηριάσουν την ατμόσφαιρα ενός δωματίου που δεν αερίζεται επαρκώς Δε μυρίζουμε και δε δοκιμάζουμε ποτέ αντιδραστήρια. Χρησιμοποιούμε αυτόματα σιφώνια ή πουάρ αναρρόφησης για τη μεταφορά των υγρών αντιδραστηρίων Προσπαθούμε να παίρνουμε από τις φιάλες των αντιδραστηρίων ακριβώς την ποσότητα που χρειαζόμαστε. Δεν επιστρέφουμε χημικά αντιδραστήρια στις φιάλες τους γιατί υπάρχει κίνδυνος μόλυνσής τους

14 Η χρήση εύφλεκτων, πτητικών, διαβρωτικών ή τοξικών οργανικών ουσιών (μεθανόλης, αιθανόλης, φαινόλης, χλωροφορμίου, τολουολίου, κλπ.) ή διαλυμάτων που αναθυμιάζουν (πυκνά διαλύματα οξέων ή βάσεων) πρέπει να γίνεται πάντοτε στους απαγωγούς για να μην εισπνέουμε τις αναθυμιάσεις τους Για να αραιώσουμε ένα πυκνό οξύ προσθέτουμε με προσοχή και αργά, το πυκνό οξύ ΣΤΟ νερό. Ποτέ δεν κάνουμε το αντίθετο! Δε θερμαίνουμε σε γυμνή φλόγα εύφλεκτα υλικά, π.χ. οινόπνευμα. Για τη θέρμανσή τους χρησιμοποιούμε υδατόλουτρο Όλοι όσοι έχουν πρόσβαση σε χώρους που υπάρχει ραδιενέργεια, είναι απαραίτητο να είναι ενήμεροι για το πώς πρέπει να κινούνται και να εργάζονται σε τέτοιους χώρους καθώς και για το πώς να χειρίζονται ασφαλώς τα ραδιενεργά υλικά

15 Σε περίπτωση που παρασκευάσουμε κάποιοδιάλυμα, θα πρέπει στο δοχείο που θα το αποθηκεύσουμε να κολλήσουμε μία ετικέτα με το όνομά του, τη συγκέντρωσή του, το όνομα του παρασκευαστή και την ημερομηνία παρασκευής του Χρησιμοποιούμε μόνο τα αντιδραστήρια που προβλέπονται από τις οδηγίες της εργαστηριακής μας άσκησης και μόνο όταν αυτά βρίσκονται σε δοχεία μεευανάγνωστεςά ετικέτες Τα ζεστά γυάλινα σκεύη τα μεταφέρουμε με λαβίδες, ή με κατάλληλα ανθεκτικά γάντια Ένα μπουκάλι δεν πρέπει ποτέ να κρατιέται από τον λαιμό αλλά μ ρ ρ μ σταθερά γύρω από το κυρίως μέρος του, είτε με το ένα χέρι είτε με τα δύο, ανάλογα με το μέγεθος του μπουκαλιού

16 Η μεταφορά μπουκαλιών που περιέχουν χημικά, όταν αυτά έχουν μεγάλο βάρος, γίνεται με καροτσάκι. Εάνταμπουκάλιααυτάείναι γυάλινα μεταφέρονται μέσα σε λαστιχένια ή πλαστικά κουτιά τα οποία τα προστατεύουν από το σπάσιμο Τα υπερχλωρικά οξέα δεν πρέπει να έρχονται σε επαφή με οργανικά υλικά. Η απόρριψή των υπερχλωρικών οξέων θα πρέπει να γίνεται αφού πρώτα τα έχουμε αραιώσει με το λιγότερο 100 όγκους κρύου νερού σε μορφή σταγόνων. Στη συνέχεια, τα χύνουμε στην αποχέτευση με επιπλέον μεγάλες ποσότητες κρύου νερού Τα οξέα, τα καυστικά υλικά και τα ισχυρά παράγωγα οξειδίων πρέπει να ανακατεύονται στον νεροχύτη. Αυτό προσφέρει νερό για ψύξη καθώς και συγκράτηση των αντιδραστηρίων σε περίπτωση που το δοχείο που τα περιέχει, σπάσει

17 Πολλά όργανα του εργαστηριακού εξοπλισμού είναι ευαίσθητα και ακριβά. Πρέπει να διαβάζουμε προσεκτικά τις οδηγίες χρήσης τους και να κατανοούμε την λειτουργία τους. Αν υπάρχουν αμφιβολίες ή παρουσιαστεί κάποιο πρόβλημα πρέπει να ενημερωθεί ο υπεύθυνος του εργαστηρίου Πριν τη φυγοκέντρηση ελέγχουμε τους σωλήνες για τυχόν ραγίσματα Τα φθαρμένα καλώδια των ηλεκτρικών συσκευών πρέπει να αντικαθίστανται αμέσως. Όλα τα μηχανήματα πρέπει να είναι γειωμένα χρησιμοποιώντας πρίζες με τρεις πόλους Πλένουμε πάντοτε τα χέρια μας με σαπούνι και νερό στην αρχή Πλένουμε πάντοτε τα χέρια μας με σαπούνι και νερό στην αρχή και μετά το τέλος των πειραμάτων. Επίσης, πλένουμε τα χέρια μας και κάθε φορά που αλλάζουμε γάντια

