Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΩΝ ΕΡΓΑΤΙΚΩΝ ΔΙΕΘΝΩΝ

Transcript

1 Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΩΝ ΕΡΓΑΤΙΚΩΝ ΔΙΕΘΝΩΝ

2 Διόρθωση - Επιμέλεια: Χρήστος Κεφαλής Ηλεκτρονική Στοιχειοθεσία - Εξώφυλλο: Ορέστης Πασχαλινάς Εικόνα Εξωφύλλου: Σκίτσο του George Cruikshank, Η Σφαγή στο Πήτερλο, Εκδόσεις Τόπος & Τάκης Μαστρογιαννόπουλος για την ελληνική γλώσσα σε όλον τον κόσμο ISBN: Η πνευματική ιδιοκτησία αποκτάται χωρίς καμία διατύπωση και χωρίς την ανάγκη ρήτρας απαγορευτικής των προσβολών της. Κατά το Ν. 2387/20 (όπως έχει τροποποιηθεί με το Ν. 2121/93 και ισχύει σήμερα) και κατά τη Διεθνή Σύμβαση της Βέρνης (που έχει κυρωθεί με το Ν. 100/1975), απαγορεύεται η αναδημοσίευση, η αποθήκευση σε κάποιο σύστημα διάσωσης και γενικά η αναπαραγωγή του παρόντος έργου με οποιονδήποτε τρόπο ή μορφή, τμηματική ή περιληπτικά, στο πρωτότυπο ή σε μετάφραση ή άλλη διασκευή, χωρίς τη γραπτή άδεια του εκδότη. Εκδόσεις Τόπος Πλαπούτα 2 και Καλλιδρομίου 11473, Αθήνα Τηλ: Fax: Βιβλιοπωλείο Τηλ

3 Τάκης Μαστρογιαννόπουλος Η Άνοδος και η Πτώση των Εργατικών Διεθνών Κύκλος 1ος: Από τους Προδρόμους στην 1η Διεθνή Μια αναδρομή στη μακρά πορεία του διεθνούς εργατικού κινήματος

4

5 Περιεχόμενα ΠΡΟΛΟΓΟΣ...13 ΕΙΣΑΓΩΓΗ...17 ΜΕΡΟΣ Ι : ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΜΕΧΡΙ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ : Η ΕΝΩΣΗ ΤΩΝ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΩΝ Η Ένωση των Δικαίων Τα πρώτα βήματα του Μαρξ και του Ένγκελς Η Εφημερίδα του Ρήνου Τα Γερμανο-Γαλλικά Χρονικά Οι Επιτροπές Αλληλογραφίας Το 1ο συνέδριο της Ένωσης των Κομμουνιστών Το 2o συνέδριο και το Κομμουνιστικό Μανιφέστο : Η ΑΥΓΗ ΤΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ ΣΤΗ ΒΡΕΤΑΝΙΑ Η βιομηχανική επανάσταση Κοινωνικές ανακατατάξεις Αυθόρμητα ξεσπάσματα το κίνημα των Λουδιτών Η συγκρότηση του κινήματος Η σφαγή του Πήτερλο Η νομιμοποίηση των εργατικών οργανώσεων Το Μεγάλο Ενιαίο Εθνικό Συνδικάτο και η ουτοπία του Ρ. Όουεν Η χαραυγή του Χαρτιστικού κινήματος

