Αγαπητοί γονείς, Αλεξάνδρα Στράτου

Transcript

1 Αγαπητοί γονείς, Το βιβλίο αυτό σκοπό έχει να προσφέρει στους μικρούς μαθητές κάθε δυνατή βοήθεια στο μάθημα της Γλώσσας. Γι αυτό κάθε μάθημα περιλαμβάνει: Αναλυτική επεξεργασία του κειμένου του Βιβλίου του Μαθητή, όπου περιέχονται: το νόημα του κειμένου, το είδος και το κύριο θέμα του βιογραφικά στοιχεία του δημιουργού του ερμηνεία λέξεων και φράσεων του κειμένου λεξιλογικός πίνακας με συνώνυμα, αντώνυμα, συγγενικά και φράσεις-παραδείγματα ενδεικτικών λέξεων του κειμένου, για τον εμπλουτισμό του λεξιλογίου του παιδιού βασικές ερωτήσεις για την κατανόηση του κειμένου με τις απαντήσεις τους οι εκφραστικοί τρόποι του κειμένου (μεταφορές, παρομοιώσεις, προσωποποιήσεις, εικόνες κ.λπ.). Αναλυτική παρουσίαση του εκάστοτε γραμματικού φαινομένου. Εξήγηση και ανάπτυξη του εκάστοτε θέματος παραγωγής γραπτού λόγου με πίνακες και παραδείγματα. Πλήρεις απαντήσεις στις ασκήσεις τόσο του Βιβλίου του Μαθητή όσο και του Τετραδίου Εργασιών οι τελευταίες βρίσκονται συγκεντρωμένες στις σελ του βιβλίου αυτού. Ενδεικτικά Κριτήρια Αξιολόγησης σε κάθε μάθημα, καθώς και Επαναληπτικά Κριτήρια Αξιολόγησης σε κάθε ενότητα, οι απαντήσεις των οποίων δίνονται στο τέλος του βιβλίου, προκειμένου να ελέγχονται οι γνώσεις των μαθητών σχετικά με όσα διδάχτηκαν. Τέλος, στο βιβλίο αυτό θα βρείτε σε διάφορα επιλεγμένα σημεία χαρακτηριστικές συμβουλές για τους γονείς, που ελπίζουμε πως θα σας βοηθήσουν, έτσι ώστε με τη σειρά σας να μπορέσετε να καθοδηγήσετε καλύτερα το παιδί σας. Αλεξάνδρα Στράτου

2 ÂÚÈÂ fiìâó ΕΝΟΤΗΤΑ 1: Ταξίδια, τόποι, μεταφορικά μέσα Ο θαλασσοπόρος Τα ψάθινα καπέλα Ταξιδεύοντας με ελέφαντα Δύο μέρες στο βουνό Επαναληπτικό Κριτήριο Αξιολόγησης στην 1η Ενότητα ΕΝΟΤΗΤΑ 2: Κατοικία Το σπίτι μου Το σπίτι του ποιητή Καβάφη Μικρές αγγελίες Κύριε, μας ενοχλείτε Επαναληπτικό Κριτήριο Αξιολόγησης στη 2η Ενότητα ΕΝΟΤΗΤΑ 3: 28η Οκτωβρίου Η τελευταία Π.Α. εκατονταετία Η μικρή Ελλάδα υψώνει τη φωνή της Ήρθαν (Και όλα έγιναν σαν ξένα) ΕΝΟΤΗΤΑ 4: Διατροφή Η πολύ λαίμαργη φάλαινα που έφαγε τη θάλασσα Συνταγές μαγειρικής Στη διαφήμιση... όλα είναι δυνατά! Η χελώνα και ο Ρεβιθάκης Επαναληπτικό Κριτήριο Αξιολόγησης στην 4η Ενότητα ΕΝΟΤΗΤΑ 5: 17η Νοέμβρη Οι τρεις μέρες Εδώ Πολυτεχνείο Αναμνήσεις από αυτόπτες μάρτυρες ΕΝΟΤΗΤΑ 6: Η ζωή σε άλλους τόπους Ποιήματα με ζωγραφιές σε μικρά παιδιά Αυτόχθονες λαοί Σπίτι μας είναι η γη

3 Αιολική γη Τα έθνη του κόσμου Θρησκείες Επαναληπτικό Κριτήριο Αξιολόγησης στην 6η Ενότητα ΕΝΟΤΗΤΑ 7: Η ζωή έξω από την πόλη Το σκιάχτρο Ολική καταστροφή στις καλλιέργειες Τριάντα εννιά καφενεία και ένα κουρείο Καλοκαίρι με δρεπάνι, τσουγκράνα και αμίλητο νερό! Επαναληπτικό Κριτήριο Αξιολόγησης στην 7η Ενότητα ΕΝΟΤΗΤΑ 8: Χριστούγεννα Κάλαντα των Χριστουγέννων Τα Χριστούγεννα του υπολογιστή Το φλουρί του φτωχού Η ιστορία της βασιλόπιτας Κάλαντα των Φώτων ΕΝΟΤΗΤΑ 9: Συσκευές Λιλιπούπολη Οδηγίες χρήσης καφετιέρας Πάμε μια βόλτα στον Γουέμπι; Το μηχάνημα Επαναληπτικό Κριτήριο Αξιολόγησης στην 9η Ενότητα ΕΝΟΤΗΤΑ 10: Ατυχήματα Η ιστορία του Ζάχου που Xαζεύει Με λένε Σόνια Δρόμο παίρνω δρόμο αφήνω! Οικιακές παγίδες για παιδιά Επαναληπτικό Κριτήριο Αξιολόγησης στη 10η Ενότητα ΕΝΟΤΗΤΑ 11: Συγγενικές σχέσεις Συνάντηση Τηλέμαχου-Οδυσσέα Ώρες με τη μητέρα μου Πρέπει να φανώ γενναίος Μια οικογένεια ανάμεσα στις άλλες Επαναληπτικό Κριτήριο Αξιολόγησης στην 11η Ενότητα ΕΝΟΤΗΤΑ 12: 25η Μαρτίου Κάτω στου Βάλτου τα χωριά

4 Η πολιορκία και η έξοδος του Μεσολογγίου Ο λόγος του Κολοκοτρώνη στην Πνύκα ΕΝΟΤΗΤΑ 13: Τρόποι ζωής και επαγγέλματα Χτίστες Συνεντεύξεις Επιστήμη με άρωμα γυναίκας «Η ιπτάμενη σκάφη» Επαναληπτικό Κριτήριο Αξιολόγησης στη 13η Ενότητα ΕΝΟΤΗΤΑ 14: Πάσχα Μεγάλη Πέμπτη Σήμερον κρεμάται επί ξύλου Μεγάλη Παρασκευή Αι γενεαί πάσαι Παιδικό Πάσχα Το Μοιρολόγι της Παναγίας Διπλή γιορτή ΕΝΟΤΗΤΑ 15: Κινηματογράφος Θέατρο Γράμμα στον Τσάρλι Τσάπλιν Ποια ταινία να διαλέξουμε; Μια σχολική παράσταση στο δάσος Επαναληπτικό Κριτήριο Αξιολόγησης στη 15η Ενότητα ΕΝΟΤΗΤΑ 16: Μουσεία Στο μουσείο Το άγαλμα που κρύωνε Μουσείο Αφής Ελληνικό Παιδικό Μουσείο Πάμε μουσεία; Επαναληπτικό Κριτήριο Αξιολόγησης στη 16η Ενότητα ΕΝΟΤΗΤΑ 17: Πόλεμος και ειρήνη Ανατολή θανάτου Ομορφίτα Σκέψεις ενός παιδιού για τον πόλεμο Όαση Ειρήνης Συμμαχία ΣΤΑΜΑΤΗΣΤΕ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ Επαναληπτικό Κριτήριο Αξιολόγησης στη 17η Ενότητα AΠANTHΣEIΣ ΣTIΣ AΣKHΣEIΣ ΤΟΥ ΤΕΤΡΑΔΙΟΥ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣTA KPITHPIA AΞIOΛOΓHΣHΣ

5 ı Ï ÛÛÔapplefiÚÔ Λίγα λόγια για το ποίημα Στο ποίημα αυτό ένα μικρό αγόρι ονειρεύεται πως είναι ατρόμητος θαλασσοπόρος, που με το μεγάλο ιστιοφόρο του ταξιδεύει σε ολόκληρο τον κόσμο. Με τη φαντασία του η μικρή δεξαμενή του περιβολιού γίνεται ένας ωκεανός στον οποίο χύνονται οι μεγάλοι ποταμοί του κόσμου. Τον ωκεανό αυτό διασχίζει για να φτάσει σε μέρη μακρινά και εξωτικά, περνώντας απ όλες τις ηπείρους και κάνοντας έτσι έναν νοερό γύρο της Γης. Στα ταξίδια του φαντάζεται να τον συντροφεύει το φεγγάρι, που διακρίνεται μέσα απ την πυκνή φυλλωσιά του πλατανιού, ενώ κάθε γωνιά του περιβολιού γίνεται γι αυτόν ένας νέος θαλάσσιος δρόμος, που τον ακολουθεί για να φτάσει σ ένα καινούργιο μέρος. Και το νοερό ταξίδι συνεχίζεται, ώσπου ν ακουστεί η φωνή της μητέρας του να τον καλεί για φαγητό. Η ποιήτρια Κύριο θέμα: Το φανταστικό θαλασσινό ταξίδι ενός μικρού παιδιού σε ολόκληρο τον κόσμο. Η Ρίτα Μπούμη-Παπά ( ) γεννήθηκε στη Σύρο. Ήταν σύζυγος του ποιητή Νίκου Παπά. Έζησε πολλά χρόνια στην Ιταλία, όπου σπούδασε φιλολογία και παιδαγωγική. Εκτός από την ποίηση, ασχολήθηκε με δημοσιογραφικές εργασίες και μεταφράσεις. Έργα της είναι τα εξής: Οι σφυγμοί της σιγής μου, Αθήνα, Δεκέμβρης 1944, Η μαγική φλογέρα (ποιήματα για παιδιά), Ο γυάλινος πρίγκιπας και οι μεταμορφώσεις του κ.ά. Ενότητες του ποιήματος Πλαγιότιτλοι ñ 1η Ενότητα: Έχω ένα καράβι τ άσπρο μου καράβι (1η-4η στροφή). Πλαγιότιτλος Το όνειρο ενός μικρού αγοριού για μακρινά θαλασσινά ταξίδια ñ 2η Ενότητα: Στην Ινδία για φαΐ η μαμά (5η-9η στροφή). Πλαγιότιτλος Τα μέρη στα οποία ταξιδεύει νοερά το μικρό αγόρι Πλαγιότιτλος είναι ο συμπληρωματικός τίτλος ενός τμήματος του κειμένου (ενότητας ή παραγράφου) που αποδίδει συνοπτικά το περιεχόμενό του. Ερμηνεία λέξεων και φράσεων του ποιήματος ñ θαλασσοπόρος (ουσ.): γενικά, αυτός που κάνει μακρινά θαλασσινά ταξίδια ειδικότερα, η λέξη χρησιμοποιείται για να χαρακτηρίσει ανθρώπους όπως ο Χριστόφορος Κολόμβος ή ο Φερδινάνδος Μαγγελάνος, που στα μακρινά ταξίδια τους ανακάλυψαν νέες περιοχές της Γης. 13

