Ανάπτυξη Web Εφαρμογών με PHP και MySQL. Πέμπτη Έκδοση

Transcript

1 Ανάπτυξη Web Εφαρμογών με PHP και MySQL Πέμπτη Έκδοση

2 «εν έχω αγοράσει ποτέ καλύτερο βιβλίο για τον προγραμματισμό Αυτό το βιβλίο αποδείχθηκε το πιο κατατοπιστικό και ευανάγνωστο με τα καλύτερα παραδείγματα από οποιοδήποτε άλλο βιβλίο για υπολογιστές έχω αγοράσει ποτέ. Το κείμενο πραγματικά διαβάζεται με μεγάλη ευκολία!». Nick Landman «Αυτό το βιβλίο των Welling & Thomson είναι το μοναδικό που θεωρώ απολύτως αναγκαίο. Η γραφή είναι σαφής και άμεση, χωρίς να σπαταλά το χρόνο μου. Το βιβλίο είναι εξαιρετικά καλά δομημένο. Τα κεφάλαια έχουν το κατάλληλο μέγεθος και οι τίτλοι τους σε βοηθούν να βρεις ακριβώς αυτό που ψάχνεις». Wright Sullivan, Πρόεδρος της A&E Engineering, Inc., Greer, Νότια Καρολίνα «Θα ήθελα απλώς να σας πω ότι πιστεύω πως αυτό το βιβλίο τα σπάει! Είναι λογικά δομημένο, ακριβώς στο επίπεδο δυσκολίας που θέλω (μεσαίο), ενδιαφέρον και ευανάγνωστο, και βεβαίως, γεμάτο με πολύτιμες πληροφορίες!». CodE-E, Αυστρία «Υπάρχουν αρκετά καλά εισαγωγικά βιβλία για την PHP, αλλά το βιβλίο των Welling & Thomson είναι ένας άριστος πρακτικός οδηγός για όσους επιθυμούν να δημιουργούν σύνθετα και αξιόπιστα συστήματα. Είναι προφανές ότι οι συγγραφείς έχουν μεγάλο παρελθόν στην ανάπτυξη επαγγελματικών εφαρμογών και δεν διδάσκουν μόνο την ίδια τη γλώσσα, αλλά τη χρησιμοποιούν επίσης με καλές πρακτικές σχεδιασμού λογισμικού». Javier Garcia, επικεφαλής μηχανικός τηλεπικοινωνιών, Telefonica R&D Labs, Μαδρίτη «Αγόρασα αυτό το βιβλίο πριν δυο μέρες και είμαι ήδη στη μέση. Απλώς δεν μπορώ να τ αφήσω. Η δομή και η ροή είναι άψογες. Τα πάντα παρουσιάζονται με εξαιρετικά εύπεπτο τρόπο. Κατάλαβα αμέσως όλες τις έννοιες. Τα παραδείγματα επίσης είναι θαυμάσια. Έκανα διάλειμμα επειδή ήθελα να μοιραστώ με όλους πόσο πολύ ευχαριστημένος είμαι μ αυτό το βιβλίο». Jason B. Lancaster «Αυτό το βιβλίο έχει αποδειχθεί αξιόπιστος σύντροφος, με άριστη παρακολούθηση της PHP και κορυφαία κάλυψη της MySQL, όπως χρησιμοποιούνται για την κατασκευή εφαρμογών web. Περιέχει επίσης πολλές ολοκληρωμένες εφαρμογές, που είναι πολύ καλά παραδείγματα για τη δημιουργία αρθρωτών, κλιμακούμενων εφαρμογών με την PHP. Είτε είστε αρχάριοι είτε είστε βετεράνοι στην PHP και αναζητάτε ένα καλύτερο βιβλίο αναφοράς, αυτό είναι βέβαιο ότι θα σας ικανοποιήσει!». WebDynamic «Η πραγματική βίβλος των PHP/MySQL, το βιβλίο των Luke Welling και Laura Thomson με βοήθησε να συνειδητοποιήσω ότι ο προγραμματισμός και οι βάσεις δεδομένων είναι πλέον ανοιχτά για όλους. Γνωρίζω μόνο το 1/10000 απ όσα υπάρχουν αλλά ήδη είμαι γοητευμένος». Tim Luoma, TnTLuoma.com «Το βιβλίο των Welling και Thomson είναι μια καλή αναφορά για όσους θέλουν να μάθουν όλες τις πρακτικές γνώσεις και γρήγορα. Περιλαμβάνει εφαρμογές για web mail, καλάθια αγορών, ελέγχους συνόδου και λύσεις για φόρουμ και μπλογκ. Ξεκινά με μια γερή μελέτη της PHP και προχωρά στην MySQL, αφού καλυφθούν όλα τα βασικά». twilight30 στο Slashdot «Αυτό το βιβλίο είναι απολύτως άψογο, και λέω λίγα. Ο Luke Welling και η Laura Thomson προσφέρουν τις καλύτερες και πιο βαθιές εξηγήσεις, που έχω συναντήσει για πράγματα όπως κανονικές εκφράσεις, κλά-

