Ἡ Συμβουλευτικὴ Ποιμαντικὴ καὶ ἡ ἰσοτιμία τῶν δύο φύλων στὴν Παράδοση τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας

Transcript

1 13 Ἡ Συμβουλευτικὴ Ποιμαντικὴ καὶ ἡ ἰσοτιμία τῶν δύο φύλων στὴν Παράδοση τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας Ὀρθόδοξη φυλο-λογία Τὸ θέμα τῆς ἰσότητας τῶν δύο φύλων εἶναι ἕνα σημαντικὸ ζήτημα καὶ οἱ ποιμαντικοὶ σύμβουλοι τὸ ἀντιμετωπίζουν πολὺ συχνά. Τὸ ζήτημα ἀφορᾶ στὴν οὐσία τοῦ ἀνθρώπου, εἶναι, δηλαδή, ἀνθρωπολογικὸ ταυτόχρονα ὅμως εἶναι καὶ θεολογικό. Ἀλήθεια, θὰ ἀναρωτηθεῖ κάποιος, τί ἔχει νὰ πεῖ σήμερα ἡ ὀρθόδοξη θεολογία γιὰ τὴ ζωὴ τῶν φύλων, τὴν ἰσοτιμία καὶ πῶς αὐτὰ συνδέονται μὲ τὴν πνευματικὴ ζωή; Ἡ ἀπάντηση ἀρχικὰ εἶναι ὅτι ἡ ὀρθόδοξη πνευματικότητα δὲν ἐνδιαφέρεται μόνο γιὰ τὴν ἄλλη ζωὴ ἀλλὰ καὶ γιὰ νὰ δώσει νόημα καὶ νὰ λύσει προβλήματα καὶ τῆς καθημερινότητας, τῆς «ἐδῶ καὶ τώρα» ζωῆς. Τὸ ζητούμενο, λοιπὸν θὰ ἦταν μία ὀρθόδοξη φυλο-λογία (μὲ ὕψιλον) ποὺ νὰ μὴ βλέπει ἂς μᾶς συγχωρέσουν οἱ φιλόλογοι- φιλολογικὰ τὴ ζωὴ τῶν φύλων, ἀλλὰ συνδεδεμένη μὲ τὴν πνευματικότητα ποὺ βιώνεται στὴν Ἐκκλησία 1. Μία τέτοια ὀρθόδοξη φυλο-λογία προσπαθήσαμε νὰ ἀντλήσουμε μέσα ἀπὸ τὴ μελέτη τοῦ βίου τῶν ἁγίων μας στὰ συναξάρια καὶ τὰ μηναῖα τῆς Ἐκκλησίας. Πρόκειται γιὰ μία συγκεκριμένη ἔρευνα ποὺ ἔγινε στὸ πλαίσιο τοῦ Μεταπτυχιακοῦ Προγράμματος Σπουδῶν «Ποιμαντικὴ Θεολογία καὶ Ἀγωγὴ» τοῦ Τμήματος Κοινωνικῆς Θεολογίας τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν. Στὴν ἔρευνα αὐτὴ ἔλαβαν μέρος ὑπὸ τὴν καθοδήγηση τοῦ Καθηγητοῦ Α.Μ. Σταυροπούλου Σε συνεργασία με τὸν Στέφανο Χρ. Κουμαρόπουλο, Δρ. Θεολογίας, Ἀνακοίνωση στὸ πλαίσιο τοῦ 1ου Πανελληνίου Συνεδρίου τοῦ Κλάδου Συμβουλευτικῆς Ψυχολογίας τῆς Ἑλληνικῆς Ψυχολογικῆς Ἑταιρείας (27-29 Νοεμβρίου 2003), στὴ θεματικὴ Συνεδρία: Σύγχρονες θεωρητικὲς προσεγγίσεις στὰ γυναικεῖα θέματα (Παρασκευὴ 28 Νοεμβρίου ὥρα ). Τίτλος τοῦ Συνεδρίου: Ἡ Συμβουλευτικὴ Ψυχολογία στὰ Γυναικεῖα Θέματα: Σύγχρονες προσεγγίσεις. 1 Βλ. εἰσήγηση τοῦ Α. Μ. Σταυρόπουλου, Σεξουαλικότητα, διαφορὰ τῶν φύλων καὶ πνευματικὴ ζωή, στὸ Διεθνὲς Συνέδριο ποὺ εἶχε ὡς τίτλο: Ψυχοθεραπεία καὶ Ὀρθόδοξη Θεολογία, καὶ ἔγινε 1-5 Ὀκτωβρίου 2003 στὸ Συνεδριακὸ Κέντρο Ἁλιάρτου Βοιωτίας. Τὸ κείμενο περιλαμβάνεται στὸ βιβλίο τοῦ ἰδίου Ποιμαντικὴ Γάμου καὶ Οἰκογενείας, Ἐκδ. Ἁρμός, Ἀθήνα 2008, σ

