ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ Δ.Π.Μ.Σ. στα Πληροφοριακά Συστήματα ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΘΕΜΑ: «Ασφάλεια στο Διαδίκτυο με τη βοήθεια ζεύγους δημόσιου και ιδιωτικού κλειδιού: Εφαρμογή σε πρόγραμμα ψηφιακής υπογραφής εγγράφων που ανταλλάσσονται μεταξύ φοιτητών και Γραμματείας του MIS» ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ: Μάνος Ρουμελιώτης ΕΞΕΤΑΣΤΗΣ: Κωνσταντίνος Ταραμπάνης ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: Δημήτρης Μουστάκας ΑΕΜ 5/03 Θεσσαλονίκη, Φεβρουάριος 2005

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πρόλογος.σελ. 4 Κεφάλαιο Ι Θεωρητική Κρυπτογραφία Εισαγωγή... σελ Παραδοσιακή Κρυπτογραφία... σελ Κώδικες Αντικατάστασης... σελ Κώδικες αντιμετάθεσης... σελ Αλγόριθμοι μυστικού κλειδιού... σελ Αλγόριθμοι δημοσίου κλειδιού... σελ Ο Αλγόριθμος RSA... σελ Εφαρμογή των αλγορίθμων κρυπτογράφησης στο πρόγραμμα... σελ Κλειδιά... σελ Χωρισμός κλειδιών... σελ Ψηφιακές Υπογραφές... σελ Υπογραφές δημοσίου κλειδιού... σελ Συναρτήσεις Hash... σελ Ψηφιακά Πιστοποιητικά... σελ Διανομή Πιστοποιητικών... σελ Πιστοποιητικά X σελ Έλεγχος αξιοπιστίας... σελ Πιστοποιητικά και εμπιστοσύνη... σελ Root Certification Authorities... σελ Μοντέλα εμπιστοσύνης... σελ Ανάκληση πιστοποιητικού... σελ Κοινωνικά θέματα... σελ. 42 1

3 Κεφάλαιο ΙΙ Σκοπός του Προγράμματος 2.1 Γιατί δημιουργήθηκε το πρόγραμμα και ποια προβλήματα αντιμετωπίζει. σελ. 44 Κεφάλαιο ΙΙΙ - Περιγραφή του κώδικα του προγράμματος σε Visual Basic Βάση Δεδομένων... σελ Φόρμες... σελ Προσθήκη νέου φοιτητή... σελ Εισαγωγή μαθημάτων... σελ Εγκατάσταση σύνδεσης μεταξύ client-server... σελ Αποστολή των στοιχείων του φοιτητή στον clien... σελ Δήλωση Μαθημάτων... σελ Αιτήσεις... σελ Αλλαγή Στοιχείων φοιτητή... σελ Διαχείριση Εισερχομένων... σελ Αναζήτηση φοιτητή... σελ Αναζήτηση Αιτήσεων και δηλώσεων... σελ Μενού... σελ Modules... σελ MyFunctions.bas... σελ. 102 Κεφάλαιο ΙV - Περιγραφή των δυνατοτήτων του προγράμματος 4.1 Το πρόγραμμα του φοιτητή (client program)... σελ Σύνδεση με τη Γραμματεία... σελ Δηλώσεις Μαθημάτων... σελ Αιτήσεις... σελ Αλλαγή Στοιχείων Φοιτητή... σελ

4 4.2 Το πρόγραμμα της Γραμματείας (Server program)... σελ Προσθήκη φοιτητή... σελ Εισαγωγή Μαθημάτων... σελ Διαχείριση εισερχόμενων Αιτήσεων και Δηλώσεων... σελ Αναζήτηση Φοιτητών... σελ Αναζήτηση Αιτήσεων και Δηλώσεων φοιτητών... σελ. 143 Κεφάλαιο V Συμπεράσματα 5.1 Εν κατακλείδι.. σελ. 144 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Κινέζικη Λοταρία... σελ. 147 Τα προγράμματα Εγκατάστασης. σελ. 148 Διαγράμματα UML.. σελ. 158 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αναφορές.. σελ

5 Πρόλογος Η συγκεκριμένη εργασία που κρατάτε στα χέρια σας δημιουργήθηκε με διπλό σκοπό. Καταρχάς γίνεται προσπάθεια να γνωρίσει ο κάθε ενδιαφερόμενος τις μεθόδους που χρησιμοποιεί η σύχρονη κρυπτογραφία για να ενισχύσει την ασφάλεια στα διάφορα δίκτυα επικοινωνίας. Η μέθοδος στην οποία κυρίως επικεντρώνεται η εργασία είναι αυτή του δημοσίου κλειδιού, η οποία χρησιμοποιείται τόσο για κρυπτογράφηση όσο και για ψηφιακή υπογραφή εγγράφων. Κατά δεύτερον γίνεται εφαρμογή της θεωρίας που έχει αναφερθεί, σε ένα πρόγραμμα που υπογράφει ψηφιακά και κρυπτογραφεί όλα τα έγγραφα που διακινούνται μεταξύ φοιτητών και της Γραμματείας της σχολής τους. Επομένως ο αναγνώστης έχοντας αποκτήσει το σχετικό θεωρητικό υπόβαθρο θα μπορέσει να κατανοήσει ευκολότερα μέσα από το πρόγραμμα τους μηχανισμούς κρυπτογράφησης και να διαπιστώσει ότι η ψηφιακή υπογραφή δεν είναι κάτι εξωπραγματικό, αλλά ένας απλός και σύγχρονος τρόπος για να διευκολύνουμε τη ζωή μας. 4

6 Κεφάλαιο Ι Θεωρητική Κρυπτογραφία «Ουδέν κρυπτόν υπό τον ήλιον» Αρχαίο απόφθεγμα Όχι πια Εισαγωγή Τίποτα δε μένει κρυφό. Ή μήπως όχι; Εάν ίσχυε κάτι τέτοιο τότε όλοι αυτοί που ασχολούνται με θέματα κρυπτογραφίας θα έχαναν τη δουλειά τους. Το θέμα του απορρήτου (secrecy) είναι αρκετά επίκαιρο, μιας που όλο και περισσότερες συναλλαγές γίνονται από απόσταση με το Internet να τείνει να αποκτήσει την πρωτοκαθεδρία- και επομένως όλο και περισσότερες ευαίσθητες πληροφορίες διακινούνται. Πολλές φορές η ασφάλεια στο δίκτυο ταυτίζεται με το απόρρητο, αλλά όχι και τόσο εύστοχα. Υπάρχουν άλλες τρεις κατηγορίες εκτός από το απόρρητο που σχετίζονται με την ασφάλεια του δικτύου, αν και λίγο πολύ όλες είναι διαπλεκόμενες μεταξύ τους. Αυτές είναι η πιστοποίηση αυθεντικότητας (authentication), η μη αποκύρηξη (non-repudiation) και η ακεραιότητα των δεδομένων (data integrity) Η πιστοποίηση αυθεντικότητας ασχολείται με τον καθορισμό της ταυτότητας αυτού με τον οποίον μιλάς πριν του αποκαλύψεις ευαίσθητες πληροφορίες ή προχωρήσεις σε εμπορική συμφωνία. Πολλές φορές συγχέεται με την εξουσιοδότηση (authorization), η οποία όμως ελέγχει το τι ακριβώς επιτρέπεται να κάνει ο χρήστης και δεν ασχολείται με την πιστοποίησή του. Η μη-αποκύρηξη ασχολείται με τις υπογραφές. Πώς μπορείς να αποδείξεις για παράδειγμα ότι ο πελάτης σου έδωσε μια ηλεκτρονική παραγγελία για σόμπες υγραερίου εάν αργότερα ισχυριστεί ότι παρήγγειλε μόνο 2; Τέλος πώς μπορείς να είσαι βέβαιος ότι ένα μήνυμα που έλαβες ήταν αυτό που πράγματι στάλθηκε και όχι αυτό που ένας κακόβουλος αντίπαλος επινόησε ή τροποποίησε κατά τη μεταφορά; Οι διάφοροι αλγόριθμοι κρυπτογράφησης που έχουν κατά καιρούς επινοηθεί άπτονται ενός ή περισσοτέρων θεμάτων της ασφάλειας δικτύου που μόλις αναφέρθηκαν. Ακολουθεί μία σύντομη αναφορά στην παραδοσιακή κρυπτογραφία ώστε να δημιουργηθεί μια ολοκληρωμένη εικόνα για το πώς φτάσαμε στις σύγχρονες μεθόδους κρυπτογράφησης. 5

7 1.1 Παραδοσιακή Κρυπτογραφία Από ιστορικής πλευράς, τέσσερις ομάδες ανθρώπων χρησιμοποίησαν την κρυπτογραφία και συνεισέφεραν στην τέχνη της: οι στρατιωτικοί, οι διπλωμάτες, οι ημερολογιογράφοι και οι εραστές. Από όλους αυτούς οι στρατιωτικοί έχουν παίξει τον σπουδαιότερο ρόλο και έχουν διαμορφώσει το πεδίο. Εντός των στρατιωτικών οργανισμών, τα προς κρυπτογράφηση μηνύματα παραδοσιακά δίνονταν σε κακοπληρωμένους υπαλλήλους (κρυπτογράφους) για κρυπτογράφηση και μετάδοση. Η μεγάλη ποσότητα μηνυμάτων δεν επέτρεπε να κάνουν αυτήν τη δουλειά λίγοι εκλεκτοί ειδικοί. Μέχρι την άφιξη των υπολογιστών, ένας από του κύριους περιορισμούς της κρυπτογραφίας ήταν η ικανότητα των κρυπτογράφων να εκτελούν τις απαραίτητες μετατροπές, συχνά στο πεδίο της μάχης και με λίγο εξοπλισμό. Ένας πρόσθετος περιορισμός ήταν η δυσκολία της γρήγορης μετάβασης από μια μέθοδο κρυπτογράφησης σε άλλη, επειδή αυτό συνεπάγεται την επανεκπαίδευση ενός μεγάλου αριθμού ανθρώπων. Ωστόσο, ο κίνδυνος της σύλληψης ενός κρυπτογράφου από τον εχθρό έκανε επιτακτική την ανάγκη να είναι δυνατόν να αλλάξει η μέθοδος κρυπτογράφησης αμέσως, αν χρειαστεί. Αυτές οι αλληλοσυγκρουόμενες απαιτήσεις είχαν ως αποτέλεσμα το παρακάτω μοντέλο Ο παθητικός παρείσακτος απλά ακούει Παρείσακτος Ο ενεργός παρείσακτος μπορεί να αλλάξει μηνύματα Κείμενο Ρ Μέθοδος κρυπτογράφησης Μέθοδος αποκρυπτογράφησης Κείμενο Ρ Κλείδί κρυπτογράφησης, k Κρυπτογραφημένο κείμενο C=E k (P) Κλειδί αποκρυπτογράφησης Εικόνα 1.1 Το μοντέλο κρυπτογράφησης 6

8 Τα μηνύματα προς κρυπτογράφηση, γνωστά ως το σαφές κείμενο (plaintext), μετατρέπονται από μία συνάρτηση που έχει ως παράμετρο ένα κλειδί (key). Η έξοδος της διαδικασίας κρυπτογράφησης, γνωστή ως κρυπτογράφημα (ciphertext), μεταδίδεται μετά, συχνά με αγγελιοφόρο ή ασύρματα. Υποθέτουμε ότι ο εχθρός ή ο παρείσακτος (intruder), ακούει και αντιγράφει επακριβώς το κρυπτογράφημα. Ωστόσο, αντίθετα με τον αληθινό παραλήπτη, δεν γνωρίζει ποιο είναι το κλειδί αποκρυπτογράφησης κι έτσι δεν μπορεί να αποκρυπτογραφήσει εύκολα το κρυπτογράφημα. Μερικές φορές, ο παρείσακτος όχι μόνο ακούει απλώς τον επικοινωνιακό δίαυλο (παθητικός παρείσακτος), αλλά μπορεί να ακόμη να καταγράφει τα μηνύματα και να τα ξαναπαίξει αργότερα, να εισάγει τα δικά του μηνύματα ή να τροποποιεί όπως αυτός θέλει τα μηνύματα προτού φτάσουν στον δέκτη (ενεργητικός παρείσακτος). Η επιστήμη (κατά άλλους τέχνη) του σπασίματος κωδίκων ονομάζεται κρυπτανάλυση (cryptanalysis). Η επιστήμη (τέχνη) της επινόησης κωδίκων (κρυπτογραφία) και του σπασίματός τους (κρυπτανάλυση) είναι μέρος της Κρυπτολογίας (Cryptology). Ο συμβολισμός C=E k (P) του παραπάνω σχήματος εκφράζει ότι η κρυπτογράφηση του κειμένου Ρ με κλειδί το k έχει ως αποτέλεσμα το κρυπτογράφημα C. Παρομοίως, το D=E k (C) αναπαριστά την αποκρυπτογράφηση του C ώστε να πάρουμε πάλι το κείμενο. Συνεπάγεται τότε ότι D k (E k (P))=P. Ο συμβολισμός αυτός υπονοεί ότι τα E και το D είναι απλώς μαθηματικές συναρτήσεις, όπως πράγματι είναι. Το μόνο σημείο που χρειάζεται προσοχή είναι πως αμφότερες είναι συναρτήσεις δύο παραμέτρων, εκ των οποίων η μία (το κλειδί) έχει γραφεί ως δείκτης, αντί να γραφεί ως μεταβλητή, για να διακριθεί από το μήνυμα. Ένας βασικός νόμος της κρυπτογραφίας είναι το ότι υποτίθεται πως ο κρυπταναλυτής γνωρίζει τη γενική μέθοδο κρυπτογράφησης που χρησιμοποιείται. Μ' άλλα λόγια, ο κρυπταναλυτής γνωρίζει πώς δουλεύει η μέθοδος κρυπτογράφησης Ε, της εικόνας 1.1. Το ποσόν της απαραίτητης προσπάθειας για να επινοηθεί, ελεγχθεί και καθιερωθεί μία νέα μέθοδος, κάθε φορά που διακυβεύεται η παλιά ή κάθε φορά που υπάρχει υποψία ότι διακυβεύεται, έκανε πρακτικά αδύνατο το να κρατείται αυτή μυστική, και το να θεωρείται μυστική όταν δεν είναι, κάνει περισσότερο κακό από καλό. 7

9 Εδώ είναι που υπεισέρχεται το κλειδί. Το κλειδί αποτελείται από ένα (σχετικά) μικρό συρμό από αριθμούς συνήθως, που επιλέγει μία από πολλές πιθανές κρυπτογραφήσεις. Σε αντίθεση προς τη γενική μέθοδο, η οποία μπορεί να αλλαχθεί μόνο κάθε λίγα χρόνια, το κλειδί μπορεί να αντικαθίσταται όσο συχνά χρειάζεται. Έτσι, το βασικό μας μοντέλο αποτελείται από μια γενική, σταθερή και δημοσίως γνωστή μέθοδο, που χρησιμοποιεί ως παράμετρο ένα μυστικό και εύκολα μεταβαλλόμενο κλειδί. Πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη έμφαση στο μη απόρρητο του αλγορίθμου. Με το να δημοσιοποιείται ο αλγόριθμος, ο κρυπτογράφος παίρνει δωρεάν συμβουλές από έναν μεγάλο αριθμό πανεπιστημιακών κρυπτολόγων, ανυπόμονων να σπάσουν το σύστημα, ώστε να δημοσιεύσουν άρθρα που να αποδεικνύουν πόσο έξυπνοι είναι. Αν πολλοί ειδικοί έχουν προσπαθήσει να σπάσουν έναν αλγόριθμο επί πέντε χρόνια μετά τη δημοσίευσή του και κανείς δεν το έχει καταφέρει, ο αλγόριθμος πιθανώς είναι πολύ στιβαρός. Το πραγματικό απόρρητο βρίσκεται στο κλειδί και το μήκος του είναι σημαντικό θέμα της σχεδίασης. Σκεφθείτε μια απλή κλειδαριά με συνδυασμό ασφαλείας. Η γενική αρχή είναι ότι εισάγετε ψηφία με τη σειρά. Αυτό το γνωρίζουν όλοι, αλλά το κλειδί είναι μυστικό. Ένα κλειδί μήκους δύο ψηφίων σημαίνει ότι υπάρχουν 100 δυνατότητες. Ένα κλειδί μήκους τριών ψηφίων σημαίνει 1000 δυνατότητες κι ένα κλειδί μήκους έξι ψηφίων σημαίνει ένα εκατομμύριο. Όσο μεγαλύτερο είναι το κλειδί, τόσο μεγαλύτερος είναι ο παράγοντας φόρτου (work factor) που πρέπει να αντιμετωπίσει ο κρυπταναλυτής. Ο παράγοντας φόρτου για να σπάσει το σύστημα με εξαντλητική έρευνα τον χώρου κλειδιών αυξάνει εκθετικά με το μήκος του κλειδιού. Το απόρρητο είναι αποτέλεσμα ενός ισχυρού (αλλά δημοσίου) αλγορίθμου και ενός μεγάλου κλειδιού. Για να αποτρέψεις τον μικρό σου αδερφό από το να διαβάσει το ηλεκτρονικό σου ταχυδρομείο, θα αρκούσαν κλειδιά των 64 bίt. Για να εμποδίσεις σημαντικές κυβερνητικές υπηρεσίες, είναι απαραίτητα κλειδιά των 256 bit τουλάχιστον. Από την οπτική γωνία του κρυπταναλυτή, το πρόβλημα της κρυπτανάλυσης παρουσιάζεται σε τρεις κύριες παραλλαγές. 'Οταν έχει στη διάθεσή του μια ποσότητα κρυπτογραφήματος αλλά καθόλου κείμενο, αντιμετωπίζει το πρόβλημα του «κρυπτογράφημα μόνο» (ciphertext only). Τα κρυπτογραφήματα που εμφανίζονται στις σπαζοκεφαλιές των εφημερίδων θέτουν 8

10 αυτού του είδους το πρόβλημα. Όταν διαθέτει κάποια τμήματα κειμένου και το αντίστοιχο κρυπτογράφημα, το πρόβλημα γίνεται αυτό του γνωστού κειμένου (known plaintext). Τέλος, όταν ο κρυπταναλυτής έχει τη δυνατότητα να κρυπτογραφήσει κομμάτια κειμένου της δικής του επιλογής, έχουμε το πρόβλημα του επιλεγμένου κειμένου (chosen plaintext). Τα κρυπτογραφήματα των εφημερίδων θα μπορούσαν να σπάσουν πανεύκολα, αν ο κρυπταναλυτής μπορούσε να θέσει ερωτήσεις του τύπου: Ποια είναι η κρυπτογράφηση του ABCDE; Οι αρχάριοι στον χώρο της κρυπτογράφησης συχνά υποθέτουν ότι στην περίπτωση επίθεσης σε «κρυπτογράφημα μόνο», δεν υπάρχει περίπτωση σπασίματος του κώδικα. Η υπόθεση αυτή όμως δεν είναι σωστή. Σε πολλές περιπτώσεις, ο κρυπταναλυτής μπορεί να μαντέψει σωστά κομμάτια του κειμένου. Για παράδειγμα, το πρώτο πράγμα που λένε πολλά συστήματα καταμερισμού χρόνου μόλις τα καλέσεις είναι το "PLEASE LOGIN". Όταν ο κρυπταναλυτής είναι εφοδιασμένος με μερικά αντιστοιχισμένα ζεύγη κειμένουκρυπτογραφήματος, η δουλειά του γίνεται πολύ ευκολότερη. Έτσι έγινε και με την μετάφραση των ιερογλυφικών της Αιγύπτου από τη στήλη της Ροζέττας, όπου το κείμενο ήταν γραμμένο σε τρεις γλώσσες, μία εκ των οποίων ήταν γνωστή: τα αρχαία Ελληνικά. Για να επιτύχει την ασφάλεια, ο κρυπτογράφος πρέπει να είναι συντηρητικός και να εξασφαλίζει ότι το σύστημα είναι αδιαπέραστο ακόμη και αν ο αντίπαλός του μπορεί να κωδικοποιήσει αυθαίρετες ποσότητες επιλεγμένου κειμένου. Οι μέθοδοι κρυπτογράφησης ιστορικά έχουν διακριθεί σε δύο κατηγορίες: τους κώδικες αντικατάστασης και στους κώδικες αντιμετάθεσης. Τώρα θα ασχοληθούμε με την καθεμία σε συντομία για να δώσουμε βασικές πληροφορίες για τη μοντέρνα κρυπτογραφία Κώδικες Αντικατάστασης Σ' έναν κώδικα αντικατάστασης (substitution cipher) κάθε γράμμα ή κάθε ομάδα γραμμάτων αντικαθίσταται από ένα άλλο γράμμα ή μία άλλη ομάδα γραμμάτων ώστε να μεταμφιεστεί. Ένας από τους παλιότερους γνωστούς κώδικες είναι ο κώδικας του Καίσαρα (Caesar cipher) που αποδίδεται στον Ιούλιο Καίσαρα. Στη μέθοδο αυτή, το a γίνεται D, το b 9

11 γίνεται Ε, το c γίνεται F,..., και το z γίνεται C Για παράδειγμα, η λέξη attack γίνεται DWWDFΝ. Στα παραδείγματα, το κείμενο θα γράφεται με μικρά γράμματα και το κρυπτογράφημα θα γράφεται με κεφαλαία. Μια απλή γενίκευση του κώδικα του Καίσαρα επιτρέπει στο αλφάβητο του κρυπτογραφήματος να ολισθήσει κατά k γράμματα, αντί να ολισθαίνει πάντα 3. Στην περίπτωση αυτή το k γίνεται το κλειδί της γενικής μεθόδου των κυκλικά ολισθαινόντων αλφαβήτων. Ο κώδικας του Καίσαρα μπορεί να κορόιδεψε τους Καρχηδόνιους, αλλά δεν κορόιδεψε κανέναν άλλον από τότε. Η επόμενη βελτίωση είναι η αντιστοίχηση κάθε συμβόλου του κειμένου, ας πούμε των 26 γραμμάτων για απλότητα, σε κάποιο άλλο γράμμα. Για παράδειγμα κείμενο: κρυπτογράφημα: a b c d e f g h ί j k l m n o p q r s t u v w x y z Q W E R T Y U I O P A S D F G H J K L Z X C V B N Μ Αυτό το γενικό σύστημα αποκαλείται μοναλφαβητική αντικατάσταση (monalphabetic substitution), με το κλειδί να είναι ο συρμός των 26 γραμμάτων που αντιστοιχεί στο πλήρες αλφάβητο. Για το παραπάνω κλειδί, το κείμενο attack θα μεταμορφωνόταν στο κρυπτογράφημα QZZQEA. Σε πρώτη ματιά, το σύστημα φαίνεται να είναι ασφαλές, επειδή, αν και ο κρυπταναλυτής γνωρίζει το γενικό σύστημα (αντικατάσταση γράμμα προς γράμμα), δεν γνωρίζει ποιο από τα 26! 4 x πιθανά κλειδιά χρησιμοποιείται. Σε αντίθεση προς τον κώδικα του Καίσαρα, το να τα προσπαθήσει κανείς όλα δεν φαίνεται να είναι ελπιδοφόρο. Ακόμη και αν χρειαζόταν 1 μsec για κάθε λύση, ένας υπολογιστής θα χρειαζόταν χρόνια για να δοκιμάσει όλα τα κλειδιά. Εν τούτοις, ο κώδικας μπορεί εύκολα να σπάσει, αν είναι διαθέσιμη μια απρόσμενα μικρή ποσότητα κρυπτογραφήματος. Η βασική επίθεση εκμεταλλεύεται τις στατιστικές ιδιότητες που διέπουν τις φυσικές γλώσσες. Στα Αγγλικά για παράδειγμα, το e είναι το πιο συνηθισμένο γράμμα, ακολουθούμενο από τα t, ο, a, n, i, κλπ. Ο πιο συνηθισμένος συνδυασμός δύο γραμμάτων, ή διγραμμάτων (digrams), είναι τα th, ίn, er, re και an. Ο πιο 0

12 συνηθισμένος συνδυασμός τριών γραμμάτων, ή τριγραμμάτων (trigrams), είναι τα the, ing, and και ion. Ο κρυπταναλυτής που προσπαθεί να σπάσει έναν μοναλφαβητικό κώδικα θα ξεκινούσε μετρώντας τις σχετικές συχνότητες όλων των γραμμάτων του κρυπτογραφήματος. Μετά, θα αντιστοιχίσει δοκιμαστικά το πιο συνηθισμένο στο e και το δεύτερο πιο συνηθισμένο στο t. Θα κοιτάξει κατόπιν τα τριγράμματα για να βρει ένα συνηθισμένο της μορφής txe, στο οποίο είναι πολύ πιθανό το Χ να είναι το h. Παρομοίως, αν η μορφή thyt συμβαίνει συχνά, το Υ πιθανότατα είναι το a. Με τις πληροφορίες αυτές, μπορεί να ψάξει ένα συχνά εμφανιζόμενο τρίγραμμα της μορφής azw, το οποίο είναι πιθανότατα το and. Με το να μαντεύει τα πιο πιθανά γράμματα, διγράμματα και τριγράμματα, και γνωρίζοντας τους πιο πιθανούς συνδυασμούς φωνηέντων και συμφώνων, ο κρυπταναλυτής δημιουργεί ένα δοκιμαστικό κείμενο, γράμμα προς γράμμα. Μια άλλη προσέγγιση είναι να μαντέψεις μια πιθανή λέξη ή φράση. Για παράδειγμα σκεφθείτε το ακόλουθο κρυπτογράφημα από ένα λογιστικό γραφείο (χωρισμένο σε ομάδες των πέντε χαρακτήρων): CTBMN BYCTC BTJDS QXBNS GSTJC BTSWX CTQTZ CQVUJ QJSGS TJQZZ MNQJS VLNSX VSZJU JDSTS JQUUS JUBXJ DSKSU JSNTK BGAQJ ZBGYQ TLCTZ ΒΝΥΒΝ QJSW Μια πιθανή λέξη σε μήνυμα από λογιστικό γραφείο είναι η financial. Εκμεταλλευόμενοι το ότι γνωρίζουμε το ότι η λέξη financial έχει ένα επαναλαμβανόμενο γράμμα (ί), με τέσσερα άλλα γράμματα μεταξύ των δύο εμφανίσεών του, ψάχνουμε στο κρυπτογράφημα για επαναλαμβανόμενα γράμματα με την απόσταση αυτή. Βρίσκουμε 12 περιπτώσεις, στις θέσεις 6, 15, 27, 31, 42, 48, 56, 70 71, 76 και 82. Ωστόσο, μόνο δύο από αυτές, οι 31 και 42, έχουν το επόμενο γράμμα (που αντιστοιχεί στο n στο κείμενο) επαναλαμβανόμενο στη σωστή θέση. Από αυτές τις δύο, μόνο το 31 έχει και το a σωστά τοποθετημένο, και ξέρουμε ότι η λέξη financial αρχίζει στη θέση 30. Από το σημείο αυτό και μετά είναι εύκολη η αναπαραγωγή τον κλειδιού, με τη βοήθεια της στατιστικής συχνοτήτων τον Αγγλικού κειμένου. 1

13 1.1.2 Κώδικες αντιμετάθεσης Οι κώδικες αντικατάστασης διατηρούν τη σειρά των συμβόλων του κειμένου αλλά τα μεταμφιέζουν. Οι κώδικες αντιμετάθεσης (transposition ciphers) αντίθετα, αναδιατάσσουν τα σύμβολα αλλά δεν τα μεταμφιέζουν. Κάτι ανάλογο χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι Σπαρτιάτες όταν έγραφαν το κείμενό τους (σε σειρές) σε μια λωρίδα τυλιγμένη σε κύλινδρο, την οποία όταν ξετύλιγαν είχε τα γράμματα ανακατεμένα (σε μία στήλη), και για να διαβαστεί ξανά το μήνυμα από τον παραλήπτη του έπρεπε να χρησιμοποιηθεί κύλινδρος ίδιων διαστάσεων. Η εικόνα 1.2 δείχνει έναν συνήθη κώδικα αντιμετάθεσης, την αντιμετάθεση στηλών. Ο κώδικας έχει για κλειδί μια λέξη ή φράση που δεν περιέχει επαναλαμβανόμενα γράμματα. Στο παράδειγμα αυτό το κλειδί είναι το MEGABUCK. Ο σκοπός του κλειδιού είναι να αριθμήσει τις στήλες, με τη στήλη 1 να βρίσκεται κάτω από το γράμμα του κλειδιού που βρίσκεται περισσότερο κοντά στην αρχή τον αλφάβητου, κ.ο.κ. Το κείμενο γράφεται οριζόντια, σε σειρές. Το κρυπτογράφημα διαβάζεται ανά στήλη, με πρώτη τη στήλη της οποίας το γράμμα-κλειδί είναι το μικρότερο. Μ Ε G Α Β U C Κ p l e a s e t r a n s f e r o n Κείμενο: pleasetransferonemilliondollarstomyswissbankaccountsixtwotwo e m i l l i o n d o l l a r s t o m y s w i s s b a n k a c c o u n t s i x t w Κρυπτογράφημα: AFLLSKSOSELAWAIATOOSSCTCLNMOMANTE SILYNTWRNNTSOWDPAEDOBUOERIRICXB o t w o a b c d Εικόνα 1.2 Ένας κώδικας αντιμετάθεσης. 2

14 Για να σπάσει έναν κώδικα αντιμετάθεσης, ο κρυπταναλυτής πρέπει κατ' αρχήν να γνωρίζει ότι έχει να αντιμετωπίσει ένα κώδικα αντιμετάθεσης. Εξετάζοντας τις συχνότητες των Ε, Τ, Α, Ο, Ι, Ν κλπ., είναι εύκολο να δει εάν ταιριάζουν μ' αυτές που συναντώνται στο κανονικό κείμενο. Εάν ναι, τότε πρόκειται σαφώς για κώδικα αντιμετάθεσης, επειδή σ' έναν τέτοιο κώδικα κάθε γράμμα αναπαριστά τον εαυτό του. Το επόμενο βήμα είναι να μαντέψει τον αριθμό των στηλών. Σε πολλές περιπτώσεις μια πιθανή λέξη ή φράση μπορεί να μαντευθεί από τα συμφραζόμενα του μηνύματος. Για παράδειγμα, υποθέστε ότι ο κρυπταναλυτής μας υποψιάστηκε ότι η φράση κειμένου million dollars υπάρχει κάπου στο μήνυμα. Παρατηρείστε ότι τα διγράμματα ΜΟ, IL, LL, LA, IR και OS υπάρχουν στο κρυπτογράφημα ως αποτέλεσμα της αναδίπλωσης αυτής της φράσης. Το γράμμα του κρυπτογραφήματος Ο ακολουθεί το γράμμα του κρυπτογραφήματος Μ (δηλαδή, είναι κατακορύφως γειτονικά στη στήλη 4), επειδή χωρίζονται στην πιθανή φράση από απόσταση ίση με το μήκος του κλειδιού. Εάν είχε χρησιμοποιηθεί κλειδί μήκους επτά, αντί γι' αυτό θα υπήρχαν τα διγράμματα MD, ΙΟ. LL, LL, ΙΑ, OR και NS. Στην πραγματικότητα, για κάθε μήκος κλειδιού, παράγεται ένα διαφορετικό σύνολο διγραμμάτων στο κρυπτογράφημα. Ψάχνοντας τις διάφορες δυνατότητες, ο κρυπταναλυτής μπορεί συχνά να καθορίσει εύκολα το μήκος του κλειδιού. Το βήμα που απομένει είναι η ταξινόμηση των στηλών. Όταν ο αριθμός των στηλών, k, είναι μικρός, το καθένα από τα k(k-1) ζεύγη στηλών μπορεί να εξετασθεί για να διαπιστωθεί εάν οι συχνότητες διγραμμάτων του ταιριάζουν μ' αυτές του αγγλικού κειμένου. Το ζεύγος με τη μεγαλύτερη επιτυχία θεωρείται ότι έχει τοποθετηθεί σωστά. Τώρα καθεμία από τις υπόλοιπες στήλες δοκιμάζεται δειλά μήπως είναι η επόμενη αυτού του ζεύγους. Η στήλη της οποίας οι συχνότητες διγραμμάτων και τριγραμμάτων ταιριάζουν καλύτερα θεωρείται δοκιμαστικά ότι είναι η σωστή. Η προηγούμενη (του ζεύγους) στήλη βρίσκεται με τον ίδιο τρόπο. Ολόκληρη αυτή η διαδικασία συνεχίζεται μέχρι να βρεθεί μια ενδεχόμενη διάταξη. Είναι πιθανό, να είναι αναγνωρίσιμο το κείμενο σ' αυτό το σημείο (π.χ. εάν βρεθεί η λέξη milloin, είναι σαφές ποιο είναι το λάθος). Μερικοί κώδικες αντιμετάθεσης δέχονται ένα μπλοκ σταθερού μήκους ως είσοδο και παράγουν ένα μπλοκ σταθερού μήκους ως έξοδο. Αυτοί οι κώδικες μπορούν να 3

15 περιγραφούν πλήρως μέσω ενός απλού καταλόγου, ο οποίος δηλώνει τη σειρά με την οποία πρέπει να εξαχθούν οι χαρακτήρες. Για παράδειγμα, ο κώδικας της εικόνας 1.2 μπορεί να θεωρηθεί ως κώδικας με μπλοκ των 64 χαρακτήρων. Η έξοδός του είναι 4, 12, 20, 28, 36, 44, 52, 60, 5, 13,..., 62. Μ' άλλα λόγια, ο τέταρτος χαρακτήρας εισόδου, a, είναι ο πρώτος που θα εξαχθεί, ακολουθούμενος από τον δωδέκατο, f, κ.ο.κ. 1.2 Αλγόριθμοι μυστικού κλειδιού Η μοντέρνα κρυπτογραφία χρησιμοποιεί τις ίδιες βασικές ιδέες με την παραδοσιακή κρυπτογραφία, δηλαδή την αντιμετάθεση και την αντικατάσταση, αλλά με διαφορετική έμφαση. Παραδοσιακά οι κρυπτογράφοι χρησιμοποιούσαν απλούς αλγόριθμους και στήριζαν την ασφάλεια σε μεγάλα κλειδιά. Σήμερα ισχύει το αντίστροφο: ο στόχος είναι να γίνει ο αλγόριθμος τόσο περίπλοκος, ώστε ακόμα και αν ο κρυπταναλυτής αποκτήσει τεράστιες ποσότητες κρυπτογραφημάτων της δικής του επιλογής, να μην είναι σε θέση να βγάλει κανένα απολύτως νόημα. Η βασική ιδέα των αλγορίθμων μυστικού κλειδιού (ή αλλιώς συμμετρικού κλειδιού) φαίνεται στην παρακάτω εικόνα. Το ίδιο κλειδί που χρησιμοποιείται για την κρυπτογράφηση, χρησιμοποιείται και για την αποκρυπτογράφηση Εικόνα 1.3 Μοντέλο κρυπτογράφησης συμμετρικού κλειδιού 4