6 Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΩΝ ΕΡΓΑΤΙΚΩΝ ΔΙΕΘΝΩΝ 2.9 Πολιτικό κίνημα Εσωτερικές αντιθέσεις Η (Εθνική) Συνέλευση Η Εθνική Χαρτιστική Ένωση Οι Αδελφωμένοι Δημοκράτες : ΟΙ ΓΑΛΛΟΙ ΕΡΓΑΤΕΣ ΣΤΟ ΣΤΙΒΟ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΑΓΩΝΩΝ Η μεγάλη επανάσταση Μετασχηματισμοί στις δομές της γαλλικής κοινωνίας Τα ονειροπόλα πνεύματα Ισχυρές ταξικές αντιθέσεις Επαναστατικές οργανώσεις : ΤΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ ΣΤΗ ΓΕΡΜΑΝΙΑ Αργοπορημένη εθνική συγκρότηση Πολιτικές κινήσεις Η εργατική τάξη στο προσκήνιο : ΤΟ ΕΡΓΑΤΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ ΣΤΟ ΝΕΟ ΚΟΣΜΟ Βιομηχανικός γίγαντας Καταναγκαστική εργασία Τα ουτοπικά εγχειρήματα Τοπικά εργατικά κόμματα και ενώσεις : Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ Οι παρισινοί εργάτες στα οδοφράγματα Η πρώτη μεγάλη μάχη Υποχώρηση Το επαναστατικό ξέσπασμα στην Ευρώπη Η επιστροφή της αντίδρασης : Η ΔΙΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΤΩΝ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΩΝ Η αδυναμία του συνειδητού παράγοντα Το κύκνειο άσμα του Χαρτιστικού κινήματος Η διάσπαση και το τέλος

7 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΜΕΡΟΣ ΙΙ : ΑΠΟ ΤΗΝ «ΑΝΟΙΞΗ ΤΩΝ ΛΑΩΝ» ΣΤΗΝ ΠΑΡΙΣΙΝΗ ΚΟΜΜΟΥΝΑ : Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΕΝΩΣΗ ΤΩΝ ΕΡΓΑΤΩΝ (1Η ΔΙΕΘΝΗΣ) Ο Μαρξ και ο Ένγκελς επεξεργάζονται τις θέσεις τους Νέα περίοδος Η ιδρυτική συνδιάσκεψη Η Διακήρυξη και το Καταστατικό : ΒΡΕΤΑΝΙΑ: ΜΙΑ ΝΕΑ ΦΑΣΗ ΤΟΥ ΕΡΓΑΤΙΚΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ Η ανάπτυξη συνεχίζεται με τους ίδιους ρυθμούς Η υποχώρηση των σοσιαλιστικών ιδεών Η άνοδος του συνδικαλισμού Πολιτική υποχώρηση : ΤΟ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ ΠΡΟΛΕΤΑΡΙΑΤΟ ΣΕ ΑΝΟΔΟ Η μετατροπή της Γερμανίας σε ένα βιομηχανικό κράτος Η εμφάνιση των εργατικών οργανώσεων Οι αντιλήψεις του Λασάλ επηρεάζουν το εργατικό κίνημα Η ίδρυση του Σοσιαλδημοκρατικού Εργατικού Κόμματος του Άιζεναχ 4 : ΓΑΛΛΙΑ: Η ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ Ραγδαία οικονομική ανάπτυξη Ο Μπλανκισμός Ο Προυντονισμός : ΗΠΑ: Η ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΕΝΟΣ ΓΙΓΑΝΤΑ Απαλλαγή από τις καθυστερημένες δομές Μαρξιστικές ιδέες Η Εθνική Εργατική Ένωση Η Διεθνής στις ΗΠΑ : Η ΖΩΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΙΣΠΑΝΙΚΟΥ ΠΡΟΛΕΤΑΡΙΑΤΟΥ Μια κοινωνία με έντονες αντιθέσεις Τα πρώτα βήματα του κινήματος

8 Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΩΝ ΕΡΓΑΤΙΚΩΝ ΔΙΕΘΝΩΝ 6.3 Αναρχικές επιρροές Διάσπαση : ΙΤΑΛΙΑ: ΑΠO ΤΟΝ ΕΘΝΙΚΙΣΜΟ ΣΤΟΝ ΑΝΑΡΧΙΣΜΟ Καθυστερημένη εθνική συγκρότηση Η ανάπτυξη του εθνικού κινήματος Τα πρώτα βήματα Κυριαρχία των αναρχικών απόψεων Το Ιδρυτικό Συνέδριο του Ρίμινι : Η ΜΑΡΞΙΣΤΙΚΗ ΕΠΙΡΡΟΗ ΣΤΗ ΔΙΕΘΝΗ : ΤΑ ΣΥΝΕΔΡΙΑ ΤΗΣ 1ΗΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ Το συνέδριο της Γενεύης (1866) Το 2ο συνέδριο στη Λωζάννη (1867) Το 3ο συνέδριο των Βρυξελλών (1868) Το 4ο συνέδριο στη Βασιλεία (1869) Ο αναρχισμός του Μπακούνιν : Η ΠΑΡΙΣΙΝΗ ΚΟΜΜΟΥΝΑ Μια κοινωνία σε κρίση Το ξέσπασμα του πολέμου Στρατιωτική ήττα και λαϊκή εξέγερση Επαίσχυντη συνθηκολόγηση Η εργατική τάξη στην εξουσία Ανολοκλήρωτη επανάσταση Αιματηρή καταστολή : Η ΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ Η συνδιάσκεψη του Λονδίνου Το αναρχικό συνέδριο της Σονβιγιέ Το συνέδριο της Χάγης Διάσπαση Η Διεθνής περνά στην ιστορία