3 σεις και αντικείμενα, συνόδους κ.λπ. Πιστεύω πραγματικά ότι αυτό το βιβλίο κάλυψε πολλά κενά για μένα με πράγματα που απλώς δεν τα είχα καταλάβει Μπαίνει κατευθείαν στις συναρτήσεις και στις δυνατότητες που χρησιμοποιούνται περισσότερο στην PHP και από εκεί συνεχίζει περιγράφοντας πραγματικά έργα, θέματα ενοποίησης με την MySQL και ασφάλειας, από την οπτική ενός διευθυντή έργου. Κάθε κομμάτι του βιβλίου οργανώνεται σωστά και μπορεί να το καταλάβει κάποιος πολύ εύκολα». notepad στο codewalkers.com «Αναφορά κορυφαίου επιπέδου για προγραμματιστές, που χρησιμοποιούν PHP και MySQL. Προτείνεται ανεπιφύλακτα». The Internet Writing Journal «Αυτό το βιβλίο σκίζει! Είμαι έμπειρος προγραμματιστής και γι αυτό δεν χρειαζόμουν ιδιαίτερη βοήθεια με το συντακτικό της PHP έχει άλλωστε πολλά κοινά σημεία με τις C/C++. εν έχω ιδέα για βάσεις δεδομένων όμως, και γι αυτό όταν έπρεπε να δημιουργήσω μια μηχανή για κριτικές βιβλίων (μεταξύ άλλων), χρειάστηκα ένα αξιόπιστο βιβλίο αναφοράς, ώστε να χρησιμοποιήσω MySQL με PHP. Έχω το βιβλίο του O Reilly για τη msql και τη MySQL και μάλλον εκείνο είναι καλύτερο μόνο για την SQL, αλλά αυτό το βιβλίο κέρδισε μια θέση στο ράφι με τα βιβλία που χρησιμοποιώ συχνότερα το προτείνω ανεπιφύλακτα». Paul Robichaux «Ένας από τους καλύτερους οδηγούς προγραμματισμού που διάβασα ποτέ». jackofsometrades από το Λάχτι της Φινλανδίας «Ένα καλογραμμένο βιβλίο για να μάθετε πώς να δημιουργείτε εφαρμογές για το Internet με δύο απ' τις πιο δημοφιλείς τεχνολογίες ανοιχτού κώδικα για τον προγραμματισμός για το web. Τα παραδείγματα είναι το πραγματικό διαμάντι του βιβλίου. Εκτός από το ότι περιγράφονται και κατασκευάζονται με λογικό τρόπο που βασίζεται στις συνιστώσες τους, η επιλογή τους αποτελεί άριστη εκπροσώπηση κοινών στοιχείων, που συναντούμε σε πολλούς δικτυακούς τόπους». Craig Cecil «Το βιβλίο ακολουθεί μια εύχρηστη προσέγγιση με την οποία μπορεί να μάθει ακόμα και στον πιο αδαή προγραμματιστή τη γλώσσα PHP. Επιπλέον, πολλές φορές ανατρέχω σ αυτό όταν προγραμματίζω για εφαρμογές web. Εξακολουθώ να μαθαίνω καινούρια πράγματα για την PHP, αλλά αυτό το βιβλίο μου πρόσφερε στέρεες βάσεις και συνεχίζει να με βοηθά μέχρι σήμερα». Stephen Ward «Αυτό το βιβλίο είναι ένα από τα λίγα που πραγματικά με άγγιξε και με έκανε να το αγαπήσω. εν μπορώ να το βάλω στο ράφι της βιβλιοθήκης μας πρέπει να το έχω κοντά μου πάνω στο γραφείο μου, καθώς συνέχεια το παίρνω στα χέρια μου και το διαβάζω ξανά. Η δομή του είναι καλή, οι διατυπώσεις τους απλές και άμεσες και τα παραδείγματα σαφή και αναλυτικά. Πριν το διαβάσω, δεν ήξερα τίποτα για την PHP και τη MySQL. Αφού το διάβασα όμως έχω την αυτοπεποίθηση και τις γνώσεις που απαιτούνται για την ανάπτυξη οποιασδήποτε περίπλοκης εφαρμογής web». Power Wong «Αυτό το βιβλίο είναι ο θεός. Το προτείνω ανεπιφύλακτα σε όποιον θέλει να εμβαθύνει στον προγραμματισμό εφαρμογών web που βασίζονται στη χρήση βάσεων δεδομένων. Μακάρι να υπήρχαν περισσότερα βιβλία υπολογιστών σαν αυτό». Sean C Schertell

4

5 Ανάπτυξη Web Εφαρμογών με PHP και MySQL Πέμπτη Έκδοση Luke Welling Laura Thomson Απόδοση: Αγαμέμνων Μήλιος Μηχανικός Λογισμικού Εκδόσεις: Μ. Γκιούρδας Ζωοδόχου Πηγής Τηλ.: Αθήνα,

6 Τίτλος Πρωτοτύπου: PHP and MySQL Web Development, Fifth edition ISBN-13: ISBN-10: Copyright 2017 by Pearson Education, Inc. 221 River Street, Hoboken, NJ Αποκλειστικότητα για την Ελληνική Γλώσσα Εκδόσεις: Μόσχος Γκιούρδας Ζωοδόχου Πηγής Τηλ.: Αθήνα, ISBN: Επιμέλεια κειμένων: Μιχαήλ Μεταξάς Desktop Publishing: Κ. Καλαϊτζής, τηλ.: Εκτύπωση: Red Notos Print ΕΠΕ, τηλ Βιβλιοδεσία: Ηλιόπουλος Θ. - Ροδόπουλος Π. Ο.Ε., τηλ Αναδημοσίευση του βιβλίου σε οποιαδήποτε μορ φή, ολόκληρου ή μέ ρους, καθώς και των περιεχομένων προ γραμ μά των, δεν επιτρέπεται χωρίς την έγγραφη εξου σιο δό τη ση του εκδότη.

7 Τα περιεχόμενα με μια ματιά Εισαγωγή...1 I: Χρήση PHP 1 Εντατικά μαθήματα PHP Αποθήκευση και ανάπτυξη δεδομένων Χρήση διατάξεων Χειρισμός συμβολοσειρών και κανονικές εκφράσεις Επαναχρησιμοποίηση κώδικα και δημιουργία συναρτήσεων Αντικειμενοστραφής PHP Χειρισμός σφαλμάτων και εξαιρέσεων II: III: IV: Χρήση MySQL 8 Σχεδιασμός βάσεων δεδομένων web ημιουργία βάσεων δεδομένων web Επεξεργασία βάσης δεδομένων MySQL Πρόσβαση σε βάση δεδομένων MySQL από το web με την PHP Προχωρημένη διαχείριση MySQL Προχωρημένος προγραμματισμός στην MySQL Ασφάλεια εφαρμογών web 14 Κίνδυνοι ασφάλειας εφαρμογών web Κατασκευή ασφαλούς εφαρμογής web Υλοποίηση μεθόδων αυθεντικοποίησης με την PHP Προχωρημένες τεχνικές PHP 17 Αλληλεπίδραση με το σύστημα αρχείων και τον διακομιστή Χρήση συναρτήσεων δικτύου και πρωτοκόλλου ιαχείριση ημερομηνίας και ώρας ιεθνοποίηση και τοπική προσαρμογή Παραγωγή εικόνων

