Οικονομικό Δελτίο Τεύχος 6 / 2017

Transcript

1 Οικονομικό Δελτίο Τεύχος 6 / 2017

2 Περιεχόμενα Οικονομικές και νομισματικές εξελίξεις 2 Συνοπτική παρουσίαση 2 1 Εξωτερικό περιβάλλον 6 2 Χρηματοπιστωτικές εξελίξεις 12 3 Οικονομική δραστηριότητα 18 4 Τιμές και κόστος 25 5 Χρήμα και πίστη 30 6 Δημοσιονομικές εξελίξεις 38 Πλαίσια 41 1 Η δυναμική των επενδύσεων στις ανεπτυγμένες οικονομίες από τη χρηματοπιστωτική κρίση και έπειτα 41 2 Συνθήκες ρευστότητας και πράξεις νομισματικής πολιτικής την περίοδο 3 Μαΐου - 25 Ιουλίου Πρόσφατες εξελίξεις της προσφοράς εργασίας στη ζώνη του ευρώ 53 4 Η μείωση της ανεργίας από ιστορική σκοπιά 59 5 Ανάγκες για διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις στη ζώνη του ευρώ: πληροφορίες από έρευνα μεταξύ μεγάλων επιχειρήσεων 63 6 Ο ρόλος των επιδράσεων της βάσης σύγκρισης στην προβλεπόμενη πορεία του πληθωρισμού βάσει του ΕνΔΤΚ 69 7 Η νομισματική βάση, η ποσότητα χρήματος με την ευρεία έννοια και το πρόγραμμα αγοράς τίτλων (APP) 73 Στατιστικά στοιχεία S1-S25 ΕΚΤ, Οικονομικό Δελτίο, Τεύχος 6 / Οικονομικές και νομισματικές εξελίξεις Περιεχόμενα 1

3 Οικονομικές και νομισματικές εξελίξεις Συνοπτική παρουσίαση Κατά τη συνεδρίασή του στις , το Διοικητικό Συμβούλιο έκρινε ότι, ενώ η συνεχιζόμενη οικονομική επέκταση εμπνέει εμπιστοσύνη ότι ο πληθωρισμός θα κινηθεί σταδιακά προς επίπεδα συμβατά με την επιδίωξή του για τον πληθωρισμό, δεν έχει ακόμη επαρκώς οδηγήσει σε εντονότερη δυναμική του πληθωρισμού. Η οικονομική επέκταση, η οποία επιταχύνθηκε πέραν του αναμενόμενου το α' εξάμηνο του 2017, εξακολουθεί να είναι ισχυρή και ευρείας βάσης στις επιμέρους χώρες και τομείς. Ταυτόχρονα, η πρόσφατη μεταβλητότητα της συναλλαγματικής ισοτιμίας αποτελεί πηγή αβεβαιότητας, η οποία απαιτεί παρακολούθηση όσον αφορά τις πιθανές επιπτώσεις της στις μεσοπρόθεσμες προοπτικές για τη σταθερότητα των τιμών. Οι δείκτες του υποκείμενου πληθωρισμού αυξήθηκαν ελαφρώς τους τελευταίους μήνες, αλλά παραμένουν συνολικά σε χαμηλά επίπεδα. Ως εκ τούτου, ο εξαιρετικά διευκολυντική κατεύθυνση της νομισματικής πολιτικής εξακολουθεί να είναι αναγκαία για τη σταδιακή ανάπτυξη πιέσεων στον υποκείμενο πληθωρισμό, οι οποίες θα στηρίξουν τις εξελίξεις στον μετρούμενο πληθωρισμό μεσοπρόθεσμα. Έτσι, το Διοικητικό Συμβούλιο διατήρησε την κατεύθυνση της νομισματικής πολιτικής του και θα αποφασίσει το φθινόπωρο για τη διαμόρφωση των μέσων άσκησης πολιτικής πέραν του τέλους του έτους. Οικονομική και νομισματική αξιολόγηση κατά τη συνεδρίαση του Διοικητικού Συμβουλίου στις Η οικονομική επέκταση στη ζώνη του ευρώ συνεχίζεται και γίνεται όλο και ανθεκτικότερη, καθώς τα μέτρα νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ στηρίζουν την εγχώρια ζήτηση. Το πραγματικό ΑΕΠ στη ζώνη του ευρώ αυξήθηκε κατά 0,6% (σε τριμηνιαία βάση) το β τρίμηνο του 2017, έναντι 0,5% το α τρίμηνο. Η αύξηση του πραγματικού ΑΕΠ υποστηρίζεται πρωτίστως από την εγχώρια ζήτηση. Η ιδιωτική κατανάλωση στηρίζεται από την αύξηση της απασχόλησης, στην οποία συμβάλλουν και οι προηγηθείσες μεταρρυθμίσεις στην αγορά εργασίας, και από την αύξηση του πλούτου των νοικοκυριών. Η ανάκαμψη των επενδύσεων εξακολουθεί να ωφελείται από τις πολύ ευνοϊκές συνθήκες χρηματοδότησης και τη βελτίωση της κερδοφορίας των επιχειρήσεων. Έρευνες και βραχυχρόνιοι δείκτες επιβεβαιώνουν την εύρωστη δυναμική ανάπτυξης την προσεχή περίοδο. Η ευρείας βάσης παγκόσμια ανάκαμψη θα στηρίξει τις εξαγωγές της ζώνης του ευρώ. Η παγκόσμια οικονομική δραστηριότητα προβλέπεται να επιταχυνθεί συγκρατημένα, βασιζόμενη στη συνεχιζόμενη στήριξη από τη νομισματική και τη δημοσιονομική πολιτική στις ανεπτυγμένες οικονομίες και την ανάκαμψη στις αναδυόμενες οικονομίες της αγοράς που εξάγουν βασικά εμπορεύματα. Μετά από σαφή βελτίωση στο τέλος του προηγούμενου και στην αρχή του τρέχοντος έτους, το παγκόσμιο εμπόριο εξασθένησε πρόσφατα, αν και οι προπορευόμενοι δείκτες εξακολουθούν να προοιωνίζονται θετικές προοπτικές. Συνολικά, η ευρείας βάσης ΕΚΤ, Οικονομικό Δελτίο, Τεύχος 6 / Οικονομικές και νομισματικές εξελίξεις Συνοπτική παρουσίαση 2

4 παγκόσμια ανάκαμψη θα μετριάσει την επίδραση που ενδέχεται να ασκήσει στις εξαγωγές η ισχυρότερη συναλλαγματική ισοτιμία, η οποία ανατιμήθηκε κατά 3,4% σε όρους σταθμισμένης ισοτιμίας μετά τη συνεδρίαση νομισματικής πολιτικής του Διοικητικού Συμβουλίου τον Ιούνιο. Οι μακροοικονομικές προβολές των εμπειρογνωμόνων της ΕΚΤ για τη ζώνη του ευρώ του Σεπτεμβρίου 2017 προβλέπουν αύξηση του πραγματικού ΑΕΠ κατά 2,2% το 2017, 1,8% το 2018 και 1,7% το Σε σύγκριση με τις μακροοικονομικές προβολές των εμπειρογνωμόνων του Ευρωσυστήματος του Ιουνίου 2017, οι αναμενόμενοι ρυθμοί αύξησης αναθεωρήθηκαν προς τα άνω το 2017 και παρέμειναν γενικά αμετάβλητοι στη συνέχεια. Οι κίνδυνοι που περιβάλλουν τις προοπτικές για την ανάπτυξη στη ζώνη του ευρώ παραμένουν σε γενικές γραμμές ισορροπημένοι. Αφενός, η τρέχουσα θετική κυκλική δυναμική αυξάνει τις πιθανότητες ισχυρότερης από την αναμενόμενη οικονομικής ανάκαμψης. Αφετέρου, εξακολουθούν να υφίστανται καθοδικοί κίνδυνοι που σχετίζονται, κατά κύριο λόγο, με παγκόσμιους παράγοντες και εξελίξεις στις αγορές συναλλάγματος. Σύμφωνα με την προκαταρκτική εκτίμηση της Eurostat, ο ετήσιος πληθωρισμός (βάσει του ΕνΔΤΚ) στη ζώνη του ευρώ τον Αύγουστο του 2017 ήταν 1,5%, αυξημένος έναντι 1,3% τον Ιούλιο. Το γεγονός αυτό αντανακλούσε την άνοδο του πληθωρισμού της ενέργειας και, σε μικρότερο βαθμό, των επεξεργασμένων ειδών διατροφής. Με βάση τις σημερινές τιμές των συμβολαίων μελλοντικής εκπλήρωσης επί του πετρελαίου, οι ετήσιοι ρυθμοί του μετρούμενου πληθωρισμού ενδέχεται να υποχωρήσουν προσωρινά περί την αλλαγή του έτους, αντανακλώντας κυρίως τις επιδράσεις της βάσης σύγκρισης στις τιμές της ενέργειας, και στη συνέχεια θα αυξηθούν εκ νέου. Οι δείκτες του υποκείμενου πληθωρισμού επιταχύνθηκαν ελαφρώς τους τελευταίους μήνες, αλλά δεν έχουν ακόμη δώσει πειστικές ενδείξεις διαρκούς ανοδικής τάσης. Σύμφωνα με την προκαταρκτική εκτίμηση της Εurostat, ο πληθωρισμός (βάσει του ΕνΔΤΚ) χωρίς την ενέργεια και τα είδη διατροφής ήταν 1,2% τον Αύγουστο, αμετάβλητος από τον Ιούλιο, αλλά 0,4 της ποσοστιαίας μονάδας υψηλότερος από τον μέσο όρο του τελευταίου τριμήνου του Οι πιέσεις από την πλευρά του εγχώριου κόστους, ιδίως από τις αγορές εργασίας, εξακολουθούν να είναι συγκρατημένες. Ο υποκείμενος πληθωρισμός στη ζώνη του ευρώ αναμένεται να σημειώσει σταδιακή άνοδο μεσοπρόθεσμα, υποβοηθούμενος από τα μέτρα νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ, από τη συνεχιζόμενη οικονομική επέκταση, και την αντίστοιχη σταδιακή υποχώρηση του βαθμού υποαπασχόλησης των πόρων στην οικονομία και άνοδο των μισθών. Οι μακροοικονομικές προβολές των εμπειρογνωμόνων της ΕΚΤ για τη ζώνη του ευρώ του Σεπτεμβρίου 2017 προβλέπουν ετήσιο ρυθμό πληθωρισμού βάσει του ΕνΔΤΚ 1,5% το 2017, 1,2% το 2018 και 1,5% το Σε σύγκριση με τις μακροοικονομικές προβολές των εμπειρογνωμόνων του Ευρωσυστήματος του Ιουνίου 2017, οι προοπτικές για τον μετρούμενο πληθωρισμό (βάσει του ΕνΔΤΚ) αναθεωρήθηκαν ελαφρώς προς τα κάτω, αντανακλώντας κυρίως την πρόσφατη ανατίμηση της συναλλαγματικής ισοτιμίας του ευρώ. ΕΚΤ, Οικονομικό Δελτίο, Τεύχος 6 / Οικονομικές και νομισματικές εξελίξεις Συνοπτική παρουσίαση 3