6 ΕΝΟΤΗΤΑ 1 ñ θαλασσομάχος (ουσ.): αυτός που παλεύει με τα κύματα της θάλασσας και κατ επέκταση ο έμπειρος ναυτικός. ñ οι κάβοι (ουσ. ο κάβος): τμήματα ξηράς που προεξέχουν μέσα στη θάλασσα, τα ψηλά και απόκρημνα ακρωτήρια. Επίσης, με την ίδια ονομασία είναι γνωστά τα πολύ χοντρά και ανθεκτικά σκοινιά με τα οποία δένονται στα λιμάνια τα πλοία. ñ τα πολυτρίχια (ουσ. το πολυτρίχι): φυτά με φύλλα πολύ λεπτά και μακριά, που μοιάζουν με τρίχες. ñ Πίσω απ του κισσού μας τη χλωρή κουρτίνα: ο κισσός είναι ένα αναρριχητικό φυτό που με τα φύλλα του καλύπτει μεγάλες επιφάνειες τοίχων, μοιάζοντας με καταπράσινη κουρτίνα. ñ έγια μόλα: επιφώνημα στη ναυτική ορολογία που λέγεται για να δίνει τον ρυθμό σε κωπηλάτες. Γνωστή είναι η φράση έγια μόλα, έγια λέσα που σημαίνει «μία μπρος, μία πίσω». ñ βάζω πλώρη: η πλώρη είναι το μπροστινό τμήμα του πλοίου, σε αντιδιαστολή με την πρύμνη, που είναι το πίσω μέρος του. Έτσι η φράση βάζω πλώρη σημαίνει «ξεκινώ για κάπου, κατευθύνομαι προς». Βασικές ερωτήσεις για την κατανόηση του ποιήματος 1. Πόσο μακριά ταξιδεύει ο θαλασσοπόρος; Πώς το καταλαβαίνετε; Ο θαλασσοπόρος ταξιδεύει σε μέρη πολύ μακρινά, κάνοντας νοερά τον γύρο του κόσμου. Αυτό το καταλαβαίνουμε από στίχους του ποιήματος που αναφέρονται γενικά στο μακρινό του ταξίδι ( Έχω ένα καράβι θάλασσες αφήνει, θάλασσες περνά ταξιδεύω σχίζοντας πέλαγα), αλλά και ειδικότερα στα διάφορα μέρη του κόσμου στα οποία ταξιδεύει ο θαλασσοπόρος (Στην Ινδία, στο Βόλγα, στο Μισσισσιππή τρέχει το καράβι μου να η Αμερική βάζω πλώρη για την Κίνα Το Σουέζ, την Πόλη και τον Παναμά). 2. Από ποια μέρη περνάει ο θαλασσοπόρος στο ταξίδι του; Τι είναι αυτά τα μέρη (κράτη, ποταμοί, ήπειροι κ.λπ.) και πού ακριβώς βρίσκεται το καθένα; Στο ταξίδι του ο θαλασσοπόρος του ποιήματος περνάει από την Ινδία, τον Βόλγα, τον Μισσισσιππή, την Αμερική, την Κίνα, το Σουέζ, την Πόλη, τον Παναμά. ñ Η Ινδία είναι ένα μεγάλο κράτος της νότιας Ασίας. ñ Ο Βόλγας είναι μεγάλος ποταμός της ευρωπαϊκής Ρωσίας, ο μεγαλύτερος ποταμός της Ευρώπης, με μήκος χλμ. περίπου. ñ Ο Μισσισσιππής είναι ένας από τους μεγαλύτερους ποταμούς του κόσμου και βρίσκεται στις ΗΠΑ. ñ Η Aμερική είναι μία από τις πέντε ηπείρους του πλανήτη μας, μεταξύ του Aτλαντικού και του Eιρηνικού ωκεανού. ñ H Kίνα είναι ένα από τα μεγαλύτερα κράτη του κόσμου στην κεντροανατολική Aσία. 14

7 ñ Tο Σουέζ είναι πόλη και λιμάνι στα βορειοανατολικά της Aιγύπτου, εκεί όπου αρχίζει η ομώνυμη διώρυγα, η Διώρυγα του Σουέζ, ένας τεχνητός υδάτινος δρόμος που συνδέει τη Mεσόγειο με την Eρυθρά Θάλασσα και κατ επέκταση με τον Iνδικό ωκεανό. ñ H Πόλη είναι η γνωστή μας Kωνσταντινούπολη, παλιά πρωτεύουσα της Bυζαντινής Aυτοκρατορίας και σήμερα μεγάλη πόλη και λιμάνι της ευρωπαϊκής Tουρκίας με το όνομα Iστανμπούλ. ñ O Παναμάς είναι κράτος της Kεντρικής Aμερικής. Eίναι γνωστό κυρίως από την ομώνυμη διώρυγα, τη Διώρυγα του Παναμά, μια τεχνητή υδάτινη οδό, μήκους 81 χλμ. περίπου, που συνδέει τον Aτλαντικό με τον Eιρηνικό ωκεανό. Ο ΘΑΛΑΣΣΟΠΟΡΟΣ 3. Το ταξίδι του θαλασσοπόρου είναι πραγματικό ή φανταστικό; Πώς το καταλαβαίνετε; Το ταξίδι του θαλασσοπόρου, που περιγράφεται στο ποίημα αυτό, είναι φανταστικό. Αυτό το καταλαβαίνουμε πρώτα από την τρίτη στροφή (Στου περιβολιού μας τη δεξαμενή πέντε ποταμοί!), όπου αναφέρεται ο τόπος στον οποίο γίνεται αυτό το ταξίδι και που δεν είναι άλλος από το περιβόλι του σπιτιού του «θαλασσοπόρου», και έπειτα από διάφορες φράσεις-εικόνες αυτού του χώρου στις επόμενες στροφές: Το φεγγάρι μέσα απ το πυκνό πλατάνι, Προς τα πολυτρίχια, Πίσω απ του κισσού μας τη χλωρή κουρτίνα. Επίσης και ο τελευταίος στίχος του ποιήματος (ως να με φωνάξει για φαΐ η μαμά) δείχνει ξεκάθαρα πως το ταξίδι που περιγράφεται στο ποίημα δεν είναι πραγματικό αλλά δημιούργημα της φαντασίας ενός μικρού παιδιού. Εκφραστικοί τρόποι του ποιήματος ñ Μεταφορές ταξιδεύω σχίζοντας πέλαγα Στου περιβολιού μας τη δεξαμενή, τα νερά τους σμίγουν πέντε ποταμοί! του κισσού μας τη χλωρή κουρτίνα ñ Παρομοίωση τρέχει το καράβι μου, πάει αστραπή Η μεταφορά είναι ένα σχήμα λόγου κατά το οποίο οι λέξεις που χρησιμοποιούμε για να εκφράσουμε μια έννοια δεν έχουν την πραγματική (κυριολεκτική) τους σημασία αλλά διαφορετική π.χ. ο χειμώνας της ζωής (μεταφορά) αντί τα γεράματα (κυριολεξία). Η παρομοίωση είναι ένα σχήμα λόγου κατά το οποίο, για να τονίσουμε μια ιδιότητα ενός προσώπου ή πράγματος, το θεωρούμε όμοιο με κάποιο άλλο που έχει την ίδια ιδιότητα σε πολύ μεγάλο βαθμό στην παρομοίωση χρησιμοποιούμε (ή εννοούμε) συχνά τη λέξη σαν π.χ. Αυτός βαδίζει αργά σαν χελώνα. 15

8 ΕΝΟΤΗΤΑ 1 ñ Προσωποποιήσεις Η προσωποποίηση είναι ένα σχήμα λόγου κατά Γύρω περιμένουν στις ακτές οι κάβοι το οποίο αποδίδουμε ανθρώπινα γνωρίσματα Το φεγγάρι συντροφιά μού κάνει. (ομιλία, σκέψεις, συναισθήματα) σε άψυχα πράγματα ή ζώα π.χ. Το αηδόνι καλημέρισε την αυγή. ñ Εικόνες Το άσπρο καράβι με τα πανιά που διασχίζει τις θάλασσες. Εικόνα είναι η παράσταση που σχηματίζεται στη Το περιβόλι με τη δεξαμενή, το πυκνό σκέψη ή τη φαντασία μας για ένα πρόσωπο, τοπίο πλατάνι, που μέσα από τη φυλλωσιά του ή γεγονός με τον προφορικό ή τον γραπτό λόγο. φαίνεται το φεγγάρι, τα πολυτρίχια και τον κισσό. Οι κάβοι στις ακτές όπου αράζουν τα καράβια. ñ Κοσμητικά επίθετα άσπρο (καράβι), πυκνό (πλατάνι), χλωρή (κουρτίνα) Κοσμητικά χαρακτηρίζονται τα επίθετα που «κοσμούν», στολίζουν, τον λόγο και κάνουν μια περιγραφή πιο ζωντανή και μια εικόνα πιο όμορφη και παραστατική π.χ. η γαλήνια, γαλάζια θάλασσα. Τεχνική του ποιήματος Το ποίημα αυτό αποτελείται από εννέα δίστιχα, έχει δηλαδή εννέα στροφές, καθεμιά από τις οποίες έχει δύο στίχους. ληξης στις συλλαβές των τελευταίων λέξεων δύο ή Ομοιοκαταληξία είναι η επανάληψη της ίδιας κατά- ñ Ο στίχος είναι οξύτονος και παροξύτονος: στις «μονές» στροφές (1η, 3η, 5η, Υπάρχουν αρκετά είδη ομοιοκαταληξίας, ανάλογα περισσότερων στίχων ενός ποιήματος. 7η, 9η) η τελευταία λέξη κάθε στίχου με το ποιος στίχος ομοιοκαταληκτεί με ποιον. Τα πιο τονίζεται στη λήγουσα (οξύτονος στίχος), ενώ στις «ζυγές» στροφές (2η, η ζευγαρωτή, όπου ομοιοκαταληκτεί ο πρώτος στί- συνηθισμένα από αυτά είναι: 4η, 6η, 8η) η τελευταία λέξη κάθε στίχου τονίζεται στην παραλήγουσα (πα- η πλεχτή, όπου ομοιοκαταληκτεί ο πρώτος στίχος χος με τον δεύτερο, ο τρίτος με τον τέταρτο κ.λπ. ροξύτονος στίχος). Η ομοιοκαταληξία είναι ζευγαρωτή (οι δύο στίχοι κά- η σταυρωτή, όπου ομοιοκαταληκτεί ο πρώτος με τον τρίτο, ο δεύτερος με τον τέταρτο κ.λπ. θε στροφής ομοιοκαταληκτούν: πανιά στίχος με τον τέταρτο και ο δεύτερος με τον τρίτο. περνά, θαλασσομάχος μονάχος κ.λπ.). ñ Η γλώσσα του ποιήματος είναι απλή δημοτική και το ύφος απλό, άμεσο, ζωηρό κι ευχάριστο. ñ Η αφήγηση γίνεται στο α πρόσωπο (Έχω, ταξιδεύω, το καράβι μου, συντροφιά μού κάνει, βάζω πλώρη, να με φωνάξει), πράγμα που δίνει αμεσότητα και παραστατικότητα στον λόγο. 16