8 22 Χρήση ελέγχου συνόδου στην PHP Ενοποίηση JavaScript και PHP Άλλες χρήσιμες δυνατότητες V: Κατασκευή χρήσιμων έργων PHP και MySQL 25 Χρήση PHP και MySQL για μεγάλα έργα Εκσφαλμάτωση και καταχώρηση συμβάντων Κατασκευή μηχανισμού αυθεντικοποίησης και εξατομίκευσης χρήστη Κατασκευή υπηρεσίας web με το Laravel, Μέρος I Κατασκευή υπηρεσίας web με το Laravel, Μέρος II Ενοποίηση, κοινή χρήση και αυθεντικοποίηση στα κοινωνικά μέσα Κατασκευή καλαθιού αγορών VI: Παράρτημα A Εγκατάσταση Apache, PHP και MySQL Ευρετήριο...745

9 Πίνακας περιεχομένων Εισαγωγή...1 I: Χρήση PHP 1 Εντατικά μαθήματα PHP...11 Πριν ξεκινήσετε: Πρόσβαση στην PHP ημιουργία δείγματος εφαρμογής: Bob s Auto Parts ημιουργία της φόρμας παραγγελίας Επεξεργασία της φόρμας Ενσωμάτωση PHP στην HTML Ετικέτες PHP Προτάσεις PHP Κενός χώρος Σχόλια Προσθήκη δυναμικού περιεχομένου Κλήση συναρτήσεων Χρήση της συνάρτησης date() Προσπέλαση μεταβλητών φόρμας Μεταβλητές φόρμας Συνένωση συμβολοσειρών Μεταβλητές και λεκτικές σταθερές Κατανόηση της έννοιας των αναγνωριστικών Εξέταση τύπων μεταβλητών Τύποι δεδομένων της PHP Ισχύς τύπων Μετατροπή τύπων Μεταβλητές μεταβλητές ήλωση και χρήση σταθερών Κατανόηση της έννοιας της εμβέλειας μεταβλητών Χρήση τελεστών Αριθμητικοί τελεστές Τελεστές συμβολοσειρών Τελεστές εκχώρησης Τελεστές σύγκρισης Λογικοί τελεστές Τελεστές bit Άλλοι τελεστές... 33

10 x Ανάπτυξη Web Εφαρμογών με PHP και MySQL Υπολογισμός των συνόλων της φόρμας Κατανόηση της έννοιας της προτεραιότητας και της προσεταιριστικότητας Χρήση συναρτήσεων χειρισμού μεταβλητών Έλεγχος και ορισμός τύπων μεταβλητών Έλεγχος κατάστασης μεταβλητών Επανερμηνεία μεταβλητών Λήψη αποφάσεων με συνθήκες Προτάσεις if Μπλοκ κώδικα Προτάσεις else Προτάσεις elseif Προτάσεις switch Σύγκριση των διαφορετικών συνθηκών Επανάληψη ενεργειών Βρόχοι while Βρόχοι for και foreach Βρόχοι do...while Έξοδος από δομή ελέγχου ή σενάριο Χρήση εναλλακτικού συντακτικού δομών ελέγχου Χρήση του declare Στη συνέχεια Αποθήκευση και ανάπτυξη δεδομένων...53 Αποθήκευση δεδομένων για μεταγενέστερη χρήση Αποθήκευση και ανάκτηση παραγγελιών του Bob Επεξεργασία αρχείων Άνοιγμα αρχείου Επιλογή καταστάσεων αρχείων Χρήση της fopen() για άνοιγμα αρχείου Άνοιγμα αρχείων μέσω FTP ή HTTP Επίλυση προβλημάτων ανοίγματος αρχείων Εγγραφή σε αρχείο Παράμετροι για την fwrite() Μορφές αρχείων Κλείσιμο αρχείου Ανάγνωση από αρχείο Άνοιγμα αρχείου για ανάγνωση: fopen() Πότε πρέπει να σταματάμε: feof() Ανάγνωση μίας γραμμής κάθε φορά: fgets(), fgetss() και fgetcsv() Ανάγνωση όλου του αρχείου: readfile(), fpassthru(), file() και file_get_contents()... 68

11 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ xi Ανάγνωση χαρακτήρα: fgetc() Ανάγνωση αυθαίρετου μήκους: fread() Χρήση άλλων συναρτήσεων αρχείων Έλεγχος ύπαρξης αρχείου: file_exists() Υπολογισμός μεγέθους αρχείου: filesize() ιαγραφή αρχείου: unlink() Περιήγηση μέσα σε ένα αρχείο: rewind(), fseek() και ftell() Κλείδωμα αρχείων Ένας καλύτερος τρόπος: Βάσεις δεδομένων Προβλήματα με τη χρήση επίπεδων αρχείων Πώς λύνουν τέτοια προβλήματα τα RDBMS Μάθετε περισσότερα Στη συνέχεια Χρήση διατάξεων...75 Τι είναι διάταξη; ιατάξεις με αριθμητικούς δείκτες Αρχικοποίηση διατάξεων με αριθμητικούς δείκτες Προσπέλαση περιεχομένων διατάξεων Χρήση βρόχων για προσπέλαση διατάξεων ιατάξεις με διαφορετικούς δείκτες Αρχικοποίηση διάταξης Προσπέλαση στοιχείων διατάξεων Χρήση βρόχων Τελεστές διατάξεων ιατάξεις πολλαπλών διαστάσεων Ταξινόμηση διαστάσεων Χρήση sort() Χρήση asort() και ksort() για ταξινόμηση διατάξεων Αντίστροφη ταξινόμηση Ταξινόμηση διατάξεων πολλαπλών διαστάσεων Χρήση της συνάρτησης array_multisort() Ταξινομήσεις που ορίζει ο χρήστης Αντίστροφες ταξινομήσεις χρήστη Αναδιάταξη διατάξεων Χρήση της shuffle() Αντιστροφή διάταξης Φόρτωση διατάξεων από αρχεία Άλλες συναρτήσεις επεξεργασίας διατάξεων Περιήγηση μέσα σε μια διάταξη: each(), current(), reset(), end(), next(), pos() και prev()... 96