5 Το δημοσιονομικό έλλειμμα της ζώνης του ευρώ προβλέπεται ότι θα μειωθεί περαιτέρω στη διάρκεια του χρονικού ορίζοντα προβολής ( ) λόγω της βελτίωσης των κυκλικών συνθηκών και της μείωσης των δαπανών για τόκους. Σύμφωνα με τις μακροοικονομικές προβολές των εμπειρογνωμόνων της ΕΚΤ του Σεπτεμβρίου 2017, προβλέπεται μείωση του λόγου του ελλείμματος της γενικής κυβέρνησης στη ζώνη του ευρώ από 1,5% του ΑΕΠ το 2016 σε 0.9% του ΑΕΠ το Ωστόσο, τα διαρθρωτικά ελλείμματα δεν υποχωρούν, παρά την ευνοϊκή δυναμική της ανάπτυξης. Ο ρυθμός αύξησης της ποσότητας χρήματος με την ευρεία έννοια παρέμεινε ισχυρός, παρά κάποια μηνιαία μεταβλητότητα. Συνεχίζεται η ανάκαμψη του ρυθμού αύξησης των δανείων προς τον ιδιωτικό τομέα. Παράλληλα, η ετήσια ροή συνολικής εξωτερικής χρηματοδότησης προς τις μη χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις εκτιμάται ότι αυξήθηκε κάπως το β τρίμηνο του Η μετακύλιση των μέτρων νομισματικής πολιτικής που έχουν τεθεί σε εφαρμογή τα τελευταία χρόνια εξακολουθεί να στηρίζει σημαντικά τις συνθήκες δανεισμού. Οι αποδόσεις των κρατικών ομολόγων της ζώνης του ευρώ παρέμειναν ουσιαστικά αμετάβλητες από τη συνεδρίαση νομισματικής πολιτικής του Διοικητικού Συμβουλίου τον Ιούνιο. Οι διαφορές αποδόσεων των εταιρικών ομολόγων έναντι του επιτοκίου μηδενικού κινδύνου υποχώρησαν οριακά και παραμένουν χαμηλότερες από τα επίπεδα που είχαν καταγραφεί στις αρχές Μαρτίου του 2016, όταν ανακοινώθηκε το πρόγραμμα αγοράς ομολόγων του επιχειρηματικού τομέα (CSPP). Αποφάσεις νομισματικής πολιτικής Με βάση τη διασταύρωση του αποτελέσματος της οικονομικής ανάλυσης με τις ενδείξεις από τη νομισματική ανάλυση, το Διοικητικό Συμβούλιο διαπίστωσε την ανάγκη να διατηρηθεί η εξαιρετικά διευκολυντική κατεύθυνση της νομισματικής πολιτικής ούτως ώστε να διασφαλιστεί η διατηρήσιμη επάνοδος των ρυθμών πληθωρισμού σε επίπεδα κάτω αλλά πλησίον του 2%. Το Διοικητικό Συμβούλιο αποφάσισε να διατηρήσει αμετάβλητα τα βασικά επιτόκια της ΕΚΤ και αναμένει ότι θα παραμείνουν στα σημερινά επίπεδα για παρατεταμένη χρονική περίοδο και πολύ πέραν του χρονικού ορίζοντα των καθαρών αγορών περιουσιακών στοιχείων. Όσον αφορά τα μη συμβατικά μέτρα νομισματικής πολιτικής, το Διοικητικό Συμβούλιο επιβεβαίωσε την πρόθεσή του να συνεχίσει τη διενέργεια καθαρών αγορών στοιχείων ενεργητικού με το σημερινό ρυθμό, δηλ. 60 δισεκ. ευρώ μηνιαίως, μέχρι τα τέλη Δεκεμβρίου του 2017 ή και αργότερα, εφόσον χρειαστεί, και πάντως έως ότου το Διοικητικό Συμβούλιο διαπιστώσει μια διατηρήσιμη προσαρμογή της πορείας του πληθωρισμού η οποία να είναι συμβατή με την επιδίωξή του για τον πληθωρισμό. Οι καθαρές αγορές πραγματοποιούνται παράλληλα με την επανεπένδυση ποσών από την εξόφληση τίτλων που έχουν αποκτηθεί στο πλαίσιο του προγράμματος αγοράς στοιχείων ενεργητικού (APP) κατά τη λήξη τους. Επιπλέον, το Διοικητικό Συμβούλιο επιβεβαίωσε εκ νέου τη δέσμευσή του να αυξήσει τον όγκο ή/και τη διάρκεια του APP εάν οι προοπτικές γίνουν λιγότερο ευνοϊκές ή εάν οι χρηματοπιστωτικές συνθήκες δεν συμβαδίζουν με περαιτέρω πρόοδο προς μια διατηρήσιμη προσαρμογή της πορείας του πληθωρισμού. Το ΕΚΤ, Οικονομικό Δελτίο, Τεύχος 6 / Οικονομικές και νομισματικές εξελίξεις Συνοπτική παρουσίαση 4

6 φθινόπωρο το Διοικητικό Συμβούλιο θα αποφασίσει πώς θα διαμορφωθούν τα μέσα άσκησης πολιτικής πέραν του τέλους του έτους, λαμβάνοντας υπόψη την αναμενόμενη πορεία του πληθωρισμού και τις χρηματοπιστωτικές συνθήκες που απαιτούνται για μια διατηρήσιμη επάνοδο των ρυθμών πληθωρισμού σε επίπεδα κάτω αλλά πλησίον του 2%. ΕΚΤ, Οικονομικό Δελτίο, Τεύχος 6 / Οικονομικές και νομισματικές εξελίξεις Συνοπτική παρουσίαση 5

7 1 Εξωτερικό περιβάλλον Η παγκόσμια οικονομία συνεχίζει να επεκτείνεται με σταθερό ρυθμό. Μετά από προσωρινή υποχώρηση της δυναμικής σε ορισμένες χώρες στην αρχή του χρόνου, τα στοιχεία δείχνουν ανάκαμψη του ρυθμού αύξησης του παγκόσμιου ΑΕΠ. Όσον αφορά το μέλλον, η παγκόσμια οικονομική δραστηριότητα προβλέπεται να επιταχυνθεί συγκρατημένα, βασιζόμενη στη συνεχιζόμενη στήριξη από τη νομισματική και τη δημοσιονομική πολιτική στις προηγμένες οικονομίες και στην ανάκαμψη στις αναδυόμενες οικονομίες της αγοράς που εξάγουν βασικά εμπορεύματα. Μετά από σαφή βελτίωση στο τέλος του προηγούμενου και στην αρχή του τρέχοντος έτους, το παγκόσμιο εμπόριο εξασθένησε πρόσφατα, αν και οι προπορευόμενοι δείκτες εξακολουθούν να προοιωνίζονται θετικές προοπτικές. Ο παγκόσμιος πληθωρισμός αναμένεται να αυξηθεί, καθώς το αναξιοποίητο παραγωγικό δυναμικό σε παγκόσμιο επίπεδο βαίνει μειούμενο. Παγκόσμια οικονομική δραστηριότητα και εμπόριο Η παγκόσμια οικονομία συνέχισε να επεκτείνεται σταθερά. Μετά από προσωρινή υποχώρηση της ανάκαμψης σε ορισμένες οικονομίες το α τρίμηνο, τα πιο πρόσφατα στοιχεία και οι δείκτες ερευνών καταγράφουν ανάκαμψη της παγκόσμιας ανάπτυξης. Όσον αφορά τις προηγμένες οικονομίες, ο ρυθμός αύξησης του ΑΕΠ ανέκαμψε στις Ηνωμένες Πολιτείες το β τρίμηνο, καθώς η καταναλωτική δαπάνη και τα αποθέματα ανέκαμψαν από τα προηγούμενα χαμηλά επίπεδα, υποβοηθούμενα από την αυξανόμενη στενότητα της αγοράς εργασίας και την υψηλή εμπιστοσύνη των νοικοκυριών. Στην Ιαπωνία η δραστηριότητα αυξήθηκε έντονα το β τρίμηνο υποστηριζόμενη από το ευνοϊκό εξωτερικό περιβάλλον και τα δημοσιονομικά μέτρα τόνωσης της οικονομίας. Αντίθετα, η δραστηριότητα στο Ηνωμένο Βασίλειο παρέμεινε σχετικά υποτονική, καθώς τα εισοδήματα των νοικοκυριών επλήγησαν από την άνοδο του πληθωρισμού και την πτώση των πραγματικών μισθών. Όσον αφορά τις αναδυόμενες οικονομίες, στη Βραζιλία και τη Ρωσία η δραστηριότητα ενισχύθηκε από την ανάκαμψη της ανάπτυξης μετά από βαθιά ύφεση, ενώ η οικονομική ανάπτυξη παρέμεινε ανθεκτική στην Ινδία και την Κίνα. Οι δείκτες ερευνών υποδηλώνουν διατήρηση της παγκόσμιας ανάπτυξης βραχυπρόθεσμα. Ο παγκόσμιος σύνθετος δείκτης PMI για την παραγωγή (εκτός της ζώνης του ευρώ) αυξήθηκε τον Αύγουστο, υπερβαίνοντας ελαφρώς τον μακροχρόνιο μέσο όρο του. Η έρευνα καταγράφει τον υψηλότερο ρυθμό επέκτασης από τις αρχές του 2015 (βλ. Διάγραμμα 1). Οι δείκτες οικονομικού κλίματος βάσει ερευνών επίσης κατέγραψαν άνοδο τους τελευταίους μήνες. ΕΚΤ, Οικονομικό Δελτίο, Τεύχος 6 / Οικονομικές και νομισματικές εξελίξεις Εξωτερικό περιβάλλον 6