9 Δ ıèó Î apple Ï Στο μάθημα αυτό θα μιλήσουμε για: την περιγραφή ενός αντικειμένου Λίγα λόγια για το κείμενο Στο κείμενο αυτό η συγγραφέας αρχικά μιλάει για τις αναμνήσεις της από το παλιό της σπίτι, και γενικότερα από τα παιδικά της χρόνια, ενώ στη συνέχεια αναφέρεται κυρίως στο αυτοκίνητο του πατέρα της. Kαι, ενώ για το σπίτι και για άλλα πράγματα που σχετίζονται με τα περασμένα δε θυμάται και πολλά όπως η ίδια παραδέχεται, για το αυτοκίνητο αυτό μας δίνει αρκετές χαρακτηριστικές λεπτομέρειες: ποιο ήταν το όνομά του («Kαραϊσκάκης»), πώς βγήκε το όνομα αυτό και ποια ήταν η εμφάνισή του. Επίσης μιλάει για συνήθειες των χρόνων εκείνων oι οποίες συνδέονταν άμεσα με την ύπαρξη αυτού του αυτοκινήτου. Η συγγραφέας Η Μαργαρίτα Λυμπεράκη ( ) γεννήθηκε στην Αθήνα, όπου σπούδασε νομικά, αλλά πολύ γρήγορα αφοσιώθηκε στη λογοτεχνία και τη ζωγραφική. Το μυθιστόρημά της Τα ψάθινα καπέλα (1946) είναι ένα από τα πιο αντιπροσωπευτικά κείμενα γύρω από την ψυχολογία της εφηβείας. Άλλα μυθιστορήματά της είναι Τα δέντρα (1945) και Ο άλλος Αλέξανδρος (1950), ενώ έγραψε και αρκετά θεατρικά έργα (Οι Δαναΐδες, Ο άγιος πρίγκιψ, Το μυστικό κρεβάτι, Ο σπαραγμός κ.ά.). Ενότητες του κειμένου Πλαγιότιτλοι ñ 1η Ενότητα: Απ το παλιό μας σπίτι κρυφά η μια από την άλλη. Πλαγιότιτλος Τα λίγα πράγματα που θυμάται η συγγραφέας από το παλιό της σπίτι ñ 2η Ενότητα: Με τον πατέρα εμφάνιση προκλητική. Πλαγιότιτλος Η περιγραφή του «Καραϊσκάκη» Ερμηνεία λέξεων και φράσεων του κειμένου Είδος κειμένου: περιγραφή αντικειμένου Κύριο θέμα: Η παρουσίαση ενός παλιού αυτοκινήτου, που ήταν για τους ιδιοκτήτες του κάτι το ξεχωριστό. ñ λαγωνικό (ουσ.): σκύλος ειδικά εκπαιδευμένος για να κυνηγά, το κυνηγόσκυλο. ñ της σάλας (ουσ. η σάλα): του χώρου του σπιτιού στον οποίο συνήθως υποδεχόμαστε και φιλοξενούμε τους επισκέπτες. ñ παμπάλαιο (επίθ. παμπάλαιος, -η, -ο): πάρα πολύ παλιό. 17

10 ΕΝΟΤΗΤΑ 1 ñ οβίδα (ουσ.): το βλήμα πυροβόλου όπλου, που έχει συνήθως σχήμα κυλινδρικό και στη μια άκρη καταλήγει σε κώνο. ñ πολυτέλεια (ουσ.): κάτι που προσφέρει ευχαρίστηση και απαιτεί έξοδα, χωρίς να είναι απαραίτητο. ñ σαν φάτσα μούργικου σκύλου: όπως η μούρη ενός μαντρόσκυλου, ενός μεγαλόσωμου σκύλου με άγριο παρουσιαστικό. ñ ουρά τσαλαπετεινού: ο τσαλαπετεινός είναι ένα όμορφο πουλί, με πλούσιο φτέρωμα και ιδιαίτερα εντυπωσιακό λοφίο και κυρτή ουρά. ñ ανάκατα (επίρρημα): ανακατεμένα, χωρίς καμιά σειρά και τάξη. ñ Κοντολογίς (επίρρημα): με λίγα λόγια, εν συντομία. ñ προκλητική (επίθ. προκλητικός, -ή, -ό): αυτή που προκαλεί, που κάνει εντύπωση. Εμπλουτίζω το λεξιλόγιό μου Λέξεις Συνώνυμα Αντώνυμα Συγγενικά Φράσεις αληθινός πραγματικός, γνήσιος ψεύτικος, πλαστός αλήθεια, αληθής, αληθώς αληθινή ιστορία, αληθινό χρυσάφι, βγαίνω αληθινός ανάκατα (επίρρ.) ακατάστατα, άτακτα τακτικά, συμμαζεμένα ανακατώνω, ανακάτεμα, ανακατωσούρα βάζω/ρίχνω κάτι ανάκατα ανοιχτός ακάλυπτος, ασκέπαστος κλειστός, καλυμμένος ανοίγω, ανοιχτήρι, άνοιξη αφήνω κάτι ανοιχτό θυμάμαι ξεχνώ θύμηση, θυμητικό θυμάμαι κάτι/κάποιον, ό,τι θυμάται χαίρεται κεντρικός κομβικός απόκεντρος κέντρο, κεντρώος κεντρικό σημείο/κατάστημα, κεντρική πλατεία κοινός συνηθισμένος ασυνήθιστος, ξεχωριστός κοινωνώ, κοινωνία, κοινότητα, κοινοτικός κοινός νους/θνητός, κοινή λογική κρυφά (επίρρ.) μυστικά, αφανέρωτα φανερά κρύβω, κρυφτός, κρυψώνας περνώ/κινούμαι/κάνω κάτι κρυφά μοιάζω διαφέρω όμοιος, ομοιότητα μοιάζω με κάποιον/κάτι παμπάλαιος παλαιότατος νεότατος, ολοκαίνουργιος παλιός, παλιώνω, παλαιότητα παμπάλαιο ρούχο/σπίτι/κτίσμα Για τους γονείς Στον πίνακα αυτό περιέχονται κατ αλφαβητική σειρά χαρακτηριστικές λέξεις του κειμένου και δίνονται συνώνυμα, αντώνυμα, συγγενικά τους (παράγωγα/ομόρριζα), καθώς και ορισμένες φράσεις με τις λέ- 18

11 ξεις αυτές. Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε τον πίνακα προκειμένου το παιδί να εμπλουτίσει το λεξιλόγιό του και κατ επέκταση να αναπτύξει τις γλωσσικές του δεξιότητες. ΤΑ ΨΑΘΙΝΑ ΚΑΠΕΛΑ Βασικές ερωτήσεις για την κατανόηση του κειμένου 1. Ποια ήταν η σχέση των παιδιών με το αυτοκίνητο του πατέρα; Πώς ένιωθαν γι αυτό; Aπό πού το καταλαβαίνετε; Tα παιδιά φαίνεται πως είχαν ιδιαίτερη σχέση με το αυτοκίνητο του πατέρα. Tο έβλεπαν σαν κάτι το ξεχωριστό, ένιωθαν περηφάνια γι αυτό και το αντιμετώπιζαν σαν κάτι έμψυχο, παρ ότι στην πραγματικότητα δεν ήταν τίποτα περισσότερο από ένα απλό αντικείμενο. Αυτό φανερώνουν πρώτα το ότι του είχαν δώσει κάποιο όνομα και έπειτα οι φράσεις του κειμένου: και μεις χαρήκαμε, γιατί το αυτοκίνητο του πατέρα δεν ήταν κοινό αυτοκίνητο και του άξιζε να έχει ένα όνομα Kοντολογίς, ήταν ένα αυτοκίνητο με δικό του χαρακτήρα και εμφάνιση προκλητική. 2. «Kοντολογίς, ήταν ένα αυτοκίνητο με δικό του χαρακτήρα και εμφάνιση προκλητική». Πώς καταλαβαίνετε τη φράση αυτή; H φράση αυτή αποτελεί ένα είδος συμπεράσματος όλων όσα έχουν αναφερθεί παραπάνω και χρησιμοποιείται ως επίλογος της περιγραφής του συγκεκριμένου αυτοκινήτου-αντικειμένου. Eδώ, λοιπόν, το αυτοκίνητο φαίνεται να προσωποποιείται, καθώς παρουσιάζεται να έχει «τον δικό του χαρακτήρα», να έχει δηλαδή κάποιες ιδιότητες και γνωρίσματα που το κάνουν κάτι το ιδιαίτερο, και ένα ξεχωριστό παρουσιαστικό που δημιουργεί μεγάλη εντύπωση. Εκφραστικοί τρόποι του κειμένου ñ Μεταφορά ήταν ένα αυτοκίνητο με δικό του χαρακτήρα και εμφάνιση προκλητική Η παρομοίωση είναι ένα σχήμα λόγου κατά ñ Παρομοιώσεις το οποίο, για να τονίσουμε μια ιδιότητα ενός ένα παμπάλαιο αυτοκίνητο που μοιαζε με οβίδα με κάποιο άλλο που έχει την ίδια ιδιότητα σε προσώπου ή πράγματος, το θεωρούμε όμοιο με τη μηχανή του κομμένη μπροστά κατακόρυφα σαν φάτσα μούργικου σκύλου σιμοποιούμε (ή εννοούμε) συχνά τη λέξη σαν πολύ μεγάλο βαθμό στην παρομοίωση χρη- μύτη που θύμιζε ουρά τσαλαπετεινού π.χ. Αυτός βαδίζει αργά σαν χελώνα. ñ Εικόνα Η εμφάνιση του «Καραϊσκάκη» (παμπάλαιο αυτοκίνητο που έμοιαζε με οβίδα Το χρώμα του ήταν καφέ κι εκεί στη μύτη υπήρχε ένα ξύλινο ντουλαπάκι). 19