12 xii Ανάπτυξη Web Εφαρμογών με PHP και MySQL Εφαρμογή οποιασδήποτε συνάρτησης σε κάθε στοιχείο σε μια διάταξη: array_walk() Καταμέτρηση στοιχείων σε μια διάταξη: count(), sizeof() και array_count_values() Μετατροπή διατάξεων σε βαθμωτές μεταβλητές: extract() Μάθετε περισσότερα Στη συνέχεια Χειρισμός συμβολοσειρών και κανονικές εκφράσεις ημιουργία δείγματος εφαρμογής: Smart Form Mail Μορφοποίηση συμβολοσειρών Περικοπή συμβολοσειρών: chop(), ltrim() και trim() Μορφοποίηση συμβολοσειρών για έξοδο Ένωση και χωρισμός συμβολοσειρών με συναρτήσεις συμβολοσειρών Χρήση των explode(), implode() και join() Χρήση της strtok() Χρήση της substr() Σύγκριση συμβολοσειρών Εκτέλεση διάταξης συμβολοσειρών: strcmp(), strcasecmp() και strnatcmp() Έλεγχος μήκους συμβολοσειράς με την strlen() Αντιστοίχιση και αντικατάσταση υποσυμβολοσειρών με συναρτήσεις συμβολοσειρών Εύρεση συμβολοσειρών μέσα σε συμβολοσειρές: strstr(), strchr(), strrchr() και stristr() Εύρεση της θέσης μιας υποσυμβολοσειράς: strpos() και strrpos() Αντικατάσταση υποσυμβολοσειρών: str_replace() και substr_replace() Εισαγωγή στις κανονικές εκφράσεις Τα βασικά σημεία ιαχωριστικά Κλάσεις και τύποι χαρακτήρων Επανάληψη Υποεκφράσεις Καταμετρημένες υποεκφράσεις Αγκύρωση στην αρχή ή στο τέλος μιας συμβολοσειράς ιακλάδωση Αντιστοίχιση ειδικών χαρακτήρων λεκτικών σταθερών Επισκόπηση των μετα-χαρακτήρων Ακολουθίες διαφυγής Αναφορές προς τα πίσω Ισχυρισμοί

13 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ xiii Συγκέντρωση στοιχείων για τη Smart Form Εύρεση υποσυμβολοσειρών με κανονικές εκφράσεις Αντικατάσταση υποσυμβολοσειρών με κανονικές εκφράσεις Χωρισμός συμβολοσειρών με κανονικές εκφράσεις Μάθετε περισσότερα Στη συνέχεια Επαναχρησιμοποίηση κώδικα και δημιουργία συναρτήσεων Τα πλεονεκτήματα της επαναχρησιμοποίησης κώδικα Κόστος Αξιοπιστία Συνάφεια Χρήση των require() και include() Χρήση της require() για ενσωμάτωση κώδικα Χρήση της require() για πρότυπα δικτυακών τόπων Χρήση των auto_prepend_file και auto_append_file Χρήση συναρτήσεων στην PHP Κλήση συναρτήσεων Κλήση ακαθόριστης συνάρτησης Τα ονόματα περιπτώσεων και συναρτήσεων Ορισμός των δικών σας συναρτήσεων Εξέταση της βασικής δομής των συναρτήσεων Απόδοση ονόματος σε συνάρτηση Χρήση παραμέτρων Η έννοια της εμβέλειας Μεταβίβαση με αναφορά εναντίον μεταβίβασης κατά τιμή Χρήση της λέξης-κλειδί return Επιστροφή τιμών από συναρτήσεις Υλοποίηση αναδρομής Υλοποίηση ανώνυμων συναρτήσεων (ή κλεισιμάτων) Μάθετε περισσότερα Στη συνέχεια Αντικειμενοστραφής PHP Αντικειμενοστραφείς έννοιες Κλάσεις και αντικείμενα Πολυμορφισμός Κληρονομικότητα ημιουργία κλάσεων, χαρακτηριστικών και πράξεων στην PHP ομή μιας κλάσης Μέθοδοι κατασκευής

14 xiv Ανάπτυξη Web Εφαρμογών με PHP και MySQL Μέθοδοι καταστροφής Συγκεκριμενοποίηση κλάσεων Χρήση χαρακτηριστικών κλάσεων Κλήση πράξεων κλάσεων Έλεγχος πρόσβασης με τα private και public ημιουργία συναρτήσεων πρόσβασης Υλοποίηση κληρονομικότητας στην PHP Έλεγχος ορατότητας μέσω κληρονομικότητας με τα private και protected Παράκαμψη Αποτροπή κληρονομικότητας και παράκαμψης με το final Πολλαπλή κληρονομικότητα Υλοποίηση διεπαφών Χρήση γνωρισμάτων Σχεδιασμός κλάσεων ημιουργία κώδικα για την κλάση σας Προχωρημένες αντικειμενοστραφείς λειτουργίες στην PHP Χρήση σταθερών ανά κλάση Υλοποίηση στατικών μεθόδων Έλεγχος τύπου κλάσης και υπαινιγμός τύπων Καθυστερημένες στατικές προσδέσεις Κλωνοποίηση αντικειμένων Χρήση αφηρημένων κλάσεων Υπερφόρτωση μεθόδων με την call() Χρήση της autoload() Υλοποίηση επαναληπτών και επανάληψης Γεννήτορες Μετατροπή κλάσεων σε συμβολοσειρές Χρήση του API ανάκλασης Χώροι ονομάτων Χρήση υποχώρων ονομάτων Καθολικός χώρος ονομάτων Εισαγωγή και ψευδώνυμα χώρων ονομάτων Στη συνέχεια Χειρισμός σφαλμάτων και εξαιρέσεων Έννοιες χειρισμού εξαιρέσεων Η κλάση Exception Εξαιρέσεις που ορίζει ο χρήστης Εξαιρέσεις στην Bob s Auto Parts Εξαιρέσεις και άλλοι μηχανισμοί χειρισμού σφαλμάτων στην PHP