9 «Οι προλεταριακές επαναστάσεις, όπως οι επαναστάσεις του 19ου αιώνα, κάνουν αδιάκοπη κριτική στον ίδιο τον εαυτό τους, διακόπτουν κάθε τόσο την ίδια τους την πορεία, ξαναγυρίζουν σ εκείνο που φαίνεται ότι έχει πραγματοποιηθεί για να το ξαναρχίσουν από την αρχή, περιγελάνε με ωμή ακρίβεια τις μισοτελειωμένες δουλειές, τις αδυναμίες και τις ελεεινότητες των πρώτων τους προσπαθειών, φαίνονται να ξαπλώνουν χάμω τον αντίπαλό τους μόνο και μόνο για να του δώσουν την ευκαιρία ν αντλήσει καινούργιες δυνάμεις απ τη γη και να ορθωθεί πάλι πιο γιγάντιος μπροστά τους, οπισθοχωρούν συνεχώς μπροστά στην ακαθόριστη απεραντοσύνη των σκοπών τους, ώσπου να δημιουργηθεί η κατάσταση που κάνει αδύνατο κάθε ξαναγύρισμα». Καρλ Μαρξ: Η 18η Μπρυμαίρ του Λουδοβίκου Βοναπάρτη 11

10

11 Πρόλογος Η πτώση του «υπαρκτού σοσιαλισμού» στα τέλη του 20ού αιώνα, η άτακτη υποχώρηση του κινήματος και η συντριβή των οραμάτων για μια νέα κοινωνία καθώς και τα επακόλουθα αυτής της πτώσης, η πλήρης ηγεμονία του καπιταλισμού και η κυριαρχία του νεοφιλελεύθερου μοντέλου σ ένα παγκοσμιοποιημένο καπιταλιστικό κόσμο αποτέλεσαν το σημείο έμπνευσης αυτού του βιβλίου. Άρχισα να γράφω αυτό το βιβλίο όταν τα μεγάλα σοσιαλιστικά κόμματα, ιδιαίτερα τα ευρωπαϊκά, εγκατέλειπαν, μετά την πτώση του τείχους του Βερολίνου, αργά αλλά σταθερά, τις παραδοσιακές σοσιαλδημοκρατικές αντιλήψεις για το γενναιόδωρο κοινωνικό κράτος, υιοθετώντας πλήρως τον σκληρό πυρήνα των νεοφιλελεύθερων επιλογών γεγονός που αποτέλεσε μια χωρίς προηγούμενο χρεοκοπία του ιστορικού ρεφορμισμού και όταν τα κομμουνιστικά κόμματα όλων των τάσεων, είτε υποστήριζαν το «σοβιετικό» υπόδειγμα είτε διαφωνούσαν μ αυτό, περνούσαν, βαθύτατα πληγωμένα, ιδιαίτερα στο ιδεολογικό πεδίο, στο περιθώριο της πολιτικής ζωής. Το κόμμα των Μπολσεβίκων, πλήρως εξασθενημένο από την ανίατη ασθένεια του σταλινισμού, θα διαλυόταν μέσα στην καταισχύνη ενώ άλλα, όπως το πανίσχυρο ιταλικό, το κόμμα του Γκράμσι, θα εξαφανίζονταν επιλέγοντας την μέθοδο της πολιτικής και οργανωτικής αυτοκτονίας. Ο ριζοσπαστισμός της προηγούμενης ιστορικής φάσης, το φοιτητικό και φεμινιστικό κίνημα, το αντιπολεμικό κίνημα, ο νέος ακτιβισμός, τα κινήματα της ριζοσπαστικής οικολογίας, της αντικουλτούρας, των πολιτικών και κοινωνικών πειραματισμών, των θεωρητικών αναζητήσεων, της εναλλακτικής πολιτικής και των νέων μορφών συνδικαλιστικής οργάνωσης και δράσης, πέρασαν με τη σειρά τους στο περιθώριο, σχεδόν εξαφανίστηκαν. Η πολιτική και ιδεολογική ηγεμονία του καπιταλισμού για μια ολόκληρη ιστορική περίοδο φάνηκε να είναι και ήταν απεριόριστη. Οι νικητές επιχείρησαν, όπως συμβαίνει πάντα σε αυτές τις περιπτώσεις, να ξαναγράψουν την ιστορία. Ο ιστορικός αναθεωρητισμός αποτέλεσε τον πολιορκητικό κριό της αστικής πολιτικής στην πορεία της ιδεολογικής κυριαρχίας της. Η ιστορία έπρεπε να ξαναγραφεί. Οι νικητές απαιτούσαν, όταν οι αντίπαλοί 13