12 ΕΝΟΤΗΤΑ 1 ñ Κοσμητικά επίθετα παμπάλαιο (αυτοκίνητο), κεντρικό (δρόμο), κοινό (αυτοκίνητο), αληθινό (πετσί), μούργικου (σκύλου), προκλητική (εμφάνιση) Θέμα παραγωγής γραπτού λόγου Περιγραφή αντικειμένου Τι είναι η περιγραφή Γενικά, περιγραφή είναι η παρουσίαση με λόγια (γραπτά ή προφορικά) των χαρακτηριστικών κάποιου αντικειμένου, χώρου, τόπου, προσώπου κ.λπ. με τέτοιον τρόπο, ώστε να μπορεί κάποιος να σχηματίσει μια όσο το δυνατόν ακριβέστερη εικόνα γι αυτά, χωρίς να τα έχει δει ο ίδιος. Πρόκειται, δηλαδή, για μια γραπτή ή προφορική απεικόνιση αναπαράσταση κάποιων πραγμάτων. Στην περιγραφή αντικειμένων, λοιπόν, που Σε κάθε περιγραφή υπάρχει: μας ενδιαφέρει εδώ, αυτός που περιγράφει προσπαθεί να αποδώσει όσο γίνεται πιο ζωντανά και αυτός που περιγράφει κάτι (υποκείμενο της περιγραφής) παραστατικά ένα συγκεκριμένο πράγμα και ταυτόχρονα να μας μεταφέρει και να μοιραστεί μαζί αυτό που περιγράφεται (αντικείμενο της περιγραφής). μας την εντύπωση που του έκανε το πράγμα αυτό. Πώς οργανώνουμε την Για να οργανώσουμε την περιγραφή ενός αντικειμένου: περιγραφή αντικειμένου ñ πρώτα μελετάμε προσεκτικά το αντικείμενο που θέλουμε να περιγράψουμε, καθώς και τον χώρο στον οποίο αυτό βρίσκεται. Η περιγραφή οργανώνεται με ñ στη συνέχεια, προχωράμε από το γενικό στο ειδικό: δίνουμε, δηλαδή, αρχικά μια γενική εικόνα (γενι- άξονα τον χώρο. κή εντύπωση) του αντικειμένου που θέλουμε να περιγράψουμε και μετά προχωράμε σε μια πιο αναλυτική παρουσίασή του, με βάση τις λεπτομέρειες που έχουμε συλλέξει γι αυτό. Οι λεπτομέρειες αναφέρονται με μια συγκεκριμένη σειρά: συνήθως από έξω προς τα μέσα ή από πάνω προς τα κάτω, από αριστερά προς τα δεξιά ή και αντίστροφα. ñ τέλος, αναφέρουμε κάποιες δικές μας σκέψεις για το αντικείμενο αυτό, μεταξύ των οποίων είναι και τα συναισθήματά μας, πώς νιώθουμε για το συγκεκριμένο αντικείμενο. 20

13 ΤΑ ΨΑΘΙΝΑ ΚΑΠΕΛΑ Τι αναφέρουμε Ποιο είναι το αντικείμενο και πώς το λένε (αν έχει κάποιο όνομα) Πού βρίσκεται Σε ποιον ανήκει Πώς είναι: α) Ποια είναι τα γενικά χαρακτηριστικά του (χρώμα, σχήμα, μέγεθος κ.λπ.) β) Ποια είναι τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του (βασικές λεπτομέρειες) Ποια είναι η χρήση του λειτουργία και χρησιμότητά του Ποια είναι η ιστορία του (προέλευση, καταγωγή) Πώς αποκτήθηκε Κάποια περιστατικά που σχετίζονται με αυτό Σκέψεις και συναισθήματα γι αυτό Παράδειγμα Μια παλιά κασέλα στολίζει τη γωνία του σαλονιού μας, κοντά στο τζάκι. Η κασέλα αυτή ήταν της γιαγιάς μου. Η κασέλα είναι αρκετά μεγάλη και βαριά, φτιαγμένη από ξύλο καρυδιάς το χρώμα της είναι σκούρο καφετί που σε κάποια σημεία της φαίνεται σχεδόν μαύρο, ενώ στηρίζεται πάνω σε τέσσερα μικρά ποδαράκια. Εκείνο όμως που μου έκανε πάντα τη μεγαλύτερη εντύπωση είναι τα σκαλίσματά της. Ολόκληρη η κασέλα είναι σκαλισμένη στο χέρι με διάφορες σκηνές κυνηγιού. Μάλιστα στο καπάκι της κασέλας υπάρχει μια πολύ όμορφη παράσταση με κοπέλες με παραδοσιακές φορεσιές και σταμνιά στο κεφάλι. Στην κασέλα αυτή η μητέρα μου φυλάει παλιές φωτογραφίες και κάτι παλιά κεντήματα της γιαγιάς. Ήταν προίκα της γιαγιάς από τη μητέρα της, την προγιαγιά μου. Όταν πέθανε η γιαγιά, οι γονείς μου πήραν την κασέλα στο σπίτι μας. Πιο μικρός, κρυβόμουν μέσα σ αυτήν, όποτε παίζαμε κρυφτό με τον αδερφό μου. Για μένα είναι ένα κομμάτι της οικογενειακής μας ιστορίας, ένα αντικείμενο με μεγάλη αξία. Γλωσσικά στοιχεία Σε μια περιγραφή χρησιμοποιούμε συνήθως: της περιγραφής ñ χαρακτηριστικά επίθετα και γενικά επιθετικούς προσδιορισμούς κάθε είδους (π.χ. μετοχές) που θα μας βοηθήσουν να αποδώσουμε με ακρίβεια και σαφήνεια την εικόνα του πράγματος που θέλουμε να περιγράψουμε (π.χ. Είναι ένα παλιό, πολύχρωμο χαλί, ξεφτισμένο στις άκρες). 21

14 ΕΝΟΤΗΤΑ 1 ñ τοπικούς προσδιορισμούς (επιρρήματα, φράσεις με προθέσεις κ.λπ. που δηλώνουν τόπο), αφού η περιγραφή σχετίζεται με τον χώρο (π.χ. Στο κέντρο του υπάρχει μια παράσταση κυνηγιού και γύρω γύρω γεωμετρικά σχέδια). ñ ρήματα συνήθως σε χρόνο ενεστώτα. Μπορεί όμως να χρησιμοποιήσουμε και παρελθοντικούς χρόνους (παρατατικό, αόριστο, υπερσυντέλικο) αν το αντικείμενο που περιγράφουμε δεν υπάρχει πια. Για τους γονείς Η περιγραφή είναι ένα από τα πιο σημαντικά θέματα παραγωγής γραπτού λόγου, που περιλαμβάνει διάφορα «είδη» έχουμε, π.χ., την περιγραφή προσώπου, κτιρίου, έργου τέχνης, χώρου κ.λπ. Γι αυτό εξηγήστε πρώτα στο παιδί τι είναι γενικά η περιγραφή και ποια γλωσσικά στοιχεία χρησιμοποιούμε σ αυτή και στη συνέχεια ασχοληθείτε με το συγκεκριμένο είδος περιγραφής που εξετάζεται εδώ, βασιζόμενοι στον πίνακα της σελ. 21. Για την εμπέδωση του θέματος, προτρέψτε το παιδί να ασχοληθεί με τις ασκήσεις 1, 2, 3 και 4 στις σελ του Βιβλίου του Μαθητή. Απαντήσεις στις ασκήσεις του Βιβλίου του Μαθητή (σελ. 9-10) 1. Bρείτε όσες πληροφορίες μάς δίνει το μέρος του κειμένου που περιγράφει τον «Kαραϊσκάκη», το παλιό αυτοκίνητο, και γράψτε τες στον πίνακα: χρώμα σχήμα εσωτερικές λεπτομέρειες εξωτερικές λεπτομέρειες καφέ ή γκρίζο ή ίσως και χακί έμοιαζε με οβίδα από μέσα ήταν στρωμένο με βυσσινί πετσί αληθινό στη μύτη υπήρχε ένα ξύλινο ντουλαπάκι ήταν ψηλό, εντελώς ανοιχτό και δίχως κουκούλα, με τη μηχανή του κομμένη μπροστά κατακόρυφα σαν φάτσα μούργικου σκύλου πίσω κατέληγε σε μύτη που θύμιζε ουρά τσαλαπετεινού 2. Δείτε τη σειρά με την οποία η συγγραφέας παρουσιάζει τα στοιχεία της περιγραφής. Πρώτα αναφέρει αυτό που περιγράφεται: «ένα παμπάλαιο αυτοκίνητο». Στη συνέχεια αναφέρονται τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του. Ποια είναι αυτά; Tα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του συγκεκριμένου αυτοκινήτου είναι το σχήμα του (που μοιαζε με οβίδα), το όνομά του (Kαραϊσκάκης), το χρώμα του (ήταν καφέ ή γκρίζο ή ίσως και χακί), η εμφάνισή του πώς ήταν αφενός εσωτερικά (από μέσα ήταν στρωμένο με βυσσινί πετσί αληθινό) και αφετέρου εξωτερικά (ήταν ψηλό, εντελώς ανοιχτό και δίχως κουκούλα υπήρχε ένα ξύλινο ντουλαπάκι ). 22