15 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ xv Μάθετε περισσότερα Στη συνέχεια II: Χρήση MySQL 8 Σχεδιασμός βάσεων δεδομένων web Σχεσιακές βάσεις δεδομένων Πίνακες Στήλες Γραμμές Τιμές Κλειδιά Σχήματα Σχέσεις Σχεδιασμός βάσεων δεδομένων web Σκεφτείτε τα πραγματικά αντικείμενα που μοντελοποιείτε Μην αποθηκεύετε περιττά δεδομένα Χρησιμοποιείτε ατομικές τιμές στηλών Επιλέγετε λογικά κλειδιά Σκεφτείτε τι πράγματα θέλετε να μάθετε από τη βάση δεδομένων Αποφύγετε τα σχέδια με πολλά κενά χαρακτηριστικά Σύνοψη τύπων πινάκων Αρχιτεκτονική βάσεων δεδομένων web Μάθετε περισσότερα Στη συνέχεια ημιουργία βάσεων δεδομένων web Χρήση του MySQL Monitor Σύνδεση στη MySQL ημιουργία βάσεων δεδομένων και χρηστών Ορισμός χρηστών και δικαιωμάτων Παρουσίαση του συστήματος δικαιωμάτων της MySQL Αρχή του ελάχιστου δικαιώματος Ορισμός χρηστών: Οι εντολές CREATE USER και GRANT Τύποι και επίπεδα δικαιωμάτων Η εντολή REVOKE Παραδείγματα χρήσης των GRANT και REVOKE Ορισμός χρήστη για το web Χρήση της σωστής βάσης δεδομένων ημιουργία πινάκων βάσεων δεδομένων Το νόημα των άλλων λέξεων-κλειδιών

16 xvi Ανάπτυξη Web Εφαρμογών με PHP και MySQL Τύποι στηλών ιερεύνηση της βάσης δεδομένων με τα SHOW και DESCRIBE ημιουργία ευρετηρίων Αναγνωριστικά στη MySQL Επιλογή τύπων δεδομένων στηλών Αριθμητικοί τύποι Τύποι ημερομηνίας και ώρας Τύποι συμβολοσειρών Μάθετε περισσότερα Στη συνέχεια Επεξεργασία βάσης δεδομένων MySQL Τι είναι η SQL; Εισαγωγή δεδομένων στη βάση δεδομένων Ανάκτηση δεδομένων από τη βάση δεδομένων Ανάκτηση δεδομένων με συγκεκριμένα κριτήρια Ανάκτηση δεδομένων από πολλαπλούς πίνακες Ανάκτηση δεδομένων με συγκεκριμένη σειρά Ομαδοποίηση και συνάθροιση δεδομένων Επιλογή γραμμών για επιστροφή Χρήση υποερωτημάτων Ενημέρωση εγγραφών στη βάση δεδομένων Αλλαγή πινάκων μετά τη δημιουργία τους ιαγραφή εγγραφών από τη βάση δεδομένων Κατάργηση πινάκων Κατάργηση μιας ολόκληρης βάσης δεδομένων Μάθετε περισσότερα Στη συνέχεια Πρόσβαση σε βάση δεδομένων MySQL από το web με την PHP Αρχιτεκτονικές βάσεων δεδομένων web Υποβολή ερωτημάτων σε βάση δεδομένων από το web Έλεγχος και φιλτράρισμα δεδομένων εισόδου Εγκατάσταση σύνδεσης Επιλογή βάσης δεδομένων για χρήση Υποβολή ερωτημάτων στη βάση δεδομένων Χρήση προετοιμασμένων προτάσεων Ανάκτηση αποτελεσμάτων ερωτημάτων Αποσύνδεση από τη βάση δεδομένων Προσθήκη νέων πληροφοριών στη βάση δεδομένων Χρήση άλλων διεπαφών βάσεων δεδομένων PHP

17 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ xvii Χρήση γενικής διεπαφής βάσης δεδομένων: PDO Μάθετε περισσότερα Στη συνέχεια Προχωρημένη διαχείριση MySQL Αναλυτική περιγραφή του συστήματος δικαιωμάτων Ο πίνακας user Ο πίνακας db Οι πίνακες tables_priv, columns_priv και procs priv Έλεγχος πρόσβασης: Πώς χρησιμοποιεί η MySQL τους πίνακες χορήγησης Ενημέρωση δικαιωμάτων: Πότε γίνονται οι αλλαγές; Εξασφάλιση βάσεων δεδομένων MySQL Η MySQL από την πλευρά του λειτουργικού συστήματος Κωδικοί πρόσβασης ικαιώματα χρηστών Προβλήματα με το web Περισσότερες πληροφορίες για βάσεις δεδομένων Περισσότερες πληροφορίες με το SHOW Περισσότερες πληροφορίες για τις στήλες με το DESCRIBE Μάθετε πώς λειτουργούν τα ερωτήματα με το EXPLAIN Βελτιστοποίηση βάσης δεδομένων Βελτιστοποίηση σχεδιασμού Άδειες Βελτιστοποίηση πινάκων Χρήση ευρετηρίων Χρήση προεπιλεγμένων τιμών Άλλες συμβουλές Αντίγραφα ασφαλείας για βάσεις δεδομένων MySQL Αποκατάσταση βάσεων δεδομένων MySQL Υλοποίηση αντιγραφής ημιουργία κύριου Εκτέλεση αρχικής μεταφοράς δεδομένων ημιουργία υποτελών Μάθετε περισσότερα Στη συνέχεια Προχωρημένος προγραμματισμός στη MySQL Η πρόταση LOAD DATA INFILE Μηχανισμοί αποθήκευσης Συναλλαγές Ορισμοί συναλλαγών

18 xviii Ανάπτυξη Web Εφαρμογών με PHP και MySQL Χρήση συναλλαγών με το InnoDB Ξένα κλειδιά Αποθηκευμένες διαδικασίες Βασικό παράδειγμα Τοπικές μεταβλητές ρομείς και δομές ελέγχου Σκανδάλες Μάθετε περισσότερα Στη συνέχεια III: Ασφάλεια εφαρμογών web 14 Κίνδυνοι ασφάλειας εφαρμογών web Αναγνώριση των απειλών Πρόσβαση σε ευαίσθητα δεδομένα Τροποποίηση δεδομένων Απώλεια ή καταστροφή δεδομένων Άρνηση υπηρεσίας Κακόβουλη παρεμβολή κώδικα Εκτεθειμένος διακομιστής Αποκήρυξη Ποιοι είναι οι εχθροί Επιτιθέμενοι και χάκερ Ανυποψίαστοι χρήστες μολυσμένων υπολογιστών υσαρεστημένοι υπάλληλοι Κλέφτες υλικού Εμείς οι ίδιοι Στη συνέχεια Κατασκευή ασφαλούς εφαρμογής web Στρατηγικές αντιμετώπισης θεμάτων ασφάλειας Ξεκίνημα με τη σωστή νοοτροπία Εξισορρόπηση ασφάλειας και χρηστικότητας Παρακολούθηση ασφάλειας Η βασική μας προσέγγιση Εξασφάλιση κώδικα Φιλτράρισμα εισόδου χρήστη ιαφυγή εξόδου Οργάνωση κώδικα Τι πρέπει να εισάγετε στον κώδικά σας Ζητήματα συστημάτων αρχείων