12 Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΩΝ ΕΡΓΑΤΙΚΩΝ ΔΙΕΘΝΩΝ τους είχαν πλέον καταθέσει τα όπλα, την ιστορική τους δικαίωση. Και όχι μόνο. Απαίτησαν, και μάλιστα επιτυχώς σε πρώτη φάση, να θεωρηθεί ότι ο καπιταλισμός αποτελούσε το αιώνιο οικονομικό σύστημα. Από κει και ο ακραίος αφορισμός για το «τέλος της ιστορίας». Ο αφοπλισμός, ιδεολογικός, πολιτικός και οργανωτικός, για τις δυνάμεις της εργασίας πήρε πρωτοφανείς διαστάσεις. Ήταν μέσα σε αυτό το πλαίσιο που θέλησα να αποδείξω ότι το εργατικό κίνημα, ακόμα και στις πιο μαύρες στιγμές της ιστορίας του, έχει τη δυνατότητα, συνήθως μέσα σε συνθήκες απότομων και απρόβλεπτων μεταστροφών, να ανακάμπτει και να επανεμφανίζεται με νέους και κατά κανόνα πιο προωθημένους πολιτικούς στόχους. Ποτέ δεν είχα σκεφθεί ότι θα έγραφα ένα βιβλίο ιστορίας. Όσο όμως γύριζα προς τα πίσω τόσο η ιστορική αναδρομή με παρέσερνε στο να ανακαλύψω τα γεγονότα που επηρέασαν την εξέλιξη του κινήματος. Σήμερα, είμαι σίγουρος γι αυτό, αυτή η διερεύνηση του παρελθόντος ήταν τελικά μια επιστροφή όχι στο παρελθόν αλλά στο μέλλον, αφού μόνο η ιστορία μας βοηθά να προσεγγίσουμε τις μελλοντικές εξελίξεις, το αύριο. Στη μελέτη αυτή σε τρεις τόμους υπό τον τίτλο Η Άνοδος και η Πτώση των Εργατικών Διεθνών. Μια αναδρομή στη μακρά πορεία του διεθνούς εργατικού κινήματος, επιχειρώ να παρουσιάσω την οδύσσεια του διεθνούς κινήματος, όπως αυτό εκφράστηκε με την ίδρυση των εργατικών διεθνών, χωρίς ωστόσο να υποτιμήσω το αντίθετο μάλιστα τη μακρά και αργόσυρτη πορεία του κινήματος στο εθνικό πεδίο με την ίδρυση και τη δράση των εργατικών πολιτικών κομμάτων και των συνδικάτων σε ολόκληρο τον κόσμο. Σε αυτή την ανάγκη, εξάλλου, οφείλεται και η μεγάλη έκταση αυτής της εργασίας. Ο ρόλος των ανθρώπων, πρωτοπόρων ανδρών και γυναικών, έχει τη θέση του στην ιστορική αφήγηση. Στην εργασία αυτή θέλησα να ασχοληθώ όχι μόνο με την παρουσίαση των ιστορικών γεγονότων αλλά και με τους πραγματικούς ανθρώπους, που με την παρουσία και τη συμβολή τους άλλαξαν, θετικά ή αρνητικά, την ανθρώπινη ιστορία. Ο πρώτος κύκλος αυτής της εργασίας είναι αφιερωμένος όπως φανερώνει και ο υπότιτλος Από τους Προδρόμους στην 1η Διεθνή στα πρώτα δύσβατα βήματα του κινήματος που ακολούθησαν τη μεγάλη γαλλική επανάσταση και ολοκληρώνεται με την παρισινή Κομμούνα. Η φάση αυτή σημαδεύεται από τις αυθόρμητες και ανορθόδοξες αντιδράσεις της νεαρής εργατικής τάξης στις συνέπειες της πρώτης βιομηχανικής επανάστασης, την ίδρυση των πρώτων εργατικών ομίλων και ενώσεων, την εμφάνιση των ουτοπικών ιδεών και του μαρξισμού, τη δημοσίευση του Κομμουνιστικού Μανιφέστου και κυρίως, μετά τα επαναστατικά γεγονότα που συγκλόνισαν την ευρωπαϊκή ήπειρο τα χρόνια , την ίδρυση της πρώτης εργατικής διεθνούς, της Διεθνούς Ένωσης των Εργατών. Η 1η Διεθνής ιδρύθηκε στα Επτά χρόνια μετά, με την παρισινή Κομμούνα, το προλεταριάτο θα έρθει για πρώτη φορά για λίγο χρόνο και κάτω από ιδιάζουσες συνθήκες 14