8 Διάγραμμα 1 Παγκόσμιος σύνθετος δείκτης PMI για την παραγωγή (δείκτης διάχυσης) 58 παγκόσμιος παγκόσμιος μακροχρόνιος μέσος όρος προηγμένες οικονομίες αναδυόμενες οικονομίες της αγοράς Πηγές: Haver Analytics, Markit και υπολογισμοί των εμπειρογνωμόνων της ΕΚΤ. Σημειώσεις: Πιο πρόσφατες παρατηρήσεις: Αύγουστος Ο "μακροπρόθεσμος μέσος όρος" αφορά την περίοδο από τον Ιανουάριο 1999 έως τον Αύγουστο Οι παγκόσμιες χρηματοπιστωτικές συνθήκες παραμένουν συνολικά υποστηρικτικές της ανάπτυξης. Οι αγορές μετοχών στις προηγμένες οικονομίες παρέμειναν αμετάβλητες σε γενικές γραμμές τις τελευταίες εβδομάδες υπό συνθήκες υποτονικής μεταβλητότητας και χαμηλής αποστροφής προς τον κίνδυνο. Τα μακροπρόθεσμα επιτόκια στις ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο έχουν υποχωρήσει τους τελευταίους μήνες. Στην Ιαπωνία οι αποδόσεις παρέμειναν σταθερές, αντανακλώντας το πρόγραμμα της Τράπεζας της Ιαπωνίας για τον έλεγχο της καμπύλης των αποδόσεων. Οι χρηματοπιστωτικές συνθήκες στις αναδυόμενες οικονομίες της αγοράς επίσης ωφελούνται από προσδοκίες για καλύτερες προοπτικές παγκόσμιας ανάπτυξης εν μέσω ανθεκτικών εισροών κεφαλαίων. Στην Κίνα οι χρηματοπιστωτικές συνθήκες χαλάρωσαν κάπως μετά από μια περίοδο κατά την οποία οι αρχές τις είχαν αυστηροποιήσει σημαντικά σε μια προσπάθεια να περιορίσουν τη μόχλευση του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Οι νομισματικές πολιτικές παραμένουν διευκολυντικές στις προηγμένες οικονομίες και οι κεντρικές τράπεζες σε ορισμένες αναδυόμενες οικονομίες έχουν μειώσει τα επιτόκιά τους. Επιβεβαιώνοντας τις προσδοκίες της αγοράς, το Ομοσπονδιακό Σύστημα Κεντρικών Τραπεζών των ΗΠΑ αύξησε τα επιτόκια κατά τη συνεδρίασή του τον Ιούνιο. Ανακοίνωσε επίσης την πρόθεσή του να αρχίσει την κανονικοποίηση του ισολογισμού του εντός του έτους. Ωστόσο, οι αγορές εξακολουθούν να ενσωματώνουν στις τιμές τους μια πολύ σταδιακή νομισματική αυστηροποίηση στις ΗΠΑ, ενώ οι κεντρικές τράπεζες σε άλλες προηγμένες οικονομίες αναμένεται να διατηρήσουν τη διευκολυντική κατεύθυνση της νομισματικής πολιτικής τους. Μεταξύ των αναδυόμενων οικονομιών, ορισμένες χώρες εξαγωγής βασικών εμπορευμάτων μείωσαν τα επιτόκια πολιτικής τους, καθώς οι πληθωριστικές πιέσεις υποχώρησαν και οι συναλλαγματικές ισοτιμίες σταθεροποιήθηκαν. Όσον αφορά το μέλλον, η παγκόσμια οικονομική δραστηριότητα προβλέπεται να επιταχυνθεί σταδιακά. Για τις προηγμένες οικονομίες προβλέπεται ΕΚΤ, Οικονομικό Δελτίο, Τεύχος 6 / Οικονομικές και νομισματικές εξελίξεις Εξωτερικό περιβάλλον 7

9 συγκρατημένη επέκταση, βασιζόμενη στη συνεχιζόμενη στήριξη από τη νομισματική και τη δημοσιονομική πολιτική, καθώς η κυκλική ανάκαμψη συνεχίζεται και σταδιακά μειώνεται το παραγωγικό κενό. Στις αναδυόμενες οικονομίες, οι προοπτικές υποστηρίζονται από την ανθεκτική ανάπτυξη στην Κίνα και την Ινδία, και την ανάκαμψη των χωρών-εξαγωγέων βασικών εμπορευμάτων μετά από σημαντικές δυσμενείς μεταβολές των όρων εμπορίου τους. Ωστόσο, ο ρυθμός της παγκόσμιας ανάπτυξης θα παραμείνει κάτω από τα προ της κρίσης επίπεδα, γεγονός που συνάδει με εκτιμήσεις για υποχώρηση του αναπτυξιακού δυναμικού στις περισσότερες προηγμένες και αναδυόμενες οικονομίες τα τελευταία χρόνια. Ένας από τους λόγους αυτής της επιβράδυνσης είναι η ασθενής συμβολή του κεφαλαίου. Στο Πλαίσιο 1 αναπτύσσονται οι παράγοντες που συμβάλλουν στην υποτονικότητα των επενδύσεων στις προηγμένες οικονομίες. Στις Ηνωμένες Πολιτείες η δραστηριότητα αναμένεται να ενισχυθεί. H πρόσφατη υποτίμηση του δολαρίου ΗΠΑ και η άνοδος της παγκόσμιας ανάπτυξης αναμένεται να τονώσουν τη συμβολή των καθαρών εξαγωγών στην ανάπτυξη. Η άνοδος των τιμών των κατοικιών και των μετοχών, σε συνδυασμό με την ισχυρή εμπιστοσύνη των καταναλωτών και τη στενότητα της αγοράς εργασίας αναμένεται να ενισχύσουν περαιτέρω την καταναλωτική δαπάνη. Λαμβάνοντας υπόψη τη βελτίωση των εσόδων των επιχειρήσεων και την υψηλή εμπιστοσύνη των επιχειρήσεων, οι επενδύσεις προβλέπεται να ενισχυθούν σταθερά. Ωστόσο, οι προσδοκίες της αγοράς για περιορισμό των δημοσιονομικών μέτρων τόνωσης της οικονομίας συνεπάγονται μικρότερη ώθηση της οικονομικής δραστηριότητας σε σχέση με τις προηγούμενες προβλέψεις. Επιπλέον, βραχυπρόθεσμα υπάρχει κάποια αβεβαιότητα ως προς τις συνέπειες του τυφώνα Χάρβεϊ στην οικονομική δραστηριότητα στις πληγείσες περιοχές. Στο Ηνωμένο Βασίλειο η αύξηση του πραγματικού ΑΕΠ αναμένεται να παραμείνει σχετικά υποτονική στο άμεσο μέλλον. Αν και η υποτίμηση της λίρας Αγγλίας είναι πιθανό να στηρίξει τις εξαγωγές, η άνοδος του πληθωρισμού θα μειώσει τα πραγματικά εισοδήματα των νοικοκυριών και την ιδιωτική κατανάλωση. Η αυξημένη αβεβαιότητα σχετικά με τις μελλοντικές εμπορικές συμφωνίες του Ηνωμένου Βασιλείου επίσης επηρεάζει δυσμενώς τις επενδύσεις. Στην Ιαπωνία οι διευκολυντικές πολιτικές εξακολουθούν να στηρίζουν την επέκταση της οικονομικής δραστηριότητας. Στο άμεσο μέλλον η διευκολυντική νομισματική πολιτική και το πρόγραμμα δημοσιονομικής τόνωσης αναμένεται να στηρίξουν την εγχώρια ζήτηση, ενώ οι εξαγωγές ανακάμπτουν σταδιακά καθώς βελτιώνεται η εξωτερική ζήτηση. Ωστόσο, στη συνέχεια η δραστηριότητα αναμένεται να επιβραδυνθεί συγκλίνοντας προς το δυνητικό ΑΕΠ, καθώς θα περιορίζεται σταδιακά η δημοσιονομική στήριξη και θα μειώνεται ο βαθμός υποαπασχόλησης των πόρων. Επιπλέον, παρά την εύρωστη δημιουργία νέων θέσεων απασχόλησης, οι μισθολογικές αυξήσεις παραμένουν συγκρατημένες, επιδρώντας καθοδικά στις προοπτικές της ιδιωτικής κατανάλωσης. Στην Κίνα η δραστηριότητα εξακολουθεί να επεκτείνεται με εύρωστο ρυθμό, υποβοηθούμενη από την ανθεκτική κατανάλωση και την ακμάζουσα αγορά κατοικιών. Ενώ η δημοσιονομική πολιτική αναμένεται να παραμείνει υποστηρικτική, η έμφαση που έχουν δώσει επίσης οι αρχές στον περιορισμό των κινδύνων για τη ΕΚΤ, Οικονομικό Δελτίο, Τεύχος 6 / Οικονομικές και νομισματικές εξελίξεις Εξωτερικό περιβάλλον 8