19 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ xix Σταθερότητα και σφάλματα κώδικα Εκτέλεση εντολών Εξασφάλιση του διακομιστή web και της PHP Ενημέρωση λογισμικού Περιήγηση στο αρχείο php.ini Ρύθμιση παραμέτρων διακομιστή web Κοινή φιλοξενία εφαρμογών web Ασφάλεια διακομιστή βάσεων δεδομένων Χρήστες και το σύστημα αδειών Αποστολή δεδομένων στον διακομιστή Σύνδεση με τον διακομιστή Εκτέλεση του διακομιστή Προστασία δικτύου Τείχη προστασίας Χρήση αποστρατικοποιημένης ζώνης Προετοιμασία για επιθέσεις DoS και DDoS Ασφάλεια υπολογιστών και λειτουργικών συστημάτων Ενημέρωση λειτουργικού συστήματος Εκτέλεση μόνο των απαραίτητων Φυσική προστασία του διακομιστή Προγραμματισμός αντιμετώπισης καταστροφών Στη συνέχεια Υλοποίηση μεθόδων αυθεντικοποίησης με την PHP Αναγνώριση επισκεπτών Υλοποίηση ελέγχου πρόσβασης Αποθήκευση κωδικών πρόσβασης Εξασφάλιση κωδικών πρόσβασης Προστασία πολλαπλών σελίδων Χρήση βασικής αυθεντικοποίησης Χρήση βασικής αυθεντικοποίησης στην PHP Χρήση βασικής αυθεντικοποίησης με τα αρχεία.htaccess του Apache ημιουργία προσαρμοσμένης αυθεντικοποίησης Μάθετε περισσότερα Στη συνέχεια IV: Προχωρημένες τεχνικές PHP 17 Αλληλεπίδραση με το σύστημα αρχείων και τον διακομιστή Αναφόρτωση αρχείων HTML για αναφόρτωση αρχείων

20 xx Ανάπτυξη Web Εφαρμογών με PHP και MySQL Η PHP που επεξεργάζεται το αρχείο Πρόοδος αναφόρτωσης συνόδου Αποφυγή κοινών προβλημάτων αναφόρτωσης Χρήση συναρτήσεων καταλόγων Ανάγνωση από καταλόγους Λήψη πληροφοριών για τον τρέχοντα κατάλογο ημιουργία και διαγραφή καταλόγων Αλληλεπίδραση με το σύστημα αρχείων Λήψη πληροφοριών αρχείων Αλλαγή ιδιοτήτων αρχείων ημιουργία, διαγραφή και μετακίνηση αρχείων Χρήση συναρτήσεων εκτέλεσης προγραμμάτων Αλληλεπίδραση με το περιβάλλον: getenv() και putenv() Μάθετε περισσότερα Στη συνέχεια Χρήση συναρτήσεων δικτύου και πρωτοκόλλου Εξέταση διαθέσιμων πρωτοκόλλων Αποστολή και ανάγνωση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου Χρήση δεδομένων από άλλους δικτυακούς τόπους Χρήση συναρτήσεων αναζήτησης σε δίκτυο ημιουργία αντιγράφων ασφαλείας ή κατοπτρισμός αρχείου Χρήση FTP για δημιουργία αντιγράφων ασφαλείας ή κατοπτρισμό αρχείου Αναφόρτωση αρχείων Αποφυγή εξωχρονισμού Χρήση άλλων συναρτήσεων FTP Μάθετε περισσότερα Στη συνέχεια ιαχείριση ημερομηνίας και ώρας Λήψη ημερομηνίας και ώρας από την PHP Ζώνες ώρας Χρήση της συνάρτησης date() Επεξεργασία χρονοσφραγίδων στο Unix Χρήση της συνάρτησης getdate() Επικύρωση ημερομηνιών με την checkdate() Μορφοποίηση χρονοσφραγίδων Μετατροπή μεταξύ μορφών ημερομηνίας PHP και MySQL Υπολογισμός ημερομηνιών στην PHP Υπολογισμός ημερομηνιών στη MySQL

21 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ xxi Χρήση μικροδευτερολέπτων Χρήση συναρτήσεων ημερολογίου Μάθετε περισσότερα Στη συνέχεια ιεθνοποίηση και τοπική προσαρμογή Η τοπική προσαρμογή δεν είναι απλή μετάφραση Σύνολα χαρακτήρων Επιπλοκές ασφάλειας στα σύνολα χαρακτήρων Χρήση συναρτήσεων συμβολοσειρών πολλαπλών byte στην PHP ημιουργία βασικής δομής τοπικοποιημένης σελίδας Χρήση της gettext() σε διεθνοποιημένη εφαρμογή Ρύθμιση συστήματος για χρήση της gettext() ημιουργία αρχείων μετάφρασης Υλοποίηση τοπικοποιημένου περιεχομένου στην PHP χρησιμοποιώντας την gettext() Μάθετε περισσότερα Στη συνέχεια Παραγωγή εικόνων Ορισμός υποστήριξης εικόνων στην PHP Μορφές εικόνων JPEG PNG GIF ημιουργία εικόνων ημιουργία εικόνας καμβά Σχεδίαση ή προβολή κειμένου στην εικόνα Εξαγωγή του τελικού γραφικού Τακτοποίηση Χρήση αυτόματα παραγομένων εικόνων σε άλλες σελίδες Χρήση κειμένου και γραμματοσειρών για δημιουργία εικόνων ημιουργία του βασικού καμβά Προσαρμογή του κειμένου στο κουμπί Τοποθέτηση του κειμένου Εγγραφή του κειμένου στο κουμπί Ολοκλήρωση Σχεδίαση εικόνων και αποτύπωση δεδομένων σε γραφήματα Χρήση άλλων συναρτήσεων εικόνων Στη συνέχεια