16 Οι αντιμεταθέσεις και οι αντικαταστάσεις των διαφόρων αλγορίθμων μπορούν να υλοποιηθούν με απλά κυκλώματα. Το Σχήμα 1.4α δείχνει μια συσκευή, γνωστή ως κουτί-ρ (Ρ-box από το permutation=μετάθεση), που χρησιμοποιείται για την πραγματοποίηση μιας αντιμετάθεσης σε είσοδο των 8 bit. Εάν τα 8 bit ορίζονται, από πάνω προς τα κάτω, ως , η έξοδος αυτού του συγκεκριμένου κουτιού Ρ είναι Με κατάλληλη εσωτερική καλωδίωση, το κουτί Ρ μπορεί να εκτελέσει οποιαδήποτε αντιμετάθεση και μάλιστα με την ταχύτητα του φωτός. Κουτί-Ρ Κουτί-S Κώδικας γινομένου S 1 S 5 S 9 Αποκωδικοποιητής 3 σε 8 Κωδικοποιητής 8 σε 3 Ρ 1 S 2 S 6 S 10 Ρ 2 Ρ 3 S 3 S 7 S 11 S 4 S 8 S 12 Ρ 4 Σχήμα 1.4α Σχήμα 1.4β Σχήμα 1.4γ Οι αντικαταστάσεις πραγματοποιούνται από κουτιά-s (S-boxes), όπως φαίνεται στο Σχήμα 1.4β. Σ αυτό το παράδειγμα εισάγεται κείμενο των 3 bit. Η είσοδος των 3 bit επιλέγει μια από τις 8 γραμμές εξόδου του πρώτου σταδίου και τη θέτει ίση με 1. Όλες οι άλλες γραμμές είναι 0. Το δεύτερο στάδιο είναι ένα κουτί-ρ. Το τρίτο στάδιο κωδικοποιεί την επιλεχθείσα γραμμή εισόδου σε δυαδική μορφή ξανά. Με την καλωδίωση που φαίνεται στο σχήμα, εάν οι οκτώ οκταδικοί αριθμοί εισάγονταν ο ένας μετά τον άλλο, η ακολουθία εξόδου θα ήταν η Μ άλλα λόγια το 0 έχει αντικατασταθεί από το 2, το 1 από το 4 κλπ. Κι εδώ, με την κατάλληλη καλωδίωση του κουτιού-ρ μέσα στο κουτί-s, μπορεί να επιτευχεί οποιαδήποτε αντικατάσταση. 5

17 Η πραγματική ισχύς αυτών των βασικών στοιχείων γίνεται φανερή όταν συνδέσουμε μια ολόκληρη σειρά από κουτιά για να φτιάξουμε τον κώδικα γινομένου (product cipher), όπως φαίνεται στο σχήμα 1.4γ. Στο παράδειγμα αυτό, στο πρώτο στάδιο αντιμετατίθενται 12 γραμμές εισόδου. Θεωρητικά, θα ήταν δυνατόν να υπάρχει στο δεύτερο στάδιο ένα κουτί-s, που θα αντιστοιχούσε έναν αριθμό των 12 bit σε έναν άλλον αριθμό των 12 bit. Ωστόσο, μια τέτοια συσκευή θα χρειαζόταν στο μεσαίο της στάδιο 2 12 = 4096 διασταυρωμένα καλώδια. Αντ αυτού, η είσοδος χωρίζεται σε τέσσερις ομάδες των 3 bit, που καθεμιά υπόκειται σε αντικατάσταση χωριστά από τις άλλες. Αν και η μέθοδος αυτή είναι λιγότερο γενική, παραμένει ισχυρή. Αν συμπεριληφθεί ένας αρκετά μεγάλος αριθμός σταδίων στον κώδικα γινομένου, η έξοδος μπορεί να γίνει μια πάρα πολύ περίπλοκη συνάρτηση της εισόδου. Έχουν αναπτυχθεί διάφοροι αλγόριθμοι μυστικού κλειδιού. Ένας από τους πρώτους ήταν ο DES (Data Encryption Standard) που αναπτύχθηκε από την IBM το 1977 και έγινε αποδεκτός από την κυβέρνηση των HΠΑ. Ο αλγόριθμος αυτός όμως (καθώς και η βελτίωσή του, ο αλυσιδωτός DES) κατάφερε να σπαστεί με διάφορες μεθόδους, με πιο ενδιαφέρουσα από αυτές την ιδέα της Κινέζικης Λοταρίας που περιγράφεται στο παράρτημα. Μετά από αυτό ο DES ενισχύθηκε με την τριπλή εφαρμογή του στα δεδομένα (Triple DES), για τον οποίο δεν υπάρχει κάποια γνωστή μέθοδος μέχρι σήμερα για το σπάσιμό του. Μετά τον DES ο πιο σημαντικός αλγόριθμος μυστικού κλειδιού που αναπτύχθηκε είναι ο IDEA (International Data Encryption Algorithm), από δύο ερευνητές στην Ελβετία στις αρχές της δεκαετιας του 90. Άλλοι αλγόριθμοι που δημοσιεύθηκαν κατά καιρούς είναι οι BLOWFISH, FEAL, KHAFRE, LOKΙ91, NEWDES, REDOC II, SAFER K64, κα. 6

18 1.3 Αλγόριθμοι δημοσίου κλειδιού Από ιστορικής πλευράς, το πρόβλημα της διανομής των κλειδιών ήταν πάντα ο αδύναμος κρίκος των περισσότερων κρυπτοσυστημάτων. Άσχετα με το πόσο δυνατό ήταν το κρυπτοσύστημα, εάν ένας παρείσακτος μπορούσε να κλέψει το κλειδί το σύστημα ήταν άχρηστο. Εφόσον όλοι οι κρυπτολόγοι θεωρούσαν δεδομένο ότι τα κλειδιά κρυπτογράφησης και αποκρυπτογράφησης ήταν τα ίδια (ή θα προέκυπταν εύκολα το ένα από το άλλο) και το κλειδί έπρεπε να διανεμηθεί σ' όλους τους χρήστες του συστήματος, φαινόταν σαν να υπήρχε ένα εγγενές πρόβλημα: τα κλειδιά έπρεπε να προφυλαχθούν από κλοπή, αλλά έπρεπε επίσης και να διανεμηθούν, επομένως δεν μπορούσαν να κλειδωθούν στο θησαυροφυλάκιο μιας τράπεζας. Το 1976 δύο ερευνητές στο Stanford University, οι Diffie και Hellman, πρότειναν έναν ριζικά καινούργιο τύπο κρυπτοσυστήματος, όπου τα κλειδιά κρυπτογράφησης και αποκρυπτογράφησης ήταν διαφορετικά και το κλειδί αποκρυπτογράφησης δεν μπορούσε να προκύψει από το κλειδί κρυπτογράφησης (Υπάρχουν τώρα αποδείξεις ότι επιστήμονες της Βρετανικής Υπηρεσίας Πληροφοριών το είχαν ανακαλύψει μερικά χρόνια πριν, αλλά κρατήθηκε στρατιωτικό μυστικό και δεν αξιοποιήθηκε περαιτέρω). Στην πρότασή τους, ο (με κλειδί) αλγόριθμος κρυπτογράφησης Ε και ο (με κλειδί) αλγόριθμος αποκρυπτογράφησης D, έπρεπε να ικανοποιούν τις ακόλουθες τρεις απαιτήσεις. Αυτές οι απαιτήσεις μπορούν να διατυπωθούν με απλό τρόπο ως εξής: 1. D(Ε(Ρ)) = Ρ 2. Είναι υπερβολικά δύσκολη η παραγωγή του D από το Ε. 3. Ο αλγόριθμος Ε δεν μπορεί να σπάσει με επίθεση επιλεγμένου κειμένου. Η πρώτη απαίτηση λέει ότι εάν εφαρμόσουμε τον αλγόριθμο D σε κρυπτογράφημα, το Ε(Ρ), θα ξαναπάρουμε το πρωτότυπο κείμενο, Ρ. Η δεύτερη απαίτηση μιλά από μόνη της. Η τρίτη απαίτηση χρειάζεται επειδή, όπως θα δούμε αμέσως οι παρείσακτοι μπορεί να πειραματίζονται με τον αλγόριθμο όσο τραβά η ψυχή τους. Κάτω απ' αυτές τις συνθήκες, 7

19 δεν υπάρχει λόγος να μην δημοσιοποιηθεί το κλειδί κρυπτογράφησης. Γι αυτόν τον λόγο ονομάστηκε κρυπτογραφία δημόσιου κλειδιού (άλλη ονομασία που έχει είναι ασύμμετρη κρυπτογραφία). Η παρακάτω εικόνα δείχνει πώς λειτουργεί αυτή η μέθοδος Εικόνα 1.5 Μοντέλο κρυπτογράφησης ζεύγους κλειδιών Το κλειδί κρυπτογράφησης δημοσιεύεται στο ευρύ κοινό, ενώ αυτό της αποκρυπτογράφησης κρατείται μυστικό (ιδιωτικό κλειδί). Οποιοσδήποτε διαθέτει το δημόσιο κλειδί μπορεί να κρυπτογραφήσει το κείμενο αλλά όχι και να το αποκρυπτογραφήσει. Το βασικό προτέρημα αυτού του είδους της κρυπτογραφίας (και ο λόγος που αρχικά πολεμήθηκε η διανομή του) είναι ότι επιτρέπει στο ευρύ κοινό να ανταλλάσει μηνύματα με ασφαλή τρόπο. Μέχρι τώρα αυτό ήταν προνόμιο μόνο των κυβερνήσεων και των μεγάλων οργανισμών που είχαν την οικονομική ευχέρια να αναπτύξουν ασφαλή δίκτυα διανομής των μυστικών κλειδιών τους. Μερικά παραδείγματα αλγορίθμων ζεύγους κλειδιών είναι ο Elgamal (από το όνομα του ευφευρέτη του Taher Elgamal), ο RSA (από τα ονόματα των ευφευρετών του Ron Rivest, Adi Shamir και Leonard Adleman), ο Diffie-Hellman (από το όνομα, όπως μαντέψατε, των 8

20 ευφευρετών του) και ο DSA, the Digital Signature Algorithm, (επινοημένος από τον David Kravitz, που δεν τον ενδιέφερε από ότι φαίνεται η υστεροφημία). Παρακάτω περιγράφεται ο αλγόριθμος RSA που είναι και ο πιο διαδεδομένος, και επιπλέον είναι αυτός που χρησιμοποιείται από το πρόγραμμα για την παραγωγή του ζεύγους κλειδιών του φοιτητή Ο Αλγόριθμος RSA Η μοναδική δυσκολία στην κρυπτογραφία δημοσίου κλειδιού είναι ότι χρειάζεται να βρούμε αλγορίθμους που πράγματι να ικανοποιούν και τις τρεις απαιτήσεις που προαναφέρθηκαν. Επειδή σε αυτό το είδος της κρυπτογραφίας υπάρχουν πολλά ενδεχόμενα πλεονεκτήματα, πολλοί ερευνητές δουλεύουν σκληρά και ήδη έχουν δημοσιευθεί μερικοί αλγόριθμοι. Ο RSA είναι ένας από αυτούς και επινοήθηκε όπως είπαμε από μια ομάδα στο Μ.Ι.Τ. (Rίvest, Shamir, Adleman). Η μέθοδός τους βασίζεται σε αρχές της Θεωρίας Αριθμών. Παρακάτω θα αναφερθεί συνοπτικά το πώς χρησιμοποιείται η μέθοδος. Για λεπτομέρειες συμβουλευτείτε το άρθρο [Rίvest et al., 1978] 1. Επιλέξτε δύο μεγάλους πρώτους αριθμούς, p και q (συνήθως μεγαλύτερους από ). 2. Υπολογίστε n = p q και z = (p - 1) (q - 1). 3. Επιλέξτε έναν πρώτο αριθμό ως προς το z και ονομάστε τον d. 4. Βρείτε το e, έτσι ώστε e d 1 mod z. 'Εχοντας υπολογίσει εκ των προτέρων αυτές τις παραμέτρους, είμαστε έτοιμοι να ξεκινήσουμε την κρυπτογράφηση. Διαιρέστε το κείμενο (που θεωρείται ως συρμός bit) σε μπλοκ, έτσι ώστε κάθε μήνυμα κειμένου Ρ, να πέφτει στο διάστημα 0 Ρ < n. Αυτό μπορεί να γίνει με ομαδοποίηση του κειμένου σε μπλοκ των k bίt, όπου το k είναι ο μεγαλύτερος ακέραιος για τον οποίον η σχέση 2 k <n είναι αληθής. 9

21 Για να κρυπτογραφήσετε το μήνυμα Ρ, υπολογίστε το C Ρ e (mod n). Για να αποκρυπτογραφήσετε το C υπολογίστε το Ρ C d (mod n). Μπορεί να αποδειχθεί ότι για όλα τα Ρ στην καθορισμένη περιοχή, οι λειτουργίες κρυπτογράφησης και αποκρυπτογράφησης είναι αντίστροφες. Για την κρυπτογράφηση χρειάζεστε τα e και n. Για την αποκρυπτογράφηση, χρειάζεστε τα d και n. Επομένως, το δημόσιο κλειδί αποτελείται από το ζευγάρι (e, n) και το μυστικό κλειδί αποτελείται από το ζευγάρι (d, n). Η ασφάλεια της μεθόδου βασίζεται στη δυσκολία της παραγοντοποίησης μεγάλων αριθμών. Εάν ο κρυπταναλυτής μπορούσε να παραγοντοποιήσει το (δημόσια γνωστό) n, θα μπορούσε στη συνέχεια να βρει τα p και q και απ' αυτά το z. Εάν διαθέτει τα z και e, μπορεί να βρει το d με τη βοήθεια του αλγόριθμου του Ευκλείδη. Ευτυχώς (ή δυστυχώς για άλλους) οι μαθηματικοί προσπαθούν να παραγοντοποιήσουν μεγάλους αριθμούς εδώ και 300 τουλάχιστον χρόνια, αλλά οι συσσωρευμένες ενδείξεις συνηγορούν ότι πρόκειται για υπερβολικά δύσκολο πρόβλημα. Σύμφωνα με τον Rίvest και τους συναδέλφους του, η παραγοντοποίηση ενός αριθμού με 200 ψηφία απαιτεί 4 δισεκατομμύρια χρόνια υπολογιστικού χρόνου. Η παραγοντοποίηση ενός αριθμού με 500 ψηφία απαιτεί χρόνια. Και στις δύο περιπτώσεις, υποθέτουν ότι διαθέτουν τον καλύτερο γνωστό αλγόριθμο κι έναν υπολογιστή με χρόνο εντολής 1 μsec. Ακόμα και αν οι υπολογιστές συνεχίσουν να γίνονται ταχύτεροι κατά μία τάξη μεγέθους ανά δεκαετία θα χρειαστούν αιώνες για να γίνει δυνατή η παραγοντοποίηση αριθμών με 500 ψηφία αλλά και τότε οι απόγονοί μας θα μπορούν απλώς να επιλέγουν ακόμα μεγαλύτερα p και q. Ένα απλό εκπαιδευτικό παράδειγμα του αλγόριθμου RSA φαίνεται στο Σχήμα 1.6. Στο παράδειγμα αυτό επιλέχθηκε p = 3 και q = 11, που δίνουν n = 33 και z = 20. Μια κατάλληλη τιμή για το d είναι d = 7, επειδή το 7 και το 20 δεν έχουν κοινούς παράγοντες. Μ' αυτές τις επιλογές, το e μπορεί να βρεθεί λύνοντας την εξίσωση 7 e δίνει e = 3. 1 (mod 20), που 0

22 Κείμενο (Ρ) Κρυπτογράφημα(C) Μετά την αποκρυπτογράφηση Σύμβολο Αριθμός Ρ 3 Ρ 3 (mod 33) C 7 C 7 (mod 33) Σύμβολο S S U U Ζ Ζ Α Α Ν Ν Ν Ν Ε Ε Υπολογισμός στον πομπό Υπολογισμός οτον δέκτη Σχήμα 1.6 Παράδειγμα του αλγορίθμου RSA. Το κρυπτογραφημένο κείμενο C για το μήνυμα κειμένου Ρ, δίνεται από τη σχέση C Ρ 3 (mod 33). Το κρυπτογραφημένο κείμενο αποκρυπτογραφείται από τον δέκτη σύμφωνα με τον κανόνα Ρ C 7 (mod 33). Ως παράδειγμα, το σχήμα δείχνει την κρυπτογράφηση του κειμένου "SUZANNE". Επειδή οι πρώτοι αριθμοί που επιλέχτηκαν σ' αυτό το παράδειγμα είναι πολύ μικροί, το Ρ πρέπει να είναι πολύ μικρότερο από το 33, οπότε κάθε μπλοκ κειμένου μπορεί να περιέχει μόνο έναν χαρακτήρα. Το αποτέλεσμα είναι ένα κρυπτογράφημα μοναλφαβητικής αντικατάστασης, κάτι όχι και τόσο εντυπωσιακό. Εάν όμως είχαμε επιλέξει p και q , θα είχαμε n οπότε κάθε μπλοκ θα μπορούσε να φθάσει έως τα 664 bit ( ) ή 83 χαρακτήρες των 8 bit, έναντι των 8 χαρακτήρων του DES. Πρέπει να τονισθεί ότι η χρήση του RSA, όπως τον περιγράψαμε, μοιάζει με τη χρήση του DES σε μια ειδική λειτουργία (λειτουργία ECB) - το ίδιο μπλοκ εισόδου δίνει το ίδιο μπλοκ εξόδου. Συνεπώς, χρειάζεται κάποια μορφή αλυσίδας για την κρυπτογράφηση των 1

23 δεδομένων. Ωστόσο στην πράξη, τα περισσότερα συστήματα που βασίζονται στον RSA χρησιμοποιούν κρυπτογραφία δημοσίου κλειδιού, κυρίως για να διανέμουν κλειδιά συνόδου μίας χρήσης για τον DES, IDEA ή παρόμοιους αλγορίθμους. Ο RSA είναι υπερβολικά αργός για να κρυπτογραφήσει πραγματικά μεγάλες ποσότητες δεδομένων. Ο RSA βασίζεται στη δυσκολία παραγοντοποίησης μεγάλων αριθμών όπως είπαμε. Άλλοι αλγόριθμοι δημοσίου κλειδιού βασίζονται στη δυσκολία του υπολογισμού διακριτών λογαρίθμων και του καθορισμού του περιεχομένου ενός ζυγού από το βάρος του, προβλήματα που εδώ και αιώνες προσπαθούν να επιλυθούν από τους μαθηματικούς. Υπάρχουν επίσης μέθοδοι που βασίζονται σε ελλειπτικές συναρτήσεις και στις ιδιότητές τους. 1.4 Εφαρμογή των αλγορίθμων κρυπτογράφησης στο πρόγραμμα Το πρόγραμμα χρησιμοποιεί έναν συνδιασμό των μεθόδων κρυπτογράφησης που αναφέρθηκαν, αξιοποιώντας τα πλεονεκτήματα τόσο της κρυπτογράφησης μυστικού κλειδιού όσο και αυτής του δημόσιου. Η πρώτη είναι περίπου φορές γρηγορότερη από τη δεύτερη, ενώ η δεύτερη παρέχει λύση στο πρόβλημα της διανομής του κλειδιού, χωρίς να γίνεται κανένας συμβιβασμός όσον αφορά στην ασφάλεια. Αρχικά δημιουργείται ένα κλειδί συνόδου, το οποίο είναι ένα μυστικό κλειδί μιας χρήσεως. Αυτό στην πραγματικότητα είναι ένας τυχαίος αριθμός, που χρησιμοποιείται από έναν συμμετρικό αλγόριθμο κρυπτογράφησης, ώστε να κρυπτογραφηθούν τα δεδομένα με μεγάλη ταχύτητα και να παραχθεί το κρυπτογράφημα. Μόλις γίνει αυτό, το κλειδί συνόδου κρυπτογραφείται με το δημόσιο κλειδί του παραλήπτη. Αυτό που στέλνεται στον παραλήπτη είναι το κρυπτογραφημένο κλειδί μαζί με το κρυπτογράφημα. Η όλη διαδικασία περιγράφεται στην παρακάτω εικόνα 2

24 Το σαφές κείμενο κρυπτογραφείται με το κλειδί συνόδου Το κλειδί συνόδου κρυπτογραφείται με το δημόσιο κλειδί Κρυπτογραφημένο κλειδί συνόδου + κρυπτογράφημα Εικόνα 1.8 Μοντέλο κρυπτογράφησης του προγράμματος Η αποκρυπτογράφηση λειτουργεί αντίστροφα. Ο παραλήπτης χρησιμοποιεί το ιδιωτικό του κλειδί για να ανακτήσει το κλειδί συνόδου με τη βοήθεια του οποίου αποκρυπτογραφούνται και τα υπόλοιπα δεδομένα. Η διαδικασία περιγράφεται στο παρακάτω σχήμα. Κρυπτογραφημένο μήνυμα Κρυπτογραφημένο κλειδί συνόδου Ιδιωτικό κλειδί του παραλήπτη που αποκρυπτογραφεί το κλειδί συνόδου κρυπτογράφημα Κλειδί συνόδου που αποκρυπτογραφεί το κρυπτογράφημα Εικόνα 1.9 Μοντέλο αποκρυπτογράφησης του προγράμματος 3

25 1.5 Κλειδιά Το κλειδί είναι ένας πολύ μεγάλος αριθμός που χρησιμοποιείται από έναν αλγόριθμο κρυπτογράφησης ώστε να δημιουργηθεί το κρυπτογράφημα. Το μέγεθός του μετράται σε bits. Ο αριθμός που αντιπροσωπεύει ένα κλειδί μεγέθους 2048 bits είναι υπερβολικά μεγάλος. Στην κρυπτογραφία, όσο μεγαλύτερο το κλειδί, τόσο πιο ασφαλές είναι το κρυπτογράφημα. Παρόλα αυτά, το μήκος του κλειδιού δεν αποτελεί κριτήριο όταν συγκρίνουμε την αποτελεσματικότητα των αλγορίθμων μυστικού και δημόσιου κλειδιού. Ένα κλειδί συμμετρικής κρυπτογράφησης των 80 bits έχει την ίδια ισχύ με ένα δημόσιο κλειδί των 1024 bits, ενώ ένα των 128 bits είναι περίπου ισοδύναμο με ένα δημόσιο των 3000 bits. Αυτό οφείλεται στην διαφορετικότητα των αλγορίθμων που χρησιμοποιούνται και έτσι η σύγκριση μεταξύ τους δεν έχει νόημα, είναι σαν να συγκρίνεις το Μαθηματικό του Αριστοτελείου με το MIS του Μακεδονίας. Αν και το δημόσιο και το ιδιωτικό κλειδί είναι μαθηματικά συσχετιζόμενα όπως είδαμε, είναι πολύ δύσκολη η εξαγωγή του ενός από το άλλο, αν και όχι αδύνατη, δεδομένης μεγάλης υπολογιστικής ισχύος και χρόνου. Αυτό κάνει φανερή τη σημασία της επιλογής του σωστού μεγέθους κλειδιού. Αρκετά μεγάλο ώστε να υπάρχει ασφάλεια, αλλά όσο μικρότερο γίνεται ώστε να επιταχυνθεί η εφαρμογή του. Επίσης πρέπει να ληφθεί υπόψη και το ποιος θα προσπαθούσε ενδεχομένως να διαβάσει το αρχείο, πόσο αποφασισμένος είναι, πόσο χρόνο διαθέτει και τι είδους μέσα. Όσο μεγαλύτερα τα κλειδιά, τόσο η ασφάλεια θα είναι εγγυημένη για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Βέβαια ποιος γνωρίζει τι μας επιφυλάσσει το μέλλον από άποψη υπολογιστικής ισχύος; Υπηρχε καιρός (όχι πολύ παλιά) που ένα συμμετρικό κλειδί των 56 bits θεωρούνταν απόλυτα ασφαλές. Σήμερα πιστεύεται ότι τα κλειδιά μήκους 128 bits θα είναι ασφαλή για πάντα, τουλάχιστον μέχρι κάποιος να εφεύρει έναν χρηστικό κβαντικό υπολογιστή. Επίσης πιστεύεται ότι ένα κλειδί των 256 bits θα είναι αφαλές ακόμα και στην περίπτωση κβαντικού υπολογιστή. Αλλά η ιστορία διδάσκει ότι είναι πολύ πιθανόν αυτές οι σκέψεις να φαίνονται αρκετά διασκεδαστικές σε μερικές δεκαετίες. 4

26 1.5.1 Χωρισμός κλειδιών Λένε ότι ένα μυστικό δεν είναι μυστικό όταν το γνωρίζει παραπάνω από ένα πρόσωπο. Το να μοιράζεσαι ένα ιδιωτικό κλειδί αποτελεί ένα μικρό πρόβλημα, αν και σε πολλές περιπτώσεις κάτι τέτοιο επιβάλλεται. Εταιρικά κλειδιά υπογραφής είναι αυτά που χρησιμοποιούνται από μια εταιρία για να υπογράφει τα έγγραφά της, όπως συμβόλαια, δελτία τύπου, ευαίσθητες πληροφορίες προσωπικού κλπ. Σε αυτήν την περίπτωση είναι απαραίτητο σε πολλά στελέχη της επιχείρησης να έχουν πρόσβαση στο ιδιωτικό της κλειδί, αυτό όμως σημαίνει ότι ένα και μοναδικό άτομο μπορεί να ενεργήσει εκ μέρους όλης της επιχείρησης. Σε καταστάσεις τέτοιου είδους θα ήταν πολύ βολικός ο διαχωρισμός του κλειδιού μεταξύ πολλών στελεχών. Έτσι, θα πρέπει να απαιτούνται περισσότερα του ενός άτομα που να κατέχουν μέρη του κλειδιού, ώστε αυτό να μπορεί να συναρμολογηθεί και να χρησιμοποιηθεί. Για παράδειγμα το κλειδί μπορεί να χωριστεί σε τρία κομμάτια και να απαιτούνται δύο από αυτά για να γίνει λειτουργικό, ή να χωριστεί σε δύο κομμάτια και να απαιτούνται και τα δύο. Εάν χρησιμοποιείται κιόλας ασφαλές δίκτυο για την ανακατασκευή του κλειδιού, δεν απαιτείται καν η ταυτόχρονη φυσική παρουσία των κατόχων των μερών του για την υπογραφή ενός εγγράφου. 1.6 Ψηφιακές Υπογραφές Η αυθεντικότητα πολλών νομικών, οικονομικών και άλλων εγγράφων καθορίζεται από την παρουσία ή την απουσία μιας εξουσιοδοτημένης, χειρόγραφης υπογραφής. Τα φωτοαντίγραφα δεν έχουν νομική ισχύ. Για να αντικατασταθεί η φυσική μεταφορά επίσημων εγγράφων (από χαρτί και μελάνι) από συστήματα ανταλλαγής μηνυμάτων μέσω υπολογιστών, πρέπει να βρεθεί μια λύση αυτών των προβλημάτων. 5

27 Το πρόβλημα της επινόησης ενός υποκατάστατου των χειρόγραφων υπογραφών είναι δύσκολο. Βασικά, αυτό που χρειάζεται είναι ένα σύστημα όπου το ένα μέρος να μπορεί να στείλει ένα "υπογεγραμμένο" μήνυμα στο άλλο μέρος με τέτοιο τρόπο ώστε 1. Ο αποδέκτης να μπορεί να επιβεβαιώσει την ταυτότητα που ισχυρίζεται ότι έχει ο αποστολέας. 2. Ο αποστολέας να μην μπορεί αργότερα να αποκηρύξει τα περιεχόμενα του μηνύματος. 3. Ο αποδέκτης να μην μπορεί να έχει κατασκευάσει το μήνυμα μόνος του. Η πρώτη απαίτηση χρειάζεται, για παράδειγμα, σε οικονομικά συστήματα. Όταν ο υπολογιστής του πελάτη δίνει στον υπολογιστή μιας τράπεζας την εντολή να αγοράσει έναν τόννο χρυσό, ο υπολογιστής της τράπεζας πρέπει να είναι σε θέση να επιβεβαιώσει ότι ο υπολογιστής που δίνει την εντολή ανήκει πραγματικά στην εταιρεία της οποίας ο λογαριασμός πρόκειται να χρεωθεί. Η δεύτερη απαίτηση χρειάζεται για να προστατευτεί η τράπεζα από ενδεχόμενη απάτη. Υποθέστε ότι η τράπεζα αγοράζει τον τόννο χρυσού και αμέσως μετά η τιμή του χρυσού πέφτει απότομα. 'Ενας ανέντιμος πελάτης θα μπορούσε να μηνύσει την τράπεζα, ισχυριζόμενος ότι ποτέ δεν της έδωσε εντολή να αγοράσει χρυσό. 'Οταν η τράπεζα παρουσιάζει το μήνυμα στο δικαστήριο, ο πελάτης αρνείται ότι το έχει στείλει. Η τρίτη απαίτηση χρειάζεται για να προστατεύσει τον πελάτη στην περίπτωση που η τιμή του χρυσού εκτοξεύεται στα ύψη και η τράπεζα προσπαθήσει να κατασκευάσει ένα υπογεγραμμένο μήνυμα με το οποίο ο πελάτης ζήτησε μία ράβδο χρυσού αντί για ένα τόννο. Η ψηφιακή υπογραφή εξυπηρετεί τον ίδιο σκοπό με την σφραγίδα σε ένα έγγραφο. Όμως δημιουργείται με τέτοιον τρόπο που την κάνει ανώτερη από μια απλή σφραγίδα. Όχι μόνο πιστοποιεί την ταυτότητα του αποστολέα (authentication), αλλά επίσης εξασφαλίζει ότι τα δεδομένα δεν έχουν αλλάξει στη διαδρομή (data integrity), πράγμα που δεν μπορεί να το προσφέρει μια σφραγίδα ή μια απλή υπογραφή. Παρόλα αυτά, όπως και με τη σφραγίδα που μπορεί να χρησιμοποιηθεί από οποιονδήποτε την κατέχει, έτσι και με την φηφιακή 6

28 υπογραφή, μπορεί να χρησιμοποιηθεί από οποιονδήποτε έχει στην κατοχή του το ιδιωτικό κλειδί, γι αυτό χρειάζεται μεγάλη προσοχή κατά την αποθήκευσή του στον υπολογιστή (τα κλειδιά συνήθως είναι αποθηκευμένα σε κρυπτογραφημένη μορφή). Συχνά η ψηφιακή υπογραφή είναι πιο χρήσιμη από την κρυπτογράφηση. Για παράδειγμα, μπορεί να μη σε ενδιαφέρει αν κάποιος γνωρίζει ότι κατέθεσες 1000 Ευρώ στον τραπεζικό σου λογαριασμό, αλλά θέλεις να είσαι 1000% σίγουρος ότι αυτός με τον οποίον συνεννοήθηκες ήταν ο ταμίας και όχι κάποιος επιτήδειος. Οι ψηφιακές υπογραφές μπορούν να χωριστούν σε διάφορες κατηγορίες, σε απλές και τυφλές υπογραφές (όπου ο υπογράφων δεν γνωρίζει το περιεχόμενο του μηνύματος), σε υπογραφές μυστικού κλειδιού (όπου υπάρχει μια υπέρτατη αρχή που μπορεί να γνωρίζει τα πάντα) και υπογραφές δημοσίου κλειδιού, και άλλες. Εμείς θα ασχοληθούμε με τις τελευταίες, οι οποίες άλλωστε χρησιμοποιούνται και από το πρόγραμμα της εφαρμογής Υπογραφές δημοσίου κλειδιού Μία από τις σημαντικότερες εφαρμογές της κρυπτογραφίας δημοσίου κλειδιού είναι ότι παρέχει μια πολύ βολική μέθοδο για ψηφιακή υπογραφή δεδομένων, επιτρέποντας τόσο την πιστοποίηση του αποστολέα, όσο και την εξασφάλιση της ακεραιότητας των δεδομένων, έννοιες τόσο βασικές στην κρυπτογραφία όσο και το απόρρητο, όπως αναφέρθηκε και στην εισαγωγή. Ο βασικός τρόπος που δημιουργείται μια ψηφιακή υπογραφή αυτού του είδους παρουσιάζεται στην παρακάτω εικόνα. Ο αλγόριθμος υπογραφής χρησιμοποιεί το ιδιωτικό κλειδί για να δημιουργήσει την υπογραφή και το δημόσιο για να την επαληθεύσει. Εάν τα δεδομένα μπορούν να αποκρυπτογραφηθούν με το δημόσιο κλειδί, τότε προφανώς προήλθαν από τον ιδιοκτήτη του ιδιωτικού κλειδιού. 7

29 Ιδιωτικό κλειδί Δημόσιο κλειδί Υπογραφή Αρχικό κείμενο Υπογεγραμμένο κείμενο Επαληθευμένο κείμενο Εικόνα 1.10 Μοντέλο υπογραφής δημοσίου-ιδιωτικού κλεδιού Επαλήθευση Συναρτήσεις Hash Το σύστημα που μόλις περιγράφηκε έχει κάποια εγγενή προβλήματα. Είναι αργό και παράγει έναν τεράστιο όγκο δεδομένων, τουλάχιστον τον διπλάσιο από τα αρχικά. Μια βελτίωση της παραπάνω μεθόδου είναι η προσθήκη μιας μονόδρομης συνάρτησης ανάδευσης (hash function) στην παραπάνω διαδικασία. Αυτή η συνάρτηση παίρνει ως είσοδο ένα αυθαίρετα μεγάλο κομμάτι κειμένου και στην έξοδο δίνει έναν συρμό bit σταθερού μήκους, που καλείται σύνοψη μηνύματος (message digest). Οι τρεις βασικές της ιδιότητες είναι οι εξής: 1. Δεδομένου του κειμένου Ρ είναι εύκολο να υπολογιστεί η σύνοψή του MD(P) 2. Δεδομένου του MD(P) είναι πρακτικά αδύνατο να υπολογιστεί το Ρ. 3. Κανείς δεν μπορεί να δημιουργήσει δύο μηνύματα που να έχουν την ίδια σύνοψη μηνύματος 8