10 χρηματοπιστωτική σταθερότητα αναμένεται να συμβάλουν σε σταδιακή εξισορρόπηση καθώς οι επενδύσεις θα επιβραδύνονται. Οι χώρες της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης επωφελούνται από ισχυρή κατανάλωση και επενδύσεις. Οι τελευταίες δέχονται στήριξη από τα διαρθρωτικά ταμεία της ΕΕ. Παρόλο που ο πληθωρισμός προβλέπεται να αυξηθεί σταδιακά, αντανακλώντας τη σταδιακή εξασθένηση της επίδρασης από την πτώση των τιμών της ενέργειας, το πραγματικό διαθέσιμο εισόδημα προβλέπεται να ενισχύσει την αύξηση του ΑΕΠ υπό συνθήκες περαιτέρω ενίσχυσης της αγοράς εργασίας και μισθολογικών αυξήσεων. Οι χώρες που είναι σημαντικοί εξαγωγείς βασικών εμπορευμάτων εξακολουθούν να ανακάμπτουν ύστερα από βαθιά ύφεση. Στη Ρωσία η ανάκαμψη της δραστηριότητας από την αρχή του έτους είναι πιθανό να συνεχιστεί, υποβοηθούμενη από τις τιμές του πετρελαίου, το ευνοϊκό εξωτερικό περιβάλλον και τη διευκολυντική νομισματική πολιτική. Η κατανάλωση αναμένεται να βελτιωθεί με συγκρατημένο ρυθμό υπό την επίδραση της ανόδου των πραγματικών μισθών και της αυξανόμενης εμπιστοσύνης των καταναλωτών, αν και από πολύ χαμηλά αρχικά επίπεδα. Οι δημοσιονομικές προκλήσεις θα εξακολουθήσουν να επηρεάζουν αρνητικά την ανάπτυξη. Η οικονομική δραστηριότητα στη Βραζιλία αναμένεται να ωφεληθεί από τη σταθεροποίηση της επιχειρηματικής εμπιστοσύνης, τη βελτίωση των όρων εμπορίου και τη χαλάρωση των χρηματοπιστωτικών συνθηκών. Ταυτόχρονα, οι επανεμφανιζόμενες πολιτικές αβεβαιότητες και οι ανάγκες δημοσιονομικής προσαρμογής συνεχίζουν να επηρεάζουν δυσμενώς τις μεσοπρόθεσμες προοπτικές. Η ανάπτυξη του παγκόσμιου εμπορίου επιβραδύνθηκε το β τρίμηνο, αλλά οι προπορευόμενοι δείκτες εξακολουθούν να δείχνουν θετικές προοπτικές. Ο όγκος των παγκόσμιων εισαγωγών αγαθών αυξήθηκε κατά 0,5% σε τριμηνιαία βάση το β τρίμηνο του 2017, σημειώνοντας μικρότερη άνοδο σε σχέση με το προηγούμενο τρίμηνο (βλ. Διάγραμμα 2). Στην επιβράδυνση του εμπορίου αγαθών συνέβαλαν κυρίως οι αναδυόμενες οικονομίες. Ωστόσο, από τους προπορευόμενους δείκτες προκύπτουν θετικές προοπτικές για το παγκόσμιο εμπόριο βραχυπρόθεσμα, καθώς ο παγκόσμιος δείκτης PMI για νέες παραγγελίες εξαγωγών σημείωσε αύξηση τον Αύγουστο. Πιο μακροπρόθεσμα, το παγκόσμιο εμπόριο προβλέπεται να επεκταθεί σε γενικές γραμμές κατ' αντιστοιχία προς την παγκόσμια δραστηριότητα. ΕΚΤ, Οικονομικό Δελτίο, Τεύχος 6 / Οικονομικές και νομισματικές εξελίξεις Εξωτερικό περιβάλλον 9

11 Διάγραμμα 2 Παγκόσμιο εμπόριο αγαθών (αριστερή κλίμακα: ποσοστιαίες μεταβολές έναντι των προηγούμενων τριών μηνών, δεξιά κλίμακα: δείκτης διάχυσης) παγκόσμιο εμπόριο (αριστερή κλίμακα) παγκόσμιο εμπόριο, μέσος όρος (αριστερή κλίμακα) παγκόσμιος PMI μεταποίησης, χωρίς τη ζώνη του ευρώ (δεξιά κλίμακα) παγκόσμιος PMI, νέες παραγγελίες εξαγωγών (δεξιά κλίμακα) 2,5 60 2,0 58 1,5 56 1,0 54 0,5 52 0,0 50-0,5 48-1, Πηγές: Markit, CPB και υπολογισμοί της ΕΚΤ. Σημείωση: Πιο πρόσφατες παρατηρήσεις: Μάιος 2017 (PMI) και Μάρτιος 2017 (εμπόριο). Συνολικά, ο παγκόσμιος ρυθμός ανάπτυξη προβλέπεται να επιταχυνθεί σταδιακά την περίοδο Σύμφωνα με τις μακροοικονομικές προβολές των εμπειρογνωμόνων της ΕΚΤ του Σεπτεμβρίου 2017, ο ετήσιος ρυθμός ανόδου του παγκόσμιου πραγματικού ΑΕΠ (εκτός της ζώνης του ευρώ) προβλέπεται να επιταχυνθεί από 3,2% το 2016 σε 3,7% το 2017 και 3,8% το Ο ρυθμός αύξησης της εξωτερικής ζήτησης της ζώνης του ευρώ αναμένεται να ενισχυθεί από 1,6% το 2016 σε 4,7% το 2017, 3,4% το 2018 και 3,5% το Σε σύγκριση με τις προβολές του Ιουνίου 2017, η αύξηση του παγκόσμιου ΑΕΠ δεν έχει αναθεωρηθεί ουσιωδώς, ενώ οι προς τα κάτω αναθεωρήσεις των προοπτικών στις ΗΠΑ αντανακλούν προσδοκίες μικρότερης δημοσιονομικής τόνωσης, οι οποίες αντισταθμίζονται από καλύτερες προοπτικές σε ορισμένες αναδυόμενες οικονομίες. Ο ρυθμός αύξησης της εξωτερικής ζήτησης προϊόντων και υπηρεσιών της ζώνης του ευρώ αναθεωρήθηκε προς τα άνω το 2017, αντανακλώντας στοιχεία για υψηλότερες εισαγωγές το α τρίμηνο. Το βασικό σενάριο των προβολών για την παγκόσμια δραστηριότητα εξακολουθεί να περιβάλλεται από υψηλή αβεβαιότητα και το ισοζύγιο των κινδύνων είναι κυρίως καθοδικό. Μεταξύ των ανοδικών κινδύνων, υπάρχει πιθανότητα να μεταφραστεί η βελτίωση της εμπιστοσύνης - όπως καταγράφεται στις έρευνες και τις χρηματοπιστωτικές αγορές - σε ταχύτερη αναζωογόνηση της δραστηριότητας και του εμπορίου βραχυπρόθεσμα. Οι βασικοί καθοδικοί κίνδυνοι περιλαμβάνουν μια πιθανή άνοδο του εμπορικού προστατευτισμού, τυχόν άτακτη αυστηροποίηση των χρηματοπιστωτικών συνθηκών διεθνώς, που θα μπορούσε να επηρεάσει κυρίως τις ευπαθείς αναδυόμενες οικονομίες, πιθανές εμπλοκές συνδεόμενες με τη διαδικασία μεταρρυθμίσεων και φιλελευθεροποίησης στην Κίνα, καθώς και πιθανή μεταβλητότητα λόγω πολιτικής και γεωπολιτικής αβεβαιότητας, συμπεριλαμβανομένης της αβεβαιότητας που συνδέεται με τις διαπραγματεύσεις σχετικά με τις μελλοντικές σχέσεις μεταξύ Ηνωμένου Βασιλείου και Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τέλος, υπάρχει σημαντική αβεβαιότητα σχετικά με τις προοπτικές της δημοσιονομικής πολιτικής στις ΗΠΑ. ΕΚΤ, Οικονομικό Δελτίο, Τεύχος 6 / Οικονομικές και νομισματικές εξελίξεις Εξωτερικό περιβάλλον 10

12 Εξελίξεις στις τιμές διεθνώς Ο παγκόσμιος πληθωρισμός τιμών καταναλωτή παραμένει σχετικά συγκρατημένος. Αφού έπεσε στις αρχές του έτους, καθώς εξασθένησε η συμβολή των τιμών της ενέργειας, ο ετήσιος πληθωρισμός τιμών καταναλωτή στις χώρες του ΟΟΣΑ υποχώρησε ελαφρώς τον Ιούλιο σε 2,0% (βλ. Διάγραμμα 3). Εξαιρουμένων των τιμών των ειδών διατροφής και της ενέργειας, ο ετήσιος πληθωρισμός στις χώρες του ΟΟΣΑ παρέμεινε σταθερός στο 1,8% τον Ιούλιο. Διάγραμμα 3 Πληθωρισμός τιμών καταναλωτή στις χώρες του ΟΟΣΑ (ετήσιες ποσοστιαίες μεταβολές, συμβολές σε ποσοστιαίες μονάδες) 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0-0,5-1,0 συμβολή της ενέργειας συμβολή των ειδών διατροφής χωρίς τη συμβολή των ειδών διατροφής και της ενέργειας χωρίς τη συμβολή των ειδών διατροφής και της ενέργειας όλα τα είδη -1, Πηγή: ΟΟΣΑ. Σημείωση: Πιο πρόσφατη παρατήρηση: Ιούλιος Οι τιμές του πετρελαίου αυξήθηκαν τις τελευταίες εβδομάδες. Μετά από πτώση στις πρώτες εβδομάδες του καλοκαιριού, οι τιμές αργού πετρελαίου τύπου Brent ανέκαμψαν φθάνοντας περίπου τα 52 δολ. ΗΠΑ το βαρέλι. Η αύξηση αυτή αντανακλά προσδοκίες για συγκρατημένα ταχύτερη εξισορρόπηση της αγοράς πετρελαίου. Τα αποθέματα αργού πετρελαίου των ΗΠΑ σημείωσαν μεγαλύτερη πτώση από ό,τι ανέμενε η αγορά, ενώ η ζήτηση πετρελαίου ήταν κάπως υψηλότερη σε σχέση με το β τρίμηνο του Ταυτόχρονα οι περιορισμοί από την πλευρά της προσφοράς ενίσχυσαν τις τιμές εν μέσω επιβράδυνσης του ρυθμού αύξησης του αριθμού των αμερικανικών εξεδρών εξαγωγής πετρελαίου και προσδοκιών περί μείωσης των εξαγωγών αργού πετρελαίου από τη Σαουδική Αραβία. Μέχρι σήμερα, οι τιμές του αργού πετρελαίου τύπου Brent ή των συμβολαίων μελλοντικής εκπλήρωσης δεν έχουν επηρεαστεί από την τροπική καταιγίδα Χάρβεϊ, που έπληξε τις ΗΠΑ στον Κόλπο του Μεξικού. Όσον αφορά την προσεχή περίοδο, μετά από ελαφρά επιβράδυνση στο εγγύς μέλλον, ο παγκόσμιος πληθωρισμός αναμένεται να αυξηθεί με βραδείς ρυθμούς. Η καμπύλη των συμβολαίων μελλοντικής εκπλήρωσης δείχνει συγκρατημένη αύξηση των τιμών του πετρελαίου στη διάρκεια του χρονικού ορίζοντα προβολής και μια μικρή θετική συμβολή των τιμών της ενέργειας στον πληθωρισμό. Παράλληλα, η βραδεία μείωση του αχρησιμοποίητου παραγωγικού δυναμικού σε παγκόσμιο επίπεδο αναμένεται να στηρίξει τον υποκείμενο πληθωρισμό. ΕΚΤ, Οικονομικό Δελτίο, Τεύχος 6 / Οικονομικές και νομισματικές εξελίξεις Εξωτερικό περιβάλλον 11