22 xxii Ανάπτυξη Web Εφαρμογών με PHP και MySQL 22 Χρήση ελέγχου συνόδου στην PHP Τι είναι ο έλεγχος συνόδου; Βασικές λειτουργίες συνόδου Τι είναι το cookie; Ορισμός cookie από την PHP Χρήση cookie με συνόδους Αποθήκευση του ID συνόδου Υλοποίηση απλών συνόδων Έναρξη συνόδου Καταχώρηση μεταβλητών συνόδου Χρήση μεταβλητών συνόδου Ακύρωση ορισμού μεταβλητών και καταστροφή της συνόδου ημιουργία παραδείγματος απλής συνόδου Ρύθμιση παραμέτρων ελέγχου συνόδου Υλοποίηση αυθεντικοποίησης με έλεγχο συνόδου Στη συνέχεια Ενοποίηση JavaScript και PHP Το AJAX Μια σύντομη εισαγωγή στο jquery Χρήση του jquery σε εφαρμογές web Χρήση του jquery και του AJAX με την PHP Το σενάριο/διακομιστής συνομιλίας με AJAX Οι μέθοδοι AJAX στο jquery Η εφαρμογή-πελάτη συνομιλίας/jquery Μάθετε περισσότερα Στη συνέχεια Άλλες χρήσιμες δυνατότητες Αποτίμηση συμβολοσειρών: eval() Τερματισμός εκτέλεσης: die() και exit() Σειριακοποίηση μεταβλητών και αντικειμένων Λήψη πληροφοριών για το περιβάλλον της PHP Ποιες επεκτάσεις έχουν φορτωθεί Αναγνώριση του ιδιοκτήτη του σεναρίου Πότε τροποποιήθηκε το σενάριο Προσωρινή μεταβολή του περιβάλλοντος εκτέλεσης Επισήμανση πηγαίου κώδικα Χρήση PHP στη γραμμή εντολών Στη συνέχεια

23 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ xxiii V: Κατασκευή χρήσιμων έργων PHP και MySQL 25 Χρήση PHP και MySQL για μεγάλα έργα Εφαρμογή σχεδίασης λογισμικού στον προγραμματισμό για το web Σχεδιασμός και εκτέλεση εφαρμογής web Επαναχρησιμοποίηση κώδικα ημιουργία συντηρήσιμου κώδικα Πρότυπα κωδικοποίησης ιάσπαση κώδικα Χρήση τυπικής δομής καταλόγων Τεκμηρίωση και κοινή χρήση εσωτερικών συναρτήσεων Υλοποίηση ελέγχου εκδόσεων Επιλογή περιβάλλοντος ανάπτυξης Τεκμηρίωση των έργων σας Πρωτοτυποποίηση ιαχωρισμός λογικής και περιεχομένου Βελτιστοποίηση κώδικα Χρήση απλών βελτιστοποιήσεων οκιμή Μάθετε περισσότερα Στη συνέχεια Εκσφαλμάτωση και καταχώρηση συμβάντων Σφάλματα προγραμματισμού Συντακτικά σφάλματα Σφάλματα εκτέλεσης Λογικά σφάλματα Βοήθημα εκσφαλμάτωσης μεταβλητών Επίπεδα αναφοράς σφαλμάτων Αλλαγή των ρυθμίσεων αναφοράς σφαλμάτων Πυροδότηση των δικών σας σφαλμάτων Εποικοδομητική καταγραφή σφαλμάτων Καταχώρηση σφαλμάτων σε αρχείο καταγραφής συμβάντων Στη συνέχεια Κατασκευή μηχανισμού αυθεντικοποίησης και εξατομίκευσης χρήστη Συνιστώσες λύσεων Αναγνώριση και εξατομίκευση χρήστη Αποθήκευση σελιδοδεικτών

24 xxiv Ανάπτυξη Web Εφαρμογών με PHP και MySQL Πρόταση σελιδοδεικτών Επισκόπηση λύσεων Υλοποίηση της βάσης δεδομένων Υλοποίηση του βασικού δικτυακού τόπου Υλοποίηση αυθεντικοποίησης χρήστη Καταχώρηση χρηστών Είσοδος Έξοδος Αλλαγή κωδικών πρόσβασης Επαναφορά κωδικών πρόσβασης που ξέχασαν οι χρήστες Υλοποίηση αποθήκευσης και ανάκτησης σελιδοδεικτών Προσθήκη σελιδοδεικτών Εμφάνιση σελιδοδεικτών ιαγραφή σελιδοδεικτών Υλοποίηση προτάσεων Πιθανές επεκτάσεις Κατασκευή υπηρεσίας web με το Laravel, Μέρος I Εισαγωγή στο Laravel ημιουργία νέου έργου στο Laravel Η δομή μιας εφαρμογής Laravel Ο κύκλος αιτήσεων στο Laravel και το μοτίβο MVC Το μοντέλο, η προβολή και οι κλάσεις ελεγκτή του Laravel Κατασκευή υπηρεσίας web με το Laravel, Μέρος II Κατασκευή απλού πελάτη IMAP με το Laravel Οι συναρτήσεις IMAP στην PHP Οργάνωση του IMAP για την εφαρμογή μας Laravel Ένωση των κομματιών για κατασκευή προγράμματος-πελάτη web Υλοποίηση του ImapServiceProvider Η σελίδα αυθεντικοποίησης του πελάτη web Υλοποίηση της κύριας προβολής Υλοποίηση, διαγραφή και αποστολή μηνύματος Συμπέρασμα Ενοποίηση, κοινή χρήση και αυθεντικοποίηση στα κοινωνικά μέσα Αυθεντικοποίηση υπηρεσίες web με το OAuth Χορήγηση κωδικού εξουσιοδότησης Έμμεσες χορηγήσεις Κατασκευή πελάτη web για το Instagram