30 Για να ικανοποιηθεί το 3 ο κριτήριο, ο συρμός ανάδευσης που θα παραχθεί πρέπει να έχει μήκος τουλάχιστον 128bits, και προτιμότερο είναι να είναι ακόμα μεγαλύτερος. Στο πρόγραμμα χρησιμοποιείται ο αλγόριθμος SHA-1 (Secure Hash Algorithm) με μήκος συρμού 160 bits (Άλλη σημαντική συνάρτηση ανάδευσης που χρησιμοποιείται ευρέως είναι ο αλγόριθμος MD5). Η σύνοψη μηνύματος κρυπτογραφείται με το ιδιωτικό κλειδί του χρήστη ώστε να δημιουργηθεί η υπογραφή, και αποστέλλεται μαζί με τα δεδομένα. Όταν ληφθούν τα δεδομένα επαναϋπολογίζεται η σύνοψή τους και συγκρίνεται με την αποκρυπτογραφημένη σύνοψη που εξάχθηκε από την υπογραφή με τη βοήθεια του δημοσίου κλειδιού. Εάν αυτές ταιριάζουν, έχει επαληθευτεί η υπογραφή και μαζί με αυτήν η ταυτότητα του αποστολέα και η ακεραιότητα των δεδομένων που απέστειλε. Η συνάρτηση hash εξασφαλίζει ότι ακόμα και αν αλλάξει ένα bit από τα αρχικά δεδομένα, η εξαγόμενη σύνοψη μηνύματος θα είναι πολύ διαφορετική. Επίσης όπως γίνεται εύκολα αντιληπτό, δεν είναι δυνατόν να πάρει κάποιος μόνο την υπογραφή από τα δεδομένα και να την επισυνάψει σε άλλα δεδομένα της αρεσκείας του, ακριβώς λόγω της μοναδικότητας της σύνοψης μηνύματος που περιλαμβάνει. Επομένως και στις δύο περιπτώσεις η επαλήθευση αποστολέα-δεδομένων είναι καταδικασμένη να αποτύχει. Η παρακάτω εικόνα περιγράφει τη διαδικασία ψηφιακής υπογραφής με τη χρήση της σύνοψης μηνύματος. Συνάρτηση hash Αρχικό κείμενο Σύνοψη υπογεγραμμένη με το ιδιωτικό κλειδί Σύνοψη μηνύματος Αρχικό κείμενο + υπογραφή Εικόνα 1.11 Συνάρτηση Hash Ιδιωτικό κλειδί 9

31 1.7 Ψηφιακά Πιστοποιητικά Ένα σημαντικό θέμα των κρυπτοσυστημάτων, είναι ότι οι χρήστες πρέπει να έχουν συνέχεια το νου τους να χρησιμοποιούν το δημόσιο κλειδί του σωστού ανθρώπου. Σε ένα σύστημα όπου η διανομή των δημοσίων κλειδιών γίνεται ελεύθερα μέσω δημοσίων servers, οι επιθέσεις του «μεσάζοντα» (man-in-the-middle attack) είναι μια διαρκής απειλή. Σε αυτήν την περίπτωση, κάποιος στέλνει στον server ένα πλαστό κλειδί με το όνομα του παραλήπτη, στον οποίον ο χρήστης επιθυμεί να στείλει δεδομένα. Τα δεδομένα τα οποία θα κρυπτογραφηθούν με το δημόσιο κλειδί του λάθος ατόμου, θα πέσουν προφανώς σε λάθος χέρια. Σε τέτοιες περιπτώσεις είναι θέμα ζωτικής σημασίας το να είναι κάποιος βέβαιος πως το δημόσιο κλειδί που χρησιμοποιεί για να κρυπτογραφήσει δεδομένα ανήκει πράγματι σε αυτόν που ισχυρίζεται ότι είναι δικό του και όχι σε κάποιον επιτήδειο που σφετερίζεται το όνομά του. Βέβαια μπορεί πάντα να χρησιμοποιεί μόνο όσα δημόσια κλειδιά τού έχουν παραδοθεί χέρι-χέρι. Αν υποθέσουμε όμως ότι θα έρθει η στιγμή που θα πρέπει να ανταλλάξει πληροφορίες με ανθρώπους που δεν έχει συναντήσει ποτέ, πώς μπορεί να είναι βέβαιος ότι έχει το σωστό κλειδί; Τα ψηφιακά πιστοποιητικά (digital certificates) απλοποιούν τη διαδικασία επαλήθευσης ότι πράγματι ένα δημόσιο κλειδί ανήκει σε αυτόν που ισχυρίζεται ότι το κατέχει. Το ψηφιακό πιστοποιητικό είναι ένα είδος ταυτότητας, όπως η αστυνομική ταυτότητα, το διαβατήριο ή το βιβλιάριο σπουδών. Κάθε ένα από αυτά περιέχει στοιχεία του κατόχου του, καθώς και μια βεβαίωση κάποιας Αρχής που πιστοποιεί την ακρίβειά τους. Για μερικά τέτοια πιστοποιητικά, όπως το διαβατήριο, είναι τόσο σημαντική η πιστοποίηση ταυτότητας που παρέχουν, που αν χαθούν και τα βρει κάποιος άλλος είναι εύκολο να παραστήσει τον ιδιοκτήτη του. Ένα ψηφιακό πιστοποιητικό αποτελείται από τρία στοιχεία, που βοηθούν τους άλλους να επαληθεύσουν εάν το κλειδί είναι αυθεντικό και αν ισχύει ακόμα (για την περιοδο ισχύος ενός πιστοποιητικού θα μιλήσουμε παρακάτω) 0

32 1. Ένα δημόσιο κλειδί 2. Πληροφορίες του πιστοποιητικού (Συνήθως πληροφορίες σχετικά με την ταυτότητα του χρήστη, όπως όνομα, userid, κλπ. Επίσης μπορεί να περιέχονται πληροφορίες σχετικά με τα δικαιώματα του κατόχου του, όπως δικαιώματα για πρόσβαση σε αρχεία (file permisisions) κλπ) 3. Μία ή περισσότερες ψηφιακές υπογραφές Ο σκοπός της ψηφιακής υπογραφής σε ένα πιστοποιητικό είναι για να επικυρώσει ότι τα στοιχεία που περιλαμβάνει πηγαίνουν μαζί με το συμπεριλαμβανόμενο δημόσιο κλειδί. Έτσι ένα πιστοποιητικό είναι στην ουσία ένα δημόσιο κλειδί μαζί με επισυναπτόμενα στοιχεία του ιδιοκτήτη του και μια σφραγίδα μιας έμπιστης οντότητας που επικυρώνει αυτή τη σύνδεση. κλειδί Certification Certificate Εικόνα 1.12 Ψηφιακό πιστοποιητικό 1

33 1.7.1 Διανομή Πιστοποιητικών Τα πιστοποιητικά χρησιμοποιούνται όταν είναι απαραίτητη η ανταλλαγή δημοσίων κλειδιών με κάποιον άλλον. Για μικρές ομάδες ανθρώπων που θέλουν να επικοινωνούν με ασφάλεια, είναι εύκολο να να ανταλλάσουν χέρι με χέρι δισκέττες ή που να περιέχουν τα πιστοποιητικά του καθενός. Αυτού του είδους η ανταλλαγή είναι πρακτική μέχρι ενός σημείου. Όταν όμως χρειαστεί αυτό να γίνεται μαζικά πρέπει να εισαχθούν ειδικά συστήματα, που θα είναι σε θέση να παρέχουν την απαραίτητη ασφάλεια, δυνατότητα αποθήκευσης και μηχανισμούς ανταλλαγής σε όλους όσους επιθυμούν να επικοινωνούν μεταξύ τους. Τα συστήματα αυτά μπορούν να λειτουργούν μόνο ως αποθηκευτικοί χώροι, οπότε ονομάζονται Εξυπηρετητές Πιστοποιητικών (Certificate Servers), ή μπορούν να είναι περισσότερο εξελιγμένα, οπότε μιλάμε για Υποδομές Δημοσίου Κλειδιού (Public Key Infrastuctures - PKIs). Οι Εξυπηρετητές Πιστοποιητικών είναι δικτυακά προσβάσιμες Βάσεις Δεδομένων που επιτρέπουν στους χρήστες τους να αποθηκεύουν και να αναζητούν ψηφιακά πιστοποιητικά. Συχνά παρέχουν και ειδικές δυνατότητες ελέγχου, ώστε να βοηθούν τις εταιρείες να διατηρούν την πολιτική ασφαλείας που ακολουθούν. Για παράδειγμα μπορούν να επιτρέπουν μόνο την αποθήκευση κλειδιών που πληρούν ορισμένα ειδικά κριτήρια. Οι Υποδομές Δημοσίου Κλειδιού (PKIs) έχουν και αυτές τη δυνατότητα αποθήκευσης πιστοποιητικών αλλά ταυτόχρονα παρέχουν υπηρεσίες και πρωτόκολλα διαχείρισής τους. Αυτά περιλαμβάνουν εκτός των άλλων και την δυνατότητα έκδοσης και ανάκλησης ενός πιστοποιητικού. Τα πιο σημαντικά στοιχεία μιας PKI είναι η Αρχή Πιστοποίησης (Certification Authority CA) και η Αρχή Καταχώρησης (Registration Authority). Μια Αρχή Πιστοποίησης δημιουργεί πιστοποιητικά και τα υπογράφει ψηφιακά, χρησιμοποιώντας το ιδιωτικό της κλειδί. Εξαιτίας του ρόλου της στη δημιουργία πιστοποιητικών, η CA αποτελεί το βασικό συστατικό μιας ΡΚΙ. Χρησιμοποιώντας το δημόσιο κλειδί της CA, οποιοσδήποτε επιθυμεί να επαληθεύσει την αυθεντικότητα ενός πιστοποιητικού, απλά επαληθεύει την ψηφιακή υπογραφή της CA που υποτίθεται ότι το 2

34 εξέδωσε. Έτσι μπορεί να είναι σίγουρος ότι το δημόσιο κλειδί ανήκει πράγματι σε αυτόν του οποίου τα στοιχεία αναγράφονται στο πιστοποιητικό. Τυπικά, η Αρχή Καταχώρησης αναφέρεται στους ανθρώπους, στις διαδικασίες και στα εργαλεία που χρησιμοποιούνται για να υποστηρίξουν την καταχώρηση των χρηστών στην ΡΚΙ και τη διαχείρισή τους. Μπορεί να να διεξάγει έλεγχο για το αν ένα κλειδί ανήκει σε αυτόν που το επικαλείται. Η RA είναι μια ανθρώπινη οντότητα ένας άνθρωπος, μια εταιρεία ή ένας οργανισμός. Αντίθετα, η CA είναι συνήθως λογισμικό που χρησιμοποιείται για να εκδώσει τα Πιστοποιητικά στους χρήστες του υπολογιστή όπου είναι εγκατεστημένο. Υπάρχουν επίσης εντυπωσιακές υλικές CA με ειδικούς διακόπτες που μπορούν να σβήσουν όλα τα κλειδιά σε περίπτωση επίθεσης. Ο ρόλος των RA/CA είναι ανάλογος με αυτόν του Γραφείου Εκδόσεως Διαβατηρίων, όπου κάποιοι ελέγχουν αν το διαβατήριο μπορεί να εκδοθεί λαμβάνοντας υπόψη τα προσκομιζόμενα έγγραφα (RA) και άλλοι δημιουργούν το βιβλιάριο του διαβατηρίου και το αποστέλλουν στον κάτοχό του (CA). Σημειωτέον ότι αυτός ο διαχωρισμός γίνεται για λειτουργικούς λόγους, και μπορεί να διευκολύνει τη διαδικασία σε πολλές περιπτώσεις Πιστοποιητικά X.509 Υπάρχουν διάφορες μορφές που μπορούν να έχουν τα πιστοποιητικά (PGP, X.509). Εδώ θα αναπτύξουμε αυτά της μορφής X.509, μιας που είναι τα πιο συνηθισμένα και επίσης χρησιμοποιούνται από το πρόγραμμα. Όλα τα πιστοποιητικά της μορφής X.509 συνάδουν με το διεθνές πρότυπο ITU-T X.509, έτσι ώστε (θεωρητικά τουλάχιστον) τα πιστοποιητικά αυτού του είδους που δημιουργήθηκαν για μια εφαρμογή να μπορούν να χρησιμοποιηθούν από μια άλλη εφαρμογή συμβατή με αυτό το πρότυπο. Στην πραγματικότητα όμως, πολλές εταιρίες έχουν δημιουργήσει δικές τους εκδόσεις πιστοποιητικών X.509 οι οποίες δεν είναι όλες συμβατές μεταξύ τους. 3

35 Σε άλλα είδη Πιστοποιητικών (όπως αυτά του κρυπτοσυστήματος PGP Pretty Good Privacy) οποιοσδήποτε μπορεί να παίξει τον ρόλο αυτού που επικυρώνει τη σύνδεση του δημοσίου κλειδιού με τα στοιχεία του κατόχου του. Στο X.509 όμως αυτό μπορεί να το κάνει μόνο μια CA ή κάποιος που έχει επικυρωθεί από μια CA. Ένα πιστοποιητικό X.509 είναι μια συλλογή από συγκεκριμένα πεδία που περιέχουν πληροφορίες σχετικά με έναν χρήστη ή μια συσκευή, καθώς και το δημόσιο κλειδί που τους αντιστοιχεί. Το πρότυπο X.509 ορίζει το τι θα γραφεί στο πιστοποιητικό και το πώς θα γραφεί, δηλαδή τη μορφοποίησή του. Όλα τα πιστοποιητικά X.509 έχουν τις παρακάτω πληροφορίες: 1. Το δημόσιο κλειδί του κατόχου του πιστοποιητικού, μαζί με μία σημείωση που δηλώνει τον αλγόριθμο με τον οποίον έχει δημιουργηθεί, και ενδεχομένως και άλλες σχετιζόμενες παραμέτρους. 2. Τον σειριακό αριθμό του πιστοποιητικού Η οντότητα (εφαρμογή ή πρόσωπο) που δημιούργησε το πιστοποιητικό είναι υπεύθυνη να του αναθέσει έναν μοναδικό σειριακό αριθμό για να το ξεχωρίζει από άλλα πιστοποιητικά που εκδίδει. Αυτή η πληροφορία χρησιμοποιείται σε διάφορες περιπτώσεις. Για παράδειγμα όταν ένα πιστοποιητικό ανακαλείται, ο σειριακός του αριθμός τοποθετείται σε μια αντίστοιχη λίστα (Certificate Revocation List-CRL). 3. Το μοναδικό αναγνωριστικό του κατόχου του πιστοποιητικού (DN-Distinguished Name) Αυτή η ονομασία πρέπει να είναι μοναδική σε όλο το Internet. Ένα DN αποτελείται από πολλές υποκατηγορίες και έχει αυτή τη μορφή: CN=Babis Sougias, OU=CIA Math Dept, O=CIA Corporation, C=US (Αυτές οι κατηγορίες αναφέρονται στα στοιχεία Όνομα (Common Name), Τομέας εργασίας (Organizational Unit), Οργανισμός (Organization), και Χώρα (Country).) 4. η περίοδος ισχύος του πιστοποιητικού Η ημερομηνία και ώρα έναρξης και λήξης του 5. το όνομα του εκδότη του πιστοποιητικού Το όνομα της οντότητας που το υπέγραψε. Αυτή συνήθως είναι μία CA. Το να χρησιμοποιείς το πιστοποιητικό σημαίνει ότι εμπιστεύεσαι την οντότητα που το υπέγραψε. (να σημειωθεί ότι σε μερικές περιπτώσεις Αρχών Πιστοποίησης ανώτατου επιπέδου, η εκδούσα οντότητα 4

36 υπογράφει η ίδια το προσωπικό της πιστοποιητικό, όπως έγινε και στο πρόγραμμα, με τη Γραμματεία να έχει δημιουργήσει και υπογράψει το πιστοποιητικό της) 6. Η ψηφιακή υπογραφή του εκδότη Η υπογραφή που δημιουργήθηκε με τη χρήση του ιδιωτικού κλειδιού της οντότητας που το εξέδωσε 7. Το αναγνωριστικό του αλγορίθμου της υπογραφής δηλώνει τον αλγόριθμο που χρησιμοποιήθηκε από τη CA για να υπογράψει το Πιστοποιητικό Σε αντίθεση με άλλα είδη πιστοποιητικών το X.509 υποστηρίζει ένα και μοναδικό όνομα και πληροφορίες για τον ιδιοκτήτη του κλειδιού, και επίσης μία και μοναδική ψηφιακή υπογραφή που να το επικυρώνει. Για να αποκτήσεις ένα πιστοποιητικό X.509 πρέπει να απευθυνθείς σε μία Αρχή Πιστοποίησης για να σου το εκδώσει. Της παρέχεις το δημόσιό σου κλειδί, αποδείξεις ότι κατέχεις το αντίστοιχο ιδιωτικό κλειδί, και μερικές συγκεκριμένες πληροφορίες για σένα. Μετά υπογράφεις ψηφιακά όλες αυτές τις πληροφορίες και στέλνεις όλο το πακέτο (δηλαδή την αίτηση πιστοποιητικού) στην CA. Εκεί γίνεται ένας ενδελεχής έλεγχος της αυθεντικότητας των στοιχείων και αν είναι επιτυχής, παράγεται το πιστοποιητικό και αποστέλλεται στον ιδιοκτήτη του. Το πιστοποιητικό αυτό θα έχει τη μορφή που παρουσιάζεται στην εικόνα της επόμενης σελίδας. 5

37 Δημόσιο κλειδί - Μοναδικό όνομα ιδιοκτήτη (DN) - Όνομα εκδούσας Αρχής (issuer) - Έκδοση & είδος Πιστοποιητικού - Σειριακός αριθμός - Αλγόριθμος υπογραφής - Περίοδος ισχύος - Επεκτάσεις Ιδιωτικό κλειδί της Αρχής Πιστοποίησης Ψηφιακή υπογραφή της Αρχής Πιστοποίησης Εικόνα 1.13 Πιστοποιητικό Χ.509 Η πιο διαδεδομένη χρήση των πιστοποιητικών σήμερα είναι στους Web browsers Έλεγχος αξιοπιστίας Υπάρχουν διάφοροι τρόποι να ελέγξεις την εγκυρότητα του πιστοποιητικού. Ένας είναι όπως είπαμε να παραδοθεί χέρι χέρι από τον ιδιοκτήτη του, πράγμα που συνήθως δεν εξυπηρετεί. Ένας άλλος τρόπος είναι ο έλεγχος του δακτυλικού αποτυπώματος (fingerprint) του πιστοποιητικού. Όπως όλα τα ανθρώπινα δακτυλικά αποτυπώματα είναι μοναδικά, έτσι και των πιστοποιητικών, αφού προέρχονται από την εφαρμογή σε αυτά μιας συνάρτησης hash. Ο έλεγχος μπορεί να γίνει τηλεφωνώντας στον ιδιοκτήτη του κλειδιού και ζητώντας του να διαβάσει το αποτύπωμα του πιστοποιητικού του ώστε να το συγκρίνεις με αυτό που εσύ έχεις. Αυτό λειτουργεί ικανοποιητικά στην περίπτωση που γνωρίζεις τη φωνή του 6

38 αυνδιαλεγομένου σου, αλλά εάν όχι; Μερικοί άνθρωποι γι αυτόν ακριβώς τον λόγο συμπεριλαμβάνουν το αποτύπωμα στην επαγγελματική τους κάρτα. Άλλος τρόπος να ελέγξεις την εγκυρότητα είναι να εμπιστευθείς μια τρίτη οντότητα που το έχει κάνει ήδη για σένα. Μια αρχή Πιστοποίησης για παράδειγμα είναι υπεύθυνη να επικυρώσει το πιστοποιητικό πριν το εκδώσει. Όποιος εμπιστεύεται την Αρχή, αυτόματα θα θεωρεί έγκυρα και όλα τα πιστοποιητικά που έχουν εκδοθεί από αυτή. Ένας άλλος έλεγχος γίνεται με το να διαπιστωθεί ότι το πιστοποιητικό δεν έχει ανακληθεί, διαδικασία η οποία θα συζητηθεί παρακάτω Πιστοποιητικά και εμπιστοσύνη Όταν θεωρήσεις κάποιο πιστοποιητικό έγκυρο, είναι σαν να εμπιστεύεσαι τον κατοχό του. Πιο συγκεκριμένα είναι σαν να τον εμπιστεύεσαι να επικυρώνει πιστοποιητικά άλλων ανθρώπων. Τυπικά αυτό είναι που γίνεται συνήθως, εμπιστεύεσαι πιστοποιητικά που έχουν επικυρωθεί από έμπιστα άτομα ή οντότητες Root Certification Authorities Στις περισσότερες των περιπτώσεων οι άνθρωποι εμπιστεύονται απόλυτα την Αρχή Πιστοποίησης όταν αναρωτιούνται για την εγκυρότητα ενός πιστοποιητικού. Αυτό σημαίνει ότι την εμπιστεύονται να διενεργήσει όλες τις διαδικασίες ελέγχου που απαιτούνται αντί για αυτούς. Αυτό λειτουργεί μόνο μέχρι έναν ορισμένο αριθμό χρηστών, γιατί μετά είναι αδύνατο για την Αρχή να διατηρήσει την ίδια ποιότητα ελέγχου. Σε αυτήν την περίπτωση είναι απαραίτητο να εισαχθούν και άλλοι επικυρωτές στο σύστημα. Μία Root Certification Authority μπορεί να το κάνει αυτό, και αυτό τη διαφοροποιεί από τις υπόλοιπες, μπορεί δηλαδή να εξουσιοδοτεί κάποιους να επικυρώνουν πιστοποιητικά. Μοιάζει με τον βασιλιά που εμπιστεύεται τη σφραγίδα του στους έμπιστους συμβούλους του ώστε να ενεργούν για λογαριασμό του. Οι έμπιστες οντότητες της Root Certification Authority 7

39 ονομάζονται subordinate Certification Authorities, και σε αντίθεση με αυτήν δεν μπορούν να δημιουργούν με τη σειρά τους άλλες αρχές πιστοποίησης. Η root CA για να υπογράφει πιστοποιητικά χρησιμοποιεί το ιδιωτικό της κλειδί σε συνδυασμό με έναν ειδικό τύπο πιστοποιητικού, που ονομάζεται root CA certificate. Οποιοδήποτε πιστοποιητικό έχει υπογραφεί από αυτή αντιμετωπίζεται ως έγκυρο από τον ιδιοκτήτη οποιουδήποτε άλλου έχει υπογραφεί από αυτή. Αυτή η διαδικασία επικύρωσης δουλεύει και για τα πιστοποιητικά που έχουν υπογραφεί από τις subordinate CAs. Η διαδικασία της ανάδρομης αναζήτησης στο σύστημα ώστε να διαπιστωθεί ποιος υπέγραψε ποιανού πιστοποιητικό ονομάζεται ιχνηλάτηση του μονοπατιού πιστοποίησης (tracing a certification path) ή αλυσσίδα πιστοποίησης (certification chain) Μοντέλα εμπιστοσύνης Σε σχετικά κλειστά συστήματα, όπως μια μικρή εταιρεία, είναι εύκολο να βρεις την αλυσίδα πιστοποίησης μέχρι τη ριζική Αρχή. Παρόλα αυτά πολλοί χρήστες πρέπει να επικοινωνούν με ανθρώπους έξω από τον εργασιακό τους χώρο, πολλούς από τους οποίους δεν τους έχουν δει ποτέ, όπως πελάτες, προμηθευτές, εξωτερικούς συνεργάτες κλπ. Γενικά είναι δύσκολο να εμπιστευτείς ανθρώπους που δεν έχουν πιστοποιηθεί από τη δική σου CA. Οι εταιρείες ακολουθούν διάφορες μεθόδους για να αντιμετωπίσουν αυτό το πρόβλημα. Υπάρχουν τρία διαφορετικά μοντέλα: Άμεση εμπιστοσύνη (Direct Trust) Ιεραρχική εμπιστοσύνη (Hierarchical Trust) Ιστός εμπιστοσύνης (Web of Trust) Άμεση εμπιστοσύνη Αυτό είναι το πιο απλό μοντέλο εμπιστοσύνης. Σε αυτό το μοντέλο ο χρήστης είναι βέβαιος για την εγκυρότητα του κλειδιού γιατί γνωρίζει την προέλευσή του. Όλα τα 8

40 κρυπτοσυστήματα χρησιμοποιούν αυτό το μοντέλο κατά κάποιο τρόπο. Για παράδειγμα στους Web browsers τα κλειδιά της root Certification Authority τυγχάνουν άμεσης εμπιστοσύνης γιατί στάλθηκαν από τον κατασκευαστή. Εάν υπάρχει κάποιο είδος ιεραρχίας, αυτή πηγάζει από αυτά τα άμεσα εμπιστευόμενα πιστοποιητικά. Χρήστης Χρήστης Εικόνα 1.13 Άμεση εμπιστοσύνη Ιεραρχική εμπιστοσύνη Σε ένα τέτοιο ιεραρχικό σύστημα υπάρχει ένας αριθμός από root πιστοποιητικά από τα οποία πηγάζει η εμπιστοσύνη. Αυτά μπορούν να επικυρώνουν απλά πιστοποιητικά, ή πιστοποιητικά που ήδη έχουν επικυρώσει άλλα πιστοποιητικά έχοντας δημιουργήσει τη δική τους αλυσσίδα. Μοιάζει με ένα μεγάλο δέντρο εμπιστοσύνης. Κάθε φύλλο αντιπροσωπεύει και ένα πιστοποιητικό, του οποίου η εγκυρότητα επιβεβαιώνεται πηγαίνοντας προς τα πίσω στην αλυσσίδα μέχρι να βρεθεί μία root Certification Authority άμεσης εμπιστοσύνης. Root CA CAs χρήστες Εικόνα 1.14 Ιεραρχική εμπιστοσύνη 9

41 Ιστός εμπιστοσύνης Ο ιστός εμπιστοσύνης συνδυάζει τα προηγούμενα μοντέλα προσθέτοντας παράλληλα την ιδέα ότι η εμπιστοσύνη είναι κάτι το σχετικό (που είναι και η πραγματικότητα), και ότι όσο περισσότερη η πληροφορία για ένα πιστοποιητικό, τόσο το καλύτερο. Είναι δηλαδή ένα αθροιστικό μοντέλο εμπιστοσύνης. Ένα πιστοποιητικό μπορεί να τυγχάνει άμεσης εμπιστοσύνης, ή εμπιστοσύνης που πηγάζει από μια αλυσσίδα που οδηγεί πίσω σε μια έμπιστη root Certification Authority, ή εμπιστοσύνη λόγω του ότι το επιβεβαιώνουν έμπιστα άτομα (εισηγητές - introducers). Ίσως να έχετε ακουστά για τα έξι επίπεδα διαχωρισμού, ότι δηλαδή οποιοσδήποτε άνθρωπος στον κόσμο μπορεί να συνδεθεί με οποιονδήποτε άλλον άνθρωπο στον κόσμο χρησιμοποιώντας το πολύ 6 ανθρώπους που γνωρίζονται μεταξύ τους ανά δύο, ως ενδιάμεσους. Αυτό είναι ένα δίκτυο εισηγητών. Αυτό το μοντέλο χρησιμοποιούν διάφορα κρυπτοσυστήματα, με ένα από αυτά να είναι και το PGP. Αυτό χρησιμοποιεί τις ψηφιακές υπογραφές ως μία μορφή εισήγησης. Όταν κάποιος χρήστης υπογράφει το κλειδί κάποιου άλλου, την ίδια στιγμή γίνεται και ο εισηγητής του κλειδιού αυτού. Όσο αυτή η διαδικασία προχωράει, εγκαθιδρύεται ένας ιστός εμπιστοσύνης. Βέβαια αποδέχεσαι κάποια εισήγηση για εγκυρότητα κάποιου κλειδιού μόνο αν εμπιστεύεσαι τον εισηγητή της. Πρόκειται για ένα σύστημα όπου μερικοί άνθρωποι έχουν καλή υπόληψη στο να υπογράφουν τα κλειδιά άλλων, και αυτοί είναι που χαίρουν εμπιστοσύνης από τους υπολοίπους Ανάκληση πιστοποιητικού Τα πιστοποιητικά είναι χρήσιμα μόνο όταν ισχύουν. Είναι επικίνδυνο να υποθέτεις απλώς ότι ένα πιστοποιητικό έχει αέναη ισχύ. Στους περισσότερους οργανισμούς και σε όλες τις PKIs τα πιστοποιητικά έχουν μία περιορισμένη διάρκεια ζωής, ώστε τυχόν πλαστά πιστοποιητικά να μην είναι για πάντα επικίνδυνα (ακόμα και τα διαβατήρια αλλάζουν κάθε 5 χρόνια). 0

42 Έτσι τα πιστοποιητικά δημιουργούνται με αναγραφόμενη την ημερομηνία και ώρα δημιουργίας τους καθώς και την ημερομηνία και ώρα λήξης τους. Όταν λήξει, η αυθεντικότητα του ζεύγους στοιχεία-κλειδί δεν επιβεβαιώνεται πλέον. Βέβαια μπορεί ακόμα να χρησιμοποιηθεί για για να επιβεβαιώσει πληροφορία που κρυπτογραφήθηκε ή υπογράφηκε κατά την περίοδο ισχύος του, αλλά δεν θα πρέπει να χρησιμοποιείται για άλλους σκοπούς. Υπάρχουν ακόμα περιπτώσεις που το πιστοποιητικό ανακαλείται πριν λήξει, όταν για παράδειγμα ο ιδιοκτήτης του σταματάει να δουλεύει στην εταιρεία που του το παρείχε, ή όταν υπάρχουν υπόνοιες ότι το ιδιωτικό κλειδί που αντιστοιχεί στο πιστοποιητικό έχει υποκλαπεί. Ένα πιστοποιητικό που ανακαλέστηκε είναι αρκετά πιο ύποπτο από ένα που απλώς έληξε. Οποιοσδήποτε έχει υπογράψει ένα πιστοποιητικό μπορεί να ανακαλέσει την υπογραφή του (δεδομένου ότι χρησιμοποιεί το ίδιο ιδιωτικό κλειδί που είχε όταν υπέγραφε). Μια ανακληθείσα υπογραφή έχει σχεδόν την ίδια βαρύτητα με ένα ανακληθέν πιστοποιητικό. Στην περίπτωση βέβαια των πιστοποιητικών Χ.509 αυτές οι έννοιες ταυτίζονται, δηλαδή ο μόνος που μπορεί να το ανακαλέσει είναι αυτός που το υπέγραψε και το εξέδωσε. Ειδοποίηση για ανακληθέν πιστοποιητικό Όταν ένα πιστοποιητικό ανακληθεί, είναι σημαντικό να ενημερώσεις τους χρήστες του ότι δεν ισχύει πια. Στην περίπτωση των ΡΚΙ, η ενημέρωση γίνεται μέσω μιας δομής δεδομένων που ονομάζεται Λίστα Ανάκλησης Πιστοποιητικών (Certificate Revocation List), η οποία ανακοινώνεται από την Αρχή Πιστοποίησης. Αυτή η λίστα περιέχει όλα τα πιστοποιητικά του συστήματος που έχουν ανακληθεί χωρίς να έχουν λήξει. Αυτά παραμένουν εκεί μέχρι να λήξουν, οπότε και αποσύρονται από τη λίστα ώστε να μην γίνεται όλο και μεγαλύτερη, και επομένως δύσχρηστη. Η Αρχή Πιστοποίησης διανέμει τη λίστα στους χρήστες της σε τακτά χρονικά διαστήματα (και μερικές φορές εκτάκτως, όταν κάποιο πιστοποιητικό ανακαλείται). Θεωρητικά, αυτό αποτρέπει τους χρήστες από το να χρησιμοποιήσουν κατά λάθος ένα ανακληθέν πιστοποιητικό. 1

43 1.8 Κοινωνικά θέματα Οι συνέπειες της ασφάλειας των δικτύων στην προσωπική ζωή των πολιτών και στην κοινωνία γενικότερα είναι ιθύνουσας σημασίας. Παρακάτω αναφέρονται μερικά από τα πιο ενδιαφέροντα θέματα. Οι κυβερνήσεις δεν θέλουν να κρατούν οι πολίτες μυστικά από αυτές. Σε μερικές χώρες (π.χ Γαλλία) είναι απαγορευμένη οποιαδήποτε μη κυβερνητική κρυπτογράφηση εκτός κι αν δίνονται στην κυβέρνηση όλα τα κλειδιά που χρησιμοποιούνται. Όπως έδειξαν οι Kahn (1980) και οι Selfridge και Schwartz (1980), οι κυβερνητικές υποκλοπές έχουν ασκηθεί σε πολύ μεγαλύτερη κλίμακα από όσο οι περισσότεροι άνθρωποι μπορούν να φανταστούν. Η Αμερικανική κυβέρνηση έχει προτείνει μια μέθοδο κρυπτογράφησης για τα μελλοντικά ψηφιακά τηλέφωνα που περιλαμβάνει ένα ειδικό χαρακτηριστικό ώστε να επιτρέπει στην αστυνομία να υποκλέπτει και να αποκρυπτογραφεί όλες τις κλήσεις που γίνονται στις ΗΠΑ. Η κυβέρνηση υπόσχεται να μην χρησιμοποιήσει αυτό το χαρακτηριστικό χωρίς εντολή δικαστηρίου αλλά πολλοί θυμούνται ακόμη πώς ο πρώην διευθυντής του FBI J. Edgar Hoover υπέκλεπτε παράνομα τα τηλεφωνήματα του Martin Luther King, Jr, και πολλών άλλων, στην προσπάθειά του να τους εκμηδενίσει. Η αστυνομία ισχυρίζεται ότι χρειάζεται αυτήν τη δύναμη, προκειμένου να πιάνει τους εγκληματίες. Η διαμάχη μεταξύ των δύο πλευρών είναι σκληρή, το λιγότερο που μπορεί να λεχθεί. Μια συζήτηση για τη σχετική τεχνολογία (Clipper) δίνεται στο [Kaufman et al., 1995]. 'Ενας τρόπος για να παρακαμφθεί αυτή η τεχνολογία και να στέλνονται μηνύματα που η κυβέρνηση δεν μπορεί να διαβάσει περιγράφεται στο [Blaze 1994 και Schneier 1996]. Οι θέσεις όλων των πλευρών δίνονται στο [Hoffman 1995]. Η Αμερικανική κυβέρνηση έχει και έναν νόμο (22 U.S.C. 2778), που απαγορεύει στους πολίτες να εξάγουν πολεμοφόδια (υλικά πολέμου), όπως τα τεθωρακισμένα και τα καταδιωκτικά αεροσκάφη, χωρίς την άδεια του Υπουργείου Άμυνας. Για τον νόμο αυτό, το λογισμικό κρυπτογράφησης θεωρείται πολεμοφόδιο. Ο Ρhίl Zίmmermann, που έγραψε το PGP (Pretty Good Privacy), το πρόγραμμα προστασίας του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου που έχει ήδη αναφερθεί, κατηγορήθηκε ότι έχει παραβιάσει αυτόν το νόμο, παρότι η κυβέρνηση 2