13 2 Χρηματοπιστωτικές εξελίξεις Οι αποδόσεις των κρατικών ομολόγων της ζώνης του ευρώ διατηρήθηκαν σε γενικές γραμμές αμετάβλητες από τη συνεδρίαση του Διοικητικού Συμβουλίου για τη νομισματική πολιτική στις 8 Ιουνίου. Οι διαφορές αποδόσεων των εταιρικών ομολόγων έναντι του επιτοκίου μηδενικού κινδύνου υποχώρησαν οριακά και παραμένουν χαμηλότερες από τα επίπεδα που είχαν καταγραφεί στις αρχές Μαρτίου του 2016, όταν ανακοινώθηκε το πρόγραμμα αγοράς ομολόγων του επιχειρηματικού τομέα (CSPP). Οι τιμές των μετοχών των μη χρηματοπιστωτικών επιχειρήσεων (ΜΧΕ) της ζώνης του ευρώ σημείωσαν πτώση, κυρίως λόγω της αύξησης των εκτιμώμενων γεωπολιτικών κινδύνων, αλλά εξακολουθούν να στηρίζονται από τις ισχυρές προσδοκίες για τα κέρδη. Στις αγορές συναλλάγματος, το ευρώ ενισχύθηκε σημαντικά. Οι αποδόσεις των μακροπρόθεσμων κρατικών ομολόγων της ζώνης του ευρώ στο σύνολό τους παρέμειναν γενικώς αμετάβλητες από τις αρχές Ιουνίου. Κατά την εξεταζόμενη περίοδο ( ), το επιτόκιο δέκα ετών για συμφωνίες ανταλλαγής επί του δείκτη μίας ημέρας (OIS) στη ζώνη του ευρώ αυξήθηκε κατά 3 μονάδες βάσης (μ.β.) και διαμορφώθηκε σε 0,58%, ενώ η σταθμισμένη ως προς το ΑΕΠ απόδοση των δεκαετών κρατικών ομολόγων της ζώνης του ευρώ αυξήθηκε κατά 1 μ.β. σε 0,99% (βλ. Διάγραμμα 4). Στις ΗΠΑ, οι αποδόσεις των μακροπρόθεσμων κρατικών ομολόγων μειώθηκαν κατά 8 μ.β. σε 2,11%. Οι εξελίξεις στα μακροπρόθεσμα επιτόκια της ζώνης του ευρώ από τις αρχές Ιουνίου και έπειτα ήταν γενικώς υποτονικές, συγκαλύπτοντας ένα μεμονωμένο επεισόδιο μεταβλητότητας όταν οι συμμετέχοντες στην αγορά αναθεώρησαν σχετικά αιφνιδίως τις προσδοκίες τους για τη μελλοντική πορεία της νομισματικής πολιτικής, με συνέπεια να αυξηθούν οι αποδόσεις. Ωστόσο, η αύξηση αυτή εξαλείφθηκε προς το τέλος της εξεταζόμενης περιόδου, εν μέρει λόγω γεωπολιτικών εντάσεων και λιγότερο θετικών ειδήσεων σχετικά με τα μακροοικονομικά μεγέθη τόσο εντός όσο και εκτός της ευρωζώνης. ΕΚΤ, Οικονομικό Δελτίο, Τεύχος 6 / Οικονομικές και νομισματικές εξελίξεις Χρηματοπιστωτικές εξελίξεις 12

14 Διάγραμμα 4 Αποδόσεις 10ετών κρατικών ομολόγων στη ζώνη του ευρώ, τις ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο (% ετησίως) 3,0 ζώνη του ευρώ ΗΠΑ Ηνωμένο Βασίλειο 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0 01/15 04/15 07/15 10/15 01/16 04/16 07/16 10/16 01/17 04/17 07/17 Πηγές: Bloomberg και ΕΚΤ. Σημειώσεις: Για τη ζώνη του ευρώ αναφέρεται ο σταθμισμένος ως προς το ΑΕΠ μέσος όρος των αποδόσεων των 10ετών κρατικών ομολόγων. Η κάθετη γκρίζα γραμμή δηλώνει την αρχή της εξεταζόμενης περιόδου στις Πιο πρόσφατη παρατήρηση: Οι διαφορές αποδόσεων των κρατικών ομολόγων έναντι των επιτοκίων OIS μηδενικού κινδύνου μειώθηκαν σε αρκετές χώρες εν όψει των βελτιωμένων μακροοικονομικών προοπτικών για τη ζώνη του ευρώ. Η μείωση κυμάνθηκε από 1 μ.β. στη Γαλλία έως 19 μ.β. στην Ιταλία και 20 μ.β. στην Πορτογαλία (βλ. Διάγραμμα 5). Αρχικά, προήλθε από τα αποτελέσματα των γαλλικών προεδρικών εκλογών του Απριλίου. Στη συνέχεια, αντανακλούσε πρωτίστως τη βελτίωση του μακροοικονομικού περιβάλλοντος της ευρωζώνης. ΕΚΤ, Οικονομικό Δελτίο, Τεύχος 6 / Οικονομικές και νομισματικές εξελίξεις Χρηματοπιστωτικές εξελίξεις 13

15 Διάγραμμα 5 Διαφορές αποδόσεων των κρατικών ομολόγων της ζώνης του ευρώ έναντι του επιτοκίου OIS (% ετησίως) 4 ζώνη του ευρώ Γερμανία Ισπανία Γαλλία Ιταλία Πορτογαλία /15 04/15 07/15 10/15 01/16 04/16 07/16 10/16 01/17 04/17 07/17 Πηγές: Thomson Reuters και υπολογισμοί της ΕΚΤ. Σημειώσεις: Για τον υπολογισμό της διαφοράς αποδόσεων αφαιρείται το επιτόκιο OIS από την απόδοση του κρατικού ομολόγου. Για τη ζώνη του ευρώ αναφέρεται ο σταθμισμένος ως προς το ΑΕΠ μέσος όρος των αποδόσεων των 10ετών κρατικών ομολόγων. Η κάθετη γκρίζα γραμμή δηλώνει την αρχή της εξεταζόμενης περιόδου στις Πιο πρόσφατη παρατήρηση: Η καμπύλη των προθεσμιακών επιτοκίων ΕΟΝΙΑ (του μέσου δείκτη των επιτοκίων του ευρώ για τοποθετήσεις διάρκειας μίας ημέρας) μετατοπίστηκε ελαφρώς προς τα κάτω για τις βραχύτερες διάρκειες, αλλά παραμένει εν πολλοίς αμετάβλητη για τις μεγαλύτερες διάρκειες (βλ. Διάγραμμα 6). Η σταδιακά ανοδική κλίση της καμπύλης υποδηλώνει ότι οι συμμετέχοντες στην αγορά εξακολουθούν να αναμένουν μια παρατεταμένη περίοδο αρνητικών επιτοκίων ΕΟΝΙΑ μέχρι περίπου τα μέσα του Διάγραμμα 6 Προθεσμιακά επιτόκια EONIA (% ετησίως) 2,0 6 Σεπτεμβρίου Ιουνίου ,5 1,0 0,5 0,0-0, Πηγές: Thomson Reuters και υπολογισμοί της ΕΚΤ. ΕΚΤ, Οικονομικό Δελτίο, Τεύχος 6 / Οικονομικές και νομισματικές εξελίξεις Χρηματοπιστωτικές εξελίξεις 14