25 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ xxv Like σε φωτογραφίες του Instagram Συμπέρασμα Κατασκευή καλαθιού αγορών Στοιχεία λύσεων Κατασκευή ηλεκτρονικού καταλόγου Καταγραφή αγορών χρηστών ενώ ψωνίζουν Υλοποίηση συστήματος πληρωμής Κατασκευή διεπαφής διαχείρισης Ανασκόπηση λύσης Υλοποίηση της βάσης δεδομένων Υλοποίηση του ηλεκτρονικού καταλόγου Κατηγορίες κωδικών Βιβλία κωδικών σε μια κατηγορία Προβολή λεπτομερειών βιβλίου Υλοποίηση του καλαθιού αγορών Χρήση του σεναρίου show_cart.php Προβολή του καλαθιού Προσθήκη στοιχείων στο καλάθι Αποθήκευση του ενημερωμένου καλαθιού Προβολή συνοπτικής κεφαλίδας Πληρωμή και έξοδος Υλοποίηση πληρωμής Υλοποίηση διεπαφής διαχείρισης Επέκταση του έργου VI: Παράρτημα A Εγκατάσταση Apache, PHP και MySQL Εγκατάσταση Apache, PHP και MySQL σε UNIX υαδική εγκατάσταση Πηγαία εγκατάσταση Βασικές τροποποιήσεις ρύθμισης παραμέτρων για το Apache Λειτουργεί η υποστήριξη της PHP; Λειτουργεί το SSL; Εγκατάσταση Apache, PHP και MySQL για Windows και Mac OS X χρησιμοποιώντας ολοκληρωμένα πακέτα εγκατάστασης Εγκατάσταση PEAR Εγκατάσταση PHP με άλλους διακομιστές web Ευρετήριο

26

27 Κύριοι συγγραφείς Η Laura Thomson είναι ιευθύντρια σχεδιασμού στη Mozilla Corporation. Παλαιότερα εργάστηκε ως επικεφαλής τμημάτων στις OmniTI και Tangled Web Design και επίσης εργάστηκε στο Πανεπιστήμιο RMIT και στην Boston Consulting Group. Κατέχει πτυχίο Εφαρμοσμένης Επιστήμης (Επιστήμης Υπολογιστών) και πτυχίο Σχεδιασμού (Σχεδιασμός Συστημάτων Υπολογιστών). Στον ελεύθερο χρόνο της ασχολείται με την ιππασία, αναπτύσσει επιχειρήματα υπέρ του ελεύθερου λογισμικού και κοιμάται. Ο Luke Welling είναι μηχανικός λογισμικού και συχνός ομιλητής σε συνέδρια για το ελεύθερο λογισμικό και τον προγραμματισμό για το web (μεταξύ άλλων, στα συνέδρια OSCON, ZendCon, MySQLUC, PHPCon, OSDC και LinuxTag). Έχει εργαστεί στην OmniTI, στην εταιρεία ανάλυσης web Hitwise.com, στην εταιρεία παραγωγής βάσεων δεδομένων MySQL AB και ως ανεξάρτητος σύμβουλος της Tangled Web Design. ιδάσκει επιστήμη υπολογιστών στο Πανεπιστήμιο RMIT της Μελβούρνης στην Αυστραλία και κατέχει πτυχίο Εφαρμοσμένης Επιστήμης (Επιστήμης Υπολογιστών). Στον ελεύθερο χρόνο του προσπαθεί να τελειοποιήσει την αϋπνία του. Συνεργαζόμενοι συγγραφείς Η Julie C. Meloni είναι διευθύντρια ανάπτυξης λογισμικού και τεχνική σύμβουλος και ζει στην Ουάσιγκτον. Έχει γράψει αρκετά βιβλία και άρθρα για γλώσσες προγραμματισμού για το web και θέματα βάσεων δεδομένων, συμπεριλαμβανομένων των πετυχημένων Sams Teach Yourself PHP, MySQL and Apache All in One. Ο John Coggeshall είναι ιδιοκτήτης της Internet Technology Solutions, LLC μιας πολυεθνικής συμβουλευτικής εταιρείας για το Internet και την PHP, όπως και ιδιοκτήτης του CoogleNet, ενός δικτύου συνδρομητών. Ως κορυφαίο μέλος της ομάδας παγκόσμιων υπηρεσιών της Zend Technologies, ξεκίνησε να ασχολείται με την PHP το 1997 και έχει γράψει τέσσερα βιβλία και περισσότερα από 100 άρθρα για τεχνολογίες PHP. Η Jennifer Kyrnin είναι συγγραφέας και σχεδιάστρια web, η οποία ασχολείται με το Internet από το Άλλα βιβλία της είναι τα Sams Teach Yourself Bootstrap in 24 Hours, Sams Teach Yourself Responsive Web Design in 24 Hours και Sams Teach Yourself HTML5 Mobile Application Development in 24 Hours.

28 Θέλουμε να ακούμε τα σχόλιά σας Ως αναγνώστες αυτού του βιβλίου, εσείς είστε οι πιο σημαντικοί κριτές και σχολιαστές. Εκτιμούμε την άποψή σας και θέλουμε να μάθουμε τι κάναμε σωστά, τι θα μπορούσαμε να κάνουμε καλύτερα, ποια θέματα σας ενδιαφέρουν και θα θέλατε ένα σχετικό βιβλίο και άλλα σοφά λόγια, που θα θέλατε να μοιραστείτε μαζί μας. Μπορείτε να μας στείλετε ηλεκτρονικό ή απλό ταχυδρομείο, ώστε να μας πείτε για όλα όσα σας άρεσαν και όσα δεν σας άρεσαν σ αυτό το βιβλίο όπως και τι μπορούμε να κάνουμε για να εκδώσουμε καλύτερα βιβλία. υστυχώς δεν μπορούμε να λύσουμε τεχνικά προβλήματα σε σχέση με το συγκεκριμένο βιβλίο και ότι εξαιτίας του μεγάλου όγκου αλληλογραφίας που λαμβάνουμε, ίσως να μην μπορέσουμε να απαντήσουμε σε όλα τα μηνύματα. Όταν γράφετε, μην παραλείψετε τον τίτλο και το συγγραφέα του βιβλίου, όπως και το όνομα, το τηλέφωνο ή το σας. Ηλεκτρονικό ταχυδρομείο: Απλό ταχυδρομείο: Reader Feedback Addison-Wesley Developer's Library 800 East 96th Street Indianapolis, IN USA Υπηρεσίες για τους αναγνώστες Επισκεφτείτε το δικτυακό μας τόπο και δηλώστε αυτό το βιβλίο στη σελίδα register για εύκολη πρόσβαση σε ενημερώσεις, λήψεις ή διορθώσεις σχετικά μ αυτό το βιβλίο.