44 παραδέχεται ότι δεν έκανε καμία εξαγωγή (αλλά το έδωσε σ' έναν φίλο του που το έβαλε στο Internet, από όπου οι ξένοι εύκολα θα μπορούσαν να το αποκτήσουν). Πολλοί θεώρησαν αυτήν την ευρέως δημοσιευμένη κατηγορία ως μια μεγάλη παραβίαση των δικαιωμάτων ενός Αμερικανού πολίτη που εργάζεται για να βελτιώσει την ιδιωτικότητα της ζωής των ανθρώπων. Το να μην είσαι Αμερικανός δεν βοηθά. Στις 9 Ιουλίου 1986 τρεις Ισραηλινοί ερευνητές, οι οποίοι εργάζονταν στο Ινστιτούτο Weίzmann στο Ισραήλ, έκαναν αίτηση για ευρεσιτεχνία στις ΗΠΑ μιας νέας μεθόδου ψηφιακής υπογραφής που είχαν επινοήσει. Πέρασαν τους επόμενους έξι μήνες συζητώντας την έρευνα τους σε συνέδρια σ' όλον τον κόσμο. Στις 6 Ιανουαρίου 1987, το Αμερικανικό γραφείο ευρεσιτεχνίας τους ζήτησε να γνωστοποιήσουν σ' όλους τους Αμερικανούς που γνώριζαν τα αποτελέσματα, ότι η αποκάλυψη της έρευνάς τους θα τιμωρούνταν με φυλάκιση δύο χρόνων, πρόστιμο δολάρια ή και τα δύο. Το γραφείο ευρεσιτεχνίας ζητούσε επίσης έναν κατάλογο όλων των ξένων υπηκόων που γνώριζαν για την έρευνα. Για να μάθετε τι έγινε μ' αυτή την ιστορία, δείτε [Landau 1988]. Οι ευρεσιτεχνίες είναι ένα άλλο καυτό ζήτημα. Σχεδόν όλοι οι αλγόριθμοι δημοσίου κλειδιού είναι πατενταρισμένοι. Η προστασία ευρεσιτεχνών διαρκεί για 17 χρόνια. Η πατέντα του RSA, για παράδειγμα, έλήξε στις 20 Σεπτεμβρίου Η ασφάλεια του δικτύου έχει πολιτικοποιηθεί σε σημείο που λίγα άλλα τεχνικά προβλήματα έχουν και αυτό συμβαίνει δίκαια επειδή σχετίζεται με τη διαφορά μεταξύ της δημοκρατίας και ενός αστυνομικού κράτους στον ψηφιακό κόσμο. Τα τεύχη του Communications of the ACM του Μαρτίου 1993 και του Νοεμβρίου 1994 έχουν εκτεταμένες αναφορές στην ασφάλεια των τηλεφώνων και των δικτύων, με ισχυρά επιχειρήματα που εξηγούν και υποστηρίζουν πολλές απόψεις. Το κεφάλαιο 25 του βιβλίου του Schneier για την ασφάλεια ασχολείται με την πολιτική της κρυπτογραφίας [Schneier 1996]. Με το ίδιο θέμα ασχολείται και το κεφάλαιο 8 του βιβλίου του για το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο [Schneier 1995]. Η ιδιωτικότητα και οι υπολογιστές συζητιούνται επίσης στο [Adam1995]. 3

45 Κεφάλαιο ΙΙ Σκοπός του Προγράμματος 2.1 Γιατί δημιουργήθηκε το πρόγραμμα και ποια προβλήματα αντιμετωπίζει Οι βασικές ιδέες που αναφέρθηκαν στο προηγούμενο κεφάλαιο έχουν υλοποιηθεί σε ένα πρόγραμμα που επιτρέπει την ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ φοιτητών και Γραμματείας από απόσταση. Το καθεστώς που επικρατεί μέχρι σήμερα στη Γραμματεία του MIS (όπως επίσης και στις γραμματείες οποιασδήποτε άλλης σχολής) είναι για κάθε επίσημο έγγραφο που καταθέτει ο φοιτητής να απαιτείται η φυσική υπογραφή του. Αυτό σημαίνει πως κάθε φορά που ένας φοιτητής επιθυμεί να κάνει δήλωση μαθημάτων ή να υποβάλλει μια αίτηση για πιστοποιητικό φοίτησης, αναλυτική βαθμολογία κλπ, πρέπει να πάει στο Πανεπιστήμιο, να πάρει το αντίστοιχο έντυπο, να το συμπληρώσει και να το παραδώσει στη Γραμματεία αφού πρώτα το υπογράψει. Όπως γίνεται εύκολα αντιληπτό αυτή είναι μια ιδιαίτερα χρονοβόρα διαδικασία, κυρίως για κάποιον που μένει μακρυά από το Πανεπιστήμιο. Ειδικά μάλιστα στην περίπτωση του MIS, οι ώρες που λειτουργεί η Γραμματεία δεν συμπίπτουν με τις ώρες μαθημάτων και επομένως ο φοιτητής αναγκάζεται να έρθει στο Πανεπιστήμιο ειδικά για αυτόν το λόγο. Εάν σε αυτό προσθέσουμε το γεγονός ότι οι περισσότεροι φοιτητές του MIS εργάζονται τα πρωινά, καταλαβαίνουμε ότι η φυσική τους παρουσία στη Γραμματεία τις ώρες λειτουργίας της γίνεται ακόμα πιο δύσκολη. Μία λύση στα προβλήματα που προαναφέρθηκαν είναι η αποστολή αντιπροσώπου από τον φοιτητή. Αυτό όμως δεν λύνει τα προβλήματα αλλά απλώς τα μεταθέτει σε άλλο άτομο, και επιπλέον τίθεται και το θέμα της ασφάλειας, αν όντως ο αντιπρόσωπος έρχεται πράγματι εκ μέρους του φοιτητή που ισχυρίζεται ότι εκπροσωπεί (αν και συνήθως δεν υπάρχει συμφέρον να γίνει κάτι τέτοιο). Μία άλλη λύση θα μπορούσε να είναι η αποστολή των αιτήσεων και των δηλώσεων στη Γραμματεία μέσω . Το όμως δεν μπορεί να εξασφαλίσει την ταυτότητα του αποστολέα του και δεν έχει την ισχύ επίσημου εγγράφου. Εξάλλου, ακόμα και αν η 4

46 διεύθυνση είναι αυτή που έχει δοθεί στον φοιτητή από το Πανεπιστήμιο, πολύ εύκολα μπορεί κάποιος να στείλει ένα όπου να εμφανίζεται όποια διεύθυνση αποστολέα αυτός επιθυμεί, επομένως ακόμα και διεύθυνση οποιουδήποτε φοιτητή του Πανεπιστημίου. Επίσης η αποστολή δεδομένων στο διαδίκτυο δεν είναι πάντα ασφαλής και μπορεί να υποκλαπούν τα προσωπικά δεδομένα του φοιτητή (επίσης σχετικά απίθανο αλλά θεωρητικά μπορεί να συμβεί). Υπάρχει τέλος και η δυνατότητα ο φοιτητής να κάνει την αίτηση ή τη δήλωση μαθημάτων με ένα τηλεφώνημα στη Γραμματεία. Αυτό, εκτός του ότι απαξιώνει στην ουσία την έννοια της υπογραφής στα συγκεκριμένα έγγραφα (γιατί να απαιτείται η υπογραφή από μερικούς φοιτητές ενώ από άλλους όχι;), επιπλέον δεν διασφαλίζει την ίδια τη Γραμματεία. Μπορεί αργότερα κάποιος φοιτητής να ισχυριστεί ότι η Γραμματεία κατάλαβε λάθος μαθήματα για δήλωση, ενώ αυτός της είχε πει στο τηλέφωνο άλλα. Verba vollent scripta mannent. Το πρόγραμμα έρχεται να αντιμετωπίσει όλα αυτά τα προβλήματα που προαναφέρθηκαν. Ο φοιτητής μπορεί να εγκαταστήσει το πρόγραμμα σε οποιοδήποτε υπολογιστή, στο σπίτι ή στη δουλειά του, και να αποστέλλει στη Γραμματεία τις δηλώσεις μαθημάτων και τις αιτήσεις του μέσω Internet. Η όλη διαδικασία κρατάει μόνο μερικά δευτερόλεπτα και έτσι επιτυγχάνεται σημαντική εξοικονόμηση χρόνου. Πριν αποσταλούν τα δεδομένα υπογράφονται ψηφιακά, γεγονός που επιτρέπει στη Γραμματεία να πιστοποιήσει την ταυτότητα του αποστολέα, καθώς και να εξασφαλίσει ότι τα δεδομένα δεν έχουν αλλοιωθεί κατά την διαδρομή. Τέλος, με την κρυπτογράφηση των δεδομένων εξασφαλίζεται και το απόρρητο κατά την διαδρομή τους μέσα στο Διαδίκτυο. Εξοικονόμηση χρόνου έχουμε και από την πλευρά της Γραμματείας. Με την παραλαβή των αιτήσεων και των δηλώσεων στον υπολογιστή της μειώνεται η κίνηση στο γραφείο και αξιοποιείται αλλιώς ο χρόνος που κερδίζεται. Επίσης η διαχείριση των αιτήσεων είναι πιο εύκολη να γίνει εάν τις παραλαμβάνει σε ηλεκτρονική μορφή, γιατί δεν χρειάζεται πια να πληκτρολογεί στο αντίστοιχο πρόγραμμα οποιεσδήποτε χειρόγραφες πληροφορίες υπάρχουν στις έντυπες αιτήσεις. Μπορεί απλά να κάνει «Αντιγραφή» και «Επικόλληση». Σημειώνεται επίσης ότι το πρόγραμμα έχει και οικολογική συνείδηση, αφού εισάγει την απεγχάρτωση της διαδικασίας, και την συνεπαγόμενη εξοικονόμηση πρώτων υλών. 5

47 Παρόλο που το πρόγραμμα προοριζόταν αρχικά για την αποστολή εγγράφων από τον φοιτητή στη Γραμματεία, στη συνέχεια έγινε φανερό ότι η υπάρχουσα δομή του επέτρεπε παράλληλα την επίλυση ενός ουσιαστικού προβλήματος της Γραμματείας. Κατά την εγγραφή τους στη σχολή, οι φοιτητές δηλώνουν τα στοιχεία τους και επιπλέον πληροφορίες επικοινωνίας (διεύθυνση, τηλέφωνο, κλπ), τις οποίες χρησιμοποιεί η Γραμματεία για να επικοινωνεί μαζί τους τόσο κατά τη διάρκεια των σπουδών τους όσο και μετά την αποφοίτησή τους. Τα στοιχεία όμως αυτά αλλάζουν συχνά, πολλές φορές και κατά τη διάρκεια φοίτησης, με αποτέλεσμα η Γραμματεία να αδυνατεί να ενημερώσει τους φοιτητές για θέματα που τους αφορούν. Για τον λόγο αυτό στο πρόγραμμα προστέθηκε και επιλογή για ανανέωση των στοιχείων από τον φοιτητή σε περίπτωση αλλαγής τους. Και αυτή η διαδικασία είναι θέμα δευτερολέπτων, ενώ με την υπογραφή τους ψηφιακά και την κρυπτογράφηση κατά την αποστολή τους εξασφαλίζεται η πιστοποίηση των αποστολέα και των απόρρητο των ευαίσθητων σε αυτή την περίπτωση- προσωπικών δεδομένων. Βέβαια και πάλι η αλλαγή των στοιχείων εναπόκειται στην καλή διάθεση του φοιτητή, μόνο που τώρα είναι πολύ πιο εύκολη και επίσης την έχει μπροστά του ως δυνατότητα κάθε φορά που ανοίγει το πρόγραμμα για να κάνει αίτηση ή δήλωση μαθημάτων. Κλείνοντας, θα πρέπει να επισημανθεί ότι η όλη ανάπτυξη και ο σχεδιασμός του προγράμματος έγινε με κριτήριο την ευχρηστία και την όσο το δυνατόν μεγαλύτερη απλότητα στις λειτουργίες του, ώστε να δοθεί κίνητρο στους φοιτητές να το προτιμήσουν από τις υπάρχουσες κλασικές μεθόδους. Επιπλέον λήφθηκαν υπόψη και οι ιδιαίτερες ανάγκες της Γραμματείας, ώστε να αποτελεί κατά το δυνατόν μια πλήρη, χρήσιμη και ρεαλιστική εφαρμογή. 6

48 Κεφάλαιο ΙΙΙ: Περιγραφή του κώδικα του προγράμματος Στο κεφάλαιο αυτό θα αναλυθεί ο κώδικας του προγράμματος και ό,τι άλλο βρίσκεται πίσω από αυτό, ώστε να παρουσιαστούν βήμα προς βήμα όλα τα εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν για να δημιουργηθεί η εφαρμογή και να κατανοηθεί πλήρως η λειτουργία της. Το πακέτο αποτελείται από μία Βάση Δεδομένων σε Access καθώς και δύο συνεργαζόμενα υποπρογράμματα (client-server), τα οποία έχουν γραφεί σε Visual Basic 6.0. Κάθε ένα από αυτά αποτελείται από δύο μέρη: τις φόρμες και τα modules. Αρχικά θα γίνει αναφορά στη Βάση Δεδομένων, μετά στις φόρμες και τέλος στα modules *. 3.1 Βάση Δεδομένων Κατά την ανάπτυξη της εφαρμογής εμφανίστηκε η ανάγκη για δημιουργία Βάσεως Δεδομένων όπου θα τηρούνται όλα τα στοιχεία που θα είναι απαραίτητα στο πρόγραμμα για να είναι όσο το δυνατόν πληρέστερο και λειτουργικό. Η βάση επιλέχθηκε να είναι σχεσιακή, και έτσι δημιουργήθηκαν 6 πίνακες σε Access 2003, οι Students, Applications, SubjectDeclaration, SubjectsSemesterA, SubjectsSemesterB, SubjectsSemesterC (Σχήμα 3.1). Κατόπιν η Βάση μετατράπηκε σε μορφή Access97, για να αναγνωρίζεται από τη Visual Basic 6.0. Οι αριθμοί σε παρένθεση δίπλα στα πεδία των πινάκων που περιγράφονται παρακάτω εκφράζουν τον μέγιστο αριθμό χαρακτήρων που χωράει το πεδίο. Ο πίνακας Students περιέχει τα πεδία id (αυτόματη αρίθμηση), StudentID(50), Name(50), Surname(50), FathersName(50), Faculty(50), (50), Telephone1(50), Telephone2(50), Address(200), GraduationDate(50), Certificate(200). Το όνομα, το επώνυμο, το πατρώνυμο, η σχολή και η ημερομηνία ορκωμοσίας είναι στοιχεία του φοιτητή που εμφανίζονται στις Αιτήσεις και τις Δηλώσεις μαθημάτων του, ο Αριθμός Μητρώου (StudentID) χρειάζεται ως πρώτο αναγνωριστικό του κατά την ανταλλαγή δεδομένων * Σην καλύτερη κατανόηση του κεφαλαίου αυτού θα βοηθήσει η εποπτεία που παρέχουν οι εικόνες του επόμενου κεφαλαίου, όπου παρουσιάζονται οι φόρμες του προγράμματος. 7

49 μεταξύ client server, και τα , τηλέφωνα και διεύθυνση είναι τα στοιχεία επικοινωνίας στα οποία θα έχει πρόσβαση ο ίδιος ο φοιτητής ώστε να τα ενημερώνει όποτε αλλάζουν. Τέλος, στο πεδίο Certificate καταχωρείται το μονοπάτι (path) όπου είναι αποθηκευμένο το μοναδικό Πιστοποιητικό κάθε φοιτητή στον υπολογιστή της Γραμματείας. Ο πίνακας Applications περιέχει τα πεδία id (αυτόματη αρίθμηση), Application(2 16 ), Semester(10), Date(50), StudentID(50), Proccesed(T/F). Το πεδίο StudentID αποτελεί το foreign key που συνδέει τον πίνακα με τον πίνακα Students, ώστε να λαμβάνονται άμεσα κάθε φορά τα στοιχεία του φοιτητή που έκανε την αίτηση, ενώ στο πεδίο Application καταχωρείται το περιεχόμενο της αίτησης. Το πεδίο Processed έχει την τιμή False κάθε φορά που αποθηκεύεται μία άρτια αφιχθείσα αίτηση, και παίρνει την τιμή True όταν η Γραμματεία την διεκπεραιώσει. Ο πίνακας SubjectDeclaration περιέχει τα πεδία πεδία id (αυτόματη αρίθμηση), Subjects(2 16 ), Semester(50), Date(50), StudentID(50), Proccesed(T/F). Τα πεδία είναι αντίστοιχα με αυτά του πίνακα Applications, με τη διαφορά ότι στο Subjects αποθηκεύονται τα μαθήματα που έχει στείλει ο φοιτητής ως δηλωμένα για το συγκεκριμένο εξάμηνο. Οι πίνακες SubjectsSemesterΝ (Ν {Α,Β,C}) έχουν ένα και μοναδικό πεδίο έκαστος, το NumAndSubjects(200). Η πρώτη εγγραφή στον πίνακα αυτόν εκφράζει τον αριθμό των μαθημάτων επιλογής που πρέπει να δηλωθούν από τον φοιτητή και οι εγγραφές που ακολουθούν είναι τα μαθήματα που παρέχονται προς επιλογή. Σχήμα 3.1 8

50 Ο λόγος που δεν δημιουργήθηκε ένας πίνακας με τα τρία εξάμηνα για πεδία και τα μαθήματα ως εγγραφές είναι ότι σε κάθε εξάμηνο μπορεί να προσφέρεται διαφορετικός αριθμός μαθημάτων και επομένως θα προσθέτονταν εγγραφές με άδεια πεδία, πράγμα που θα έκανε την διαχείριση του πίνακα μη λειτουργική. Εξάλλου ο πίνακας δεν θα ήταν κανονικοποιημένος (relation). Εάν τέλος ο πίνακας είχε τα μαθήματα για στήλες, θα έπρεπε να υπάρχουν τουλάχιστον 10 στήλες, μία για κάθε μάθημα, πολλές από τις οποίες θα ήταν άχρηστες και επίσης θα υπήρχε ένα όριο στον αριθμό των μαθημάτων επιλογής που θα μπορούσε να προσθέσει η Γραμματεία (όσες και οι στήλες του πίνακα). 3.2 Φόρμες Οι φόρμες περιέχουν στοιχεία ελέγχου (controls) στα οποία ανατίθενται διάφορες τιμές και ιδιότητες (π.χ. πεδίο κειμένου που εμφανίζει το πεδίο Name του πίνακα Students ), καθώς και κώδικα από πίσω τους που εξασφαλίζει τη διαδραστικότητα του χρήστη με το πρόγραμμα. Η ανάλυση του κώδικα που ακολουθεί δεν θα γίνει ανά φόρμα, αλλά ανά δραστηριότητα Προσθήκη νέου φοιτητή Με την εγγραφή ενός νέου φοιτητή στη σχολή, η Γραμματεία αποθηκεύει όλα τα στοιχεία του που είναι απαραίτητα στο πρόγραμμα: Όνομα, Επώνυμο, Πατρώνυμο, Σχολή, Αριθμός Μητρώου, και τηλέφωνο. Τα υπόλοιπα στοιχεία επικοινωνίας θα τα συμπληρώσει μόνος του ο φοιτητής μέσα από το πρόγραμμά του. Με τη συμπλήρωση της φόρμας «Προσθήκη Φοιτητή» (Εικόνα 4.27) και αφού πατηθεί το κουμπί «Παραγωγή Ζεύγους κλειδιών, Πιστοποιητικού και αποθήκευση στοιχείων», Private Sub cmdmakekeypair_click() Συνάρτηση που εκτελείται με το πάτημα συμβαίνουν τα εξής: του κουμπιού της φόρμας 9

51 Αρχικά ελέγχεται εάν ο φοιτητής επέλεξε να αποθηκεύσει το Ιδιωτικό του κλειδί και το Πιστοποιητικό του σε δισκέτα. Αν ναι, εμφανίζεται ένα μήνυμα στην οθόνη για την περίπτωση που η Γραμματέας έχει ξεχάσει να τοποθετήσει δισκέτα στον υπολογιστή της (οπότε θα δημιουργηθεί σφάλμα και το πρόγραμμα θα τερματίσει). Εάν υπάρχει δισκέτα, πατώντας το ΟΚ το πρόγραμμα ορίζει ως φάκελο προορισμού των κλειδιών και του Πιστοποιητικού την δισκέτα και συνεχίζει κανονικά με τις υπόλοιπες λειτουργίες του, αλλιώς με το Cancel το πρόγραμμα βγαίνει από την συνάρτηση If optsavediskette.value Then intmsg = MsgBox("Έχεις βάλει δισκέτα; Αν ναι πάτα το OK αλλιώς πάτα το Cancel και ξαναπροσπάθησε", vbokcancel, "Υπάρχει δισκέτα;") If intmsg = 1 Then strsavefolder = "A:" Else Exit Sub End If Εάν ο φοιτητής επιλέξει να το αποθηκεύσει στην επιφάνεια εργασίας, τότε ως φάκελος προορισμού για τα εξαγόμενα ορίζεται ο «Desktop», το μονοπάτι του οποίου επιστρέφεται από τη συνάρτηση GetSpecialPath(), που ορίζεται στο module GetSpecialFolders.bas ElseIf optsavedesktop.value Then End If strsavefolder = GetSpecialPath(Desktop) Αρχικά ορίζονται τα ονόματα των αρχείων όπου θα αποθηκευθούν το δημόσιο και το ιδιωτικό κλειδί που θα παραχθούν. Τα αρχεία αυτά θα έχουν το ίδιο όνομα για κάθε φοιτητή χωρίς να υπάρχει πιθανότητα σύγχυσης, επειδή το μεν δημόσιο κλειδί από τη στιγμή που θα δημιουργηθεί το πιστοποιητικό που θα το περιλαμβάνει θα είναι άχρηστο και θα σβηστεί, ενώ το ιδιωτικό κλειδί θα παραδοθεί στον φοιτητή και δεν θα βρίσκεται στη Γραμματεία. 0

52 Ορίζεται επίσης και ένα password ώστε το ιδιωτικό κλειδί να παραχθεί σε κλειδωμένο αρχείο για λόγους ασφαλείας. (Η τιμή της μεταβλητής strapplicationfolderpath έχει οριστεί στην κεντρική φόρμα του προγράμματος και είναι το μονοπάτι : "C:\Crypto\") spublickeyfile = strapplicationfolderpath & "pubkey.pub" sprivatekeyfile = strsavefolder & "\mykey.epk" spassword = "kabamaru" Ακολουθεί η συνάρτηση δημιουργίας του ζεύγους κλειδιών lngret = RSA_MakeKeys(sPublicKeyFile, sprivatekeyfile, 512, PKI_RSAEXP_EQ_3, 6, 10, spassword, "", 0, PKI_PBE_MD5_DES) 'Η συνάρτηση ορίζεται στο module bascrpki. Οι επιπλέον μεταβλητές που δέχεται είναι: '512: το απαιτούμενο μέγεθος του κλειδιού σε bits, PKI_RSAEXP_EQ_3: ο εκθέτης που θα 'χρησιμοποιηθεί από τον αλγόριθμο, 6: ο αριθμός των Rabin-Miller tests που θα 'πραγματοποιηθούν, 10: ο αριθμός των επαναλήψεων κατά τη δημιουργία κρυπτογράφησης 'του ιδιωτικού κλειδιού, "": προαιρετικό αλφαριθμητικό για παροχή τυχαίων αρχικών 'δεδομένων στην γεννήτρια τυχαίων αριθμών, 0: το μέγεθος του προηγούμενου 'αλφαριθμητικού σε bytes, PKI_PBE_MD5_DES: σταθερά που δηλώνει τον αλγόριθμο που 'θα χρησιμοποιηθεί για την κρυπτογράφηση του ιδιωτικού κλειδιού Στο σημείο αυτό όλα είναι έτοιμα για να ξεκινήσει η διαδικασία δημιουργίας του πιστοποιητικού για τον φοιτητή, το οποίο θα έχει την υπογραφή της Γραμματείας (Root Certification Authority) που πιστοποιεί ότι το δημόσιο κλειδί που περιέχεται σε αυτό ανήκει στο πρόσωπο του οποίου τα στοιχεία βρίσκονται στο Πιστοποιητικό. Για τη δημιουργία του επομένως θα χρειαστεί πέρα από το δημόσιο κλειδί του φοιτητή, και το ιδιωτικό κλειδί καθώς και το Πιστοποιητικό της Γραμματείας (το οποίο είναι self-signed, δηλαδή εγγυήθηκε η ίδια η Γραμματεία για τον εαυτό της, ως Root Certification Authority). Σημειωτέον ότι για αποφυγή σύγχυσης των Πιστοποιητικών που δημιουργούνται και κατόπιν αποθηκεύονται 1

53 στη Βάση Δεδομένων της Γραμματείας, θα αποθηκεύονται σε αρχεία με μοναδική ονομασία που θα είναι ο συνδυασμός του ονόματος, επωνύμου και πατρώνυμου του φοιτητή struomcertfile = strapplicationfolderpath & "uom.cer" struomprkeyfile = strapplicationfolderpath & "uom.epk" strcertfile = strapplicationfolderpath & "Certificates\" & StName.Text & Surname.Text & FathersName.Text & ".cer" Εφαρμογή της συνάρτησης δημιουργίας πιστοποιητικού lngret1 = X509_MakeCert(strCertFile, struomcertfile, spublickeyfile, struomprkeyfile, 110, 20, "CN=" & StudentID.Text & ";O=University of Macedonia", .Text, 0, "kabamaru", PKI_SIG_MD5RSA) 'Η συνάρτηση ορίζεται στο module bascrpki. Επιστρέφει 0 αν είναι επιτυχής. Οι επιπλέον 'μεταβλητές που δέχεται είναι: 110: σειριακός αριθμός του Πιστοποιητικού, 20: χρόνια 'ισχύος του Πιστοποιητικού, CN: (Common Name) το όνομα του ιδιοκτήτη του, στην 'περίπτωσή μας ο Αριθμός Μητρώου του φοιτητή, O: Οργανισμός που ανήκει ο ιδιοκτήτης, '0: σταθερά για τον ορισμό διαφόρων χρήσεων για το κλειδί, PKI_SIG_MD5RSA: 'αλγόριθμος που χρησιμοποιείται για την υπογραφή. Ακολουθεί κώδικας για τον έλεγχο της επιτυχούς ή όχι δημιουργίας του πιστοποιητικού If lngret1 <> 0 Then ' κώδικας στην περίπτωση σφάλματος MsgBox "Σφάλμα κατά τη δημιουργία του πιστοποιητικού" lngret1 & " " & pkigetlasterror() Else Debug.Print "Success" End If 2

54 Μιας που θα χρειαστεί και ο φοιτητής ένα αντίγραφο του πιστοποιητικού του (η συνάρτηση υπογραφής θα το απαιτήσει αργότερα), το επόμενο βήμα είναι η αντιγραφή του σε ένα αρχείο με το όνομα Student.cer με σκοπό την παράδοσή του στον φοιτητή μαζί με το πρόγραμμα υπογραφής. Το όνομα του αρχείου (Student.cer) θα είναι το ίδιο για όλους τους φοιτητές ώστε το πρόγραμμα υπογραφής να μην ψάχνει για κάθε έναν από τους φοιτητές το ιδιαίτερο όνομα του πιστοποιητικού τους. Set fs = CreateObject("Scripting.FileSystemObject") Set f = fs.getfile(strcertfile) f.copy strsavefolder & "\Student.cer" 'Αντιγραφή στον φάκελο που ' ορίστηκε Ακολουθεί η διαγραφή του άχρηστου πια αρχείου που περιέχει το δημόσιο κλειδί Set fs1 = CreateObject("Scripting.FileSystemObject") Set f1 = fs1.getfile(spublickeyfile) f1.delete Αυτό που έπεται είναι η δημιουργία νέας εγγραφής στον πίνακα Students και αποθήκευση όλων των στοιχείων του φοιτητή που συμπληρώθηκαν στη φόρμα στα αντίστοιχα πεδία του πίνακα, καθώς και του μονοπατιού όπου βρίσκεται το πιστοποιητικό του 'Το DataStudents είναι ένα control της Visual Basic που έχει συνδεθεί με τον πίνακα Students και παρέχει πρόσβαση στα στοιχεία του. 'Η ιδιότητα.text του control StName (πεδίο κειμένου) επιστρέφει το αλφαριθμητικό που έχει γραφεί σε αυτό. DataStudents.Recordset.AddNew ' Προσθήκη νέας εγγραφής DataStudents.Recordset.Fields("Name") = StName.Text DataStudents.Recordset.Fields("Surname") = Surname.Text DataStudents.Recordset.Fields("FathersName") = FathersName.Text 3

55 DataStudents.Recordset.Fields("StudentID") = StudentID.Text DataStudents.Recordset.Fields("Faculty") = Faculty.Text DataStudents.Recordset.Fields(" ") = .Text DataStudents.Recordset.Fields("Telephone1") = Telephone.Text DataStudents.Recordset.Fields("GraduationDate") = "-" DataStudents.Recordset.Fields("Certificate") = strcertfile DataStudents.Recordset.Update Σε περίπτωση κάποιου σφάλματος στην όλη διαδικασία, το πρόγραμμα οδηγείται στις εντολές της ομάδας AddErr και εμφανίζεται ένα μήνυμα λάθους στην οθόνη που περιγράφει το τι έχει συμβεί, ενώ το πρόγραμμα βγαίνει από την συνάρτηση On Error GoTo AddErr AddErr: Debug.Print "error" MsgBox Err.Description Αν όλα πάνε κατευχήν, τότε εμφανίζεται ένα μήνυμα στην οθόνη που ενημερώνει την Γραμματεία για την επιτυχή έκβαση της εντολής που έδωσε, και πατώντας στο ΟΚ του πλαισίου διαλόγου, μαζί με αυτό κλείνει και η φόρμα εισαγωγής φοιτητή. intpressed = MsgBox("Η Βάση ενημερώθηκε με τα στοιχεία του φοιτητή" & vbcrlf & "και το ζεύγος κλειδιών και το Πιστοποιητικό δημιουργήθηκαν επιτυχώς", vbinformation, "Επιτυχία") If intpressed = vbok Then Unload Me End If Exit Sub 4

56 3.2.2 Εισαγωγή μαθημάτων Στην αρχή κάθε εξαμήνου η Γραμματεία ανανεώνει τα μαθήματα επιλογής που μπορούν να διαλέξουν οι φοιτητές. Αυτό γίνεται στη φόρμα Διαχείριση Μαθημάτων. Με το που ανοίγει η φόρμα, ενεργοποιείται η συνάρτηση Form_Activate(). Αυτή περιλαμβάνει εντολές για την ενημέρωση κάθε μιας από τις λίστες της φόρμας με τα αντίστοιχα μαθήματα επιλογής κάθε εξαμήνου που είναι αποθηκευμένα στη Βάση Δεδομένων (Στην περίπτωση που οι εντολές αυτές περιλαμβάνονταν στη συνάρτηση Form_Load(), τα controls DataA, DataB και DataC θα εμφάνιζαν σφάλμα, οπότε προτιμήθηκε η συνάρτηση Form_Activate()). 'Μετράμε το πλήθος των εγγραφών του πίνακα SubjectsSemesterA (Τα μαθήματα είναι ίσα 'με το πλήθος των εγγραφών μείον 1, γιατί η πρώτη εγγραφή είναι ο αριθμός για επιλογή) DataA.Recordset.MoveLast n = DataA.Recordset.RecordCount - 1 DataA.Recordset.MoveFirst 'Ο επιτρεπόμενος αριθμός μαθημάτων για επιλογή λαμβάνεται από τη βάση και εμφανίζεται 'στο αντίστοιχο πεδίο κειμένου, ενώ ταυτόχρονα ο δρομέας μετακινείται στην επόμενη 'εγγραφή txtnuma.text = DataA.Recordset.Fields("NumAndSubjects").Value DataA.Recordset.MoveNext 'Καθαρισμός της λίστας σε περίπτωση που η συγκεκριμένη φόρμα είχε ενεργοποιηθεί (actvated/got focus) ξανά στο παρελθόν. Αλλιώς με την επανάκληση της συνάρτησης Form_Activate() τα μαθήματα θα προστίθενταν για δεύτερη φορά. lstsubjectssema.clear 5