16 Ο δείκτης ΕΟΝΙΑ κυμάνθηκε γύρω στις -36 μονάδες βάσης κατά την εξεταζόμενη περίοδο. Η πλεονάζουσα ρευστότητα αυξήθηκε κατά 100 δισεκ. ευρώ, φθάνοντας περίπου τα δισεκ. ευρώ. Η αύξηση αυτή μπορεί να αποδοθεί στις συνεχιζόμενες αγορές στο πλαίσιο του διευρυμένου προγράμματος αγοράς περιουσιακών στοιχείων. Οι συνθήκες ρευστότητας εξετάζονται διεξοδικότερα στο Πλαίσιο 2. Οι διαφορές αποδόσεων των ομολόγων που εκδόθηκαν από ΜΧΕ υποχώρησαν οριακά κατά την εξεταζόμενη περίοδο (βλ. Διάγραμμα 7). Στις 6 Σεπτεμβρίου οι διαφορές αποδόσεων των ομολόγων επενδυτικής βαθμίδας που έχουν εκδοθεί από ΜΧΕ (έναντι της μέσης καμπύλης αποδόσεων για τους αντίστοιχους τίτλους της ζώνης του ευρώ με πιστοληπτική διαβάθμιση ΑΑΑ) ήταν κατά μέσο όρο 5 μ.β. χαμηλότερες σε σχέση με τις αρχές Ιουνίου και περίπου 70 μ.β. χαμηλότερες σε σχέση με τα επίπεδα που είχαν καταγράψει τον Μάρτιο του 2016, πριν από την ανακοίνωση και συνακόλουθη έναρξη του προγράμματος CSPP. Οι διαφορές αποδόσεων των ομολόγων μη επενδυτικής βαθμίδας του μη χρηματοπιστωτικού και του χρηματοπιστωτικού τομέα μειώθηκαν επίσης κατά την εξεταζόμενη περίοδο, κατά 39 μ.β. και 6 μ.β. αντίστοιχα. Το χαμηλό επίπεδο και η περαιτέρω συμπίεση των διαφορών αποδόσεων των εταιρικών ομολόγων συνάδουν με την εδραίωση της οικονομικής ανάκαμψης. Διάγραμμα 7 Διαφορές αποδόσεων των εταιρικών ομολόγων της ζώνης του ευρώ (μονάδες βάσης) 160 διαφορές αποδόσεων ομολόγων του χρηματοπιστωτικού τομέα διαφορές αποδόσεων ομολόγων ΜΧΕ /15 04/15 07/15 10/15 01/16 04/16 07/16 10/16 01/17 04/17 07/17 Πηγές: Δείκτες iboxx και υπολογισμοί της ΕΚΤ. Σημειώσεις: Η κάθετη γκρίζα γραμμή δηλώνει την αρχή της εξεταζόμενης περιόδου στις Πιο πρόσφατη παρατήρηση: Οι τιμές των μετοχών της ζώνης του ευρώ υποχώρησαν από τις αρχές Ιουνίου (βλ. Διάγραμμα 8). Στο τέλος της εξεταζόμενης περιόδου, οι τιμές των μετοχών των ΜΧΕ στη ζώνη του ευρώ διαμορφώθηκαν σε επίπεδα περίπου 3% χαμηλότερα σε σύγκριση με την αρχή της περιόδου, ενώ οι τιμές των μετοχών του χρηματοπιστωτικού τομέα υποχώρησαν κατά 2,5%. Η υποχώρηση αυτή αντανακλά κατά κύριο λόγο την αύξηση του εκτιμώμενου γεωπολιτικού κινδύνου. Πάντως, οι τιμές των τραπεζικών μετοχών συνεχίζουν να βρίσκονται συνολικά σε επίπεδα περίπου 65% υψηλότερα σε σχέση με τα χαμηλά επίπεδα που είχαν καταγράψει ΕΚΤ, Οικονομικό Δελτίο, Τεύχος 6 / Οικονομικές και νομισματικές εξελίξεις Χρηματοπιστωτικές εξελίξεις 15

17 στον απόηχο του βρετανικού δημοψηφίσματος για την παραμονή της χώρας στην ΕΕ τον Ιούνιο του 2016 (οι τιμές των μετοχών των ΜΧΕ είναι μόλις 25% υψηλότερες). Σε αντίθεση με την υποχώρηση των τιμών των μετοχών του μη χρηματοπιστωτικού τομέα της ζώνης του ευρώ, οι τιμές των αντίστοιχων μετοχών στις ΗΠΑ διαμορφώθηκαν σε επίπεδα 1,5% υψηλότερα στο τέλος της εξεταζόμενης περιόδου, σε σύγκριση με την αρχή της. Μια πιθανή αιτία για τη χαμηλότερη απόδοση των μετοχών των ΜΧΕ της ευρωζώνης είναι ότι η ενίσχυση της συναλλαγματικής ισοτιμίας του ευρώ μετρίασε τις προσδοκίες της αγοράς για τα βραχυπρόθεσμα κέρδη των επιχειρήσεων που εξαρτώνται έντονα από τις εξαγωγές. Οι προσδοκίες για τα πιο μακροπρόθεσμα κέρδη όμως παρέμειναν ισχυρές και συνέχισαν να στηρίζουν τις τιμές των μετοχών των ΜΧΕ. Οι προσδοκίες της αγοράς σχετικά με τη μεταβλητότητα των τιμών των μετοχών στη ζώνη του ευρώ ενισχύθηκαν μετά την αναζωπύρωση των γεωπολιτικών εντάσεων στα μέσα Αυγούστου, αλλά στην πορεία επανήλθαν στα χαμηλά επίπεδα που επικρατούσαν καθ' όλη τη διάρκεια του Και στις ΗΠΑ, οι προσδοκίες για τη μεταβλητότητα των τιμών των μετοχών επιδεινώθηκαν στο σύνολό τους. Διάγραμμα 8 Δείκτες τιμών μετοχών στη ζώνη του ευρώ και τις ΗΠΑ (1 Ιανουαρίου 2015 = 100) τραπεζικών μετοχών ζώνη του ευρώ μετοχών ΜΧΕ ζώνη του ευρώ τραπεζικών μετοχών ΗΠΑ μετοχών ΜΧΕ ΗΠΑ 50 01/15 04/15 07/15 10/15 01/16 04/16 07/16 10/16 01/17 04/17 07/17 Πηγές: Thomson Reuters και υπολογισμοί της ΕΚΤ. Σημειώσεις: Η κάθετη γκρίζα γραμμή δηλώνει την αρχή της εξεταζόμενης περιόδου στις Πιο πρόσφατη παρατήρηση: Στις αγορές συναλλάγματος, το ευρώ ανατιμήθηκε κατά 3,7% σε όρους σταθμισμένης ισοτιμίας με βάση το εξωτερικό εμπόριο από τις αρχές Ιουνίου (βλ. Διάγραμμα 9). Το ευρώ ενισχύθηκε έναντι των περισσότερων άλλων κύριων νομισμάτων υπό συνθήκες βελτιωμένων μακροοικονομικών προοπτικών για τη ζώνη του ευρώ. Σε διμερείς όρους, από τις 8 Ιουνίου το ευρώ ενισχύθηκε κατά 6,3% έναντι του δολαρίου ΗΠΑ, κατά 5,0% έναντι του γιεν Ιαπωνίας, κατά 5,4% έναντι της λίρας Αγγλίας και κατά 5,0% έναντι του φράγκου Ελβετίας. Επίσης, το ευρώ ανατιμήθηκε έναντι των νομισμάτων των περισσότερων αναδυόμενων οικονομιών, συμπεριλαμβανομένου του γιουάν Κίνας (κατά 2,0%), καθώς και έναντι των νομισμάτων άλλων οικονομιών στην Ασία, ενώ υποτιμήθηκε ελαφρώς έναντι των νομισμάτων ορισμένων κρατών-μελών της ΕΕ εκτός ευρωζώνης. Η ανατίμηση του ΕΚΤ, Οικονομικό Δελτίο, Τεύχος 6 / Οικονομικές και νομισματικές εξελίξεις Χρηματοπιστωτικές εξελίξεις 16

18 ευρώ έναντι του δολαρίου ΗΠΑ οφείλεται σε τρεις παράγοντες παρόμοιας ισχύος: τις βελτιωμένες προοπτικές για την ανάπτυξη στη ζώνη του ευρώ, την πιο περιοριστική κατεύθυνση της νομισματικής πολιτικής σε σχέση με τις ΗΠΑ και μια εξωγενή συνιστώσα που πιθανόν να αντανακλά τη βελτίωση του κλίματος της αγοράς για τη συναλλαγματική ισοτιμία του ευρώ έναντι του δολαρίου ΗΠΑ. Διάγραμμα 9 Μεταβολές της συναλλαγματικής ισοτιμίας του ευρώ έναντι επιλεγμένων νομισμάτων (%) σε σχέση με 7 Ιουνίου 2017 σε σχέση με 6 Σεπτεμβρίου 2016 ΣΣΙ-38 γιουάν Κίνας δολάριο ΗΠΑ λίρα Αγγλίας φράγκο Ελβετίας γιεν Ιαπωνίας ζλότυ Πολωνίας κορώνα Τσεχίας κορώνα Σουηδίας ρούβλι Ρωσίας λίρα Τουρκίας γουόν Νότιας Κορέας ρουπία Ινδονησίας φιορίνι Ουγγαρίας κορώνα Δανίας λέι Ρουμανίας δολάριο Ταϊβάν ρεάλ Βραζιλίας ρουπία Ινδίας κούνα Κροατίας Πηγή: ΕΚΤ. Σημειώσεις: Η ΣΣΙ-38 είναι η ονομαστική σταθμισμένη συναλλαγματική ισοτιμία του ευρώ έναντι των νομισμάτων των 38 σημαντικότερων εμπορικών εταίρων της ζώνης του ευρώ. Όλες οι μεταβολές υπολογίζονται με βάση τις συναλλαγματικές ισοτιμίες στις ΕΚΤ, Οικονομικό Δελτίο, Τεύχος 6 / Οικονομικές και νομισματικές εξελίξεις Χρηματοπιστωτικές εξελίξεις 17