13 ΠΡΟΛΟΓΟΣ στην εξουσία, διατηρώντας την ηρωικά για 71 μέρες. Παράλληλα, με τη διαμόρφωση των εθνών-κρατών ως βάσης για την ορμητική ανάπτυξη του καπιταλισμού, το εργατικό κίνημα άρχισε να εμφανίζεται σε όλες τις χώρες και τις ηπείρους: από την Ιταλία και την Ισπανία ως την Κεντρική Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Αυτά τα γεγονότα και οι εξελίξεις απαρτίζουν τον κύκλο που θα μας απασχολήσει στην παρούσα έκδοση. Στο δεύτερο κύκλο, που χρονολογικά αρχίζει με την πτώση της Παρισινής Κομμούνας και ολοκληρώνεται με το ξέσπασμα του πρώτου παγκοσμίου πολέμου, το αντικείμενο της εργασίας αναφέρεται στο ιστορικό πλαίσιο ίδρυσης των ισχυρών σοσιαλιστικών κομμάτων και των μαζικών συνδικαλιστικών οργανώσεων καθώς και στην αντιφατική πορεία της διεθνούς οργάνωσης αυτής της περιόδου της 2ης Σοσιαλιστικής Διεθνούς από την ίδρυσή της μέχρι το ξέσπασμα του πρώτου ιμπεριαλιστικού παγκοσμίου πολέμου που σήμανε και την άδοξη και ντροπιαστική κατάρρευσή της, λόγω της σωβινιστικής πολιτικής των ηγετικών ομάδων των κομμάτων της, ως μιας επαναστατικούς διεθνούς οργάνωσης. Ο τρίτος κύκλος επικεντρώνεται στην περίοδο του μεσοπολέμου, στο μεσοδιάστημα δηλαδή από τον πρώτο μέχρι τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Η πρώτη φάση αυτής της περίοδου σφραγίστηκε από μια σειρά ευρωπαϊκές επαναστάσεις στη Ρωσία, όπου η επανάσταση υπό την ηγεσία των Μπολσεβίκων έφθασε μέχρι την κατάληψη της εξουσίας, στη Γερμανία, την Ουγγαρία, την Αυστρία, την Ιταλία κλπ από την ίδρυση των κομμουνιστικών κομμάτων αλλά και της ίδιας της Κομμουνιστικής Διεθνούς. Η απομόνωση της Σοβιετικής Ένωσης, μετά την ήττα των ευρωπαϊκών επαναστάσεων, τις καταστροφές που προκάλεσαν σε μια σχετικά καθυστερημένη χώρα ο ιμπεριαλιστικός και ο εμφύλιος πόλεμος σε συνδυασμό με τις τάσεις υποχώρησης αποτέλεσμα της κούρασης και των κακουχιών της ρωσικής εργατικής τάξης, οδήγησαν στην επικράτηση του σταλινισμού στη Σοβιετική Ένωση, στην παραμόρφωση του πρώτου εργατικού κράτους καθώς και στο φοβερό για την ανθρωπότητα γεγονός της ανόδου του φασισμού στη Γερμανία και την Ιταλία. Η φάση αυτή κλείνει με τον δεύτερο μεγάλο παγκόσμιο πόλεμο, τη συντριβή του φασισμού, την άνοδο του κινήματος στην Ευρώπη και τον κόσμο ολόκληρο αλλά και με τη διάλυση της Κομμουνιστικής Διεθνούς. *** Το βιβλίο αυτό δεν θα μπορούσε να γραφτεί χωρίς την αμέριστη συμπαράσταση, την αγάπη και την κατανόηση της συντρόφου μου μιας ολόκληρης ζωής, της Πόπης Ιτσινέ, που για χρόνια ανεχόταν, μετά τη δουλειά της ημέρας, να χώνομαι σ ένα γραφείο για να διαβάζω και να γράφω με τις ώρες, καθώς και των παιδιών μου, του Αντρέα και του Ζαχαρία, στους οποίους αφιέρωσα λιγότερο χρόνο απ όσο τους έπρεπε. Το γράψιμο του βιβλίου μου πήρε χρόνια για να το τελειώσω, σχεδόν όλο τον ελεύθερο χρόνο μου. Ξεκίνησα να το γράφω με το μολύβι και το τελείωσα στον υπολογιστή. 15