57 'Κάθε μια από τις επόμενες εγγραφές του πίνακα προστίθεται στη λίστα με τη σειρά For i = 0 To n - 1 lstsubjectssema.additem DataA.Recordset.Fields("NumAndSubjects").Value DataA.Recordset.MoveNext Next i 'Ίδια ακριβώς διαδικασία ακολουθείται και για τις λίστες που αντιστοιχούν στους πίνακες 'SubjectsSemesterΒ και SubjectsSemesterC Όταν η Γραμματεία θελήσει να προσθέσει κάποιο νέο μάθημα επιλογής στη λίστα, γράφει το όνομά του στο αντίστοιχο πεδίο και πατώντας το κουμπί Προσθήκη καλεί τη συνάρτηση cmdaddsubjecta_click(). (Η διαδικασία είναι ανάλογη για τα κουμπιά όλων των εξαμήνων) 'Εάν δεν έχει γραφεί τίποτα στο πεδίο κειμένου αλλά το κουμπί πατήθηκε καταλάθος, τότε δεν προστίθεται τίποτα στη λίστα (αν δεν υπήρχε έλεγχος θα προσετίθετο ένα κενό) If txtaddsubjecta.text = "" Then Exit Sub End If ' αλλιώς προστίθεται το μάθημα, το πεδίο κειμένου καθαρίζεται και ο δρομέας ξαναδείχνει 'την αρχή του πεδίου περιμένοντας τυχόν νέα εγγραφή lstsubjectssema.additem txtaddsubjecta.text txtaddsubjecta.text = "" txtaddsubjecta.setfocus Όταν η Γραμματεία θέλει να διαγράψει κάποιο από τα μαθήματα του Α' εξαμήνου (ανάλογα και για τα υπόλοιπα εξάμηνα) και πατήσει το κουμπί Διαγραφή επιλεγμένου καλείται η cmddeletesubjecta_click() με τις ακόλουθες συνέπειες 6

58 'Εάν η ιδιότητα.listindex της λίστας που επιστρέφει τον αριθμό του επιλεγμένου στοιχείου 'μας δώσει αριθμό μη αρνητικό, το στοιχείο αυτό αποσύρεται από τη λίστα, αλλιώς 'εμφανίζεται μήνυμα στον χρήστη ότι δεν έχει επιλεγεί κάποιο από τα στοιχεία If lstsubjectssema.listindex >= 0 Then lstsubjectssema.removeitem lstsubjectssema.listindex Else MsgBox "Ευχαρίστως να το διαγράψω, αλλά δεν επέλεξες ποιο ακριβώς ", vbexclamation, "Πρέπει να επιλεχθεί κάποιο μάθημα" End If End Sub Σε περίπτωση που κάποιο μάθημα είναι αρκετά μεγάλο και δεν χωράει να εμφανιστεί ολόκληρο στη λίστα, δίνεται η δυνατότητα κάνοντας κλικ πάνω σε αυτό να εμφανιστεί πλαίσιο με ολόκληρη την ονομασία του (Με το πάτημα πάνω στη λίστα καλείται η συνάρτηση lstsubjectssema_click()) If lstsubjectssema.listindex >= 0 Then 'εάν έχει επιλεχθεί κάποιο μάθημα lstsubjectssema.tooltiptext=lstsubjectssema.list(lstsubjectssema.listindex) End If Αφού γίνουν οι τυχόν προσθαφαιρέσεις μαθημάτων, με το κουμπί Αποθήκευση και την κλήση της συνάρτησης cmdsavesubjects_click() η Βάση ενημερώνεται για τις όποιες αλλαγές 'Σε περίπτωση σφάλματος οδηγούμαστε σε κώδικα για τη διαχείρισή του On Error GoTo AddErr 'Για την αποθήκευση των μαθημάτων του Α εξαμήνου (και αντίστοιχα για τα άλλα 2), ξεκινάμε τη διαδικασία με την καταμέτρηση των υπάρχουσων εγγραφών DataA.Recordset.MoveLast n = DataA.Recordset.RecordCount DataA.Recordset.MoveFirst 7

59 'Ετοιμάζουμε τον πίνακα για επεξεργασία και σβήνουμε μία μία τις υπάρχουσες εγγραφές DataA.Recordset.Edit For i = 1 To n DataA.Recordset.Delete DataA.Recordset.MoveNext Next i 'Στον άδειο πλέον πίνακα εισάγουμε ως πρώτη εγγραφή των αριθμό των μαθημάτων για 'επιλογή που λαμβάνουμε από το αντίστοιχο πεδίο της φόρμας και μετά εισάγουμε ένα ένα 'τα μαθήματα που υπάρχουν στη λίστα DataA.Recordset.AddNew DataA.Recordset.Fields("NumAndSubjects") = txtnuma.text DataA.Recordset.Update For i = 0 To lstsubjectssema.listcount - 1 DataA.Recordset.AddNew DataA.Recordset.Fields("NumAndSubjects") = lstsubjectssema.list(i) Next i DataA.Recordset.Update 'Κάνουμε κάθε φορά Update γιατί αλλιώς θα εγγράφονταν το ένα πάνω στο άλλο Εάν η αποθήκευση ολοκληρωθεί χωρίς σφάλματα, εμφανίζεται μήνυμα για την ενημέρωση του χρήστη και με το κλείσιμό του κλείνει και η φόρμα intpressed = MsgBox("Τα μαθήματα αποθηκεύτηκαν με επιτυχία", vbinformation, "Αποθήκευση επιτυχής") If intpressed = vbok Then Unload Me End If Στο τέλος της συνάρτησης υπάρχει και ο κώδικας που προκαλεί την εμφάνιση μηνύματος σε περίπτωση σφάλματος AddErr: MsgBox Err.Description 8

60 3.2.3 Εγκατάσταση σύνδεσης μεταξύ client-server Το πρόγραμμα του φοιτητή (εφεξής client), έχει στην κεντρική φόρμα του ένα κουμπί με το πάτημα του οποίου στέλνει σήμα στο πρόγραμμα της Γραμματείας (εφεξής server) και του ζητάει να εγκαταστήσει μια σύνδεση μεταξύ τους. Αυτό γίνεται με τη βοήθεια του Winsock control (ActiveX control) της Visual Basic, δίνοντας τιμές στις ιδιότητές του Protocol (0-sckTCPProtoclol), LocalPort (0: επιλέγεται δυναμικά μια τυχαία θύρα που είναι ελεύθερη), RemotePort (1001), RemoteHost (Το IP του υπολογιστή της Γραμματείας). Με αυτόν τον τρόπο ορίζεται το πρωτόκολλο που θα χρησιμοποιείται, η τοπική θύρα που θα χρησιμοποιεί ο client για να ακούει τον server, η θύρα του server που θα ακούει τις αιτήσεις του client και η διεύθυνση του υπολογιστή server. Τα πρώτα ορίζονται στον κώδικα κατά τη διάρκεια του σχεδιασμού, ενώ όσον αφορά στη διεύθυνση IP του server, αυτή αναζητείται στο αρχείο ServerIP.txt το οποίο είχε παραδοθεί αρχικά στον φοιτητή μαζί με το πρόγραμμα για λόγους που θα αναλυθούν παρακάτω. Οι εντολές που ακολουθούν και προετοιμάζουν τη σύνδεση εκτελούνται με την κλήση της συνάρτησης cmdconnect_click() και όχι με την εκκίνηση του προγράμματος γιατί εάν συμβεί κάποιο σφάλμα σύνδεσης το πρόγραμμα δεν θα ανοίξει ποτέ και ο χρήστης δεν θα ξέρει τον λόγο, καθώς επίσης και για την περίπτωση που έχει αλλάξει το IP του server και επομένως πρέπει να δοθεί ξανά στο πρόγραμμα πριν επιχειρηθεί οποιαδήποτε σύνδεση. 'Διάβασμα του ΙΡ από το αρχείο (μέχρι να βρεθούν οι χαρακτήρες CarriageReturn και LineFeed που δηλώνουν το τέλος του) intfreefile = FreeFile Open strapplicationfolderpath & "ServerIP.txt" For Input As intfreefile strentirefile = Input(LOF(intFreeFile), intfreefile) Close intfreefile intfind = InStr(strEntireFile, vbcrlf) strserverip = Mid(strEntireFile, 1, intfind - 1) 9

61 'Κλείσιμο του winsock control σε περίπτωση που υπάρχει ήδη σύνδεση για να μην 'δημιουργηθεί σφάλμα, ανάθεση της τιμής του ΙΡ στην αντίστοιχη ιδιότητα του control και 'σύνδεση με τον server WinsockClient.Close WinsockClient.RemoteHost = strserverip WinsockClient.Connect Ήδη με το άνοιγμα της κεντρικής φόρμας του προγράμματος της Γραμματείας (Form_Load()), το κεντρικό winsock control του server έχει αρχίσει να ακούει περιμένοντας κλήσεις από τους clients: WinsockServer(0).Listen. Για τη δυνατότητα εξυπηρέτησης πολλών ταυτόχρονων αιτήσεων, χρησιμοποιείται ένας πίνακας από winsocks (control array), με τρόπο που θα περιγραφεί αμέσως παρακάτω. Όταν ο server λαμβάνει την ειδοποίηση από τον client, ενεργοποιεί την συνάρτηση WinsockServer_ConnectionRequest. Αρχικά εξετάζονται ένα ένα τα υπάρχοντα winsock controls της φόρμας, για την περίπτωση που κάποιο από αυτά είναι ελεύθερο (μη συνδεδεμένο με client). Αυτό γίνεται με τη βοήθεια του boolean πίνακα arrwinsockbusy(), του οποίου το i στοιχείο έχει την τιμή True όταν το WinsockServer(i) είναι συνδεδεμένο με κάποιον client, και την τιμή False όταν έχει πια αποσυνδεθεί. Όταν βρεθεί κάποιο ελεύθερο, τότε αποδέχεται την σύνδεση με τον client. Επομένως αν και όλοι οι clients αρχικά συνδέονται με τη θύρα 1001 του server όπου ακούει το WinsockServer(0), ακολούθως η σύνδεση δρομολογείται σε κάποιο άλλο winsock control που θα ακούει σε μια τυχαία ελεύθερη θύρα, γεγονός που επιτρέπει να έχουμε πολλές ταυτόχρονες συνδέσεις με τον server. For i = 0 To UBound(arrWinsockBusy) - 1 If arrwinsockbusy(i) = False Then WinsockServer(i).Accept requestid 'Αποδοχή της αίτησης από το 'πρώτο ελεύθερο winsock control arrwinsockbusy(i) = True idlewinsockfound = True 'Δήλωσή του ως απασχολημένου 'Δήλωση ότι βρέθηκε κάποιο ελεύθερο 0

62 Next i End If Exit For 'Αφού βρέθηκε κάποιο, σταματάμε να ψάχνουμε για άλλο Στην περίπτωση τώρα που δεν βρεθεί κάποιο ελεύθερο winsock control, εισάγουμε ένα καινούριο στη φόρμα (με δείκτη ίσο με τον μέγιστο υπάρχων δείκτη επαυξημένο κατά 1), στο οποίο δρομολογούμε την αίτηση του client. If idlewinsockfound = False Then Load WinsockServer(WinsockServer.UBound + 1) 'Προσθήκη ενός νέου στοιχείου στον πίνακα arrwinsockbusy που αντιστοιχεί στο 'νέο winsock control που μόλις προστέθηκε, και ανάθεση σε αυτό της τιμής True ReDim Preserve arrwinsockbusy(ubound(arrwinsockbusy) + 1) arrwinsockbusy(ubound(arrwinsockbusy) - 1) = True End If 'Αποδοχή της αίτησης του client WinsockServer(WinsockServer.UBound).Accept requestid Η προαναφερθείσα διαδικασία θα μπορούσε να γίνει και χωρίς τη χρήση του πίνακα arrwinsockbusy: κάθε φορά που θα είχαμε μια αίτηση ενός client θα προσθέταμε ένα νέο winsock control. Τότε όμως θα είχαμε πολλά winsocks που θα έμεναν αδρανή μετά τη διακοπή της σύνδεσής τους, και το μόνο που θα έκαναν θα ήταν να καταναλώνουν άσκοπα τη μνήμη του συστήματος. Γι αυτό, κάθε φορά που κλείνει μια σύνδεση και καλείται η συνάρτηση WinsockServer_Close(Index), έχουμε τις εξής ενέργειες: WinsockServer(Index).Close arrwinsockbusy(index) = False 'Δήλωση του winsock ως ελεύθερου ώστε να 'μπορέσει να ξαναχρησιμοποιηθεί 1

63 Στον client υπάρχει ένας χρονοδιακόπτης ο οποίος καλεί κάθε 0,1 δευτερόλεπτα την συνάρτηση Timer1_Timer() που ελέγχει εάν έχει γίνει σύνδεση. Αν ναι, εμφανίζει μήνυμα και απενεργοποιεί τον χρονοδιακόπτη If WinsockClient.State = sckconnected Then MsgBox "Σύνδεση επιτυχής", vbinformation, "Συνδέθηκε" Timer1.Enabled = False End If Στην περίπτωση που ο server της Γραμματείας έχει αλλάξει το ΙΡ του, η Γραμματεία οφείλει να ενημερώσει τους φοιτητές και αυτοί πολύ εύκολα μπορούν να το αλλάξουν με την εντολή Αλλαγή Server IP του μενού της κεντρικής φόρμας. Αφού συμπληρώσουν το σωστό ΙΡ στο πεδίο της φόρμας που εμφανίζεται και πατήσουν το ΟΚ, αυτό γράφεται στο αρχείο ServerIP.txt και είναι πλέον στη διάθεση του προγράμματος. 'Η φόρμα Αλλαγή server IP με το που φορτώνεται εμφανίζει στο πεδίο κειμένου της το ΙΡ που υπάρχει ήδη στο αρχείο Server.txt. intfreefile = FreeFile Open strapplicationfolderpath & "ServerIP.txt" For Input As intfreefile strentirefile = Input(LOF(intFreeFile), intfreefile) Close intfreefile intfind = InStr(strEntireFile, vbcrlf) strserverip = Mid(strEntireFile, 1, intfind - 1) txtip.text = strserverip 'Αφού συμπληρωθεί το νέο ΙΡ και πατηθεί το ΟΚ, αποθηκεύεται στο αρχείο και η φόρμα 'κλείνει intfreefile = FreeFile Open strapplicationfolderpath & "ServerIP.txt" For Output As #intfreefile 2

64 Print #intfreefile, txtip.text Close #intfreefile Unload Me Έτσι είμαστε σίγουροι ότι κάθε φορά που επιχειρείται η σύνδεση θα λαμβάνεται το σωστό ΙΡ από το αρχείο. Τώρα πια όλα είναι έτοιμα για να αρχίσει η ανταλλαγή δεδομένων μεταξύ client server Αποστολή των στοιχείων του φοιτητή στον client Το πρώτο δεδομένο που αποστέλλεται από τον client είναι ο Αριθμός Μητρώου του φοιτητή που βρίσκεται μέσα στο Πιστοποιητικό του, ώστε να ληφθούν από τον server και τα υπόλοιπα στοιχεία του που θα χρησιμεύσουν αργότερα. Για να εξαχθεί από εκεί θα χρειαστεί μια μικρή διαδικασία: strcertfile = strapplicationfolderpath & "Student.cer" ' Το Πιστοποιητικό που δόθηκε στον φοιτητή μαζί με το πρόγραμμα nlen3 = X509_CertSubjectName(strCertFile, "", 0, ";", 0) ' Εύρεση του μήκους του SubjectName μέσα στο Πιστοποιητικό strdistinctname = String(nLen3, " ") ' Προετοιμασία της μεταβλητής που θα δεχτεί την τιμή του SubjectName lngret3 = X509_CertSubjectName(strCertFile, strdistinctname, Len(strDistinctName), ";", 0) ' Λήψη του SubjectName 3

65 strstid = Mid(strDistinctName, 4, InStr(strDistinctName, ";") - 4) 'Λήψη του StudentID, γνωρίζοντας ότι το SubjectName έχει τη μορφή "CN=StudentID;..." 'Η συνάρτηση Mid() λαμβάνει τόσους χαρακτήρες του αλφαριθμητικού μετά το = (θέση 4) όσους και το μήκος του StudentID (θέση που τελειώνει το StudentID -η θέση του ; - μείον 4) Έτσι κάθε φορά που ο φοιτητής θα πατάει το κουμπί Αίτηση ή Αλλαγή Στοιχείων θα αποστέλεται στον server το StudentID WinsockClient.SendData "#" & strstid Κάθε φορά που αποστέλλονται δεδομένα από τον client συνοδεύονται και από ένα σύμβολο στην αρχή τους, που δηλώνει στoν server το είδος των δεδομένων που θα ακολουθήσουν για να τα χειριστεί ανάλογα. Στην συγκεκριμένη περίπτωση χρησιμοποιείται το σύμβολο # που δηλώνει ότι τα δεδομένα που ακολουθούν είναι ο Αριθμός Μητρώου του φοιτητή. Όταν τα δεδομένα φτάσουν στον server ενεργοποιείται η συνάρτηση WinsockServer_DataArrival, που δέχεται ως μια από τις μεταβλητές της και τον δείκτη (Index) του control WinsockServer(Index) που ελέγχει την τρέχουσα σύνδεση. Αρχικά λαμβάνονται τα δεδομένα και απομονώνεται ο πρώτος τους χαρακτήρας (identifier) WinsockServer(Index).GetData strdata identifier = Left(strData, 1) Μετά ανάλογα με το σύμβολο, ακολουθείται διαφορετική πορεία. Στην περίπτωσή μας (#) έχουμε τις εξής λειτουργίες: Select Case identifier 4

66 Case "#" 'Λήψη του Αριθμού Μητρώου του φοιτητή με αφαίρεση του # από μπροστά του '(στην πραγματικότητα αντικατάστασή του με τον κενό χαρακτήρα) strstid = Replace(strData, "#", "", 1, 1) 'Εύρεση της εγγραφής του φοιτητή που αντιστοιχεί στον συγκεκριμένο Αριθμό Μητρώου, 'με τη βοήθεια του control DataStudents που συνδέεται με τον πίνακα Students και 'βρίσκεται στη φόρμα frmnewstudent frmnewstudent!datastudents.recordset.findfirst "StudentID = '"&strstid & "'" 'Αποθήκευση στη μεταβλητή strstdata όλων των δεδομένων του φοιτητή, 'χωριζόμενων μεταξύ τους με το σύμβολο $ strstdata = frmnewstudent!datastudents.recordset.fields("name").value & "$" & frmnewstudent!datastudents.recordset.fields("surname").value & "$" & frmnewstudent!datastudents.recordset.fields("fathersname").value & "$" & frmnewstudent!datastudents.recordset.fields("faculty").value & "$" & frmnewstudent!datastudents.recordset.fields(" ").value & "$" & frmnewstudent!datastudents.recordset.fields("telephone1").value & "$" & frmnewstudent!datastudents.recordset.fields("telephone2").value & "$" & frmnewstudent!datastudents.recordset.fields("address").value & "$" & frmnewstudent!datastudents.recordset.fields("graduationdate").value & "$" 'Αποθήκευση στη μεταβλητή strcertfile του μονοπατιού που βρίσκεται το πιστοποιητικό του strcertfile=frmnewstudent!datastudents.recordset.fields("certificate").value 'Κρυπτογράφηση των δεδομένων με το δημόσιο κλειδί του φοιτητή και αποστολή τους στον 'client, συνοδευόμενα από το αναγνωριστικό σύμβολο "*". Η συνάρτηση κρυπτογράφησης 'Encrypt_StPubKey ορίζεται στο module Myfunctions.bas encr = Encrypt_StPubKey(strStData, strcertfile) WinsockServer(Index).SendData "*" & encr 5

67 Τα δεδομένα φτάνουν στον client και ενεργοποιείται η συνάρτηση WinsockClient_DataArrival. Με μέθοδο αντίστοιχη με αυτήν που ακολουθείται από τον server, αρχικά λαμβάνονται τα δεδομένα, απομονώνεται το σύμβολο που τα προσδιορίζει και αφαιρείται από αυτά. WinsockClient.GetData strdatain identifier = Left(strDataIn, 1) strdata = Replace(strDataIn, identifier, "", 1, 1) Στην περίπτωσή μας το σύμβολο είναι το "*", δηλαδή παρελήφθησαν τα στοιχεία του φοιτητή. Έχουμε επομένως τις ακόλουθες ενέργειες Select Case identifier Case "*" 'Αποκρυπτογράφηση των δεδομένων με τη βοήθεια της συνάρτησης 'Decrypt_StPrKey (ορίζεται στο module Myfunctions.bas). Χωρισμός του εξαγόμενου 'αλφαριθμητικού στα επιμέρους στοιχεία του φοιτητή με τη χρήση της συνάρτησης 'Split() και αποθήκευσή τους στις αντίστοιχες μεταβλητές strencrdata = strdata arrstdata = Split(Decrypt_StPrKey(strEncrData), "$") strname = arrstdata(0) strsurname = arrstdata(1) strfathersname = arrstdata(2) strfaculty = arrstdata(3) str = arrstdata(4) strtelephone1 = arrstdata(5) 6

68 strtelephone2 = arrstdata(6) straddress = arrstdata(7) strgraduationdate = arrstdata(8) ' Συμπλήρωση της φόρμας για την αλλαγή των στοιχείων του φοιτητή '(frmupdatestdata) με τα ληφθέντα στοιχεία frmupdatestdata!lblname.caption = strname frmupdatestdata!lblsurname.caption = strsurname frmupdatestdata!lblfathersname.caption = strfathersname frmupdatestdata!lblstudentid.caption = strstid frmupdatestdata!txt .text = str frmupdatestdata!txttel1.text = strtelephone1 frmupdatestdata!txttel2.text = strtelephone2 frmupdatestdata!txtaddress.text = straddress ' Συμπλήρωση της φόρμας για τις αιτήσεις (frmapplication) με τα ληφθέντα 'στοιχεία frmapplication!lblname.caption = strname frmapplication!lblsurname.caption = strsurname frmapplication!lblfathersname.caption = strfathersname frmapplication!txtgraddate.text = strgraduationdate frmapplication!lblfaculty.caption = strfaculty Στο σημείο αυτό κλείνει ο πρώτος κύκλος επικοινωνίας των προγραμμάτων client και server 7

69 3.2.5 Δήλωση Μαθημάτων Όταν ο φοιτητής εκκινήσει το πρόγραμμά του αποφασισμένος να κάνει τη δήλωση μαθημάτων του, αυτό που αρχικά κάνει αφού συνδεθεί είναι να επιλέξει στην κεντρική φόρμα το εξάμηνο στο οποίο βρίσκεται και μετά να πατήσει το κουμπί Δήλωση μαθημάτων για να ανοίξει η αντίστοιχη φόρμα. Με το πάτημα του κουμπιού το πρόγραμμα εξελίσσεται ως εξής: Αρχικά εμφανίζεται ο Αριθμός Μητρώου του φοιτητή (που έχει ήδη ληφθεί από το Πιστοποιητικό του) στο αντίστοιχο πεδίο της φόρμας δήλωσης. frmdeclaresubjects!txtstid.text = strstid Μετά στέλνεται στον server ειδοποίηση για το ποιο εξάμηνο επιλέχθηκε, ώστε να επιστραφούν κατόπιν στον client τα μαθήματα επιλογής που αντιστοιχούν σε αυτό, και ταυτόχρονα εμφανίζεται η φόρμα Δήλωσης If opta.value Then WinsockClient.SendData "a" frmdeclaresubjects!lblsem.caption = "A" 'Εμφάνιση του εξαμήνου στο 'αντίστοιχο πεδίο της φόρμας δήλωσης frmdeclaresubjects.show ElseIf optb.value Then WinsockClient.SendData "b" frmdeclaresubjects!lblsem.caption = "B" frmdeclaresubjects.show ElseIf optc.value Then WinsockClient.SendData "c" frmdeclaresubjects!lblsem.caption = "Γ" frmdeclaresubjects.show 8

70 Εάν το κουμπί πατήθηκε χωρίς να έχει επιλεγεί εξάμηνο, εμφανίζεται ένα μήνυμα ειδοποίησης Else End If MsgBox "Πάτα και κανένα ραδιοκουμπί!", 48, "Μήπως ξέχασες κάτι;" Όπως έχουμε ήδη πει, κάθε φορά που ο server λαμβάνει δεδομένα ελέγχει τον πρώτο χαρακτήρα τους για να αναγνωρίσει το είδος τους. Επομένως κατά τη λήψη των εξαμήνων και την ενεργοποίηση της συνάρτησης WinsockServer_DataArrival του server, αναζητούνται στη Βάση Δεδομένων τα μαθήματα που αντιστοιχούν στο εκάστοτε εξάμηνο και ο αριθμός από αυτά που επιτρέπεται να δηλωθούν. Αυτό γίνεται με τη βοήθεια των data controls DataA, DataB, DataC της φόρμας frminsertsubjects, που συνδέονται με τους πίνακες SubjectsSemesterA, SubjectsSemesterΒ, SubjectsSemesterC. Τα μαθήματα και ο αριθμός από αυτά που μπορούν να επιλεχθούν αποθηκεύονται στη μεταβλητή strsubjects χωριζόμενα μεταξύ τους με το διαχωριστικό (delimiter), και κατόπιν το αλφαριθμητικό που σχηματίζεται στέλνεται στον server. To σύμβολο που στέλνεται πριν από τη μεταβλητή strsubjects είναι για να αναγνωρίσει ο client κατά τη λήψη των δεδομένων ότι αυτά που ακολουθούν είναι τα μαθήματα προς επιλογή Select Case identifier Case "a" 'Μετρώνται οι εγγραφές του πίνακα SubjectsSemesterA frminsertsubjects!dataa.recordset.movelast n = frminsertsubjects!dataa.recordset.recordcount - 1 frminsertsubjects!dataa.recordset.movefirst 9

71 'Στη μεταβλητή strsubjects αποθηκεύεται αρχικά ο αριθμός των μαθημάτων που πρέπει ' να επιλεχθούν από τον φοιτητή και μετακινείται ο δρομέας στην επόμενη εγγραφή strsubjects=frminsertsubjects!dataa.recordset.fields("numandsubjects").value & delimiter frminsertsubjects!dataa.recordset.movenext 'Τα μαθήματα προστίθενται με τη σειρά στη μεταβλητή strsubjects For i = 0 To n - 1 strsubjects = strsubjects & frminsertsubjects!dataa.recordset.fields("numandsubjects").value & delimiter frminsertsubjects!dataa.recordset.movenext Next i 'Αποστολή των δεδομένων στον client (identifier + πλήθος μαθημάτων + strsubjects) WinsockServer(Index).SendData "@" & CStr(n) & delimiter & strsubjects Αντίστοιχα λειτουργεί η διαδικασία και για τα δύο άλλα εξάμηνα Case "b" Case "c" Αφού ταξιδέψουν τα δεδομένα στο Δίκτυο, αν όλα πάνε καλά κάποια στιγμή θα φτάσουν στον client. Τότε θα ενεργοποιηθεί με τη σειρά της η συνάρτηση WinsockClient_DataArrival και θα ελέγξει τον πρώτο χαρακτήρα των ληφθέντων δεδομένων Select Case identifier 0

72 Case arrsubj = Split(strData, "@") 'Χωρισμός του αλφαριθμητικού που 'λήφθηκε σε επιμέρους τμήματα που διαχωρίζονται με το σύμβολο «@» strnumsubjects = arrsubj(0) 'Το πλήθος των μαθημάτων strnumtochoose = arrsubj(1) 'Ο αριθμός των μαθημάτων για επιλογή frmdeclaresubjects!lblnum.caption = strnumtochoose 'Εμφάνιση του ' αριθμού των μαθημάτων για επιλογή στην αντίστοιχη ετικέτα της φόρμας δήλωσης 'Καθαρισμός της λίστας υποδοχής των μαθημάτων, για την περίπτωση που ο φοιτητής είχε 'επιλέξει προηγουμένως λάθος εξάμηνο, την έκλεισε και την ξανάνοιξε frmdeclaresubjects!lstsubjects.clear frmdeclaresubjects!txtfinalsubj.text = "" 'Προσθήκη κάθε μαθήματος στη λίστα lstsubjects της φόρμας δήλωσης frmdeclaresubjects For i = 0 To CSng(strNumSubjects) - 1 frmdeclaresubjects!lstsubjects.additem arrsubj(i + 2) Next i Τώρα πλέον στην φόρμα της δήλωσης μαθημάτων έχουν εμφανιστεί και τα μαθήματα, οπότε ο φοιτητής μπορεί να ξεκινήσει τη διαδικασία δήλωσής τους. Επιλέγει τα μαθήματα και πατάει το κουμπί με το βελάκι (cmdok), για να τα μεταφέρει όλα μαζί στο δεξιό πεδίο ώστε να φαίνονται πιο καθαρά. Τότε ενεργοποιείται η συνάρτηση cmdok_click(): Αρχικά λαμβάνονται από τη λίστα τα επιλεγμένα μαθήματα, με βάση την ιδιότητά της.selected(i) όπου i το n-οστό στοιχείο της λίστας. Αυτά αποθηκεύονται στο αλφαριθμητικό strdatax το ένα πίσω από το άλλο, με έναν αύξοντα αριθμό j μπροστά από αυτά, και διαχωριζόμενα με τη μεταβλητή vbcrlf (Carriage return & Line feed) ώστε να είναι έτοιμα διαμορφωμένα για προβολή στο δεξιό πεδίο της φόρμας 1

73 For i = 0 To lstsubjects.listcount - 1 If lstsubjects.selected(i) Then j = j + 1 strdatax = strdatax & vbcrlf & CStr(j) & ") " & lstsubjects.list(i) End If Next i Ακολουθεί έλεγχος για το αν έχει επιλεγεί ο σωστός αριθμός των μαθημάτων. Αν ναι, τότε εμφανίζονται στο δίπλα πεδίο στη φόρμα τα επιλεγμένα μαθήματα και το κουμπί cmdok δηλώνεται ως πατημένο, αλλιώς εμφανίζεται προειδοποιητικό μήνυμα If j = CSng(lblNum.Caption) Then 'Ο αριθμός των μαθημάτων λαμβάνεται από το 'αντίστοιχο πεδίο της φόρμας (lblnum) και 'μετατρέπεται σε αριθμό για να συγκριθεί με το j txtfinalsubj.text = strdatax OkButtonClicked = True Else MsgBox lblnum.caption & " μαθήματα είπαμε!", 48, "Για ξαναμέτρα τα λίγο" End If Τώρα το μόνο που μένει από την πλευρά του φοιτητή είναι να ελέγξει την ημερομηνία για την ορθότητά της 'Λήψη της ημερομηνίας συστήματος, μορφοποίησή της και εμφάνισή της στο αντίστοιχο πεδίο currentdate = Date txtdate.text = Format(currentDate, "dd/mm/yyyy").και να πατήσει το κουμπί Υπογραφή και αποστολή (cmdsignsend) οπότε ενεργοποιείται η συνάρτηση cmdsignsendsubj_click() 2

74 Αρχικά ελέγχεται για το αν έχει πατηθεί το κουμπί cmdok (πρέπει η μεταβλητή OkButtonClicked να έχει πάρει την τιμή True) και αν η ημερομηνία είναι σωστή (έλεγχος με τη συνάρτηση checkdate που ορίζεται στο module MyFunctions.bas). Αν κάποιο από τα δύο επιστρέψει την τιμή False εμφανίζεται μήνυμα λάθους, αλλιώς συνεχίζουμε κανονικά υπογράφοντας τα δεδομένα (εξάμηνο + ημερομηνία + μαθήματα) και κρυπτογραφώντας τα με το δημόσιο κλειδί της Γραμματείας. Στην πραγματικότητα εξάγεται η σύνοψη μηνύματος από τα δεδομένα και αυτή είναι που υπογράφεται με το ιδιωτικό κλειδί του φοιτητή. Ο ορισμός και η αναλυτική περιγραφή της λειτουργίας των συναρτήσεων SignData_St() (υπογραφή) και Encrypt_UOMPubKey() (κρυπτογράφηση) γίνεται στο module MyFunctions.bas. Με αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνεται η ταυτοποίηση του φοιτητή και το απόρρητο των στοιχείων που αποστέλλει, αφού μόνο η Γραμματεία μπορεί να τα διαβάσει αποκρυπτογραφώντας τα με το ιδιωτικό της κλειδί και κατόπιν να τα ελέγξει με βάση το δημόσιο κλειδί του φοιτητή: If OkButtonClicked Then If checkdate(txtdate.text) Then strdatatosign = lblsem.caption & txtdate.text & strdatax strsigneddatafile = SignData_St(strDataToSign) strreadytosend = Encrypt_UOMPubKey(strSignedDataFile) Τώρα τα δεδομένα είναι έτοιμα για αποστολή, υπογεγραμμένα και κρυπτογραφημένα. Πριν από αυτά προηγείται το σύμβολο "$" ώστε να ενημερωθεί ο server πως τα δεδομένα που ακολουθούν περιέχουν τα μαθήματα που δήλωσε ο φοιτητής, και επίσης αποστέλλεται και ο Αριθμός μητρώου του φοιτητή που ισχυρίζεται ότι τα έστειλε, ώστε με βάση αυτόν να αναζητηθεί το αντίστοιχο δημόσιο κλειδί για τον έλεγχο της υπογραφής. frmwelcomest!winsockclient.senddata "$" & txtstid.text & "#" & End If strreadytosend Else MsgBox "Πάτα και κανένα κουμπί με βελάκι!", 48, "Κι άλλη αφηρημάδα " End If 3

75 Όταν ο server λάβει τα δεδομένα, ενεργοποιείται η συνάρτηση WinsockServer_DataArrival. Κατά τα γνωστά ελέγχεται το πρώτο ψηφίο, και μετά εξάγεται ο Αριθμός Μητρώου του φοιτητή, με βάση τον οποίον αναζητείται το Πιστοποιητικό του στη Βάση Δεδομένων. Αφού βρεθεί, αρχικά τα δεδομένα αποκρυπτογραφούνται με το ιδιωτικό κλειδί της Γραμματείας και κατόπιν επαληθεύεται η προέλευσή τους με την πιστοποίηση της ψηφιακής υπογραφής και επίσης ότι δεν υπέστησαν καμιά αλλοίωση κατά τη διαδρομή. Ο ορισμός και η αναλυτική περιγραφή της λειτουργίας των συναρτήσεων Decrypt_UOMPrKey() και επαλήθευσης Verify_St() γίνεται στο module MyFunctions.bas. Σημειώνεται ότι η επιβεβαίωση της μη αλλοίωσης των δεδομένων γίνεται με την νέα εξαγωγή της σύνοψης μηνύματος από τα δεδομένα και τη σύγκρισή της με την υπογεγραμμένη που λήφθηκε. Select Case identifier Case "$" ' Ακολουθούν μαθήματα '--- Αλλαγή του εικονιδίου της κεντρικής φόρμας ώστε να ενημερωθεί η Γραμματεία 'για την άφιξη εγγράφου, σε περίπτωση που η φόρμα είναι ελαχιστοποιημένη frmwelcome.icon = imgdocin.picture ' Εξαγωγή του Αριθμού Μητρώου. Αφαιρείται το σύμβολο "$" και 'μετά λαμβάνονται όλοι οι επόμενοι χαρακτήρες μέχρι το σύμβολο '"#" που διαχωρίζει τον Α.Μ. από τα υπόλοιπα δεδομένα strdata = Replace(strData, "$", "", 1, 1) strstid = Left(strData, InStr(strData, "#") - 1) ' Εύρεση του Πιστοποιητικού από τη Βάση Δεδομένων. Ο δρομέας 'βρίσκει την εγγραφή του πίνακα Students όπου το πεδίο StudentID 'είναι το ίδιο με τον Αριθμό Μητρώου που λήφθηκε, και από εκεί 'αντλεί τη θέση του Πιστοποιητικού 4