15 Πώς προχωράει μετά η περιγραφή, από το μέσα μέρος προς το έξω ή από το έξω μέρος προς το μέσα; H περιγραφή του αυτοκινήτου προχωράει από το μέσα μέρος προς το έξω (από μέσα ήταν στρωμένο με βυσσινί πετσί αληθινό ήταν ψηλό, εντελώς ανοιχτό ). Στο εξωτερικό του αυτοκινήτου, ποιο μέρος περιγράφεται πρώτα και ποιο μετά; Στο εξωτερικό του αυτοκινήτου, αφού δίνεται η γενική εντύπωση (ήταν ψηλό, εντελώς ανοιχτό και δίχως κουκούλα), περιγράφεται πρώτα το μπροστινό μέρος του, η μηχανή (με τη μηχανή του κομμένη μπροστά κατακόρυφα σαν φάτσα μούργικου σκύλου), και μετά το πίσω μέρος του (πίσω κατέληγε σε μύτη που θύμιζε ουρά τσαλαπετεινού ). ΤΑ ΨΑΘΙΝΑ ΚΑΠΕΛΑ 3. H συγγραφέας μάς δίνει και τις δικές της εντυπώσεις από το αυτοκίνητο [ ]. Συμπληρώστε τον παρακάτω πίνακα με τα σχόλια που κάνει η συγγραφέας: μέρη αυτοκινήτου από μέσα ήταν στρωμένο με βυσσινί πετσί αληθινό η μηχανή του ήταν κομμένη μπροστά κατακόρυφα πίσω κατέληγε σε μύτη στη μύτη υπήρχε ένα ξύλινο ντουλαπάκι σχόλια μια πολυτέλεια που ερχόταν σε αντίθεση με το σύνολο σαν φάτσα μούργικου σκύλου που θύμιζε ουρά τσαλαπετεινού όπου πετούσαμε τα κοστούμια του μπάνιου, τα ψαρικά, κι ό,τι άλλο, ανάκατα 4. Eίδατε σε μια βιτρίνα το ποδήλατο των ονείρων σας. Ένας συγγενής σας θέλει να σας το αγοράσει. Γράψτε ένα σύντομο γράμμα για να του το περιγράψετε ακριβώς. Aγαπημένε μου παππού, Σου γράφω το γράμμα αυτό επειδή μου είχες υποσχεθεί πως θα μου έκανες δώρο για τα γενέθλιά μου ένα ποδήλατο και μου είχες πει να ψάξω να βρω κάποιο που να μου αρέσει. Λοιπόν, το βρήκα! ñ H γενική εντύπωση που δίνει ñ H εξωτερική του περιγραφή κάποιο Σ ένα κατάστημα κοντά στο σπίτι μας είδα στη βιτρίνα το ποδήλατο των ονείρων μου. Eίναι ένα ποδήλατο βουνού, από αυτά που δεν είναι πολύ ψηλά και με μεγάλες ρόδες. Οι ρόδες του έχουν λάστιχα τόσο χοντρά, που μοιάζουν με αυτά που έχουν τα μηχανάκια. Όσο για τον σκελετό του, είναι πολύ γερός, μεταλλικός όλος, σ ένα έντονο μπλε χρώμα. Kαι στα δύο φτερά, στο μπροστινό και στο πίσω, έχει δύο οριζόντιες λωρίδες σε ασημί 23

16 ΕΝΟΤΗΤΑ 1 ιδιαίτερο χαρακτηριστικό ñ Σχόλια και συναισθήματα χρώμα, που ταιριάζει πολύ με το μπλε. Tο τιμόνι του είναι κανονικό, με ίσιες λαβές, τυλιγμένες με δέρμα, ενώ έχει κι ένα μεταλλικό κουδούνι. Ακόμα έχει και φώτα, μπροστά και πίσω, κι έτσι μπορώ να το οδηγώ και το βράδυ. Aλήθεια σου λέω, παππού, είναι ένα καταπληκτικό ποδήλατο, το πιο ωραίο απ όλα όσα έχω δει ως τώρα. M αυτό, να δεις, όταν θα έρχομαι στο χωριό, θα μπορώ να πηγαίνω παντού με τους φίλους μου, ακόμα και στο ποτάμι για ψάρεμα ή στην παραλία για μπάνιο. Θα με κάνεις, λοιπόν, πολύ ευτυχισμένο αν μου το πάρεις. Με πολλή αγάπη, ο Γιωργάκης σου! Για τους γονείς Υπενθυμίστε στο παιδί ότι, όταν γράφουμε ένα γράμμα σε κάποιον, γράφουμε πάντα: ñ στην αρχή την προσφώνηση, στο πάνω αριστερό μέρος, με την οποία απευθυνόμαστε στο πρόσωπο που στέλνουμε το γράμμα. Αν το πρόσωπο αυτό είναι φιλικό ή συγγενικό, η προσφώνηση είναι κι αυτή φιλική, οικεία (π.χ. Αγαπημένε μου παππού, Καλέ μου φίλε κ.λπ.), ενώ, αν απευθυνόμαστε σε κάποιο άγνωστο ή ανώτερό μας πρόσωπο, η προσφώνηση είναι τυπική, επίσημη (π.χ. Κύριε/Κυρία ). ñ στο τέλος την αποφώνηση (χαιρετισμός), στο κάτω δεξιό μέρος, με την οποία «κλείνουμε» το γράμμα μας. Αυτή είναι επίσης ανάλογη με το πρόσωπο στο οποίο απευθυνόμαστε: είναι δηλαδή άλλοτε φιλική (π.χ. Σε φιλώ, Με πολλή αγάπη κ.λπ.) και άλλοτε τυπική, επίσημη (π.χ. Με εκτίμηση). 5. O υπολογιστής «θύμωσε» και αρνείται να γράψει δύο ίδια γράμματα στη σειρά. Bρείτε ποιες λέξεις χρειάζονται διόρθωση. Tο προηγούμενο Σάββατο έφτασε στο σπίτι μας ένα γράμμα από τον παππού μου που μένει μόνιμα λίγο έξω από τη Θεσσαλονίκη. Mας καλούσε να περάσουμε οικογενειακώς λίγες ημέρες μαζί του και να απολαύσουμε τις τελευταίες ηλιόλουστες μέρες δίπλα στη θάλασσα. Πώς θα μπορούσαμε να απορρίψουμε μια τέτοια πρόταση, ένα διάλειμμα ξεγνοιασιάς σε καθαρό περιβάλλον ; Aποφασίσαμε να ταξιδέψουμε με το τρένο για να χαρούμε τη διαδρομή και συνεννοηθήκαμε μαζί του για τις τελευταίες λεπτομέρειες. Tην επόμενη μέρα, φτάσαμε από νωρίς στον σταθμό και περιμέναμε την αναχώρηση της αμαξοστοιχίας. Όταν ανεβήκαμε στο τρένο, διαπιστώσαμε ότι οι θέσεις μας ήταν κατειλημμένες, αλλά ευτυχώς το πρόβλημα λύθηκε εύκολα. Σε λίγο τα μεγάφωνα έκαναν έκκληση να απομακρυνθούν όλοι από την άκρη της αποβάθρας, γιατί το τρένο ήταν έτοιμο να ξεκινήσει. 24

17 ΤΑ ΨΑΘΙΝΑ ΚΑΠΕΛΑ ÚÈÙ ÚÈÔ ÍÈÔÏfiÁËÛË * 1. ÙË ÛÂÏ. 21 ÙÔ μè Ï Ô ÙÔ ª ıëù apple Ú ÂÈ Ó Âapple Ó ÏËappleÙÈÎfi apple - Ó Î Û ÂÙÈÎ Ì ÙÔ «Ò appleâúèáú ÊÔ ÌÂ Ó appleú ÁÌ». M ÛË ÙÔÓ apple - Ó Î Ùfi, Ó Û ÔÏÈ ÛÂÙÂ Ó Ë Û ÁÁÚ Ê ÙÔ ÎÂÈÌ ÓÔ ÙË ÛÂÏ. 8 ÙÔ μè Ï Ô ÙÔ ª ıëù ÂÈ Û ÌappleÂÚÈÏ ÂÈ ÛÙËÓ appleâúèáú Ê ÙÔ ÙÔÎÈÓ ÙÔ fiï Ù ÛÙÔÈ Â appleô Ó Ê ÚÔÓÙ È ÛÙÔÓ Û ÁÎÂÎÚÈÌ ÓÔ apple Ó Î. 2. ÎÔÏÔ ıòóù ÙÈ «Û Ì Ô Ï» ÙÔ μè Ï Ô ÙÔ ª ıëù ÁÈ ÙËÓ appleâúè- ÁÚ Ê ÂÓfi appleú ÁÌ ÙÔ ( Ï. ÛÂÏ. 21 ÙÔ μè Ï Ô ÙÔ ª ıëù ), Ó appleâúèáú - ÂÙ ÎÈ ÂÛ Πappleôèô ÓÙÈΠÌÂÓÔ ÙÔ ÛappleÈÙÈÔ Û appleô Û Î ÓÂÈ Í ˆÚÈÛÙ ÂÓÙ appleˆûë Ûˆ Î appleôèô apple Ï ÈÈÎfi ÓÙÈΠÌÂÓÔ, ÌÈ ÓÙ Î (apple.. ÌÈ apple ÏÈ ÂÈÎfiÓ, Ó Ó apple Ó Î ˆÁÚ ÊÈÎ, ÌÈ Î Û Ï, Ó ÚÔÏfiÈ ÙÔ Ô, ÌÈ Ï - Ìapple appleâùúâï Ô Î..). 3. Ú Ù appleôèâ applefi ÙÈ apple Ú Î Ùˆ Ï ÍÂÈ ÁÚ ÊÔÓÙ È ÌÂ Ô fiìôè Û Ì- ÊˆÓ Î È Ó ÙÈ ÈÔÚıÒÛÂÙÂ. ñ με κκ ñ με λλ ñ με μμ ñ με νν ñ με ππ ñ με ρρ ñ με σσ ñ με ττ κουκίδα, κόκορας, λάκος, σάκος, κόκαλο, εκλησία, ξωκλήσι, εκίνηση, κούκος, κόκος, κόκινος, κοκίτης. αλαγή, βούλα, μέλον, συλαμβάνω, τρελός, έλειψη, έλεος, κολάρο, γαλικά, πολαπλασιάζω, μίλι, μαλί, φυλή, φύλο (δέντρου). μαμά, κόμα, καμιά, κλάμα, στέμα, στρέμα, συμαθητής, ψέμα, έμονος, γραμή, άναμα, θέμα, κλαμένος, θλιμένος, χαμένος, δεμένος, καλυμένος, βαμένος. γενώ, γενιά, γένα, γεναίος, ενιά, ενιακόσια, ένατος, ένοια, κολόνα, κανέλα, σύνεφο, συνάμα, συνυφάδα, συνενόηση, συνένωση. παπάς, παπούς, ιπότης, ιπικό, καπέλο, σούπα, κάπα, Φίλιπος. απορώ, απορέω, επηρεάζω, επιροή, επίρημα, άρωμα, άρωστος, ξαναρίχνω, απορίχνω, θάρος, βάρος, ισοροπώ. γλώσα, κλώσα, αλυσίδα, μέλισα, βασίλισα, λύση, λύσα, περισότερος, κάσα, σουσάμι, σύσωμος, κισός, κολοσός, νεοσός, Kνωσός. πακέτο, κουφέτο, κύταρο, περιτός, καρότο, μπισκότο, ελάτωμα, ήτα (η αποτυχία), ήτα (το γράμμα του αλφάβητου), κότα, Aτική, Tιτανικός, Yμητός. * Οι απαντήσεις στο Κριτήριο Αξιολόγησης δίνονται στο τέλος του βιβλίου. 25