14 Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΩΝ ΕΡΓΑΤΙΚΩΝ ΔΙΕΘΝΩΝ Θέλω να ευχαριστήσω από καρδιάς τον Χρήστο Κεφαλή για την απεριόριστη υπομονή που είχε να διαβάσει το βιβλίο όταν αυτό βρισκόταν στην τελική του φάση. Διάβασε με μεγάλη προσοχή κάθε σελίδα και με βοήθησε να απαλλάξω το κείμενο από καθετί περιττό ώστε να γίνει πιο σαφές και πιο ευανάγνωστο. Οι συμβουλές του ενίσχυσαν τα πιο ισχυρά του σημεία. Η τελική μορφή του βιβλίου είναι επηρεασμένη από την κριτική και τις παρατηρήσεις του ενώ σημαντική υπήρξε και η συμβολή του στην επιμέλεια της έκδοσης. Είναι αυτονόητο ότι κάθε λάθος, μικρό ή μεγάλο, όπως και κάθε παράλειψη βαρύνει αποκλειστικά τον συγγραφέα. Θέλω να εκφράσω την ευγνωμοσύνη μου σε όλους αυτούς που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο με ενθάρρυναν να γράψω αυτό το βιβλίο, ανάμεσά τους και τον αγαπημένο μου σύντροφο Γιάννη Μπανιά που δυστυχώς δεν πρόλαβε να δει, όπως θα ήθελε, τυπωμένο έστω και το πρώτο μέρος αυτής της εργασίας. Επίσης, θέλω να ευχαριστήσω τον Ορέστη Πασχαλινά για την εξαιρετική του δουλειά στη στοιχειοθεσία του τόμου, καθώς και τις Εκδόσεις Τόπος που σε μια πραγματικά δύσκολη εποχή δεν δίστασαν να αναλάβουν τον οικονομικό κίνδυνο της έκδοσης αυτού του βιβλίου. *** Αφιερώνω το βιβλίο αυτό στη νέα γενιά των αγωνιστών άντρες και γυναίκες με τη βεβαιότητα ότι η δική τους γενιά, συνδέοντας την πλούσια επαναστατική κληρονομιά του παρελθόντος, με τη σημερινή πραγματικότητα που εγκυμονεί τους σπασμούς των μεγάλων κοινωνικών αλλαγών σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, θα οδηγήσει τους αγώνες της νέας ιστορικής περιόδου στη νίκη της ανθρωπότητας σε βάρος της βαρβαρότητας. 16