76 frmnewstudent!datastudents.recordset.findfirst "StudentID = '" & strstid & "'" strcertfile = frmnewstudent!datastudents.recordset.fields("certificate").value ' Αφαίρεση του Αριθμού μητρώου ώστε να μείνουν μόνο τα 'κρυπτογραφημένα δεδομένα strencrdata = Replace(strData, strstid & "#", "", 1, 1) 'Αποκρυπτογράφηση και επαλήθευση strdecryptedfile = Decrypt_UOMPrKey(strEncrData) strrawdata = Verify_St(strDecryptedFile, strcertfile) If strrawdata = "Verification failed" Then Else MsgBox strrawdata 'Αν η επαλήθευση γίνει επιτυχώς, η Βάση ενημερώνεται με το εξάμηνο, την 'ημερομηνία και τα επιλεγμένα μαθήματα strsemester = Left(strRawData, 1) strdate = Mid(strRawData, 2, 10) strselectedsubjects = Replace(strRawData, strsemester & strdate, "", 1, 1) DataDeclareSubj.Recordset.AddNew 'Προσθήκη νέας εγγραφής στον 'πίνακα SubjectsDeclare DataDeclareSubj.Recordset.Fields("Subjects")=strSelectedSubjects DataDeclareSubj.Recordset.Fields("Semester") = strsemester DataDeclareSubj.Recordset.Fields("Date") = strdate DataDeclareSubj.Recordset.Fields("StudentID") = strstid DataDeclareSubj.Recordset.Update 5

77 'Ενημέρωση του φοιτητή ότι η Δήλωση μαθημάτων έχει καταχωρηθεί 'επιτυχώς, αποστέλλοντας στον client το σύμβολο"#" WinsockServer(Index).SendData "#" 'Αύξηση κατά 1 του μετρητή των Δηλώσεων σε αναμονή στο 'αντίστοιχο πεδίο της κεντρικής φόρμας του server txtdeclcount.text = CStr(CSng(txtDeclCount.Text) + 1) End If Exit Sub 'Κώδικας για την περίπτωση εμφάνισης λάθους κατά την όλη διαδικασία. Αποστολή στον 'client του συμβόλου "$" ώστε να ενημερώσει τον φοιτητή για το σφάλμα AddErr: Debug.Print "error " MsgBox Err.Description WinsockServer(Index).SendData "$" Ο client λαμβάνει για άλλη μια φορά τα δεδομένα που του στέλνονται και ελέγχει τον πρώτο χαρακτήρα. Select Case identifier Case "#" 'Επιτυχής λήψη των μαθημάτων και επαλήθευση του αποστολέα intbtn = MsgBox("Τα επιλεγμένα μαθήματα αποθηκεύθηκαν στη Βάση Δεδομένων της Γραμματείας." & vbcrlf & "Εάν θέλεις να δεις τα υπογεγραμμένα και κρυπτογραφημένα δεδομένα που εστάλησαν πάτησε YES, αλλιώς πάτησε NO", vbyesno, "Αποστολή επιτυχής") 6

78 If intbtn = vbyes Then frmsignedencrypteddata.show 'Εμφάνιση της φόρμας όπου 'παρουσιάζονται δύο ειδικά πεδία κειμένου με την ιδιότητα να μπορούν 'να εμφανίζουν δυαδικά δεδομένα. Στο πρώτο από αυτά εμφανίζονται 'τα υπογεγραμμένα δεδομένα και στο δεύτερο τα κρυπτογραφημένα ElseIf intbtn = vbno Then Unload frmdeclaresubjects 'Με την επιλογή ΝΟ κλείνει και η φόρμα ' δήλωσης μαθημάτων End If Case "$" 'αποτυχία αποστολής της Δήλωσης MsgBox "Προσπαθήστε ξανά", vbcritical, "Αποτυχία αποστολής" Με τα μηνύματα αυτά κλείνει και ο κύκλος της δήλωσης μαθημάτων του φοιτητή Αιτήσεις Η διαδικασία υποβολής αίτησης είναι λίγο πιο απλή από προγραμματιστική άποψη. Με το πλήκτρο Αίτηση ενεργοποιείται η συνάρτηση cmdapplication_click() και στέλνεται στον server ειδοποίηση ("#") ώστε να επιστραφούν στον client τα στοιχεία του φοιτητή και να εμφανιστούν στη φόρμα αίτησης, διαδικασία που έχει ήδη περιγραφεί. Επίσης ανοίγει η φόρμα Αίτησης WinsockClient.SendData "#" & strstid frmapplication.show 7

79 Με το άνοιγμα της φόρμας ο φοιτητής καλείται να επιλέξει το εξάμηνο φοίτησης, να συμπληρώσει την ημερομηνία ορκωμοσίας του αν υπάρχει, να επιλέξει το είδος της βεβαίωσης που επιθυμεί τσεκάροντάς την, να την περιγράψει αν χρειάζεται στο αντίστοιχο πεδίο, και να ελέγξει την ημερομηνία που επιστρέφει το σύστημα. Τότε η αίτηση είναι έτοιμη για αποστολή, και πατώντας το κουμπί Υπογραφή και αποστολή δρομολογούνται οι παρακάτω ενέργειες: Αρχικά ελέγχεται αν έχει επιλεγεί εξάμηνο και κάποιο είδος αίτησης, και αν έχουν συμπληρωθεί σωστά οι ημερομηνίες. Αν κάποιο δεν έχει γίνει σωστά, εμφανίζεται προειδοποιητικό μήνυμα, αλλιώς το πρόγραμμα συνεχίζει κανονικά. Ελέγχεται κάθε ένα από τα checkbox controls των ειδών των αιτήσεων και όποιο έχει επιλεγεί προστίθεται η ονομασία του (το είδος της αίτησης) στο αλφαριθμητικό strdoctype, μαζί με τον χαρακτήρα αλλαγής γραμμής vbcrlf για μορφοποίησή τους όταν εμφανιστούν στη Γραμματεία. Ακολούθως, το σύνολο των δεδομένων υπογράφεται ψηφιακά και κρυπτογραφείται με τρόπο ανάλογο με αυτόν που ακολουθείται κατά τη δήλωση μαθημάτων. Κατόπιν τα δεδομένα στέλνονται με το σύμβολο να προηγείται ώστε να ενημερωθεί ο server πως ό,τι ακολουθεί είναι η αίτηση του φοιτητή, και επίσης αποστέλλεται και ο Αριθμός μητρώου του φοιτητή που ισχυρίζεται ότι τα έστειλε, ώστε με βάση αυτόν να αναζητηθεί το αντίστοιχο δημόσιο κλειδί για τον έλεγχο της υπογραφής. If cmbsem.text <> "" Then If (Len(txtGradDate.Text) = 10 And Mid(strGradDate, 3, 1) = "/" And Mid(strGradDate, 6, 1) = "/") Or txtgraddate.text = "-" Then If checkdate(txtdate.text) Then ' Λήψη των βεβαιώσεων που επιλέχθηκαν For i = 1 To 5 If arrcheck(i).value = 1 Then 8

80 strdoctype = strdoctype & vbcrlf & arrcheck(i).caption blnchecked = True End If Next i If blnchecked = False Then 'Έξοδος, στην περίπτωση που δεν 'επιλέχθηκε είδος βεβαίωσης MsgBox "Επίλεξε κάποια αίτηση βρε παιδί μου...", vbexclamation, "Τι είδους Αίτηση;" Exit Sub End If 'Τα δεδομένα για αποστολή (Εξάμηνο + ημερομηνία + ημερομηνία 'ορκωμοσίας + είδη βεβαιώσεων ) strdatatosend = cmbsem.text & "$" & txtdate.text & "$" & txtgraddate.text & "$" & strdoctype & vbcrlf & txtapp.text 'Υπογραφή των δεδομένων strsigneddata = SignData_St(strdatatoSend) strencrypteddata = Encrypt_UOMPubKey(strSignedData) ' Αποστολή τους frmwelcomest!winsockclient.senddata "@" & frmupdatestdata!lblstudentid.caption & "#" & strencrypteddata End If Else MsgBox "Αν δεν έχεις ορκιστεί ακόμα μπορείς να συμπληρώσεις'-'," & vbcrlf & " αλλιώς η ημερομηνία πρέπει να είναι ρεαλιστική και να έχει τη μορφή ΗΗ/ΜΜ/ΕΕΕΕ", vbexclamation, "Λάθος ημερομηνία" End If Else End If End Sub MsgBox "Σε ποιο εξάμηνο είσαι?", vbexclamation, "Εξάμηνο;" 9

81 Όταν τα δεδομένα φτάσουν στον server γίνεται ο κλασσικός έλεγχος για το σύμβολο που προηγείται, και ακολουθεί η αποκρυπτογράφηση των δεδομένων, η επαλήθευση του αποστολέα τους, η ενημέρωση του πίνακα Applications της Βάσης Δεδομένων με την εισερχόμενη Αίτηση και του πίνακα Students με την ημερομηνία ορκωμοσίας, και η αποστολή στον client ειδοποίησης για το αποτέλεσμα της όλης διαδικασίας Select Case identifier Case ' Λήψη αίτησης '--- Αλλαγή του εικονιδίου της κεντρικής φόρμας ώστε να ενημερωθεί η Γραμματεία 'για την άφιξη εγγράφου, σε περίπτωση που η φόρμα είναι ελαχιστοποιημένη frmwelcome.icon = imgdocin.picture ' Εξαγωγή του Αριθμού Μητρώου. Αφαιρείται το σύμβολο "@" και ' μετά λαμβάνονται όλοι οι επόμενοι χαρακτήρες μέχρι το σύμβολο '"#" που διαχωρίζει τον Α.Μ. από τα υπόλοιπα δεδομένα strdata = Replace(strData, "@", "", 1, 1) strstid = Left(strData, InStr(strData, "#") - 1) ' Αφαίρεση του Αριθμού μητρώου ώστε να μείνουν μόνο τα 'κρυπτογραφημένα δεδομένα strencrdata = Replace(strData, strstid & "#", "", 1, 1) ' Εύρεση του Πιστοποιητικού από τη Βάση Δεδομένων. Ο δρομέας 'βρίσκει την εγγραφή του πίνακα Applications όπου το πεδίο StudentID 'είναι το ίδιο με τον Αριθμό Μητρώου που λήφθηκε, και από εκεί 'αντλεί τη θέση του πιστοποιητικού frmnewstudent!datastudents.recordset.findfirst "StudentID='" & strstid & "'" strcertfile=frmnewstudent!datastudents.recordset.fields("certificate").value 0

82 'Αποκρυπτογράφηση και επαλήθευση του αποστολέα strdecryptedfile = Decrypt_UOMPrKey(strEncrData) strrawdata = Verify_St(strDecryptedFile, strcertfile) If strrawdata = "Verification failed" Then Else MsgBox strrawdata 'Αν η επαλήθευση γίνει επιτυχώς, το αλφαριθμητικό με τα δεδομένα διασπάται στα 'εξ ών συνετέθη και η Βάση ενημερώνεται με το εξάμηνο, την ημερομηνία, την 'ημερομηνία ορκωμοσίας και το περιεχόμενο της Αίτησης arrappdata = Split(strRawData, "$") strsemester = arrappdata(0) strdate = arrappdata(1) strgraduationdate = arrappdata(2) strapplication = arrappdata(3) DataApplications.Recordset.AddNew ' Προσθήκη νέας εγγραφής στον 'πίνακα Applications, με τη βοήθεια του control 'DataApplications που συνδέεται με αυτόν DataApplications.Recordset.Fields("Application") =strapplication DataApplications.Recordset.Fields("Semester") = strsemester DataApplications.Recordset.Fields("Date") = strdate DataApplications.Recordset.Fields("StudentID") = strstid DataApplications.Recordset.Update 'Προσθήκη της ημερομηνίας ορκωμοσίας στον πίνακα Students μέσω του control 'DataStudents - ο δρομέας δείχνει από πριν (αναζήτηση πιστοποιητικού) τη 'σωστή εγγραφή του φοιτητή frmnewstudent!datastudents.recordset.edit 1

83 frmnewstudent!datastudents.recordset.fields("graduationdate") = frmnewstudent!datastudents.recordset.update strgraduationdate 'Ενημέρωση του φοιτητή ότι η Δήλωση μαθημάτων έχει καταχωρηθεί 'επιτυχώς, αποστέλλοντας στον client το σύμβολο "&" WinsockServer(Index).SendData "&" 'Αύξηση κατά 1 του μετρητή των Αιτήσεων σε αναμονή στο 'αντίστοιχο πεδίο της κεντρικής φόρμας του server txtappcount.text = CStr(CSng(txtAppCount.Text) + 1) End If Σε περίπτωση σφάλματος κατά τη διάρκεια της όλης διαδικασίας το πρόγραμμα οδηγείται στο σημείο AddErr που περιγράφηκε και για τις δηλώσεις μαθημάτων και αποστέλλεται στον client το συμβόλο "$" ώστε να ενημερωθεί ο φοιτητής για το σφάλμα Ο client λαμβάνει για άλλη μια φορά τα δεδομένα που του στέλνονται και ελέγχει τον πρώτο χαρακτήρα. Select Case identifier Case "&" 'Επιτυχής λήψη της αίτησης και επαλήθευση του αποστολέα intbtn = MsgBox("Η αίτηση αποθηκεύθηκε στη Βάση Δεδομένων της Γραμματείας." & vbcrlf & "Εάν θέλεις να δεις τα υπογεγραμμένα και κρυπτογραφημένα δεδομένα που εστάλησαν πάτησε YES, αλλιώς πάτησε NO", vbyesno, "Αποστολή επιτυχής") 2

84 If intbtn = vbyes Then frmsignedencrypteddata.show 'Εμφάνιση της φόρμας όπου παρουσιάζονται δύο 'ειδικά πεδία κειμένου με την ιδιότητα να μπορούν να εμφανίζουν 'δυαδικά δεδομένα. Στο πρώτο από αυτά εμφανίζονται τα 'υπογεγραμμένα δεδομένα και στο δεύτερο τα κρυπτογραφημένα ElseIf intbtn = vbno Then Unload frmdeclaresubjects 'Με την επιλογή ΝΟ κλείνει και η φόρμα αίτησης End If Case "$" 'αποτυχία αποστολής της Δήλωσης MsgBox "Παρουσιάστηκε σφάλμα κατά την αποστολή " & vbcrlf & "Προσπαθήστε ξανά", vbcritical, " Αποτυχία αποστολής " Με τα μηνύματα αυτά κλείνει και ο κύκλος της αίτησης φοιτητή Αλλαγή Στοιχείων φοιτητή Ως γνωστόν, το πρόγραμμα δίνει τη δυνατότητα στον φοιτητή να αλλάξει και τα στοιχεία επικοινωνίας του σε περίπτωση μεταβολής τους. Με άλλα λόγια του παρέχεται μερική πρόσβαση στη βάση δεδομένων της Γραμματείας, χωρίς βέβαια να μπορεί να δει στοιχεία άλλων φοιτητών. Πατώντας το κουμπί Αλλαγή στοιχείων της κεντρικής φόρμας του client ενεργοποιείται η συνάρτηση cmdupdatestdata_click. Αρχικά αποστέλλεται σήμα στον server για να επιστραφούν τα στοιχεία με τρόπο που έχει ήδη περιγραφεί, και κατόπιν εμφανίζεται η αντίστοιχη φόρμα WinsockClient.SendData "#" & strstid frmupdatestdata.show 3

85 Εάν τα στοιχεία του φοιτητή δεν έχουν αλλάξει, τότε πατώντας το κουμπί Έξοδος χωρίς αλλαγές ενεργοποιείται η συνάρτηση cmdexit_click() και η φόρμα κλείνει Private Sub cmdexit_click() End Sub Unload Me Αλλιώς, πατώντας το κουμπί Υπογραφή και αποστολή ενεργοποιείται η συνάρτηση cmdsignsendstdata_click και έχουμε την λήψη των δεδομένων που μας ενδιαφέρουν ( , τηλέφωνο 1, τηλέφωνο 2, Διεύθυνση) από τα αντίστοιχα πεδία της φόρμας. Ακολουθεί η αποθήκευσή τους στη μεταβλητή strdatatosend, διαχωριζόμενα με το σύμβολο "$". Κατόπιν τα δεδομένα υπογράφονται και κρυπτογραφούνται, και τέλος αποστέλλονται με το πρόθεμα "*" που ενημερώνει τον server ότι ακολουθούν τα στοιχεία του φοιτητή. Επίσης αποστέλλεται και ο Αριθμός Μητρώου του φοιτητή strdatatosend = txt .text & "$" & txttel1.text & "$" & txttel2.text & "$" & txtaddress.text strsigneddata = SignData_St(strdatatoSend) strencrypteddata = Encrypt_UOMPubKey(strSignedData) frmwelcomest!winsockclient.senddata "*" & frmupdatestdata!lblstudentid.caption & "#" & strencrypteddata Ο server λαμβάνει τα δεδομένα και ενεργοποιεί κατά τα γνωστά τη συνάρτηση WinsockServer_DataArrival, ελέγχοντας τον πρώτο χαρακτήρα των εισερχομένων. Αφού διαπιστώσει ότι πρόκειται για δεδομένα φοιτητή, τα αποκρυπτογραφεί με το ιδιωτικό κλειδί της Γραμματείας και επαληθεύει τον αποστολέα τους με βάση το πιστοποιητικό του. Αν όλα πάνε καλά ενημερώνει τον πίνακα Students με τα στοιχεία που λήφθηκαν και αποστέλλει στον client ειδοποίηση πως η διαδικασία ενημέρωσης ολοκληρώθηκε με επιτυχία, αλλιώς του στέλνει μήνυμα λάθους 4

86 Select Case identifier Case "*" 'Λήψη στοιχείων φοιτητή ' Εξαγωγή του Αριθμού Μητρώου strdata = Replace(strData, "*", "", 1, 1) strstid = Left(strData, InStr(strData, "#") - 1) ' Αφαίρεση του Αριθμού μητρώου ώστε να μείνουν μόνο τα 'κρυπτογραφημένα δεδομένα strencrdata = Replace(strData, strstid & "#", "", 1, 1) ' Εύρεση του Πιστοποιητικού από τη Βάση Δεδομένων frmnewstudent!datastudents.recordset.findfirst "StudentID='" & strstid & "'" strcertfile=frmnewstudent!datastudents.recordset.fields("certificate").value ' Αποκρυπτογράφηση και επαλήθευση του αποστολέα strdecryptedfile = Decrypt_UOMPrKey(strEncrData) strrawdata = Verify_St(strDecryptedFile, strcertfile) If strrawdata = "Verification failed" Then Else MsgBox strrawdata 'Αν η επαλήθευση γίνει επιτυχώς, το αλφαριθμητικό με τα στοιχεία διασπάται στα 'εξ ών συνετέθη και η Βάση ενημερώνεται με το , το τηλέφωνο1, το 'τηλέφωνο2, και τέλος τη διεύθυνση arrstdata = Split(strRawData, "$") 5

87 str = arrstdata(0) strtelephone1 = arrstdata(1) strtelephone2 = arrstdata(2) straddress = arrstdata(3) 'Προσθήκη των στοιχείων στον πίνακα Students μέσω του control 'DataStudents που συνδέεται με αυτόν frmnewstudent!datastudents.recordset.edit frmnewstudent!datastudents.recordset.fields(" ") = str frmnewstudent!datastudents.recordset.fields("telephone1") = strtelephone1 frmnewstudent!datastudents.recordset.fields("telephone2") = strtelephone2 frmnewstudent!datastudents.recordset.fields("address") = straddress frmnewstudent!datastudents.recordset.update 'Ενημέρωση του φοιτητή ότι η Δήλωση μαθημάτων έχει καταχωρηθεί 'επιτυχώς, αποστέλλοντας στον client το σύμβολο "%" Exit Sub WinsockServer(Index).SendData "%" End If Σε περίπτωση σφάλματος κατά τη διάρκεια της όλης διαδικασίας το πρόγραμμα οδηγείται στο σημείο AddErr που περιγράφηκε και για τις δηλώσεις μαθημάτων και αποστέλλεται στον client το συμβόλο "$" ώστε να ενημερωθεί ο φοιτητής για το σφάλμα Ο client λαμβάνει για άλλη μια φορά τα δεδομένα που του στέλνονται και ελέγχει τον πρώτο χαρακτήρα. Select Case identifier 6

88 Case "%" 'Επιτυχής λήψη των στοιχείων και επαλήθευση του αποστολέα intbtn = MsgBox("Τα στοιχεία αποθηκεύθηκαν στη Βάση Δεδομένων της Γραμματείας." & vbcrlf & "Εάν θέλεις να δεις τα υπογεγραμμένα και κρυπτογραφημένα δεδομένα που εστάλησαν πάτησε YES, αλλιώς πάτησε NO", vbyesno, "Αποστολή επιτυχής") If intbtn = vbyes Then frmsignedencrypteddata.show 'Εμφάνιση της φόρμας όπου 'παρουσιάζονται δύο ειδικά πεδία κειμένου με την ιδιότητα να μπορούν 'να εμφανίζουν δυαδικά δεδομένα. Στο πρώτο από αυτά εμφανίζονται 'τα υπογεγραμμένα δεδομένα και στο δεύτερο τα κρυπτογραφημένα ElseIf intbtn = vbno Then Unload frmdeclaresubjects 'Με την επιλογή ΝΟ κλείνει και η φόρμα ' αλλαγής στοιχείων End If intok = MsgBox(" Η αποστολή στέφθηκε με επιτυχία" & vbcrlf & "", vbinformation, "Αποστολή επιτυχής.") If intok = vbok Then Unload frmdeclaresubjects 'Με το κλείσιμο του μηνύματος κλείνει 'και η φόρμα End If Case "$" 'αποτυχία αποθήκευσης των στοιχείων MsgBox "Kρίμα! " & vbcrlf & "Προσπαθήστε ξανά.'", vbcritical, "Αποτυχία αποστολής" Με τα μηνύματα αυτά κλείνει και ο κύκλος της αλλαγής στοιχείων και μαζί με αυτόν και οι δυνατότητες του προγράμματος του φοιτητή. 7

89 3.2.8 Διαχείριση Εισερχομένων Τώρα όλα αυτά που έχει αποστείλει ο φοιτητής βρίσκονται στη Βάση Δεδομένων της Γραμματείας. Σειρά έχει η εμφάνισή τους στην γραμματέα με τέτοιο τρόπο, ώστε να μην χαθεί ή παραμεληθεί κανένα από τα εισερχόμενα έγγραφα. Έχει ήδη αναφερθεί ότι κάθε φορά που μία αίτηση ή δήλωση καταφθάνει στον server, αυξάνεται κατά 1 ο μετρητής τους στην κεντρική φόρμα του προγράμματος της Γραμματείας και αλλάζει το εικονίδιο της φόρμας. Εάν υπάρχουν εισερχόμενα, με το κουμπί Διαχείριση εισερχομένων ανοίγει η ομώνυμη φόρμα, αφού πρώτα προετοιμαστεί κατάλληλα: ο αριθμός των αιτήσεων και δηλώσεων σε αναμονή που εμφανίζονται στα αντίστοιχα πεδία κειμένου της κεντρικής φόρμας αποθηκεύονται στις δημόσιες μεταβλητές strappwait και strdeclwait, για να χρησιμοποιηθούν σε λίγο από τις συναρτήσεις της φόρμας διαχείρισης εισερχομένων. Επίσης ξαναϋπολογίζεται ο πίνακας εγγράφων σε αναμονή σε περίπτωση που έχουν έρθει νέα έγγραφα από την προηγούμενη φορά που άνοιξε η φόρμα, και ενεργοποιείται το αντίστοιχο κουμπί Διεκπεραιώθηκε της φόρμας, για την περίπτωση που ήταν απενεργοποιημένο εάν κατά το προηγούμενο άνοιγμα της φόρμας δεν υπήρχαν έγγραφα σε εκκρεμότητα strappwait = txtappcount.text strdeclwait = txtdeclcount.text If CSng(strAppWait) > 0 Then 'Περίπτωση που υπάρχουν αιτήσεις σε αναμονή frmmanageincomingdocs!dataappwait.refresh frmmanageincomingdocs!cmdappprocessed.enabled = True End If If CSng(strDeclWait) > 0 Then 'Περίπτωση που υπάρχουν δηλώσεις σε αναμονή frmmanageincomingdocs!datasubjdeclwait.refresh frmmanageincomingdocs!cmdprocessedsubjdecl.enabled = True End If 8

90 frmmanageincomingdocs.show Κατά το άνοιγμα της φόρμας καλείται η συνάρτηση Form_Load(), και δημιουργεί το σύνολο εγγραφών με τις αιτήσεις σε αναμονή (το αντιστοιχεί στο control DataAppWait) και το σύνολο των δηλώσεων σε αναμονή (το οποίο αντιστοιχείται στο control DataSubjDeclWait). Τα σύνολα δημιουργούνται με τη βοήθεια της SQL, επιλέγοντας από τους πίνακες Applications και SubjectDeclaration εκείνα τα έγγραφα που στο πεδίο Processed έχουν την τιμή False (η default τιμή κατά την αποθήκευση ενός νεοεισερχόμενου εγγράφου) DataAppWait.RecordSource="SELECT * FROM Applications WHERE Processed =FALSE" DataAppWait.Refresh DataSubjDeclWait.RecordSource = "SELECT * FROM SubjectDeclaration WHERE DataSubjDeclWait.Refresh Processed = FALSE" [Στην πραγματικότητα η συνάρτηση αυτή καλείται μόλις ανοίξει η κεντρική φόρμα του προγράμματος server ώστε να δημιουργηθούν τα σύνολα αυτά, γιατί χρειάζεται να γνωρίζει τον αριθμό των εγγράφων σε εκκρεμότητα (δηλαδή τον αριθμό των εγγραφών των συνόλων), ώστε να τα αναγράψει στα αντίστοιχα πεδία της κεντρικής φόρμας. Γι αυτό άλλωστε κατά το πάτημα του κουμπιού Διαχείριση εισερχομένων έχουμε τον επαναϋπολογισμό (Refresh) των συνόλων αυτών] Αφού ανοίξει η φόρμα, η Γραμματεία έχει δύο δυνατότητες που μπορούν να ενεργοποιήσουν τον κώδικα πίσω από τη φόρμα. Η μία είναι να κινηθεί ανάμεσα στις εγγραφές χρησιμοποιώντας τα βελάκια στο κάτω μέρος της φόρμας, και η άλλη να πατήσει κάποιο από τα δυο κουμπιά Διεκπεραιώθηκε. 9

91 Εάν πατήσει κάποιο από τα βελάκια του συνόλου των αιτήσεων, θα ενεργοποιηθεί η συνάρτηση DataAppWait_Reposition(), λόγω της μετακίνησης του δρομέα στο εν λόγω σύνολο. Αρχικά θα ελεγχεί ο αριθμός των εγγραφών. Εάν είναι 0, τότε στο control της φόρμας θα εμφανιστεί η πληροφορία «0 Αιτήσεις», αλλιώς θα εμφανιστεί ο αύξων αριθμός της αίτησης και το πλήθος των εγγραφών (πχ Αίτηση 2 από 6). Ο αύξων αριθμός της αίτησης είναι στην ουσία η θέση του δρομέα μέσα στον πίνακα και επιστρέφεται από την ιδιότητα.absoluteposition του συνόλου (Recordset), ενώ το πλήθος των εγγραφών λαμβάνεται από το αντίστοιχο πεδίο της κεντρικής φόρμας του server (αιτήσεις σε αναμονή) If DataAppWait.Recordset.RecordCount = 0 Then DataAppWait.Caption = "0 Αιτήσεις" Else DataAppWait.Caption = "Αίτηση " & CStr(DataAppWait.Recordset.AbsolutePosition + 1) & " από " & strappwait End If Αυτό που θα ακολουθούσε λογικά ήταν η δημιουργία ενός join μεταξύ των πινάκων Applications και Students και σύνδεσή του με το control DataAppWait, ώστε μαζί με κάθε αίτηση να εμφανίζονται και τα στοιχεία του φοιτητή που την έχει υποβάλλει. Δυστυχώς όμως στην Visual Basic τα πεδία που εμφανίζονται στην φόρμα δεν μπορούν να συνδεθούν με πεδία πίνακα που δημιουργείται κατά το run-time. Συνδέονται μόνο με πεδία υπαρκτών πινάκων κατά το design-time. Επομένως για την ταυτόχρονη εμφάνιση των αιτήσεων και των στοιχείων του φοιτητή ακολουθείται η εξής πρακτική: το control DataAppWait έχει συνδεθεί με τον πίνακα Applications, ώστε να εμφανίζονται στη φόρμα κατευθείαν οι πληροφορίες σχετικά με την αίτηση. Επίσης στη φόρμα περιλαμβάνεται και μία ετικέτα (lblstudentid) που συνδέεται με το πεδίο StudentID του πίνακα Applications η οποία δεν είναι ορατή στον χρήστη και θα χρησιμεύει ως σύνδεση με τον πίνακα Students. Κάθε φορά που εμφανίζονται τα στοιχεία μιας αίτησης στη φόρμα, γίνεται αναζήτηση στον πίνακα Students του φοιτητή με αριθμό Μητρώου αυτόν που εμφανίζεται στην προαναφερθείσα 0

92 ετικέτα. Όταν βρεθεί, ενημερώνονται τα πεδία της φόρμας όνομα, επώνυμο, πατρώνυμο και ημερομηνία ορκωμοσίας με τις τιμές των αντίστοιχων πεδίων της εγγραφής του συγκεκριμένου φοιτητή. strstudentid = lblstudentid.caption If strstudentid <> "" Then ' Αλλιώς εμφανίζονται τα στοιχεία της πρώτης εγγραφής 'φοιτητή του πίνακα των φοιτητών (περίπτωση που δεν υπάρχουν αιτήσεις) frmnewstudent!datastudents.recordset.findfirst "StudentID = '" & strstudentid & "'" lblname.caption=frmnewstudent!datastudents.recordset.fields("name").value lblsurname.caption = frmnewstudent!datastudents.recordset.fields("surname").value lblfathersname.caption = frmnewstudent!datastudents.recordset.fields("fathersname").value lblgraddate.caption = frmnewstudent!datastudents.recordset.fields("graduationdate").value Else 'Αν δεν υπάρχουν αιτήσεις cmdappprocessed.enabled = False ' απενεργοποιείται το κουμπί Διεκπεραιώθηκε 'γιατί αν πατιόταν θα έβγαζε λάθος lblthess.visible = False ' εξαφανίζεται η ετικέτα Θεσσαλονίκη που 'προηγείται της ημερομηνίας της αίτησης End If Αντίστοιχες ενέργειες έχουμε και όταν πατηθούν τα βελάκια του control DataSubjDeclWait που αντιπροσωπεύει τις δηλώσεις σε αναμονή. Τότε ενεργοποιείται η συνάρτηση DataSubjDeclWait_Reposition() και έχουμε πάλι την εμφάνιση των πληροφοριών σχετικά με το πλήθος των δηλώσεων και τον αύξων αριθμό αυτής που εμφανίζεται τη δεδομένη στιγμή, καθώς και τις ενέργειες για την εύρεση των στοιχείων του φοιτητή που υπέβαλε τη δήλωση. 1

93 If DataSubjDeclWait.Recordset.RecordCount = 0 Then DataSubjDeclWait.Caption = "0 Δηλώσεις" Else DataSubjDeclWait.Caption = "Δήλωση " & CStr(DataSubjDeclWait.Recordset.AbsolutePosition + 1) & " από " & strdeclwait End If strstudentidd = lblstudentidd.caption If strstudentidd <> "" Then frmnewstudent!datastudents.recordset.findfirst "StudentID = '" & strstudentidd & "'" lblnamed.caption = frmnewstudent!datastudents.recordset.fields("name").value lblsurnamed.caption = frmnewstudent!datastudents.recordset.fields("surname").value lblfathersnamed.caption = frmnewstudent!datastudents.recordset.fields("fathersname").value Else cmdprocessedsubjdecl.enabled = False lblthessd.visible = False End If Να σημειωθεί ότι αυτές οι συναρτήσεις ενεργοποιούνται για πρώτη φορά με το άνοιγμα της κεντρικής φόρμας του προγράμματος server, γιατί όταν ζητείται το πλήθος των εγγραφών των αιτήσεων και δηλώσεων σε αναμονή ο δρομέας μετακινείται, οπότε με την αλλαγή θέσης του ενεργοποιεί τις συναρτήσεις που μόλις περιγράφτηκαν. Αφού βαρεθεί να πηγαίνει μπρος πίσω στις αιτήσεις με τα βελάκια, η γραμματέας αποφασίζει πως ήρθε η ώρα να αρχίσει να τις διεκπεραιώνει κιόλας. Κάθε φορά λοιπόν που δρομολογεί μία αίτηση που έχει μπροστά της, πατώντας το κουμπί Διεκπεραιώθηκε ενημερώνει τη βάση για αυτή της την ενέργεια ώστε να μην ξαναεμφανιστεί ως 2