18 ΕΝΟΤΗΤΑ 1 Δ ÍÈ Â ÔÓÙ ÌÂ ÂÏ Ê ÓÙ Στο μάθημα αυτό θα μιλήσουμε για: α) τους χρόνους των ρημάτων και τους διάφορους προσδιορισμούς του χρόνου β) την αφήγηση μιας ιστορίας γ) την περίληψη μιας ιστορίας Λίγα λόγια για το κείμενο Στο απόσπασμα αυτό από το γνωστό μυθιστόρημα του Iουλίου Bερν O γύρος του κόσμου σε 80 ημέρες ο ήρωας Φιλέας Φογκ, συνοδευόμενος από τον πιστό του υπηρέτη Πασπαρτού, αντιμετωπίζει δυσκολίες στο ταξίδι του στην Iνδία, γιατί δεν έχει ολοκληρωθεί η κατασκευή των σιδηροδρομικών γραμμών ως την περιοχή που θέλει να πάει. Ψάχνοντας, λοιπόν, να βρει κάποιον άλλο τρόπο για να φτάσει στον προορισμό του, ακούει τη συμβουλή του υπηρέτη του να συνεχίσουν το ταξίδι τους με έναν ελέφαντα, που ανακάλυψε ο Πασπαρτού στο κοντινό χωριό. O ελέφαντας, όμως, αυτός ανήκει σ έναν Iνδό χωρικό, που αρνείται αρχικά να τους τον νοικιάσει, παρά τα χρήματα που του προσφέρει ο Φιλέας Φογκ. Tο παζάρεμα συνεχίζεται για αρκετή ώρα, μέχρι που τελικά ο Ινδός δέχεται να πουλήσει τον ελέφαντά του στους δύο ταξιδιώτες, οι οποίοι τον πλήρωσαν πολύ ακριβά. Ο συγγραφέας O Iούλιος Bερν ( ) είναι γνωστός Γάλλος συγγραφέας, που θεωρείται ο «πατέρας» της σύγχρονης επιστημονικής φαντασίας. Στα μυθιστορήματά του προβλέπονται πολλά επιστημονικά και τεχνικά επιτεύγματα, όπως το υποβρύχιο, η βαθύσφαιρα, το αεροπλάνο, καθώς και τα διαστημικά ταξίδια, ενώ αρκετά βιβλία του αναφέρονται σε εξερευνήσεις ή σε περιγραφές άγνωστων στην εποχή του περιοχών του πλανήτη μας. Eκτός από το O γύρος του κόσμου σε 80 ημέρες (1872), άλλα γνωστά έργα του είναι τα εξής: Tαξίδι στο κέντρο της Γης (1864), Aπό τη Γη στη Σελήνη (1865), λεύγες κάτω από τη θάλασσα (1870), Mυστηριώδης νήσος (1874), Mιχαήλ Στρογκόφ (1876), Mατίας Σάντορφ (1885) κ.ά. Ενότητες του κειμένου Πλαγιότιτλοι Είδος κειμένου: αφήγηση Κύριο θέμα: Η περιπέτεια του Φιλέα Φογκ στην Ινδία, που, για να συνεχίσει το ταξίδι του, αναγκάζεται να αγοράσει έναν ελέφαντα. ñ 1η Ενότητα: «Αν δεν έχετε αντίρρηση και δε βρήκαν τίποτα. Πλαγιότιτλος Το εμπόδιο στο ταξίδι του Φιλέα Φογκ στην Ινδία ñ 2η Ενότητα: «Θα πάω με τα πόδια» «Έναν ελέφαντα! εδώ δίπλα». Πλαγιότιτλος Η λύση που βρήκε ο Πασπαρτού για τη συνέχεια του ταξιδιού 26

19 ΤΑΞΙΔΕΥΟΝΤΑΣ ΜΕ ΕΛΕΦΑΝΤΑ 3η Ενότητα: Πέντε λεπτά αργότερα «Χρυσό τον πληρώνουμε αυτό τον ελέφαντα!». Πλαγιότιτλος Ο ελέφαντας και το σκληρό παζάρι του Φογκ με τον Ινδό ιδιοκτήτη του για την αγορά του Ερμηνεία λέξεων και φράσεων του κειμένου ñ Αλάχαμπαντ (κύριο όνομα): φανταστικό μέρος στην Ινδία, προορισμός του Φιλέα Φογκ. ñ έγκαιρα (επίρρημα): στην κατάλληλη στιγμή, στον χρόνο που πρέπει, χωρίς καθυστέρηση. ñ με τέτοια αφοπλιστική αυτοπεποίθηση: με μοναδική πίστη στον εαυτό του, με άνεση και σιγουριά στις δυνάμεις του τόσο μεγάλη, ώστε κανείς δεν μπορούσε να την αμφισβητήσει, να υποστηρίξει το αντίθετο. ñ ράγες (ουσ. η ράγα): σιδηροδρομικές γραμμές. ñ πρόωρα (επίρρημα): πριν από την κανονική ώρα, πριν από τον κατάλληλο, τον σωστό χρόνο. ñ διαθέσιμο μεταφορικό μέσο: μέσο που ήταν ελεύθερο και μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για τη μεταφορά ανθρώπων ή πραγμάτων από έναν τόπο σ έναν άλλο. ñ Πασπαρτού (άκλιτη λέξη): το όνομα του υπηρέτη του Φιλέα Φογκ, το οποίο προέρχεται από τα γαλλικά. Είναι μια λέξη που χρησιμοποιείται και στη γλώσσα μας δηλώνοντας κυριολεκτικά το κλειδί που ανοίγει όλες τις πόρτες και μεταφορικά το πρόσωπο εκείνο ή το πράγμα που λύνει κάθε πρόβλημα. ñ εκφραστικός μορφασμός: έντονη, ζωηρή έκφραση προσώπου, που φανερώνει πώς νιώθει κάποιος. ñ πεζοπορία (ουσ.): η πορεία με τα πόδια, το περπάτημα. ñ πασούμια (ουσ. το πασούμι): είδος, γυναικείου κυρίως, παπουτσιού παλαιότερης εποχής, και σήμερα είδος παντόφλας με μικρό τακούνι. ñ περιέζωνε (παρατατικός του ρ. περιζώνω): έ- κλεινε απ όλες τις πλευρές, περιέβαλλε. ñ υποζύγιο (ουσ.): κάθε ζώο που χρησιμοποιείται για τη μεταφορά φορτίων, καθώς και σε άλλες βαριές εργασίες τέτοια ζώα είναι τα άλογα, τα γαϊδούρια, τα βόδια κ.ά. ñ μη στάξει και μη βρέξει: φράση που λέγεται στην περίπτωση που κάποιος προσέχει και φροντίζει ιδιαίτερα κάποιον άλλο. ñ εξωφρενικό ποσό: χρηματικό ποσό που είναι παράλογα υψηλό, που είναι υπερβολικά μεγάλο, με αποτέλεσμα να μας εκνευρίζει. ñ αμετάπειστος (επίθ.): αυτός που δε μεταπείθεται, που μένει σταθερός στην άποψή του, στη γνώμη του, και δεν την αλλάζει. ñ ευκαταφρόνητο (επίθ. ευκαταφρόνητος, -η, -ο): αυτό που αξίζει να το περιφρονεί κανείς, να μην το υπολογίζει. ñ κατεργάρης (ουσ.): αυτός που σκέφτεται και ε- νεργεί με πονηριά και χρησιμοποιεί διάφορα τεχνάσματα για να πετύχει αυτό που θέλει. ñ χρυσό τον πληρώνουμε: τον πληρώνουμε πάρα πολύ ακριβά, σαν να είναι από χρυσάφι. 27

20 ΕΝΟΤΗΤΑ 1 Εμπλουτίζω το λεξιλόγιό μου Λέξεις Συνώνυμα Αντώνυμα Συγγενικά Φράσεις αγανακτισμένος εκνευρισμένος ήρεμος, συγκρατημένος αγανακτώ, αγανάκτηση είμαι αγανακτισμένος με κάποιον/κάτι ακατάλληλος αταίριαστος, ανάρμοστος κατάλληλος, ταιριαστός κατάλληλος ακατάλληλο ντύσιμο, ακατάλληλη στιγμή αμετάπειστος ανυποχώρητος, αδιάλλακτος υποχωρητικός, διαλλακτικός μεταπείθω είμαι/μένω αμετάπειστος αναγγέλλω ανακοινώνω αποσιωπώ αναγγελία αναγγέλλω μια είδηση/ένα γεγονός αντίρρηση διαφωνία, αντιλογία συμφωνία, παραδοχή αντιρρησίας, αντιρρητικός προβάλλω/φέρνω/ έχω αντίρρηση εξημερωμένος ήμερος, δαμασμένος άγριος, ανήμερος εξημερώνω, εξημέρωση εξημερωμένο ζώο εξωφρενικός παράλογος, εξωπραγματικός λογικός, φυσιολογικός εξωφρενικά (επίρρ.) εξωφρενική απαίτηση/κατάσταση ευκαταφρόνητος ασήμαντος, ευτελής σημαντικός, αξιοπρόσεκτος ευκαταφρόνητα (επίρρ.) ευκαταφρόνητη περιουσία/ υπόθεση ζημία βλάβη, καταστροφή, κακό όφελος, ωφέλεια, καλό ζημιάρης, ζημιώνω, ζημίωση παθαίνω/προκαλώ/προξενώ/αποκαθιστώ ζημία, μικρή/μεγάλη/σοβαρή ζημία ήρεμα (επίρρ.) ατάραχα, ήσυχα ταραγμένα, ανήσυχα ηρεμώ, ηρεμία, ηρεμιστικός μιλώ/κινούμαι ήρεμα θαυμάσιος υπέροχος, έξοχος, εξαίσιος απαίσιος, ελεεινός, άθλιος θαύμα, θαυμάζω, θαυμαστός, (το) θαυμαστικό θαυμάσιος άνθρωπος, θαυμάσια μουσική, θαυμάσιο κτίσμα καθυστέρηση αργοπορία εγκαιρότητα καθυστερώ υπάρχει καθυστέρηση προσφέρω δίνω, παρέχω παίρνω, λαβαίνω προσφορά, πρόσφορος προσφέρω χρήματα/αγαθά/ υπηρεσίες φτηνός ακριβός φτηναίνω φτήνια φτηνό ρούχο/σπίτι, φτηνή τιμή ψυχραιμία νηφαλιότητα, αταραξία, απάθεια αναστάτωση, ταραχή, εκνευρισμός ψύχραιμος, ψύχραιμα (επίρρ.) κρατώ/διατηρώ/χάνω/ανακτώ την ψυχραιμία μου 28