18 Οι κύλινδροι που περιέχουν αέρια υπό πίεση πρέπει να είναι προστατευμένοι από εξωτερική θερμότητα, αποθηκευμένοι σε μέρος ξηρό και καλά αεριζόμενο και επίσης μακριά από εύφλεκτα υλικά Οι οργανικοί διαλύτες, πρέπει να αποθηκεύονται σε αεριζόμενα μεταλλικά ντουλάπια Δεν πρέπει ποτέ να χειριζόμαστε τις ηλεκτρικές συσκευές και τις συνδέσεις τους με βρεγμένα χέρια αλλά ούτε και να χρησιμοποιούμε μία συσκευή εάν έχει πέσει επάνω της υγρό Ποτέ δεν αφήνουμε έναν προς απόρριψη σωλήνα ή ένα μολυσμένο υλικό χωρίς ετικέτα και αφύλακτο

19 Τα υπολείμματα των ισχυρών οξέων ή άλλων επικίνδυνων υλικών τα αντλούμε με ειδικές συσκευές κατευθείαν στην αποχέτευση με σταθερή ροή νερού από τη βρύση Ρίχνουμε, με τη σύμφωνη γνώμη του υπευθύνου, τα υγρά απόβλητα στην αποχέτευση και τα στερεά στο καλάθι απορριμμάτων. Η απόρριψη των εύφλεκτων διαλυτών σε υπονόμους δεν επιτρέπεται. Αυτοί συλλέγονται σε ειδικά δοχεία Ελέγχουμε αν έχουμε κλείσει τον λύχνο Bunsen και γχ μ χ μ χ αποσυνδέουμε όλες τις συσκευές από το ηλεκτρικό ρεύμα

20

21 Α. Αποστείρωση Όλα τα γυαλικά, τα διαλύματα και οι µικροσυσκευές που χρησιμοποιούνται κατά την εκτέλεση των µικροβιολογικών ασκήσεων πρέπει να είναι προσεκτικά πλυμένα και αποστειρωμένα, ανάλογα με τις διαφορετικές απαιτήσεις των υλικών Υπάρχουν οι ακόλουθες µέθοδοι, µε τις οποίες µπορούµε να επιτύχουµε αποστείρωση: Αποστείρωση µε θερμότητα, Χηµική αποστείρωση, Αποστείρωση µε διήθηση και Αποστείρωση µε ακτινοβολίες

22 Β. Απολύμανση Οι εργαστηριακοί πάγκοι και ο εξοπλισμός που χρησιμοποιούνται για τις καλλιέργειες μικροβίων απολυμαίνονται πριν και μετά τη χρήση απαραιτήτως. Η απολύµανση εφαρµόζεται για την αποµάκρυνση µολυσµατικών παθογόνων µικροοργανισµών από χώρους και υλικά, αλλά δεν καταστρέφει τα σπόρια των µικροοργανισµών (αντίθετα με την αποστείρωση). Κατά την απολύµανση γίνεται χρήση χηµικών ουσιών, κυρίως αιθυλικής αλκοόλης 70% και απορρυπαντικών Κατά τη διάρκεια των μικροβιολογικών χειρισμών πρέπει να χρησιμοποιείται ο λύχνος Bunsen, για τη δηµιουργία ενός στοιχειωδώς αποστειρωµένου περιβάλλοντος. Οι µικροοργανισµοί βρίσκονται παντού στο περιβάλλον και προκειμένου να αποφεύγονται µη επιθυµητές επιµολύνσεις στις καλλιέργειες που αναπτύσσονται στο εργαστήριο, εργαζόμαστε κάτω από τη φλόγα

23 Γ. Μετά το τέλος των πειραμάτων Γυάλινα σκεύη τα οποία είναι πιθανό να περιέχουν υπολείμματα καλλιέργειας ή σπόρια βακτηρίων θα πρέπει να τοποθετούνται για αρκετές ώρες (συνήθως ολονύκτια παραµονή) σε διάλυµα 1% v/v υδροχλωρικού Τα γυαλικά ξεπλένονται καλά µε νερό βρύσης, πλένονται προσεκτικά με απορρυπαντικό γυαλικών και τελικά µε απιονισµένο νερό Σε περίπτωση χρήσης βιολογικών υγρών / παρασκευασμάτων /ιστών στις εργαστηριακές ασκήσεις, θα πρέπει να λάβουμε ενημέρωση από τους επιβλέποντες καθηγητές σε ποιούς ειδικούς κάδους θα γίνει η απόρριψή τους προκειμένου να αποσυρθούν /αποστειρωθούν ή καταστραφούν με τον ενδεδειγμένο τρόπο

24 Αντιμετώπιση Ατυχημάτων Σε κάθε εργαστήριο θα πρέπει να υπάρχει ένα φαρμακείο σε ένα εμφανές σημείο. Τα φαρμακείο εξοπλίζεται με βάση τις οδηγίες της συμβούλου ιατρού εργασίας. Θα πρέπει να έχουμε υπόψη μας επίσης τα παρακάτω: Αν πέσει στο δέρμα μας κάποια χημική ουσία, το ξεπλένουμε αμέσως με άφθονο νερό Αν πέσει κάποια χημική ουσία στα μάτια μας, τα ξεπλένουμε με άφθονο νερό καιστη συνέχεια απευθυνόμαστε σε έναν οφθαλμίατρου Αν κάποιος καταπιεί μία χημική ουσία επικοινωνούμε με το Κέντρο Δηλητηριάσεων στο τηλέφωνο και προσπαθούμε να δώσουμε στους ειδικούς σαφείς πληροφορίες για το είδος και την ποσότητα της ουσίας που κατάπιε ο ασθενής Σε περίπτωση που προκληθεί μικρή πληγή από σπασμένο γυαλικό και αυτή αιμορραγεί, απομακρύνουμε με προσοχή τα κομμάτια γυαλιού από την πληγή, ξεπλένουμε με νερό και πιέζουμε με μία αποστειρωμένη γάζα