94 εκκρεμούσα. Η συνάρτηση που ενεργοποιείται είναι η cmdappprocessed_click() η οποία καταχωρεί την τιμή True στο πεδίο Processed της τρέχουσας αίτησης και διαχειρίζεται την περίπτωση που δεν υπάρχουν άλλες αιτήσεις προς διεκπεραίωση DataAppWait.Recordset.Edit DataAppWait.Recordset.Fields("Processed") = True DataAppWait.Recordset.Update strappwait = CStr(CSng(strAppWait) - 1) 'Μείωση των εν αναμονή αιτήσεων κατά 1 'Ενημέρωση της Γραμματείας για την επιτυχή έκβαση της ενέργειας strpressed = MsgBox("Καταχωρήθηκε ως διεκπεραιωμένη, οπότε εσύ έχεις την ευθύνη από εδώ και πέρα", vbinformation, "Καταχωρήθηκε") 'όταν η γραμματέας πατήσει το ΟΚ του πλαισίου διαλόγου ξαναϋπολογίζεται το σύνολο των αιτήσεων σε εκκρεμότητα και ελέγχεται εάν έχουν μείνει άλλες If strpressed = vbok Then DataAppWait.Refresh count1 = DataAppWait.Recordset.RecordCount 'σε συνδιασμό με την μέθοδο 'DataAppWait.Recordset.MoveLast επιστρέφει τον αριθμό των 'εγγραφών αλλά ταυτόχρονα μετακινεί τον δρομέα στο τέλος, κάτι 'ανεπιθύμητο. Μόνη της επιστρέφει 1 εάν υπάρχουν και 'άλλες εγγραφές και 0 εάν όχι Εάν δεν υπάρχουν άλλες εγγραφές σβήνεται ό,τι υπάρχει στις ετικέτες των στοιχείων του φοιτητή ώστε να μείνουν κενές, εξαφανίζεται η ετικέτα Θεσσαλονίκη και απενεργοποιείται το κουμπί Διεκπεραιώθηκε If count1 = 0 Then lblname.caption = "" lblsurname.caption = "" 3

95 lblfathersname.caption = "" lblsema.caption = "" lblgraddate.caption = "" lblthess.visible = False cmdappprocessed.enabled = False End If End If Ανάλογες ενέργειες έχουμε και με το πάτημα του κουμπιού Διεκπεραιώθηκε των Δηλώσεων μαθημάτων, οπότε ενεργοποιείται η συνάρτηση cmdprocessedsubjdecl_click(). Όταν η γραμματέας κλείσει τη φόρμα ενεργοποιεί τη συνάρτηση Form_Unload(). Εδώ περιλαμβάνονται ενέργειες για την εύρεση του αριθμού των αιτήσεων και δηλώσεων σε αναμονή, ώστε να ενημερωθούν τα αντίστοιχα πεδία στην κεντρική φόρμα 'Επαναϋπολογισμός των δύο συνόλων για την περίπτωση που νέα έγγραφα ήρθαν ενώ η 'φόρμα ήταν ανοιχτή και το κουμπί Διεκπεραιώθηκε (το οποίο προκαλεί επίσης ανανέωση 'του συνόλου) δεν είχε πατηθεί για αρκετό χρονικό διάστημα DataAppWait.Refresh DataSubjDeclWait.Refresh 'Εάν δεν υπάρχουν εγγραφές τότε οι μέθοδοι.movelast και MoveFirst βγάζουν λάθος, 'οπότε παίρνουμε δύο περιπτώσεις If DataAppWait.Recordset.RecordCount = 0 Then count1 = 0 Else DataAppWait.Recordset.MoveLast count1 = DataAppWait.Recordset.RecordCount DataAppWait.Recordset.MoveFirst End If 4

96 If DataSubjDeclWait.Recordset.RecordCount = 0 Then count2 = 0 Else DataSubjDeclWait.Recordset.MoveLast count2 = DataSubjDeclWait.Recordset.RecordCount DataSubjDeclWait.Recordset.MoveFirst End If 'εμφάνιση του πλήθους που βρήκαμε, στα αντίστοιχα πεδία της κεντρικής φόρμας frmwelcome!txtappcount.text = CStr(count1) frmwelcome!txtdeclcount.text = CStr(count2) ' Εάν έχουν διεκπεραιωθει όλα τα έγγραφα, αλλάζουμε το εικονίδιο της κεντρικής φόρμας και το επαναφέρουμε στην αρχική του κατάσταση If (count1 + count2 = 0) Then frmwelcome.icon = frmwelcome!imgnormal.picture End If Εδώ ολοκληρώνονται και οι ενέργειες του προγράμματος server που αφορούν στη διαχείριση εισερχόμενων εγγράφων. Τα δεδομένα του φοιτητή και τα διάφορα έγγραφα είναι αποθηκευμένα στη Βάση Δεδομένων, αλλά χρειάζεται και ένας τρόπος ώστε να έχει η Γραμματεία πρόσβαση σε αυτά σε περίπτωση που χρειαστεί. Αυτό υλοποιείται στις φόρμες Αναζήτηση φοιτητή και Αιτήσεις και δηλώσεις μαθημάτων διεκπεραιωμένες 5

97 3.2.9 Αναζήτηση φοιτητή Πατώντας το κουμπί Αναζήτηση στη βάση δεδομένων -> Φοιτητές εμφανίζεται η αντίστοιχη φόρμα και ενεργοποιείται η εντολή Form_Load(), η οποία αρχικά μετράει τους φοιτητές και συνδέει το control DataFindStudent με τον πίνακα Students 'Για το μέτρημα των εγγραφών χρησιμοποιείται το control DataStudents της φόρμας frmnewstudent και όχι αυτό της τρέχουσας φόρμας, γιατί δεν προλαβαίνει να συνδεθεί με τη Βάση και εμφανίζει λάθος frmnewstudent!datastudents.recordset.movelast strnumresults = CStr(frmNewStudent!DataStudents.Recordset.RecordCount) frmnewstudent!datastudents.recordset.movefirst 'Ανάθεση του πίνακα Students στο control DataFindStudent, για την περίπτωση που η 'φόρμα είχε ανοίξει ξανά στο παρελθόν για την εύρεση κάποιου φοιτητή, οπότε το σύνολο 'εγγραφών του control DataFindStudent περιείχε μόνο αυτόν τον φοιτητή DataFindStudent.RecordSource = "Students" Κάθε φορά που μετακινείται ο δρομέας στο σύνολο εγγραφών του control DataFindStudent έχουμε κλήση της συνάρτησης DataFindStudent_Reposition() η οποία χρησιμεύει απλώς για την αναγραφή της πληροφορίας του αύξοντος αριθμού του τρέχοντος φοιτητή επί του συνόλου των αποτελεσμάτων της αναζήτησης DataFindStudent.Caption = "Εγγραφή " & CStr(DataFindStudent.Recordset.AbsolutePosition + 1) & " από" & strnumresults Όταν τεθούν τα κριτήρια για την εύρεση του φοιτητή και πατηθεί το κουμπί Εύρεση καλείται η συνάρτηση cmdfindstudent_click() η οποία διενεργεί μια αναζήτηση στο σύνολο 6

98 εγγραφών του control DataFindStudent με τη βοήθεια ενός ερωτήματος SQL. Αναζητείται ο φοιτητής του οποίου τα στοιχεία ξεκινάνε από τα γράμματα που έχουν συμπληρωθεί στα αντίστοιχα πεδία, ενώ εάν ένα κριτήριο αναζήτησης αφηθεί κενό, ισοδυναμεί με το να ξεκινάει από οποιοδήποτε χαρακτήρα (σύμβολο *) DataFindStudent.RecordSource = "SELECT * FROM Students WHERE (Name LIKE '" & txtnamef.text & "*' AND Surname LIKE '" & txtsurnamef.text & "*' AND StudentID LIKE '" & txtstudentidf.text & "*' AND LIKE '" & txt f.text & "*' AND GraduationDate LIKE '" & txtgraddatef.text & "*');" DataFindStudent.Refresh 'Εύρεση του αριθμού των εγγραφών που επέστρεψε η αναζήτηση If DataFindStudent.Recordset.RecordCount = 0 Then DataFindStudent.Caption = "0 Εγγραφές" MsgBox "Δεν υπάρχει φοιτητής με αυτά τα κριτήρια αναζήτησης", 64, "Ζονκ" Exit Sub Else DataFindStudent.Recordset.MoveLast strnumresults = CStr(DataFindStudent.Recordset.RecordCount) DataFindStudent.Recordset.MoveFirst End If Μιας που τα πεδία της φόρμας που εμφανίζουν τα στοιχεία του φοιτητή είναι συνδεδεμένα με το control DataFindStudent, θα εμφανιστεί η πρώτη εγγραφή που περιλαμβάνεται στα αποτελέσματα της αναζήτησης. Ταυτόχρονα, με την τελευταία κλήση της μεθόδου.movefirst είχαμε μετακίνηση του δρομέα στο σύνολο της αναζήτησης οπότε θα κληθεί ξανά η συνάρτηση DataFindStudent_Reposition(), εμφανίζοντας τις πληροφορίες σχετικά με τη θέση της τρέχουσας εγγραφής και το πλήθος των εγγραφών του συνόλου Τέλος, με το πάτημα του κουμπιού έξοδος καλείται η συνάρτηση cmdexit_click() και η φόρμα κλείνει: Unload Me 7

99 Αναζήτηση Αιτήσεων και δηλώσεων Τα πράγματα εδώ είναι ελαφρώς πιο πολύπλοκα, γιατί εδώ θα έχουμε αναζήτηση φοιτητή και ταυτόχρονη εμφάνιση των αιτήσεων και των δηλώσεων που έχει υποβάλλει και έχουν διεκπεραιωθεί. Η αναζήτηση γίνεται ακριβώς με τον ίδιο τρόπο, μόνο που τα κριτήρια είναι λιγότερα. Κατά το άνοιγμα της φόρμας και την κλήση της συνάρτησης Form_Load() έχουμε την καταμέτρηση του πλήθους των εγγεγραμμένων φοιτητών και την εμφάνιση του Αριθμού Μητρώου του πρώτου φοιτητή στο αντίστοιχο πεδίο της φόρμας ώστε μέσω αυτού να βρεθούν σε λίγο οι αιτήσεις και οι δηλώσεις που έχει υποβάλλει. frmnewstudent!datastudents.recordset.movelast strnumresultsst = CStr(frmNewStudent!DataStudents.Recordset.RecordCount) frmnewstudent!datastudents.recordset.movefirst txtstudentid.text = frmnewstudent!datastudents.recordset.fields("studentid").value Κάθε φορά που μετακινείται ο δρομέας του control DataFindStudent καλείται η συνάρτηση DataFindStudent_Reposition(). Έτσι και τώρα, με την μέθοδο.move First ο δρομέας μετακινήθηκε, οπότε έχουμε τις εξής ενέργειες: ' Εμφάνιση του αύξοντος αριθμού της τρέχουσας εγγραφής φοιτητή DataFindStudent.Caption = "Φοιτητής " & CStr(DataFindStudent.Recordset.AbsolutePosition + 1) & " από " & strnumresultsst ' Εύρεση όλων των διεκπεραιωμένων αιτήσεων του τρέχοντος φοιτητή, καθώς και του ' πλήθους τους DataFindApps.RecordSource = "SELECT * FROM Applications WHERE Processed = DataFindApps.Refresh True AND StudentID = '" & txtstudentid.text & "';" 8

100 If DataFindApps.Recordset.RecordCount = 0 Then DataFindApps.Caption = "0 Εγγραφές" Else DataFindApps.Recordset.MoveLast strnumresultsapp = CStr(DataFindApps.Recordset.RecordCount) DataFindApps.Recordset.MoveFirst End If ' ---- Εύρεση όλων των διεκπεραιωμένων δηλώσεων του τρέχοντος φοιτητή, καθώς και του ' ---- πλήθους τους DataFindSubjDecl.RecordSource = "SELECT * FROM SubjectDeclaration WHERE Processed = True AND StudentID = '" & txtstudentid.text & "';" DataFindSubjDecl.Refresh If DataFindSubjDecl.Recordset.RecordCount = 0 Then DataFindSubjDecl.Caption = "0 Εγγραφές" Else DataFindSubjDecl.Recordset.MoveLast strnumresultssubj = CStr(DataFindSubjDecl.Recordset.RecordCount) DataFindSubjDecl.Recordset.MoveFirst End If Όταν συμπληρωθούν τα κριτήρια εύρεσης του φοιτητή του οποίου τα υποβληθέντα έγγραφα αναζητούνται και πατηθεί το κουμπί Αναζήτηση, καλείται η συνάρτηση cmdfind_click(). Οπότε ξεκινάει η διαδικασία εύρεσης του φοιτητή με τον ίδιο τρόπο που έγινε και για τη φόρμα Αναζήτηση Φοιτητή '---- Εύρεση του συνόλου εγγραφών που πληρεί τα κριτήρια αναζήτησης DataFindStudent.RecordSource = "SELECT * FROM Students WHERE (Name LIKE '" & txtnamef.text & "*' AND Surname LIKE '" & txtsurnamef.text & "*' AND StudentID LIKE '" & txtstudentidf.text & "*');" DataFindStudent.Refresh 9

101 '---- Εύρεση του πλήθους των εγγραφών του συνόλου If DataFindStudent.Recordset.RecordCount = 0 Then DataFindStudent.Caption = "0 Εγγραφές" MsgBox "Δεν υπάρχει φοιτητής με αυτά τα κριτήρια αναζήτησης", 64, "τζίφος" Exit Sub Else DataFindStudent.Recordset.MoveLast strnumresultsst = CStr(DataFindStudent.Recordset.RecordCount) DataFindStudent.Recordset.MoveFirst End If Αφού βρεθεί το σύνολο των φοιτητών σύμφωνα με τα κριτήρια, εμφανίζονται στη φόρμα τα στοιχεία της πρώτης εγγραφής από αυτούς και ταυτόχρονα οι τυχόν αιτήσεις ή δηλώσεις που έχει υποβάλλει, με τον τρόπο που έχει ήδη περιγραφεί. Όταν μετακινηθεί ο δρομέας του control DataFindApps (με την εμφάνιση της πρώτης αίτησης ή κατά την πλοήγηση ανάμεσα σε αυτές), καλείται η συνάρτηση DataFindApps_Reposition(). Η συνάρτηση αυτή εμφανίζει πληροφορίες σχετικά με τη θέση της αίτησης μέσα στον σύνολο όλων των αιτήσεων του τρέχοντος φοιτητή DataFindApps.Caption = "Αίτηση " & CStr(DataFindApps.Recordset.AbsolutePosition + 1) & " από " & strnumresultsapp Με τον ίδιο τρόπο λειτουργεί και η συνάρτηση DataFindSubjDecl_Reposition(), που καλείται κατά την αλλαγή θέσης του δρομέα που αντιστοιχεί στο control DataFindSubjDecl των δηλώσεων DataFindSubjDecl.Caption = "Δήλωση" & CStr(DataFindSubjDecl.Recordset.AbsolutePosition + 1) & " από " & strnumresultssubj 0

102 Τέλος, η φόρμα παρέχει και κουμπί εξόδου, το οποίο όταν πατηθεί καλεί τη συνάρτηση cmdexit_click() και κλείνει τη φόρμα: Unload Me Εδώ κλείνει και η περιγραφή των λειτουργιών της φόρμας για την εύρεση των αιτήσεων και δηλώσεων συγκεκριμένου φοιτητή Μενού Όλες οι φόρμες διαθέτουν μενού, τα οποία έχουν υπομενού (στην ουσία κουμπιά) που εκτελούν διάφορες λειτουργίες. Πατώντας σε οποιοδήποτε υπομενού του μενού Βοήθεια καλείται η συνάρτηση menuxxxxx_click() και εμφανίζεται η φόρμα που αναφέρει ό,τι πληροφορίες υπάρχουν σχετικά με τη βοήθεια που ζητήθηκε. Για παράδειγμα, πατώντας στη βοήθεια Αναζήτηση Φοιτητή της κεντρικής φόρμας του server καλείται η συνάρτηση menufindstudent_click() η οποία εμφανίζει την φόρμα frmhelpfindstudent frmhelpfindstudent.show Επίσης όλες οι φόρμες εκτός από τις κεντρικές έχουν ειδικό μενού για εκτύπωσή τους. Πατώντας στο υπομενού Εκτύπωση Φόρμας καλείται η συνάρτηση menuprintform_click() και η φόρμα εκτυπώνεται, εφόσον φυσικά ο υπολογιστής είναι συνδεδεμένος με εκτυπωτή frmstudentsinfo.printform Ειδικά η κεντρική φόρμα του client έχει ένα μενού για την αλλαγή της διεύθυνσης ΙΡ του server όπως έχει ήδη αναφερθεί. Πατώντας το, εμφανίζεται η αντίστοιχη φόρμα frmchangeserverip.show Τέλος, οι κεντρικές φόρμες του client και του server έχουν το μενού Αρχείο, το οποίο με το υπομενού Έξοδος καλεί τη συνάρτηση menuexit_click() και η φόρμα κλείνει. 1

103 3.3 Modules Όπως ήδη έχει αναφερθεί, κάθε ένα από τα υποπρογράμματα εκτός από τις φόρμες περιέχει και τα modules. Τα modules είναι βιβλιοθήκες συναρτήσεων που είναι προσβάσιμες από οποιαδήποτε φόρμα του υποπρογράμματος (public). Το συγκεκριμένο πρόγραμμα χρησιμοποιεί δύο modules, το bascrpki.bas, το MyFunctions.bas και το GetSpecialFolders.bas. Το πρώτο περιλαμβάνει συναρτήσεις κρυπτογράφησης με τη χρήση δημόσιου και ιδιωτικού κλειδιού, δημιουργίας σύνοψης μηνύματος, πιστοποιητικών κλπ, και λήφθηκε με τη μορφή που έχει από το Internet, ως δοκιμαστικό shareware της εταιρίας DI Management. Το δεύτερο δημιουργήθηκε με σκοπό να αξιοποιηθούν οι συναρτήσεις του πρώτου module και να αποκτήσουν μια πιο χρηστική μορφή, στα πλαίσια των ιδιαίτερων απαιτήσεων του προγράμματος. Το τρίτο βρέθηκε και αυτό στο Internet, και παρέχει τον μοναδικό τρόπο για να βρεθούν συγκεκριμένοι φάκελοι (π.χ. Desktop Folder), ανεξάρτητα από το λειτουργικό σύστημα που χρησιμοποιείται. Παρόλο που έγινε προσπάθεια να μην χρησιμοποιηθεί έτοιμος κώδικας ώστε το πρόγραμμα να είναι όσο το δυνατόν σταθερότερο και αυτάρκες, τα δύο προαναφερθέντα modules κρίθηκαν απαραίτητα για να το κάνουν λειτουργικό και φιλικότερο προς τον χρήστη (ειδικά οι συναρτήσεις κρυπτογράφησης και ψηφιακής υπογραφής δεν ήταν δυνατόν να δημιουργηθούν από την αρχή). Επομένως θα ακολουθήσει μόνο ο σχολιασμός του MyFunctions.bas ως γνήσιο μέρος της Εργασίας, ενώ τα άλλα 2 μπορούν να βρεθούν στο συνοδευτικό cd-rom MyFunctions.bas Αρχικά δηλώνονται οι μεταβλητές που απαιτείται να είναι δημόσιες, γιατί χρησιμοποιούνται από περισσότερες της μιας φόρμες Public strappwait As String Public strdeclwait As String 'Αριθμός Αιτήσεων σε αναμονή στη Γραμματεία 'Αριθμός Δηλώσεων σε αναμονή στη Γραμματεία Public strapplicationfolderpath As String 'Ο φάκελος της εφαρμογής 2

104 Encrypt_StPubKey() Ακολουθεί ο ορισμός της συνάρτησης Encrypt_StPubKey. Η συνάρτηση αυτή θα χρησιμοποιηθεί από το πρόγραμμα της Γραμματείας για να κρυπτογραφήσει πριν στείλει τα προσωπικά δεδομένα του φοιτητή με τη βοήθεια του δημόσιου κλειδιού του, ώστε μόνο ο ίδιος να μπορεί να τα διαβάσει με το ιδιωτικό του κλειδί. Θα δέχεται 2 μεταβλητές: η πρώτη θα είναι τα δεδομένα που προορίζονται για κρυπτογράφηση (αλφαριθμητικά) και η δεύτερη το path όπου βρίσκεται το Πιστοποιητικό του φοιτητή (αλφαριθμητικό) από όπου θα ληφθεί το δημόσιο κλειδί του Public Function Encrypt_StPubKey(strDataIn As String, strcertfile As String) As String Dim fs, f Dim lnge As Long 'Μεταβλητές που θα φιλοξενήσουν Fileobjects 'Το αποτέλεσμα της συνάρτησης CMS_MakeEnvDataFromString: '1 για επιτυχία, -n για σφάλμα, όπου n ο κωδικός του σφάλματος Dim strencrypteddatafile As String 'Το αρχείο που θα δημιουργήσει η 'συνάρτηση με τα κωδικοποιημένα 'δεδομένα strencrypteddatafile = strapplicationfolderpath & "encrstpubkey.p7m" Η επόμενη συνάρτηση ορίζεται στο module bascrpki: κρυπτογραφεί τα δεδομένα με ένα συμμετρικό κλειδί που παράγει, και μετά κρυπτογραφεί το κλειδί με το δημόσιο κλειδί του φοιτητή, που το παίρνει από το πιστοποιητικό του lnge = CMS_MakeEnvDataFromString(strEncryptedDataFile, strdatain, strcertfile, "", 0, 0) ' "", 0, 0 : προαιρετικές μεταβλητές σχετικά με τη 'δημιουργία του συμμετρικού κλειδιού 3

105 'Διάβασμα των δεδομένων του δυαδικού αρχείου που δημιουργήθηκε, σε μία 'αλφαριθμητική μεταβλητή, ώστε η συνάρτησή μας να επιστρέφει ένα κωδικοποιημένο 'αλφαριθμητικό έτοιμο για αποστολή Dim ifreefile As Integer 'Ακέραιος που αντιπροσωπεύει το επόμενο 'file_number που είναι διαθέσιμο για χρήση 'από τη δήλωση Open Dim llen As Long 'Το μέγεθος του αρχείου Dim strreadytosend As String 'Το αλφαριθμητικό που θα είναι η έξοδος της 'συνάρτησης ifreefile = FreeFile Open strencrypteddatafile For Binary Access Read As #ifreefile llen = LOF(ifreefile) strreadytosend = Space$(lLen) 'Προετοιμασία της μεταβλητής για να 'δεχτεί τα δεδομένα από το αρχείο, 'γεμίζοντάς την με κενούς χαρακτήρες 'ίσους με το μέγεθος του αρχείου Get #ifreefile,, strreadytosend 'Διάβασμα των bytes του αρχείου στη 'μεταβλητή Close #ifreefile ' Διαγραφή του άχρηστου πια δυαδικού αρχείου Set fs = CreateObject("Scripting.FileSystemObject") Set f = fs.getfile(strencrypteddatafile) f.delete Encrypt_StPubKey = strreadytosend ' Η έξοδος της συνάρτησης End Function 4

106 Decrypt_StPrKey() Η επόμενη συνάρτηση που ορίζεται είναι η Decrypt_StPrKey. Η συνάρτηση αυτή θα χρησιμοποιηθεί από το πρόγραμμα του φοιτητή για να αποκρυπτογραφήσει τα δεδομένα που δημιουργήθηκαν από την προηγούμενη συνάρτηση (Encrypt_StPubKey) τα οποία θα μπορεί να τα διαβάσει μόνο αυτός, χρησιμοποιώντας το Ιδιωτικό του κλειδί. Η συνάρτηση αυτή δέχεται μόνο μια μεταβλητή, τα κρυπτογραφημένα δεδομένα. Λογικά θα έπρεπε να δέχεται και ένα άλλο δεδομένο, το αρχείο που περιέχει το ιδιωτικό κλειδί του φοιτητή, σωστά; Σωστά. Χάριν απλότητας όμως το αρχείο με το Ιδιωτικό κλειδί που δημιουργεί και παραδίδει η Γραμματεία έχει το ίδιο όνομα για όλους τους φοιτητές, άσχετα αν είναι διαφορετικό κάθε φορά: mykey.epk. Από τη μια δεν υπάρχει πρόβλημα σύγχυσης μεταξύ τους αφού η Γραμματεία τα διαγράφει, και από την άλλη ήταν ο πιο πρακτικός τρόπος να αναγνωρίζει το πρόγραμμα του φοιτητή το συγκεκριμένο αρχείο και να μην μπλέκεται με διαφορετικά ονόματα κάθε φορά. Η έξοδος της συνάρτησης είναι το αποκρυπτογραφημένο αλφαριθμητικό Public Function Decrypt_StPrKey(strEncrData As String) As String '---- Γράφουμε τα δεδομένα σε ένα δυαδικό αρχείο, γιατί η συνάρτηση αποκρυπτογράφησης '---- που θα χρησιμοποιήσουμε απαιτεί να διαβάσει δυαδικό αρχείο, και όχι αλφαριθμητικό Dim fs, f Dim binfile As String ' Το δυαδικό αρχείο που θα δεχτεί τα δεδομένα Dim intfile As Integer binfile = strapplicationfolderpath & "EncrBinaryfileSt.p7m" intfile = FreeFile Open binfile For Binary Access Write As #intfile Put #intfile, 1, strencrdata Close #intfile 5

107 ' '--- Αποκωδικοποίηση των κρυπτογραφημένων δεδομένων του αρχείου ' Dim lngret As Long 'Το αποτέλεσμα της συνάρτησης 'αποκρυπτογράφησης CMS_ReadEnvDataToString ' (αν είναι επιτυχής, επιστρέφει 0) Dim strprivatekey As String ' Το αποκρυπτογραφημένο Ιδιωτικό κλειδί 'του φοιτητή Dim strdecrypteddata As String 'Τα αποκρυπτογραφημένα δεδομένα Dim strdecryptedfile As String ' --- διάβασμα του Ιδιωτικού κλειδιού από το κρυπτογραφημένο αρχείο του strprivatekey = rsareadprivatekey(strapplicationfolderpath & " mykey.epk", "kabamaru") 'kabamaru είναι το password που χρησιμοποιήθηκε για το κλείδωμα του αρχείου If Len(strPrivateKey) = 0 Then 'Έλεγχος του μήκους του κλειδιού MsgBox "Cannot read private key" Exit Function End If ' ---- Αποκρυπτογράφηση του δυαδικού αρχείου και εύρεση του μήκους των 'δεδομένων lngret = CMS_ReadEnvDataToString("", 0, binfile, "", strprivatekey, 0) If lngret <= 0 Then End If GoTo CleanUp 6

108 ' Προετοιμασία της μεταβλητής που θα δεχτεί τα δεδομένα καθορίζοντας το ' μέγεθός της strdecrypteddata = String(lngRet, " ") lngret = CMS_ReadEnvDataToString(strDecryptedData, lngret, _ binfile, "", strprivatekey, 0) If lngret > 0 Then Debug.Print "Plaintext is '" & strdecrypteddata & "'" End If ' Σβήνουμε το αποκρυπτογραφημένο ιδιωτικό κλειδί για λόγους ασφάλειας CleanUp: WIPE_String strprivatekey, Len(strPrivateKey) strprivatekey = "" ' Σβήνουμε το δυαδικό αρχείο μιας που δεν μας χρειάζεται πια Set fs = CreateObject("Scripting.FileSystemObject") Set f = fs.getfile(binfile) f.delete Decrypt_StPrKey = strdecrypteddata ' Η έξοδος της συνάρτησης End Function 7

109 Encrypt_UOMPubKey() Ακολουθεί η συνάρτηση Encrypt_UOMPubKey, η οποία χρησιμοποιείται από το πρόγραμμα του φοιτητή για να κρυπτογραφήσει τα υπογεγραμμένα δεδομένα με τη βοήθεια του Δημοσίου κλειδιού της Γραμματείας. Είναι ανάλογη με την Encrypt_StPubKey, μόνο που αλλάζει το Πιστοποιητικό που χρησιμοποιείται για την εξαγωγή του Δημοσίου κλειδιού, και επίσης δέχεται τα δεδομένα σε μορφή αρχείου (το μονοπάτι του) και όχι αλφαριθμητικά Public Function Encrypt_UOMPubKey(strDataIn As String) As String Dim fs, f 'Μεταβλητές που θα φιλοξενήσουν Fileobjects Dim lnge As String 'Το αποτέλεσμα της συνάρτησης CMS_MakeEnvDataFromString: '1 για επιτυχία, -n για σφάλμα, όπου n ο κωδικός του σφάλματος Dim strencrypteddatafile As String 'Το αρχείο που θα δημιουργήσει η 'συνάρτηση με τα κωδικοποιημένα 'δεδομένα strencrypteddatafile = strapplicationfolderpath & "encr.p7m" 'Η επόμενη συνάρτηση ορίζεται στο module bascrpki: κρυπτογραφεί τα δεδομένα με 'ένα συμμετρικό κλειδί που παράγει, και μετά κρυπτογραφεί το κλειδί με το δημόσιο 'κλειδί της Γραμματείας, που το παίρνει από το Πιστοποιητικό της lnge = CMS_MakeEnvData(strEncryptedDataFile, strdatain, strapplicationfolderpath & "uom.cer", "", 0, 0) '"", 0, 0 : προαιρετικές μεταβλητές σχετικά με τη δημιουργία του συμμετρικού κλειδιού 'Διάβασμα των δεδομένων του δυαδικού αρχείου που δημιουργήθηκε σε μία 'αλφαριθμητική μεταβλητή, ώστε η συνάρτησή μας να επιστρέφει ένα 'κωδικοποιημένο αλφαριθμητικό έτοιμο για αποστολή 8

110 Dim ifreefile As Integer 'Ακέραιος που αντιπροσωπεύει το επόμενο 'file_number που είναι διαθέσιμο για χρήση 'από τη δήλωση Open Dim llen As Long 'Το μέγεθος του αρχείου Dim strreadytosend As String 'Το αλφαριθμητικό που θα είναι η έξοδος της 'συνάρτησης ifreefile = FreeFile Open strencrypteddatafile For Binary Access Read As #ifreefile llen = LOF(ifreefile) strreadytosend = Space$(lLen) 'Προετοιμασία της μεταβλητής για να 'δεχτεί τα δεδομένα από το αρχείο, 'γεμίζοντάς την με κενούς χαρακτήρες 'ίσους με το μέγεθος του αρχείου Get #ifreefile,, strreadytosend 'Διάβασμα των bytes του αρχείου στη 'μεταβλητή Close #ifreefile Encrypt_UOMPubKey = strreadytosend 'Η έξοδος της συνάρτησης 'Εμφάνιση των κρυπτογραφημένων δεδομένων στο αντίστοιχο πεδίο της φόρμας 'frmsignedencrypteddata, σε περίπτωση που φοιτητής ζητήσει να τα δει frmsignedencrypteddata!richtxtencrypteddata.text = strreadytosend ' Διαγραφή του άχρηστου πια δυαδικού αρχείου Set fs = CreateObject("Scripting.FileSystemObject") Set f = fs.getfile(strencrypteddatafile) f.delete End Function 9

111 Decrypt_UOMPrKey() Στο σημείο αυτό θα οριστεί η συνάρτηση Decrypt_UOMPrKey. Η Γραμματεία θα κάνει χρήση αυτής για να αποκρυπτογραφεί κάθε φορά με το ιδιωτικό κλειδί της τα δεδομένα που της αποστέλλονται από τους φοιτητές. Δέχεται ως μεταβλητή μόνο το αλφαριθμητικό που περιέχει τα δεδομένα που έχουν κρυπτογραφηθεί με το Δημόσιο κλειδί της Γραμματείας Public Function Decrypt_UOMPrKey(strEncrData As String) As String '---- Γράφουμε τα δεδομένα σε ένα δυαδικό αρχείο, γιατί η συνάρτηση αποκρυπτογράφησης '---- που θα χρησιμοποιήσουμε απαιτεί να διαβάσει δυαδικό αρχείο, και όχι αλφαριθμητικό Dim fs, f Dim binfile As String 'Μεταβλητές που θα φιλοξενήσουν FileObjects 'Το δυαδικό αρχείο που θα δεχτεί τα δεδομένα Dim intfile As Integer binfile = strapplicationfolderpath & "EncrBinaryfileUOM.p7m" intfile = FreeFile Open binfile For Binary Access Write As #intfile Put #intfile, 1, strencrdata Close #intfile ' '--- Αποκωδικοποίηση των κρυπτογραφημένων δεδομένων του αρχείου ' Dim ndatalen As Long 'Το αποτέλεσμα της συνάρτησης 'αποκρυπτογράφησης CMS_ReadEnvDataToString ' (αν είναι επιτυχής, επιστρέφει 0) Dim lngret As Long 0

112 Dim strprivatekey As String ' Το αποκρυπτογραφημένο Ιδιωτικό κλειδί ' της Γραμματείας Dim strdecrypteddata As String 'Τα αποκρυπτογραφημένα δεδομένα Dim strdecryptedfile As String strdecryptedfile = strapplicationfolderpath & "decrypteddata.bin" ' --- διάβασμα του Ιδιωτικού κλειδιού από το κρυπτογραφημένο αρχείο του strprivatekey = rsareadprivatekey(strapplicationfolderpath & "uom.epk", "kabamaru") 'kabamaru είναι το password που χρησιμοποιήθηκε για το κλείδωμα του αρχείου If Len(strPrivateKey) = 0 Then 'Έλεγχος του μήκους του κλειδιού MsgBox "Cannot read private key" Exit Function End If ' ---- Αποκρυπτογράφηση του δυαδικού αρχείου και εύρεση του μήκους των '----- δεδομένων lngret = CMS_ReadEnvData(strDecryptedFile, binfile,"", strprivatekey, 0) Decrypt_UOMPrKey = strdecryptedfile ' Διαγραφή του δυαδικού αρχείου μιας που δε χρειάζεται πια Set fs = CreateObject("Scripting.FileSystemObject") Set f = fs.getfile(binfile) f.delete End Function 1

113 SignData_St() Τώρα ήρθε η ώρα να οριστεί η περίφημη συνάρτηση ψηφιακής υπογραφής, SignData_St. Δέχεται μία μεταβλητή, που είναι τα δεδομένα προς υπογραφή, με τη μορφή αλφαριθμητικού Public Function SignData_St(strDataToSign As String) As String Dim lngs As Long 'Το αποτέλεσμα της συνάρτησης-για επιτυχία επιστρέφει 0 Dim sprivatekeyfile As String 'Το αρχείο που περιέχει το 'κωδικοποιημένο Ιδιωτικό κλειδί του φοιτητή Dim strcertfile As String 'Το πιστοποιητικό του φοιτητή που περιέχει το 'δημόσιό του κλειδί (αν και δεν χρειάζεται γιατί για την πιστοποίηση 'χρησιμοποιείται από την Γραμματεία αυτό που είναι αποθηκευμένο στη 'βάση δεδομένων της. Παρόλα αυτά το απαιτεί η συνάρτηση) Dim strsigneddatafile As String 'Το δυαδικό αρχείο που δημιουργεί η 'συνάρτηση, το οποίο περιέχει τα καθαρά δεδομένα, το 'πιστοποιητικό του υπογράφοντος και την υπογεγραμμένη 'σύνοψη μηνύματος (message digest) των καθαρών δεδομένων '------Τα επόμενα 2 αρχεία δόθηκαν στον φοιτητή μαζί με το client πρόγραμμα strcertfile = strapplicationfolderpath & "Student.cer" sprivatekeyfile = strapplicationfolderpath & "mykey.epk" strsigneddatafile = strapplicationfolderpath & "SignedDataSubj.bin" '------Εξαγωγή του Ιδιωτιού κλειδιού από το κλειδωμένο του αρχείο strprivatekey = rsareadprivatekey(sprivatekeyfile, "kabamaru") 'kabamaru είναι το password που χρησιμοποιήθηκε για το κλείδωμα του αρχείου 2