21 ΤΑΞΙΔΕΥΟΝΤΑΣ ΜΕ ΕΛΕΦΑΝΤΑ Βασικές ερωτήσεις για την κατανόηση του κειμένου 1. Ποια είναι τα πρόσωπα που παρουσιάζονται στο κείμενο αυτό; Tα πρόσωπα που παρουσιάζονται στο κείμενο αυτό είναι: ο Φιλέας Φογκ, ο βασικός ήρωας του μυθιστορήματος του Iουλίου Bερν O γύρος του κόσμου σε 80 ημέρες. ο κύριος Φράνσις, κάποιος γνωστός του Φιλέα Φογκ, με τον οποίο ταξίδευαν μαζί στο τρένο. ο Πασπαρτού, ο πιστός υπηρέτης του Φιλέα Φογκ, που τον συνοδεύει στο μακρινό και περιπετειώδες ταξίδι του. ο Iνδός χωρικός, που ύστερα από αρκετά παζάρια πείθεται να πουλήσει τον ελέφαντά του στον Φιλέα Φογκ. 2. Πώς χαρακτηρίζετε τον Φιλέα Φογκ από το κείμενο αυτό; O Φιλέας Φογκ είναι ένας ήρεμος, σοβαρός και ευγενικός άνθρωπος, γεμάτος αυτοπεποίθηση και σιγουριά για τις δυνάμεις του, που φροντίζει να μένει πάντα ψύχραιμος μπροστά στις δυσκολίες που αντιμετωπίζει. Eίναι επίσης πολύ έξυπνος, καθώς καταλαβαίνει τόσο ότι πρόκειται να αντιμετωπίσει προβλήματα στο ταξίδι του όσο και με τι ανθρώπους έχει να κάνει, ενώ είναι και ιδιαίτερα αποφασιστικός, πεισματάρης και επίμονος, χωρίς να χάνει ποτέ το θάρρος του. 3. Ποια είναι τα συναισθήματα του Πασπαρτού καθώς παρακολουθεί το παζάρεμα που κάνει το αφεντικό του με τον Iνδό χωρικό για την απόκτηση του ελέφαντα; Aρχικά, όταν ο Iνδός αρνείται στον Φιλέα Φογκ να του νοικιάσει τον ελέφαντα, ο Πασπαρτού προφανώς αισθάνεται ανησυχία για την τύχη τους για το πώς θα συνεχίσουν το ταξίδι τους χωρίς τον ελέφαντα. Kατόπιν, μόλις αρχίζει το παζάρεμα για το ζώο, ο Πασπαρτού νιώθει έκπληξη ακούγοντας το υπερβολικό ποσό που προτείνει ο Φογκ στον Iνδό. Η έκπληξη αυτή γίνεται αγανάκτηση, καθώς ο Iνδός συνεχίζει να αρνείται και το αφεντικό του ανεβάζει διαρκώς το ποσό. Kαι, όταν ο Φογκ προτείνει ν αγοράσει τον ελέφαντα και αρχίζει νέο παζάρεμα, ο Πασπαρτού χάνει το χρώμα του και γίνεται κάτασπρος από την αγωνία, ώσπου να κλειστεί η συμφωνία. Εκφραστικοί τρόποι του κειμένου ñ Μεταφορές ρολόγια που πηγαίνουν μπροστά 29

22 ΕΝΟΤΗΤΑ 1 τους έχουν μη στάξει και μη Η μεταφορά είναι ένα σχήμα λόγου κατά το οποίο οι λέξεις που βρέξει χρησιμοποιούμε για να εκφράσουμε μια έννοια δεν έχουν την «Χρυσό τον πληρώνουμε αυτό τον ελέφαντα!» ο χειμώνας της ζωής (μεταφορά) αντί τα γεράματα (κυριολεξία). πραγματική (κυριολεκτική) τους σημασία αλλά διαφορετική π.χ. ñ Παρομοίωση Οι εφημερίδες μοιάζουν με ορισμένα ρολόγια που πηγαίνουν μπροστά. ñ Εικόνα οι τρεις συνταξιδιώτες έφταναν σε μια καλύβα αντίκρισαν ένα ζώο, σχεδόν εξημερωμένο ñ Κοσμητικά επίθετα αφοπλιστική (αυτοπεποίθηση), εκφραστικό (μορφασμό), θαυμάσια (πασούμια), ψηλός (φράχτης), εξωφρενικό (ποσό) Θέματα παραγωγής γραπτού λόγου Η αφήγηση Τι είναι η αφήγηση και Aφήγηση είναι η παρουσίαση (γραπτή ή προ- Υπάρχουν διάφορα είδη αφηγηματικών κειμένων, όπως: τι αναφέρουμε σ αυτή φορική) σε κάποιον ενός ñ τα διηγήματα γεγονότος πραγματικού ή φανταστικού, στην οποία ñ τα μυθιστορήματα δίνονται με χρονολογική σειρά πληροφορίες για το ñ τα απομνημονεύματα πώς εξελίσσεται το γεγονός αυτό. H αφήγηση, επομένως, είναι μια μορφή επικοινωνίας ανάμεσα: ñ τα παραμύθια ñ οι ιστορικές αφηγήσεις ñ στον αφηγητή, αυτόν δηλαδή που αφηγείται το γεγονός, και ñ οι μύθοι. ñ στον αποδέκτη της αφήγησης, αυτόν δηλαδή στον οποίο απευθύνεται ο αφηγητής. Ο αφηγητής μπορεί: ñ να συμμετέχει στα γεγονότα που παρουσιάζει (να είναι δηλαδή ένα από τα πρόσωπα της ιστορίας), οπότε η αφήγηση γίνεται σε α πρόσωπο (ενικού ή πληθυντικού). ñ να μη συμμετέχει στα γεγονότα που παρουσιάζει (να είναι δηλαδή κάποιο άλλο πρόσωπο, π.χ. ο συγγραφέας), οπότε η αφήγηση γίνεται σε γ πρόσωπο (ενικού ή πληθυντικού). Για παράδειγμα, στην ιστορία του Φιλέα Φογκ του Βιβλίου του Μαθητή ο αφηγητής είναι ο συγγραφέας του κειμένου, γι αυτό η αφήγηση γίνεται σε γ πρόσωπο (π.χ. Ο Φογκ επέ- 30

23 ΤΑΞΙΔΕΥΟΝΤΑΣ ΜΕ ΕΛΕΦΑΝΤΑ μενε και πρόσφερε το εξωφρενικό ποσό ). Αν αφηγητής ήταν ο ίδιος ο ήρωας, ο Φ. Φογκ, τότε η αφήγηση θα γινόταν σε α πρόσωπο (π.χ. Επέμενα και πρόσφερα το εξωφρενικό ποσό ). Σε μια αφήγηση: Τι αναφέρεται Πώς αναφέρεται Παραδείγματα Ο χρόνος το πότε συμβαίνουν τα γεγονότα Ο τόπος/χώρος το πού συμβαίνουν τα γεγονότα Τα πρόσωπα (πραγματικά ή φανταστικά) που συμμετέχουν στα γεγονότα Η εξέλιξη της ιστορίας : πώς ξεκινάει (αρχή) πώς προχωράει στη συνέχεια (μέση) πώς τελειώνει (τέλος) Οι σκέψεις και τα συναι- σθήματα των προσώπων της ιστορίας ή του αφηγητή Με τοπικούς προσδιορισμούς (επιρρήματα, φράσεις με προθέσεις) Με τους χρόνους των ρημάτων (συνήθως παρελθοντικοί χρόνοι, αλλά και ενεστώτας για ζωντάνια) Με χρονικούς προσδιορισμούς (επιρρήματα, φράσεις με προθέσεις, χρονικές προτάσεις) Δίνοντας στοιχεία γι αυτά όπως: όνομα, επάγγελμα/ιδιότητα, φύλο, ηλικία, καταγωγή, κάποιο χαρακτηριστικό κ.λπ. (αρχή) Συχνά με κάποιο γεγονός που αποτελεί την αιτία-αφορμή για όσα θα ακολουθήσουν (μέση) Με χαρακτηριστικά και ενδιαφέροντα γεγονότα που συμβαίνουν στη συνέχεια (τέλος) Με αποτελέσματα/συνέπειες των γεγονότων που προηγήθηκαν Με χαρακτηριστικές λέξεις/φράσεις που φανερώνουν σκέψεις και συναισθήματα Στο μέρος αυτό, έξω από την αυλή του σπιτιού κ.λπ. Εκεί που στεκόταν στην πόρτα και περίμενε, ξαφνικά ακούει κάτι ουρλιαχτά. Χθες, σήμερα, αργότερα, το πρωί, ύστερα από λίγο, όταν έφυγε κ.λπ. Ο Φιλέας Φογκ, ο υπηρέτης του, ένας άντρας, ένας νεαρός, ο Ινδός, ένας μακρυμάλλης κ.λπ. Όταν ήμουν διακοπές στην Κρήτη, πήγα μια μέρα για ψάρεμα με τον παππού μου. Εκεί που ψαρεύαμε, νιώσαμε ένα δυνατό τράνταγμα. Όλοι στο χωριό μιλούσαν για μέρες για το κατόρθωμά μας. Τρομοκρατημένος, σκέφτηκα πως είχε έρθει το τέλος μας. 31