19 3 Οικονομική δραστηριότητα Η οικονομική επέκταση της ζώνης του ευρώ συνεχίζεται και γίνεται ολοένα ανθεκτικότερη. Στην αύξηση του πραγματικού ΑΕΠ συμβάλλει πρωτίστως η εγχώρια ζήτηση. Έρευνες και βραχυχρόνιοι δείκτες επιβεβαιώνουν τις προοπτικές για εύρωστη δυναμική ανάπτυξης την προσεχή περίοδο. Σε σύγκριση με τις μακροοικονομικές προβολές των εμπειρογνωμόνων του Ευρωσυστήματος του Ιουνίου 2017, οι μακροοικονομικές προβολές των εμπειρογνωμόνων της ΕΚΤ του Σεπτεμβρίου 2017 αναθεωρήθηκαν προς τα άνω το 2017 και παραμένουν σε γενικές γραμμές αμετάβλητες για τα επόμενα έτη. Το πραγματικό ΑΕΠ της ζώνης του ευρώ προβλέπεται να αυξηθεί κατά 2,2% το 2017, 1,8% το 2018 και 1,7% το Η οικονομική επέκταση στη ζώνη του ευρώ απέκτησε θετική δυναμική, με κύριο προωθητικό παράγοντα την εγχώρια ζήτηση. Το πραγματικό ΑΕΠ αυξήθηκε κατά 0,6% σε τριμηνιαία βάση το β τρίμηνο του 2017, μετά από άνοδο κατά 0,5% το προηγούμενο τρίμηνο (βλ. Διάγραμμα 10). Η εγχώρια ζήτηση παρέμεινε η κινητήρια δύναμη στην ανάπτυξη, σε συνδυασμό με τη μικρότερη συμβολή των καθαρών εξαγωγών, ενώ οι μεταβολές των αποθεμάτων είχαν μικρή αρνητική συμβολή. Από την πλευρά της παραγωγής, η οικονομική δραστηριότητα είχε ευρεία βάση, εμφανίζοντας θετική αύξηση της προστιθέμενης αξίας στη βιομηχανία (εκτός των κατασκευών), καθώς και στους τομείς των κατασκευών και των υπηρεσιών. Διάγραμμα 10 Πραγματικό ΑΕΠ της ζώνης του ευρώ και συνιστώσες αυτού (τριμηνιαίες ποσοστιαίες μεταβολές και τριμηνιαίες συμβολές σε ποσοστιαίες μονάδες) 1,0 ΑΕΠ σε αγοραίες τιμές ιδιωτική κατανάλωση δημόσια κατανάλωση ακαθάριστες επενδύσεις πάγιου κεφαλαίου καθαρές εξαγωγές μεταβολές αποθεμάτων 0,5 0,0-0,5-1, Πηγή: Eurostat. Σημειώσεις: Πιο πρόσφατες παρατηρήσεις: β τρίμηνο Οι αγορές εργασίας της ζώνης του ευρώ εξακολουθούν να εμφανίζουν ευνοϊκή δυναμική. Η αύξηση της απασχόλησης στη ζώνη του ευρώ συνεχίστηκε το α' τρίμηνο 2017 και διαμορφώθηκε σε 0,4% σε τριμηνιαία βάση, υπερβαίνοντας έτσι για πρώτη φορά την κορυφαία τιμή που είχε καταγράψει το 2008 πριν από την έναρξη της κρίσης (βλ. Διάγραμμα 11). Οι συνολικές πραγματικές ώρες εργασίας επίσης ΕΚΤ, Οικονομικό Δελτίο, Τεύχος 6 / Οικονομικές και νομισματικές εξελίξεις Οικονομική δραστηριότητα 18

20 συνέχισαν να ανακάμπτουν, αν και οι μέσες πραγματικές ώρες εργασίας ανά απασχολούμενο παρέμειναν σε γενικές γραμμές σταθερές, παρά το γεγονός ότι τόσο οι εργαζόμενοι πλήρους απασχόλησης όσο και οι εργαζόμενοι μερικής απασχόλησης εργάστηκαν κατά μέσο όρο περισσότερες ώρες, καθώς οι εν λόγω αυξήσεις αντισταθμίστηκαν από τη μεταβαλλόμενη σύνθεση της απασχόλησης προς την κατεύθυνση της αύξησης του ποσοστού των εργαζομένων μερικής απασχόλησης. 1 Η ανεργία της ζώνης του ευρώ παρουσίασε σημαντική μείωση, αφού είχε κορυφωθεί σε 12,1% το β τρίμηνο του Τον Ιούλιο του 2017 το ποσοστό ανεργίας διαμορφώθηκε σε 9,1%, το χαμηλότερο από τον Φεβρουάριο του Τα στοιχεία των ερευνών που ήταν διαθέσιμα έως τον Αύγουστο του 2017 δείχνουν περαιτέρω βελτίωση των συνθηκών στην αγορά εργασίας, καθώς όλο και περισσότεροι ερωτώμενοι αναφέρουν ελλείψεις εργατικού δυναμικού στις μεγάλες οικονομίες της ζώνης του ευρώ. Η ταχεία μείωση της ανεργίας στη ζώνη του ευρώ αποτελεί ιδιαίτερα ενθαρρυντική εξέλιξη σε ένα περιβάλλον αυξανόμενης προσφοράς εργασίας. Η άνοδος της προσφοράς εργασίας, η οποία συνεχίστηκε καθ' όλη τη διάρκεια της κρίσης και μετά την έναρξη της ανάκαμψης, μπορεί πρωτίστως να αποδοθεί στα αυξημένα ποσοστά συμμετοχής στο εργατικό δυναμικό των εργαζομένων μεγαλύτερης ηλικίας και των γυναικών (βλ. Πλαίσιο 3 Πρόσφατες εξελίξεις της προσφοράς εργασίας στη ζώνη του ευρώ στο παρόν τεύχος του Οικονομικού Δελτίου). Εντούτοις, ευρύτεροι δείκτες ανεργίας υποδηλώνουν ότι ο βαθμός υποχρησιμοποίησης του εργατικού δυναμικού παραμένει σε υψηλά επίπεδα σε αρκετές αγορές εργασίας της ζώνης του ευρώ. Η έρευνα μεταξύ μεγάλων επιχειρήσεων της ζώνης του ευρώ (βλ. Πλαίσιο 5 Ανάγκες για διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις στη ζώνη του ευρώ: πληροφορίες από έρευνα μεταξύ μεγάλων επιχειρήσεων στο παρόν τεύχος του Οικονομικού Δελτίου) υποδηλώνει ότι περαιτέρω διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις στις αγορές εργασίας της ζώνης του ευρώ θα βελτίωναν τη λειτουργία τους και θα ενίσχυαν τις ευρύτερες αναπτυξιακές προοπτικές. 1 Βλ. το Πλαίσιο Παράγοντες που επηρέασαν την εξέλιξη των μέσων πραγματικών ωρών εργασίας ανά απασχολούμενο από το 2008, Οικονομικό Δελτίο, Τεύχος 6, ΕΚΤ, ΕΚΤ, Οικονομικό Δελτίο, Τεύχος 6 / Οικονομικές και νομισματικές εξελίξεις Οικονομική δραστηριότητα 19

21 Διάγραμμα 11 Εξελίξεις στην αγορά εργασίας της ζώνης του ευρώ (αριστερή κλίμακα: δείκτης α τρ =100, δεξιά κλίμακα: ποσοστιαίες μονάδες) απασχόληση (αριστερή κλίμακα) πραγματικές ώρες εργασίας (αριστερή κλίμακα) ποσοστό ανεργίας (δεξιά κλίμακα) Πηγές: Eurostat και υπολογισμοί της ΕΚΤ. Σημειώσεις: Πιο πρόσφατες παρατηρήσεις: α τρίμηνο 2017 για την απασχόληση και για τις πραγματικές ώρες εργασίας, Ιούλιος 2017 για το ποσοστό ανεργίας. Η βελτίωση των αγορών εργασίας εξακολουθεί να στηρίζει την αύξηση του εισοδήματος και την καταναλωτική δαπάνη. Η αύξηση της ιδιωτικής κατανάλωσης παρέμεινε σταθερή σε 0,5% σε τριμηνιαία βάση το β τρίμηνο του 2017, από 0,4% το προηγούμενο τρίμηνο. Η εύρωστη αύξηση του εισοδήματος από εργασία, που αποτελεί τον σημαντικότερο παράγοντα ενίσχυσης του διαθέσιμου εισοδήματος των νοικοκυριών, σε συνδυασμό με την ελαφρά μείωση του ποσοστού αποταμίευσης των νοικοκυριών, συνέχισε να επηρεάζει ευνοϊκά την κατανάλωση των νοικοκυριών. Τα μέτρα νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ, τα οποία οδήγησαν σε βελτίωση των χρηματοδοτικών συνθηκών, επίσης συνέχισαν να στηρίζουν τις δαπάνες των νοικοκυριών. Η εμπιστοσύνη των καταναλωτών, η οποία αυξήθηκε περαιτέρω τον Αύγουστο του 2017, παραμένει σαφώς πάνω από τον μακροχρόνιο μέσο όρο της, σηματοδοτώντας ισχυρή δυναμική της καταναλωτικής δαπάνης βραχυπρόθεσμα. Η εξέλιξη των αγορών κατοικιών της ζώνης του ευρώ συνεχίζει να υποστηρίζει τη δυναμική της ανάπτυξης. Οι επενδύσεις σε κατοικίες αυξήθηκαν κατά 1,3% το β τρίμηνο του 2017, αντικατοπτρίζοντας τη συνέχιση της ανάκαμψης στη ζώνη του ευρώ και σε πολλές χώρες της ζώνης του ευρώ. Η εν λόγω ανάκαμψη, αν και από πολύ χαμηλά επίπεδα σε μερικές χώρες, υποστηρίχθηκε από την έντονη άνοδο του διαθέσιμου εισοδήματος των νοικοκυριών, τις βελτιωμένες συνθήκες στην αγορά εργασίας, τους ευνοϊκούς όρους χρηματοδότησης και την αυξημένη προτίμηση για επενδύσεις σε κατοικίες, στο πλαίσιο των χαμηλών αποδόσεων των τοκοφόρων τοποθετήσεων. Επιπλέον, οι επιχειρηματικές προσδοκίες σημείωσαν πολύ έντονη άνοδο στον τομέα των κατασκευών. Επίσης, ο αυξανόμενος αριθμός των οικοδομικών αδειών που έχουν εκδοθεί, η αυξανόμενη ζήτηση στεγαστικών δανείων και η βελτίωση των όρων χορήγησης τραπεζικών πιστώσεων θα συνεχίσουν να στηρίζουν την ανοδική πορεία των επενδύσεων σε κατοικίες στη ζώνη του ευρώ. Οι επιχειρηματικές επενδύσεις ανέκαμψαν το β τρίμηνο του Η άνοδος (1,0% σε τριμηνιαία βάση) αποδίδεται στις επενδύσεις σε προϊόντα διανοητικής ιδιοκτησίας, σε μηχανήματα και οπλικά συστήματα πλην εξοπλισμού μεταφορών. ΕΚΤ, Οικονομικό Δελτίο, Τεύχος 6 / Οικονομικές και νομισματικές εξελίξεις Οικονομική δραστηριότητα 20