114 ' Υπογραφή δεδομένων lngs = CMS_MakeSigDataFromString(strSignedDataFile, strdatatosign, strcertfile, strprivatekey, PKI_CMS_EXCLUDE_CERTS + PKI_CMS_INCLUDE_ATTRS) ' Η έξοδος της συνάρτησης (αρχείο) SignData_St = strsigneddatafile '--- Η συνάρτηση υπογραφής έχει ολοκληρωθεί. Αυτό που ακολουθεί είναι το διάβασμα του 'δυαδικού αρχείου με τα υπογεγραμμένα δεδομένα στη μεταβλητή strsigneddata, ώστε να 'εμφανιστούν στο αντίστοιχο πεδίο της φόρμας frmsignedencrypteddata σε περίπτωση που 'αυτό ζητηθεί από τον φοιτητή Dim fs, f Dim ifreefile As Integer Dim llen As Long Dim strsigneddata As String ifreefile = FreeFile Open strsigneddatafile For Binary Access Read As #ifreefile llen = LOF(ifreefile) strsigneddata = Space$(lLen) Get #ifreefile,, strsigneddata Close #ifreefile ' ανάθεση της μεταβλητής που περιέχει τα δυαδικά δεδομένα που μόλις ' διαβάστηκαν, στο αντίστοιχο πεδίο frmsignedencrypteddata!richtxtsigneddata.text = strsigneddata End Function 3

115 Verify_St () Αμέσως παρακάτω ορίζεται η συνάρτηση Verify_St με τη βοήθεια της οποίας η Γραμματεία εξακριβώνει την ταυτότητα του φοιτητή και επίσης εξασφαλίζει ότι τα δεδομένα δεν έχουν αλλοιωθεί κατά τη μεταφορά, τυχαία ή κακοβούλως. Το πρώτο επιτυγχάνεται με την επιτυχή αποκρυπτογράφηση της σύνοψης μηνύματος των δεδομένων με τη βοήθεια του δημόσιου κλειδιού (που βρίσκεται στη Βάση Δεδομένων της Γραμματείας) του φοιτητή που ισχυρίζεται ότι τα έστειλε (μαζί με τα κρυπτογραφημένα δεδομένα αποστέλλεται και ο Αριθμός Μητρώου του φοιτητή). Το δεύτερο επιτυγχάνεται εξάγοντας εκ νέου τη σύνοψη μηνύματος από τα δεδομένα που λήφθηκαν και συγκρίνοντάς την με την υπογεγραμμένη ληφθείσα σύνοψη μηνύματος. Δέχεται δύο μεταβλητές, το μονοπάτι του αρχείου που περιέχει τα υπογεγραμμένα δεδομένα και το μονοπάτι του αρχείου του πιστοποιητικού του φοιτητή που θέλουμε να πιστοποιήσουμε. Επιστρέφει τα καθαρά δεδομένα σε περίπτωση επιτυχίας, ενώ σε αντίθετη περίπτωση επιστρέφει μήνυμα λάθους Public Function Verify_St(strDecryptedFile As String, strcertfile As String) As String Dim fs, f Dim strcmsfile As String Dim strhexdigest As String Dim ndigalg As Long 'Μεταβλητές που θα φιλοξενήσουν Fileobjects 'Το αρχείο με τα υπογεγραμμένα δεδομένα 'Η σύνοψη μηνύματος που θα εξαχθεί 'Το αποτέλεσμα της συνάρτησης που εξάγει τη 'σύνοψη μηνύματος, >=0 επιτυχία, <0 λάθος Dim strrawdata As String Dim ndatalen As Long 'Τα καθαρά δεδομένα που εξάγονται τελικά ' Το μήκος των καθαρών δεδομένων Dim strcontentdigest As String 'Η σύνοψη των εξαγόμενων δεδομένων Dim nhashlen As Long ' Το μήκος της σύνοψης μηνύματος strcmsfile = strdecryptedfile 4

116 ' Εξαγωγή της σύνοψης μηνύματος από τα υπογεγραμμένα δεδομένα strhexdigest = String(40, " ") 'Προδιαμόρφωση της μεταβλητής που θα δεχτεί 'τη σύνοψη μηνύματος ndigalg = CMS_GetSigDataDigest(strHexDigest, _ Len(strHexDigest), strcmsfile, strcertfile, 0) If ndigalg < 0 Then Verify_St = "Verification failed" Exit Function End If ' Ακολουθεί ο έλεγχος για το αν έχουν αλλάξει τα δεδομένα κατά τη διαδρομή, 'συγκρίνοντας τη σύνοψη μηνύματος που λαμβάνουμε με αυτή που παίρνουμε 'εφαρμόζοντας κατευθείαν τη συνάρτηση hash πάνω στα καθαρά δεδομένα ' Λήψη των καθαρών δεδομένων ndatalen = CMS_ReadSigDataToString("", 0, strcmsfile, 0) If ndatalen <= 0 Then Verify_St = "Verification failed" Exit Function ' Έξοδος από τη συνάρτηση σε περίπτωση σφάλματος End If strrawdata = String(nDataLen, " ") 'Προδιαμόρφωση της μεταβλητής ndatalen = CMS_ReadSigDataToString(strRawData, ndatalen, strcmsfile, 0) 5

117 ' Ανεξάρτητος υπολογισμός της σύνοψης των καθαρών δεδομένων strcontentdigest = String(40, " ") 'Προδιαμόρφωση της μεταβλητής nhashlen = HASH_HexFromString(strContentDigest, Len(strContentDigest), strrawdata, ndatalen, ndigalg) 'Εάν ο υπολογισμός γίνει με επιτυχία επιστρέφεται ο αριθμός των χαρακτήρων 'της σύνοψης, αλλιώς επιστρέφεται ένας αρνητικός κωδικός λάθους ' Σύγκριση των δύο συνόψεων strcontentdigest = Left(strContentDigest, nhashlen) strhexdigest = Left(strHexDigest, nhashlen) If strcontentdigest = strhexdigest Then 'Τώρα γνωρίζουμε ότι η ληφθείσα σύνοψη προήλθε από τα ληφθέντα δεδομένα, 'και δεν ήταν για παράδειγμα μια παλιά που εκλάπη και ξαναστάλθηκε Verify_St = strrawdata Else End If Verify_St = "Verification failed" ' Διαγραφή του αρχείου με τα υπογεγραμμένα δεδομένα μιας που δε χρειάζεται πια Set fs = CreateObject("Scripting.FileSystemObject") Set f = fs.getfile(strcmsfile) f.delete End Function 6

118 rsareadprivatekey() Η συνάρτηση αυτή χρησιμοποιείται κάθε φορά που απαιτείται το Ιδιωτικό κλειδί από το πρόγραμμα. Δέχεται ως μεταβλητές το κωδικοποιημένο αρχείο που το περιέχει και τον κωδικό που χρησιμοποιήθηκε για το κλείδωμά του, και εξάγει το ιδιωτικό κλειδί σε μορφή αλφαριθμητικού Public Function rsareadprivatekey(strepkfile As String, strpassword As String) As String Dim lngkeylen As Long Dim lngret As Long ' Υπολογισμός του μεγέθους του κλειδιού lngkeylen = RSA_ReadEncPrivateKey("", 0, strepkfile, strpassword, 0) If lngkeylen <= 0 Then Exit Function ' Έξοδος από τη συνάρτηση σε περίπτωση σφάλματος End If 'Προδιαμόρφωση της μεταβλητής που θα το υποδεχτεί και εξαγωγή του rsareadprivatekey = String(lngKeyLen, " ") lngret = RSA_ReadEncPrivateKey(rsaReadPrivateKey, lngkeylen, _ strepkfile, strpassword, 0) End Function 7

119 checkdate() Η συνάρτηση αυτή είναι ανεξάρτητη από τις προηγούμενες. Αυτό που κάνει είναι να ελέγχει ως ένα βαθμό την ορθότητα των ημερομηνιών που συμπληρώνει ο φοιτητής. Δέχεται το αλφαριθμητικό που θεωρητικά παριστάνει ημερομηνία και επιστρέφει true ή false Public Function checkdate(strdate As String) As Boolean On Error GoTo ShowErrorBox Dim intday As Integer Dim intmonth As Integer Dim intyear As Integer Dim arrdate As Variant ' Ελέγχει εάν η μορφή είναι ΗΗ/ΜΜ/ΕΕΕΕ, εάν δηλαδή στην τρίτη και έκτη θέση από 'αριστερά υπάρχει ο χαρακτήρας «/». Αν ναι, χωρίζει το αλφαριθμητικό στα 'τμήματα που εκφράζουν την ημέρα, τον μήνα και το έτος και ελέγχει εάν 'βρίσκονται μέσα στα λογικά όρια. Αν κάποιο από αυτά δεν ισχύει, τότε εμφανίζει 'μήνυμα λάθους στον χρήστη If Mid(strDate, 3, 1) = "/" And Mid(strDate, 6, 1) = "/" Then arrdate = Split(strDate, "/") intday = CSng(arrDate(0)) intmonth = CSng(arrDate(1)) intyear = CSng(arrDate(2)) If ((intday > 0 And intday <= 31) And (intmonth > 0 And intmonth <= 12) And (intyear > 2000 And intyear < 2100)) Then checkdate = True Exit Function Else checkdate = False GoTo ShowErrorBox 8

120 End If Else checkdate = False GoTo ShowErrorBox End If ShowErrorBox: MsgBox "Λάθος μορφή ημερομηνίας, πρέπει να είναι της μορφής ΗΗ/ΜΜ/ΕΕΕΕ", vbexclamation, "Για ξαναδές καλύτερα την ημερομηνία" End Function 9

121 Κεφάλαιο IV: Περιγραφή των δυνατοτήτων του προγράμματος Στο προηγούμενο κεφάλαιο έγινε μια διεξοδική ανάλυση του κώδικα του προγράμματος και των μηχανισμών λειτουργίας του. Σε αυτό το κεφάλαιο το πρόγραμμα θα εξεταστεί πιο επιφανειακά, εστιάζοντας στο τι ακριβώς βλέπει ο χρήστης και τους τρόπους με τους οποίους μπορεί να το χρησιμοποιήσει. Αρχικά γίνεται η παρουσίαση του προγράμματος του φοιτητή με όλες τις δυνατότητες που του παρέχει, και ακολουθεί η περιγραφή του προγράμματος της Γραμματείας. 4.1 Το πρόγραμμα του φοιτητή (client program) Ο φοιτητής κατά την εγγραφή του στη σχολή λαμβάνει από τη Γραμματεία σε δισκέτα ή cd-rom το πρόγραμμα μαζί με 7 επιπλέον αρχεία: το certificate που περιέχει το δικό του δημόσιο κλειδί, ένα αρχείο που περιέχει το δικό του ιδιωτικό κλειδί κρυπτογραφημένο, το certificate της Γραμματείας που περιέχει το δημόσιο κλειδί της, το αρχείο ServerIP.txt που περιέχει τη διεύθυνση ΙΡ του υπολογιστή της Γραμματείας και 3 αρχεία βιβλιοθηκών. Τα δύο πρώτα αρχεία δημιουργούνται ενώπιον του φοιτητή, με τρόπο που το ιδιωτικό κλειδί να μην κρατείται από την Γραμματεία (η διαδικασία θα περιγραφεί αναλυτικά στο πρόγραμμα της Γραμματείας). Αφού εγκαταστήσει ο φοιτητής το πρόγραμμα στον υπολογιστή του και το τρέξει, θα εμφανιστεί η φόρμα υποδοχής της εικόνας 4.1. Εκεί παρουσιάζονται όλες οι δυνατότητες που έχει. 0

122 Εικόνα 4.1 Στο μενού Αρχείο επάνω αριστερά εμπεριέχεται η εντολή εξόδου από το πρόγραμμα (Εικ. 4.2), και στο μενού ServerIP υπάρχει η εντολή για αλλαγή της διεύθυνσης ΙΡ του υπολογιστή της Γραμματείας (Εικόνα 4.3). Επιλέγοντάς τη, εμφανίζεται η φόρμα της εικόνας 4.4 όπου ο φοιτητής μπορεί να συμπληρώσει το νέο IP. Στο μενού Βοήθεια (Εικόνα 4.5) υπάρχουν πληροφορίες σχετικά με τη σύνδεση με τη Γραμματεία (Εικόνα 4.6), για το πώς γίνεται η συμπλήρωση των Αιτήσεων (Εικόνα 4.7), των Δηλώσεων μαθημάτων (Εικόνα 4.8), της αλλαγής Στοιχείων (Εικόνα 4.9), καθώς και πληροφορίες για το πρόγραμμα (Εικόνα 4.10) Εικόνα 4.2 Εικόνα 4.3 1

123 Εικόνα 4.4 Εικόνα 4.5 Εικόνα 4.6 2

124 Εικόνα 4.7 Εικόνα 4.8 3

125 Εικόνα 4.9 Εικόνα

126 4.1.1 Σύνδεση με τη Γραμματεία Πατώντας το κουμπί Σύνδεση, το πρόγραμμα επιχειρεί να συνδεθεί με τη Γραμματεία. Εάν η σύνδεση είναι επιτυχής, εμφανίζεται αντίστοιχο μήνυμα για την ενημέρωση του φοιτητή (εικόνα 4.11) Εικόνα 4.11 Σε αντίθετη περίπτωση εμφανίζεται μήνυμα λάθους που ενημερώνει τον φοιτητή για το σφάλμα. Εάν ο φοιτητής επιχειρήσει να προχωρήσει σε οποιαδήποτε ενέργεια που απαιτεί σύνδεση με τη Γραμματεία (δήλωση μαθημάτων, αίτηση ή αλλαγή στοιχείων) χωρίς προηγουμένως να έχει εγκατασταθεί σύνδεση (είτε λόγω σφάλματος είται γιατί απλά ξέχασε να πατήσει το κουμπί σύνδεση), τότε εμφανίζεται το μήνυμα της εικόνας 4.12 Εικόνα Δηλώσεις Μαθημάτων Για να κάνει δήλωση μαθημάτων, ο φοιτητής πρέπει πρώτα να επιλέξει στη φόρμα υποδοχής (Εικόνα 4.1) το εξάμηνο στο οποίο βρίσκεται και μετά να πατήσει το κουμπί Δήλωση μαθημάτων για να ανοίξει τη φόρμα (Αν δεν επιλέξει εξάμηνο, το πρόγραμμα δεν τον αφήνει να προχωρήσει εικόνα 4.13). 5

127 Εικόνα 4.13 Με τον τρόπο αυτό ειδοποιείται το πρόγραμμα της Γραμματείας να στείλει πίσω στην εφαρμογή τα μαθήματα επιλογής του συγκεκριμένου εξαμήνου, τα οποία εμφανίζονται στο πάνω αριστερά πλαίσιο της φόρμας Δήλωση Μαθημάτων κατά το άνοιγμά της. Σε περίπτωση που κάποιο δεν χωράει ολόκληρο λόγω μεγέθους, κάνοντας κλικ πάνω του εμφανίζεται πλαίσιο με ολόκληρη την ονομασία του. Αποστέλλεται επίσης και ο αριθμός των μαθημάτων που πρέπει να επιλεγούν. Εάν ο φοιτητής προσπαθήσει να επιλέξει λιγότερα ή περισσότερα, το πρόγραμμα τον ειδοποιεί και δεν τον αφήνει να συνεχίσει (Εικόνα 4.14) Εικόνα

128 Αφού επιλέξει τον σωστό αριθμό μαθημάτων και τα μεταφέρει στο δεξιό πλαίσιο με το κουμπί, τότε απομένει μόνο να ελέγξει την ημερομηνία που έχει ληφθεί αυτόματα από το σύστημα, αφού ο Αριθμός Μητρώου έχει ληφθεί ήδη από το πιστοποιητικό του (εάν συμπληρώσει την ημερομηνία λάθος, τότε εμφανίζεται το μήνυμα της εικόνας 4.15). Εικόνα 4.15 Πατώντας το κουμπί Υπογραφή και αποστολή, δημιουργείται μια σύνοψη μηνύματος (message digest) από τα δεδομένα, υπογράφεται με το ιδιωτικό κλειδί του φοιτητή, και μετά κρυπτογραφείται μαζί με τα μαθήματα και την ημερομηνία με τη βοήθεια του δημοσίου κλειδιού της Γραμματείας. Το πακέτο αυτό στέλνεται μαζί με τον Αριθμό Μητρώου του φοιτητή στο πρόγραμμα της Γραμματείας, το οποίο το αποκρυπτογραφεί με το ιδιωτικό κλειδί της Γραμματείας (εξασφάλιση απορρήτου κατά τη μεταφορά), και εξακριβώνει την ταυτότητα του αποστολέα με τη βοήθεια του δημόσιου κλειδιού που αντιστοιχεί στον Αριθμό Μητρώου (πιστοποίηση). Αν η πιστοποίηση γίνει με επιτυχία και τα δεδομένα δεν έχουν καταστραφεί κατά τη μεταφορά, τότε εμφανίζεται το μήνυμα της εικόνας 4.16 οπότε ο φοιτητής μπορεί να διαλέξει μεταξύ της εμφάνισης των υπογεγραμμένων και κρυπτογραφημένων δεδομένων (εικόνα 4.17), ή να κλείσει την φόρμα. Εικόνα

129 Εικόνα 4.17 Σε περίπτωση σφάλματος κατά την διαδικασία αποκρυπτογράφησης και επαλήθευσης του αποστολέα από το πρόγραμμα της Γραμματείας, εμφανίζεται το μήνυμα λάθους της εικόνας 4.18 Εικόνα 4.18 Τέλος, η φόρμα Δήλωσης μαθημάτων έχει επιλογή για εκτύπωσή της στο μενού Εκτύπωση και βοήθεια σχετικά με οδηγίες για τη συμπλήρωσή της στο μενού Βοήθεια 8

130 4.1.3 Αιτήσεις Πατώντας στο κουμπί Αίτηση της φόρμας υποδοχής, ανοίγει η φόρμα υποβολής αιτήσεων. Τα στοιχεία του φοιτητή Όνομα, Επώνυμο, Πατρώνυμο, Ημερομηνία Ορκωμοσίας (εάν την έχει συμπληρώσει ο ίδιος σε προηγούμενη αίτησή του) εμφανίζονται αυτόματα στην αίτηση, εφόσον έχουν ληφθεί επιτυχώς από το πρόγραμμα της Γραμματείας κατά την εκκίνηση της εφαρμογής (Εικόνα 4.19). Εικόνα 4.19 Από κει και πέρα ο φοιτητής επιλέγει το εξάμηνο φοίτησής του ή την ιδιότητά του (Α, Β, Γ, Δ, Πτυχίο, Απόφοιτος) από την αντίστοιχη λίστα, συμπληρώνει την ημερομηνία ορκωμοσίας 9

131 του αν χρειάζεται, και επιλέγει το είδος του εγγράφου που επιθυμεί από την Γραμματεία. Συμπληρώνει επίσης τον σκοπό για τον οποίο το θέλει, και η αίτηση είναι έτοιμη για αποστολή (η ημερομηνία λαμβάνεται αυτόματα από το σύστημα). Πατώντας το κουμπί Υπογραφή και Αποστολή αρχικά γίνεται έλεγχος για την ορθή μορφή των ημερομηνιών και ακολουθεί η δημιουργία σύνοψης μηνύματος από τα δεδομένα, υπογραφή της με το ιδιωτικό κλειδί του φοιτητή και η κρυπτογράφησή της μαζί με όλα τα δεδομένα της αίτησης με το δημόσιο κλειδί της Γραμματείας. Το πακέτο που δημιουργήθηκε αποστέλεται στη Γραμματεία μαζί με τον Αριθμό Μητρώου του φοιτητή, αποκρυπτογραφείται, ελέγχεται για την εξακρίβωση των στοιχείων του αποστολέα, και αν η πιστοποίηση γίνει με επιτυχία και τα δεδομένα δεν έχουν καταστραφεί κατά τη μεταφορά, τότε εμφανίζεται μήνυμα ανάλογο της Εικόνας 4.16 και ο φοιτητής μπορεί να δει αν θέλει τα δεδομένα που εστάλησαν κωδικοποιημένα. Αλλιώς εμφανίζεται το μήνυμα της εικόνας Τέλος, η φόρμα Αιτήσεων έχει επιλογή για εκτύπωσή της στο μενού Εκτύπωση και βοήθεια σχετικά με οδηγίες για τη συμπλήρωσή της στο μενού Βοήθεια Αλλαγή Στοιχείων Φοιτητή Με την επιλογή του κουμπιού Αλλαγή Στοιχείων ανοίγει η φόρμα της εικόνας 4.20, όπου εμφανίζονται αυτόματα όλα τα στοιχεία που έχουν ληφθεί κατά την εκκίνηση της εφαρμογής. Αυτά που ο φοιτητής μπορεί να αλλάξει είναι τα τηλέφωνά του, το του και η διεύθυνσή του. Εάν τα στοιχεία είναι σωστά, τότε με το κουμπί Έξοδος χωρίς αλλαγές κλείνει η φόρμα, ενώ εάν αλλάξει κάποιο από αυτά, πατώντας το κουμπί Υπογραφή και Αποστολή, δημιουργείται κατά τα γνωστά η σύνοψη μηνύματος των δεδομένων, η οποία υπογράφεται ψηφιακά και αφού κρυπτογραφηθεί μαζί με τα δεδομένα αποστέλλεται στη Γραμματεία για αποκρυπτογράφηση, πιστοποίηση αυθεντικότητας αποστολέα και ενημέρωση της Βάσης Δεδομένων της. Αν η πιστοποίηση γίνει με επιτυχία και τα δεδομένα δεν έχουν καταστραφεί κατά τη μεταφορά, τότε εμφανίζεται το μήνυμα ανάλογο της Εικόνας 4.16 και πατώντας το ΟΚ κλείνει η φόρμα. Αλλιώς εμφανίζεται το 0

132 μήνυμα της εικόνας Τέλος, η φόρμα Αλλαγής Στοιχείων έχει επιλογή για εκτύπωσή της στο μενού Εκτύπωση και βοήθεια σχετικά με οδηγίες για τη συμπλήρωσή της στο μενού Βοήθεια Εικόνα

133 4.2 Το πρόγραμμα της Γραμματείας (Server program) Το πρόγραμμα αυτό είναι εγκατεστημένο στον υπολογιστή της Γραμματείας και οφείλει να είναι συνέχεια σε λειτουργία ώστε να είναι σε θέση να δεχτεί ανά πάσα στιγμή τις αιτήσεις των client προγραμμάτων που έχουν οι φοιτητές. Η κεντρική φόρμα του προγράμματος (Εικόνα 4.21) εμφανίζει όλες τις δυνατότητες που έχει η Γραμματεία: Προσθήκη νέου φοιτητή, Εισαγωγή μαθημάτων επιλογής για κάθε εξάμηνο, διαχείριση των εισερχόμενων Αιτήσεων και Δηλώσεων μαθημάτων που αποστέλλονται από το αντίστοιχο πρόγραμμα των φοιτητών, καθώς και δυνατότητα για αναζήτηση στη Βάση Δεδομένων των στοιχείων ενός φοιτητή, ή των Αιτήσεων και Δηλώσεων μαθημάτων που έχει αποστείλει. Επίσης εμφανίζονται πληροφορίες για τον ακριβή αριθμό των Αιτήσεων και των δηλώσεων που βρίσκονται σε αναμονή και δεν έχουν ακόμα δρομολογηθεί από την Γραμματεία. Εικόνα

134 Τα μενού πάνω δεξιά στη φόρμα παρέχουν δυνατότητες για κλείσιμο της εφαρμογής Αρχείο - > Έξοδος, ενώ η Βοήθεια εμφανίζει πληροφορίες για τις επιμέρους λειτουργίες του προγράμματος (εικόνες ) Εικόνα 4.22 Εικόνα

135 Εικόνα 4.24 Εικόνα

136 Εικόνα 4.26 Εικόνα

137 4.2.1 Προσθήκη φοιτητή Πατώντας το κουμπί Προσθήκη Φοιτητή, εμφανίζεται η φόρμα της εικόνας 4.28, όπου η Γραμματεία συμπληρώνει τα στοιχεία κάθε φοιτητή κατά την εγγραφή του. Εικόνα 4.28 Πατώντας το κουμπί Παραγωγή Ζεύγους Κλειδιών και αποθήκευση στοιχείων έχουμε ένα μικρό βήμα για την γραμματέα, αλλά ένα μεγάλο βήμα για την Εφαρμογή: είναι η στιγμή που παράγεται ο θεμέλιος λίθος του προγράμματος, το ζεύγος Δημόσιου-Ιδιωτικού κλειδιού μοναδικού για κάθε φοιτητή, και το Πιστοποιητικό (Certificate) που περιέχει το Δημόσιο κλειδί. Εάν έχει επιλεχθεί η δισκέτα ως μέσον αποθήκευσης (προεπιλογή), το πρόγραμμα πριν ξεκινήσει τις διαδικασίες εμφανίζει το μήνυμα ελέγχου της εικόνας 4.29 για να εξασφαλίσει την ύπαρξη δισκέτας στον υπολογιστή και να αποφευχθεί το σφάλμα. 6

138 Εικόνα 4.29 Το Πιστοποιητικό αποθηκεύεται στον φάκελο Certificates που έχει δημιουργηθεί κατά την εγκατάσταση του προγράμματος, ενώ ένα αντίγραφό του αποθηκεύεται στη δισκέτα που θα παραλάβει ο φοιτητής με το πρόγραμμα client ή στην Επιφάνεια εργασίας με σκοπό να παραδοθεί στον φοιτητή σε cd-rom (Η επιλογή αυτή υπάρχει γιατί μελλοντικά ο φοιτητής ενδεχομένως να μην έχει floppy disk drive και μάλλον ούτε και η Γραμματεία). Το ιδιωτικό κλειδί αποθηκεύεται ανάλογα μόνο στη δισκέτα ή στην επιφάνεια εργασίας. Στη δεύτερη περίπτωση πρέπει να σβηστεί αμέσως μόλις παραδοθεί στον φοιτητή για λόγους ασφαλείας. Τα δεδομένα του φοιτητή αποθηκεύονται στη Βάση Δεδομένων που παρέχεται μαζί με το πρόγραμμα, και μαζί τους αποθηκεύεται το όνομα του αρχείου του πιστοποιητικού του που δημιουργήθηκε, μαζί με το μονοπάτι (path) του φακέλου όπου βρίσκεται. Εάν η δημιουργία των κλειδιών και του πιστοποιητικού, καθώς και η ενημέρωση της Βάσης Δεδομένων γίνει με επιτυχία, εμφανίζεται το μήνυμα της εικόνας Πατώντας το ΟΚ, εξαφανίζεται μαζί του και η φόρμα Εικόνα 4.30 Τέλος, η φόρμα προσθήκης φοιτητή έχει επιλογή για εκτύπωσή της στο μενού Εκτύπωση και βοήθεια σχετικά με οδηγίες για τη συμπλήρωσή της στο μενού Βοήθεια, καθώς και πληροφορίες για το πρόγραμμα. 7

139 4.2.2 Εισαγωγή Μαθημάτων Η φόρμα για την εισαγωγή μαθημάτων (εικόνα 4.31) εμφανίζεται με το πάτημα του αντίστοιχου κουμπιού στην κεντρική φόρμα. Εικόνα 4.31 Στη φόρμα αυτή εμφανίζονται τα μαθήματα που είναι κάθε φορά αποθηκευμένα στη Βάση Δεδομένων, μαζί με τον αριθμό αυτών που πρέπει να επιλεγούν. Εάν κάποιο μάθημα δεν χωράει ολόκληρο στη λίστα λόγω μεγέθους, κάνοντας κλικ πάνω του εμφανίζεται πλαίσιο με ολόκληρη την ονομασία του. Η γραμματέας μπορεί να προσθέσει μαθήματα σε μια λίστα με την πληκτρολόγηση του μαθήματος στο αντίστοιχο πεδίο και με το πάτημα του κουμπιού Προσθήκη. Επίσης μπορεί να διαγράψει ένα μάθημα με το κουμπί Διαγραφή επιλεγμένου, εφόσον βέβαια το έχει επιλέξει. Σε αντίθετη περίπτωση λαμβάνει το μήνυμα της εικόνας

140 Εικόνα 4.32 Εάν αλλάξει κάποιο από αυτά, τότε με το κουμπί Αποθήκευση ενημερώνεται η Βάση και εμφανίζεται ένα μήνυμα ειδοποίησης (Εικόνα 4.33). Εικόνα 4.33 Πατώντας το OK κλείνει αυτόματα και η φόρμα. Τα μαθήματα αυτά είναι που αποστέλλονται κάθε φορά στο πρόγραμμα του φοιτητή, όταν υπάρχει ειδοποίηση πως ετοιμάζεται να κάνει δήλωση μαθημάτων. Τέλος, η φόρμα προσθήκης φοιτητή έχει επιλογή για εκτύπωσή της στο μενού Εκτύπωση και βοήθεια σχετικά με οδηγίες για τη συμπλήρωσή της στο μενού Βοήθεια, καθώς και πληροφορίες για το πρόγραμμα Διαχείριση εισερχόμενων Αιτήσεων και Δηλώσεων Στην φόρμα αυτή (Εικόνα 4.34) εμφανίζονται οι αιτήσεις και οι δηλώσεις μαθημάτων που έχουν αποσταλεί από τους φοιτητές, έχουν αποθηκευτεί στη Βάση Δεδομένων, αλλά ακόμα δεν έχουν δρομολογηθεί από τη Γραμματεία. 9

141 Εικόνα 4.34 Εάν δεν υπάρχουν έγγραφα, τα αντίστοιχα πεδία εμφανίζονται κενά και το κουμπί Διεκπεραιώθηκε απενεργοποιημένο. Εάν υπάρχουν, τότε εμφανίζονται τα στοιχεία του φοιτητή και τα περιεχόμενα των Αιτήσεων / Δηλώσεων στα αντίστοιχα πεδία. Εάν είναι περισσότερες της μιας, μπορεί να γίνει πλοήγηση ανάμεσά τους με την βοήθεια των βελών στο κάτω μέρος της φόρμας. Κάθε φορά που η Γραμματεία δρομολογεί ένα από αυτά τα έγγραφα και πατάει το κουμπί Διεκπεραιώθηκε, η Αίτηση ή η Δήλωση καταχωρείται στη βάση ως διεκπεραιωμένη και παύει να είναι σε εκκρεμότητα, εμφανίζοντας το μήνυμα της εικόνας

142 Εικόνα 4.35 Τέλος, η φόρμα διαχείρισης εισερχομένων έχει επιλογή για εκτύπωσή της στο μενού Εκτύπωση και οδηγίες σχετικά με τη λειτουργία της στο μενού Βοήθεια, καθώς και πληροφορίες για το πρόγραμμα Αναζήτηση Φοιτητών Με το άνοιγμα της συγκεκριμένης φόρμας (Εικόνα 4.36) εμφανίζονται στα δεξιά πεδία τα στοιχεία όλων των φοιτητών που είναι καταχωρημένοι στη Βάση Δεδομένων της Γραμματείας. Ο εντοπισμός κάποιου συγκεκριμένου φοιτητή μπορεί να γίνει με κριτήριο το Επώνυμο, το Όνομα, τον Αριθμό Μητρώου, την Ημερομηνία ορκωμοσίας του, το του, ή οποιονδήποτε συνδυασμό αυτών. Μπορεί επίσης να γίνει αναζήτηση με βάση μερικά από τα πρώτα γράμματα των ανωτέρω κριτηρίων αναζήτησης. Τα κριτήρια συμπληρώνονται στα αριστερά πεδία. Με το πάτημα του κουμπιού Εύρεση στη δεξιά στήλη εμφανίζονται τα αποτελέσματα της αναζήτησης. Εάν είναι παραπάνω από ένα, μπορεί να γίνει πλοήγηση ανάμεσά τους με τα βέλη στο κάτω μέρος της φόρμας. Σε περίπτωση που δεν βρεθεί κάποια εγγραφή φοιτητή εμφανίζεται το μήνυμα της εικόνας Επίσης υπάρχει και κουμπί για κλείσιμο της φόρμας. Τέλος, η φόρμα έχει επιλογή για εκτύπωσή της στο μενού Εκτύπωση και οδηγίες σχετικά με τη λειτουργία της στο μενού Βοήθεια, καθώς και πληροφορίες για το πρόγραμμα. 1

143 Εικόνα 4.36 Εικόνα

144 4.2.5 Αναζήτηση Αιτήσεων και Δηλώσεων φοιτητών Η συγκεκριμένη φόρμα (Εικόνα 4.38) επιτρέπει την αναζήτηση οποιουδήποτε φοιτητή με τον ίδιο τρόπο που γίνεται και στη φόρμα Αναζήτηση φοιτητών, παρουσιάζοντας παράλληλα τις αιτήσεις και τις δηλώσεις μαθημάτων που έχουν διεκπεραιωθεί και βρίσκονται στη Βάση Δεδομένων στο όνομά του. Εάν είναι περισσότερες από μία, με τη βοήθεια των βελών μπορεί να γίνει πλοήγηση ανάμεσά τους. Σημειωτέον ότι δεν μπορεί να γίνει καμιά αλλαγή στα στοιχεία του φοιτητή ούτε και στα έγγραφα που έχει αποστείλει. Εικόνα 4.38 Με το κουμπί Έξοδος η φόρμα κλείνει, ενώ υπάρχει όπως σε όλες τις φόρμες το μενού με τη δυνατότητα εκτύπωσης και πληροφορίες για τη λειτουργία της φόρμας στη Βοήθεια. Εδώ τελειώνει η περιγραφή των δυνατοτήτων του προγράμματος της Γραμματείας και μαζί με αυτό ολοκληρώνεται και το τέταρτο κεφάλαιο της Εργασίας. 3