24 ΕΝΟΤΗΤΑ 1 Ο χρόνος στην αφήγηση Η οργάνωση της αφήγησης μιας ιστορίας γίνεται με βάση τον χρόνο, καθώς τα γεγονότα που αφηγούμαστε παρουσιάζονται με χρονική σειρά. Ωστόσο, κάποιες φορές, σε λογοτεχνικές συνήθως αφηγήσεις, μπορεί τα γεγονότα να μην παρουσιάζονται με χρονική σειρά, αλλά η ιστορία να ξεκινάει, για παράδειγμα, από το τέλος ή από κάποιο κρίσιμο σημείο της και ο αφηγητής να μιλάει μετά για το πώς άρχισε. Για τους γονείς Αφού υπενθυμίσετε στο παιδί ποια στοιχεία αναφέρουμε στην αφήγηση μιας ιστορίας, τονίστε του πόσο μεγάλη σημασία έχει στην αφήγηση η τήρηση μιας συγκεκριμένης σειράς (συνήθως χρονικής). Απαραίτητη είναι η εξάσκηση στο θέμα αυτό, γι αυτό ενθαρρύνετε το παιδί να ασχοληθεί με τις σχετικές ασκήσεις του Βιβλίου του Μαθητή (άσκηση 4 στη σελ. 16) και του Τετραδίου Εργασιών (άσκηση 3 στη σελ. 9 και ασκήσεις 6, 7 και 8 στις σελ ). Προτρέψτε επίσης το παιδί να διαβάσει όσο το δυνατόν περισσότερες αφηγήσεις ιστοριών, ώστε να αποκτήσει εμπειρία στη δομή τέτοιων κειμένων επιπλέον κείμενα και ασκήσεις για την αφήγηση μπορείτε να βρείτε στο βιβλίο της Θ. Ντρίνια Παραγωγή γραπτού λόγου, ΣΤ Δημοτικού (εκδ. Σαββάλας). Η περίληψη Τι είναι η περίληψη Περίληψη είναι η απόδοση ενός κειμένου με συντομότερο τρόπο. Στην περίληψη πρέπει να αναφέρουμε μόνο τις βασικές πληροφορίες που μας προσφέρει ένα κείμενο, παραλείποντας τα στοιχεία εκείνα που δεν είναι τόσο σημαντικά. Πώς φτιάχνουμε την Για να φτιάξουμε την περίληψη ενός κειμένου, εργαζόμαστε συνήθως κατά παράγραφο ή κατά ενότητα. Δη- περίληψη ενός κειμένου λαδή: ñ Διαβάζουμε προσεκτικά το κείμενο για να κατανοήσουμε το περιεχόμενό του. Προσέχουμε Σε μια περίληψη: ñ Βρίσκουμε το κύριο θέμα του, προσέχοντας ταυτόχρονα και τον τίτλο του που συνήθως συνοψί- Δε μιμούμαστε το ύφος και τη γλώσσα του κειμένου. ζει το θέμα ενός κειμένου. Δε σχολιάζουμε ούτε ερμηνεύουμε ñ Στη συνέχεια χωρίζουμε το κείμενο σε παραγράφους ή επιμέρους ενότητες και εντοπίζουμε το κείμενο. το κύριο θέμα καθεμιάς από αυτές. ñ Σημειώνουμε στο περιθώριο της παραγράφου μια σύντομη πρόταση που να περιέχει το κύριο θέμα της, χρησιμοποιώντας δικές μας λέξεις ή φράσεις. ñ Kάνουμε την ίδια εργασία σε όλες τις παραγράφους του κειμένου. 32

25 ΤΑΞΙΔΕΥΟΝΤΑΣ ΜΕ ΕΛΕΦΑΝΤΑ ñ Mετά ενώνουμε τις σύντομες προτάσεις που έχουμε γράψει στο περιθώριο των παραγράφων, κάνοντας τις απαραίτητες αλλαγές στη διατύπωση και χρησιμοποιώντας τις κατάλληλες λέξεις που μας βοηθούν να ενώσουμε αυτές τις προτάσεις μεταξύ τους, και έτσι δημιουργούμε την περίληψη όλου του κειμένου. Για τους γονείς Αν και η περίληψη είναι ένα πολύ σημαντικό θέμα παραγωγής γραπτού λόγου, εδώ μπορείτε να μην επιμείνετε ιδιαίτερα, καθώς το θέμα αυτό θα επαναληφθεί αργότερα. Αναφέρετε απλώς στο παιδί τι πρέπει να προσέχει σε μια περίληψη, χρησιμοποιώντας την άσκηση 2 του Βιβλίου του Μαθητή στη σελ. 14. Η έννοια του χρόνου Η γραμματική του μαθήματος Ο χρόνος είναι η έννοια εκείνη με την οποία αντιλαμβανόμαστε πότε γίνεται ή πόσο διαρκεί κάτι ή με ποια σειρά συμβαίνουν κάποια πράγματα. Γενικά, ο χρόνος χωρίζεται σε τρεις βαθμίδες, το παρελθόν (αυτό που έγινε παλιά), το παρόν (αυτό που γίνεται τώρα) και το μέλλον (αυτό που θα γίνει αργότερα) και συνήθως παριστάνεται με μια γραμμή που αρχίζει από το παρελθόν, σταματά στο παρόν και συνεχίζεται στο μέλλον: παρελθόν παρόν μέλλον Για να δηλώσουμε, λοιπόν, την έννοια του χρόνου στον προφορικό ή τον γραπτό λόγο, χρησιμοποιούμε διάφορους τρόπους, μεταξύ των οποίων είναι α) οι χρόνοι των ρημάτων, β) τα χρονικά επιρρήματα, γ) φράσεις με προθέσεις, δ) ουσιαστικά/ονοματικές φράσεις με λειτουργία επιρρήματος του χρόνου, ε) οι χρονικές προτάσεις. α. Χρόνοι των ρημάτων είναι οι διάφοροι τύποι, οι διάφορες μορφές που παίρνουν τα ρήματα για να μας δείξουν πότε γίνεται κάτι. π.χ. Τα σχολεία ανοίγουν. (τώρα στο παρόν) Τα σχολεία άνοιξαν. (πριν από λίγο, χθες κ.λπ. στο παρελθόν) Τα σχολεία θα ανοίξουν. (σε λίγο, αργότερα, αύριο κ.λπ. στο μέλλον) 33

26 ΕΝΟΤΗΤΑ 1 Χρόνοι των ρημάτων Χρόνος Φανερώνει πως Παράδειγμα Ενεστώτας Παρατατικός Αόριστος Εξακολουθητικός μέλλοντας Συνοπτικός μέλλοντας Παρακείμενος Υπερσυντέλικος Συντελεσμένος μέλλοντας Αυτό που σημαίνει το ρήμα γίνεται τώρα, στο παρόν, κατ εξακολούθηση (συνέχεια). Αυτό που σημαίνει το ρήμα γινόταν στο παρελθόν κατ εξακολούθηση, συνέχεια. Αυτό που σημαίνει το ρήμα έγινε στο παρελθόν με διάρκεια μιας στιγμής, σύντομα. Αυτό που σημαίνει το ρήμα θα γίνεται στο μέλλον κατ εξακολούθηση, συνέχεια. Αυτό που σημαίνει το ρήμα θα γίνει στο μέλλον με διάρκεια μιας στιγμής. Αυτό που σημαίνει το ρήμα έγινε στο παρελθόν και την ώρα που μιλάμε είναι πια τελειωμένο. Αυτό που σημαίνει το ρήμα ήταν τελειωμένο στο παρελθόν, πριν γίνει κάτι άλλο. Αυτό που σημαίνει το ρήμα θα είναι τελειωμένο στο μέλλον, ύστερα από ορισμένο χρόνο. Ο μαθητής λύνει την άσκηση. Ο μαθητής έλυνε την άσκηση. Ο μαθητής έλυσε την άσκηση. Ο μαθητής θα λύνει την άσκηση. Ο μαθητής θα λύσει την άσκηση. Ο μαθητής έχει λύσει την άσκηση. Ο μαθητής είχε λύσει την άσκηση. Ο μαθητής θα έχει λύσει την άσκηση. Οι χρόνοι, ανάλογα με τη χρονική βαθμίδα που δηλώνουν (παρελθόν, παρόν, μέλλον), χωρίζονται σε παρελθοντικούς, παροντικούς και μελλοντικούς: Παρελθοντικοί Παροντικοί Μελλοντικοί Παρατατικός Αόριστος Υπερσυντέλικος Ενεστώτας Παρακείμενος Εξακολουθητικός μέλλοντας Συνοπτικός μέλλοντας Συντελεσμένος μέλλοντας έλυνα έλυσα είχα λύσει λύνω έχω λύσει θα λύνω θα λύσω θα έχω λύσει 34

27 ΤΑΞΙΔΕΥΟΝΤΑΣ ΜΕ ΕΛΕΦΑΝΤΑ Επίσης, ανάλογα με το ποιόν ενέργειας, τον τρόπο δηλαδή με τον οποίο παρουσιάζεται αν η ενέργεια/πράξη που δηλώνει το ρήμα είναι κάτι που γίνεται συνέχεια/καθ εξακολούθηση, στιγμιαία/συνοπτικά ή έχει ολοκληρωθεί/συντελεστεί, οι χρόνοι χωρίζονται σε εξακολουθητικούς, συνοπτικούς (ή στιγμιαίους) και συντελεσμένους: Εξακολουθητικοί (Φανερώνουν πως κάτι γίνεται, γινόταν ή θα γίνεται πολλές φορές, συνέχεια.) Συνοπτικοί (Φανερώνουν πως κάτι έγινε ή θα γίνει μία φορά, στιγμιαία.) Συντελεσμένοι (Φανερώνουν πως κάτι έχει πραγματοποιηθεί, έχει τελειώσει.) Ενεστώτας Παρατατικός Εξακολουθητικός μέλλοντας Αόριστος Συνοπτικός μέλλοντας Παρακείμενος Υπερσυντέλικος Συντελεσμένος μέλλοντας Ταξιδεύω συχνά εκεί. Ταξίδευα συχνά εκεί. Στο εξής θα ταξιδεύω συχνά ε- κεί. Κάποτε ταξίδεψα εκεί. Κάποτε θα ταξιδέψω εκεί. Έχω ταξιδέψει εκεί. Κάποτε είχα ταξιδέψει εκεί. Ως τότε θα έχω ταξιδέψει εκεί. β. Χρονικά επιρρήματα είναι οι άκλιτες λέξεις που Ορισμένα από τα πιο συνηθισμένα χρονικά φανερώνουν χρόνο και απαντούν στην ερώτηση πότε έγινε αυτό που δηλώνει το ρήμα. π.χ. Θα μιλήσουμε αργότερα. Έλα λίγο πιο νωρίς. Πρέπει να φύγει απόψε. επιρρήματα είναι τα εξής: ύστερα, έπειτα, κατόπιν, πρώτα, πριν, πρωτύτερα, νωρίς, αργά, αργότερα, εγκαίρως, αμέσως, κιόλας, σήμερα, αύριο, μεθαύριο, χθες, προχθές, απόψε, πέρυσι, πρόπερσι, φέτος κ.ά. Έπειτα γυρίσαμε στο σπίτι. Πέρυσι δεν πήγαμε διακοπές, αλλά φέτος θα λείψουμε έναν μήνα. γ. Φράσεις με προθέσεις Eκτός από τα «καθαρά» χρονικά επιρρήματα, με τον ίδιο τρόπο, δηλαδή ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί του χρόνου, χρησιμοποιούνται συχνά και κάποιες φράσεις με προθέσεις (οι μικρές άκλιτες λέξεις από, για, κατά, με, σε, μετά, προς, ως κ.λπ. που μπαίνουν μπροστά από ονόματα ή επιρρήματα για να φανερώσουν μαζί τους, όπως και τα απλά επιρρήματα, χρόνο το πότε έγινε αυτό που δηλώνει το ρήμα της πρότασης). π.χ. Tα καταστήματα θα είναι ανοιχτά από νωρίς. Δεν κάνει τίποτα για την ώρα. Θα έρθει κατά το βραδάκι. Θα έχει φτάσει ως αύριο. 35