22 Περαιτέρω, ορισμένα στοιχεία, όπως η βιομηχανική παραγωγή στον τομέα των κεφαλαιακών αγαθών που αυξήθηκε κατά 0,7% σε τριμηνιαία βάση το β τρίμηνο του 2017 δείχνουν επιτάχυνση των επιχειρηματικών επενδύσεων στη ζώνη του ευρώ. Διάγραμμα 12 Εξελίξεις στον τομέα των κεφαλαιακών αγαθών της ζώνης του ευρώ (δείκτης, απόκλιση από τον μακροχρόνιο μέσο όρο) επιχειρηματικές προσδοκίες στη μεταποίηση παραγγελίες εξαγωγών προσδοκίες για την παραγωγή Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Σημείωση: Πιο πρόσφατες παρατηρήσεις: Αύγουστος Οι επιχειρηματικές επενδύσεις αναμένεται να συνεχίσουν να ανακάμπτουν. Διάφοροι παράγοντες ασκούν ευνοϊκή επίδραση στις προοπτικές για τις επενδύσεις. Η εμπιστοσύνη των επιχειρήσεων, οι προσδοκίες για την παραγωγή και οι παραγγελίες εξαγωγών στον τομέα των κεφαλαιακών αγαθών παραμένουν σε υψηλά επίπεδα παρά κάποια πτώση που σημειώθηκε τον Αύγουστο (βλ. Διάγραμμα 12). Ο βαθμός χρησιμοποίησης του παραγωγικού δυναμικού συνέχισε να αυξάνεται πάνω από τα μέσα προ της κρίσης επίπεδα, οι συνθήκες χρηματοδότησης παραμένουν πολύ ευνοϊκές, τα παρακρατούμενα κέρδη των επιχειρήσεων για δυνητικές επενδυτικές δαπάνες διατηρούνται σε υψηλά επίπεδα και υπάρχει ανάγκη εκσυγχρονισμού του κεφαλαιακού αποθέματος μετά από αρκετά χρόνια υποτονικών επενδύσεων. Εντούτοις, ορισμένοι παράγοντες αναμένεται να συνεχίσουν να επηρεάζουν δυσμενώς τις προοπτικές για τις επιχειρηματικές επενδύσεις. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται οι προσδοκίες για ασθενέστερο μακροπρόθεσμο αναπτυξιακό δυναμικό σε σχέση με το παρελθόν, οι δυσκαμψίες στις αγορές προϊόντων και ο βραδύς ρυθμός μεταβολής του κανονιστικού περιβάλλοντος. Η χαμηλή κερδοφορία των τραπεζών και το ακόμη υψηλό επίπεδο μη εξυπηρετούμενων δανείων στους ισολογισμούς των τραπεζών σε αρκετές χώρες επίσης αναμένεται ότι θα συνεχίσουν να επηρεάζουν δυσμενώς τη δυνατότητα των τραπεζών να επιτελέσουν τον διαμεσολαβητικό τους ρόλο και, κατ' επέκταση, τη χρηματοδότηση επενδύσεων των επιχειρήσεων βραχυπρόθεσμα. Το εξωτερικό εμπόριο της ζώνης του ευρώ συνέχισε να ανακάμπτει. Οι εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών της ζώνης του ευρώ αυξήθηκαν κατά 1,1% σε τριμηνιαία βάση το β τρίμηνο του 2017 και η δυναμική των εμπορικών συναλλαγών επί αγαθών με χώρες εκτός της ζώνης του ευρώ βελτιώνεται σταθερά από το ΕΚΤ, Οικονομικό Δελτίο, Τεύχος 6 / Οικονομικές και νομισματικές εξελίξεις Οικονομική δραστηριότητα 21

23 καλοκαίρι του Σύμφωνα με μηνιαία στοιχεία εμπορικών συναλλαγών, οι εξαγωγές αγαθών σε χώρες εκτός της ζώνης του ευρώ το πρώτο εξάμηνο του 2017 επηρεάστηκαν κυρίως από τις εξαγωγές προς την Κίνα, τις λοιπές ασιατικές χώρες και άλλα κράτη-μέλη της ΕΕ που δεν ανήκουν στη ζώνη του ευρώ. Αυτό αποτελεί θετική ένδειξη για τις γενικές προοπτικές ανάπτυξης, καθώς η εξωτερική ζήτηση προϊόντων και υπηρεσιών της ζώνης του ευρώ αποκτά ολοένα ευρύτερη βάση. Οι βραχυπρόθεσμοι δείκτες όπως οι έρευνες και οι νέες παραγγελίες εξαγωγών που αφορούν το δεύτερο εξάμηνο του 2017 δείχνουν ότι η δυναμική των εξαγωγών διατηρείται παρά την πρόσφατη ενίσχυση της σταθμισμένης συναλλαγματικής ισοτιμίας του ευρώ (βλ. Διάγραμμα 13). Όσον αφορά το μέλλον, η ευρείας βάσης παγκόσμια ανάκαμψη θα στηρίξει τις εξαγωγές της ζώνης του ευρώ. Ωστόσο, οι κίνδυνοι για το εμπόριο παραμένουν σε υψηλά επίπεδα και σχετίζονται πρωτίστως με τις γεωπολιτικές εντάσεις, οι οποίες μπορεί να εμποδίσουν την παγκόσμια ανάπτυξη. Διάγραμμα 13 Εξαγωγές αγαθών εκτός της ζώνης του ευρώ (αριστερή κλίμακα: ετήσιες ποσοστιαίες μεταβολές των κινητών μέσων όρων τριών μηνών, δεξιά κλίμακα: δείκτης) εξαγωγές αγαθών εκτός της ζώνης του ευρώ (αριστερή κλίμακα) προσδοκίες για τις εξαγωγές (δεξιά κλίμακα) κλίμα εξαγωγικής αγοράς (δεξιά κλίμακα) νέες παραγγελίες εξαγωγών στη μεταποίηση (δεξιά κλίμακα) Πηγές: Eurostat, Markit και Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Σημείωση: Πιο πρόσφατη παρατήρηση: για τις έρευνες: Αύγουστος 2017, για τις εξαγωγές: β τρίμηνο του Συνολικά, τα εισερχόμενα στοιχεία δείχνουν σταθερά θετική ανάπτυξη το γ τρίμηνο του Ο Δείκτης Οικονομικού Κλίματος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (ESI) και ο σύνθετος Δείκτης Υπευθύνων Προμηθειών (PMI) για την παραγωγή παρέμειναν σε υψηλά επίπεδα τον Αύγουστο και διατηρήθηκαν σαφώς πάνω από τα μέσα επίπεδά τους (βλ. Διάγραμμα 14). Έτσι, συνολικά, δείχνουν εύρωστη αύξηση το γ τρίμηνο του ΕΚΤ, Οικονομικό Δελτίο, Τεύχος 6 / Οικονομικές και νομισματικές εξελίξεις Οικονομική δραστηριότητα 22

24 Διάγραμμα 14 Πραγματικό ΑΕΠ της ζώνης του ευρώ, σύνθετος δείκτης PMI για την παραγωγή και δείκτης οικονομικού κλίματος (ESI) (ποσοστιαίες μεταβολές σε τριμηνιαία βάση, κανονικοποιημένη διαφορά θετικών-αρνητικών απαντήσεων και δείκτες διάχυσης) πραγματικό ΑΕΠ (δεξιά κλίμακα) δείκτης ESI (αριστερή κλίμακα) σύνθετος δείκτης PMI (αριστερή κλίμακα) Πηγές: Markit, Ευρωπαϊκή Επιτροπή και Eurostat. Σημείωση: Πιο πρόσφατες παρατηρήσεις: β τρίμηνο του 2017 για το πραγματικό ΑΕΠ και Αύγουστος 2017 για ESI και PMI. Η παρατηρούμενη οικονομική επέκταση στη ζώνη του ευρώ αναμένεται να συνεχιστεί, υποστηριζόμενη από την επίδραση των μέτρων νομισματικής πολιτικής, η οποία μεταδίδεται στην πραγματική οικονομία. Οι πολύ ευνοϊκοί όροι χρηματοδότησης, τα χαμηλά επιτόκια και η βελτίωση των αγορών εργασίας συνεχίζουν να στηρίζουν την ιδιωτική κατανάλωση και την ανάκαμψη των επενδύσεων εν μέσω αύξησης των κερδών και μείωσης της ανάγκης απομόχλευσης. Οι θετικές επιδράσεις από το εξωτερικό περιβάλλον επίσης θα στηρίξουν την ανάπτυξη, με την ενίσχυση της παγκόσμιας οικονομικής δραστηριότητας και την αντίστοιχη βελτίωση της εξωτερικής ζήτησης προϊόντων και υπηρεσιών της ζώνης του ευρώ. Οι μακροοικονομικές προβολές των εμπειρογνωμόνων της ΕΚΤ για τη ζώνη του ευρώ του Σεπτεμβρίου 2017 προβλέπουν αύξηση του ετήσιου πραγματικού ΑΕΠ κατά 2,2% το 2017, 1,8% το 2018 και 1,7% το 2019 (βλ. Διάγραμμα 15). Σε σύγκριση με τις μακροοικονομικές προβολές των εμπειρογνωμόνων του Ευρωσυστήματος του Ιουνίου 2017, οι προοπτικές για την αύξηση του πραγματικού ΑΕΠ έχουν αναθεωρηθεί προς τα άνω για το 2017 και παραμένουν σε γενικές γραμμές αμετάβλητες για τα επόμενα έτη. Η αναθεώρηση προς τα άνω για το 2017 σχετίζεται κυρίως με την πρόσφατη ισχυρή δυναμική της αύξησης του ΑΕΠ. ΕΚΤ, Οικονομικό Δελτίο, Τεύχος 6 / Οικονομικές και νομισματικές εξελίξεις Οικονομική δραστηριότητα 23