2 2 καὶ τὴ συνεργασία τοῦ ἀποσπασμένου ἀπὸ τὴ Δευτεροβάθμια Ἐκπαίδευση στὸ Τμῆμα Δρ. Θεολογίας Στ. Κουμαρόπουλου οἱ μεταπτυχιακοὶ φοιτητὲς Ἀθανάσιος Ἀλέξανδρος Ἀντωνίου, Ἑλένη Ἀργυροπούλου, Ἄννα Καπελέρη, Μαρία Σταματοπούλου. Ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία μέσῳ τῆς παραδόσεώς της, τῆς διδασκαλίας τῆς ἔχει πολλὰ νὰ ὑποδείξει γιὰ τὶς σχέσεις τῶν δύο φύλων. Μελετώντας τὴν ἔρευνα ποὺ σᾶς προαναφέραμε μέσα ἀπὸ τοὺς βίους τῶν ἁγίων προκύπτουν συμπεράσματα ἱκανὰ νὰ μᾶς ὁδηγήσουν σὲ διαχρονικὰ πρότυπα σχέσεων ἀνδρῶν καὶ γυναικῶν. Ἕνα ἀπὸ τὰ βασικὰ δόγματα τοῦ Ὀρθόδοξου Χριστιανισμοῦ εἶναι ὅτι οἱ ἄνθρωποι, ἄνδρες καὶ γυναῖκες, εἶναι μοναδικὰ καὶ ἀνεπανάληπτα πρόσωπα, τὰ ὁποῖα σὲ καμία περίπτωση δὲν ὑπολείπονται σὲ ἀξία μεταξύ τους. Αὐτὸ ποὺ τοὺς διαφοροποιεῖ εἶναι ὁ διαφορετικὸς ρόλος ποὺ καλοῦνται νὰ διακονήσουν, καθὼς καὶ νὰ διαχειριστοῦν ὀρθὰ τὰ διαφορετικὰ χαρίσματα, μὲ τὰ ὁποῖα τοὺς ἔχει προικίσει τὸ Ἅγιο Πνεῦμα. Μέσα ἀπὸ τὴν ἀνάγνωση ὅλων τῶν παραπάνω κειμένων ἀναδεικνύεται μία συμβουλευτικὴ στάση ποὺ προτρέπει καὶ τοὺς σημερινοὺς πιστούς, ἄνδρες καὶ γυναῖκες νὰ δέχονται τὸ φύλο τους χωρὶς ὑπεροψία ἢ αἰσθήματα κατωτερότητας, χωρὶς διάθεση κυριαρχίας ἐπὶ τοῦ ἄλλου ἢ ὑποταγῆς στὸν ἄλλο. Ἀπὸ τὴ θεολογία τῶν φύλων ἀναδεικνύεται μία συμβουλευτικὴ τῶν φύλων, ποὺ χαρακτηρίζεται ἀπὸ σεβασμὸ στὴν ἰδιαιτερότητα τοῦ κάθε ἄνδρα καὶ γυναίκας ὡς μοναδικοῦ προσώπου, αὐτεξουσίου ὄντος καὶ εἰκόνας Θεοῦ. Μέσα στὰ μηναῖα καὶ τὰ συναξάρια τῶν ἁγίων διαπιστώσαμε τὸ σεβασμὸ στὴν ἰδιαιτερότητα τοῦ κάθε ἀνθρώπου ἀλλὰ ἐπιπλέον θαυμάσαμε καὶ τοὺς ἀγῶνες τῶν ἁγίων γιὰ τὴν κατάκτηση τῆς ταυτότητας τοῦ φύλου τους, σὲ ἐποχὲς ποὺ στερεότυπα καὶ ψεύτικα σχήματα προσπαθοῦσαν νὰ ἐπιβληθοῦν στὴ ζωὴ καὶ στὴν ἐκδήλωση τῆς θρησκευτικότητας τῶν ἀνθρώπων. Ἅγιοι καὶ ἁγίες ἀγωνίζονται μὲ συνθῆκες ἀντίξοες σὲ ἐποχὲς σκληρὲς ν ἀποδείξουν ὅτι ἡ διαφορετικότητα τῶν φύλων φανερώνει τὴν ἰσοτιμία τους καὶ τὴν ἀλληλοσυμπλήρωσή τους. Μέσα στὰ πλαίσια τῆς θρησκευτικότητας ἀναπτύσσονται σχέσεις μεταξὺ τῶν δύο φύλων ἐμπλουτισμένες ἀπὸ ἐκτίμηση, ἀγάπη, σεβασμὸ καὶ ἀλληλοκατανόηση. 2

3 3 Ἡ ἰσοτιμία τῶν δύο φύλων καὶ ἡ ὑπέρβαση τῶν στερεοτύπων Ὑπάρχουν ἀρκετὲς περιπτώσεις ποὺ μέσα ἀπὸ τοὺς βίους τῶν ἁγίων ἀναδεικνύεται μία θεολογία τῆς ἰσοτιμίας τῶν δύο φύλων. Συγκεκριμένα ὁ Μέγας Βασίλειος γράφοντας τὸ βίο τῆς Ἁγίας Ἰουλίττας, βάζει στὸ στόμα της τὰ παρακάτω λόγια: «Ἀπὸ τὸ ἴδιο φύραμα μὲ τοὺς ἄνδρες εἴμαστε. Κατ εἰκόνα τοῦ Θεοῦ πλασθήκαμε, ὅπως κι ὁ ἄνδρας ἀπὸ τὸ Θεὸ γίναμε. Εἴμαστε συγγενεῖς μὲ τοὺς ἄνδρες. Ὄχι μόνο σάρκα πάρθηκε γιὰ τὴν κατασκευὴ τῆς γυναίκας ἀλλὰ καὶ ὀστᾶ ἀπὸ τὰ ὀστᾶ. Ὥστε στερεές, δυνατὲς καὶ ὑπομονετικὲς ὅπως οἱ ἄνδρες ὀφείλουμε νὰ εἴμαστε στὸ Δεσπότη μας» 2. Ἀρκετὲς φορὲς μάλιστα πατέρες τῆς Ἐκκλησίας τόσο τῶν παλαιότερων χρόνων ὅσο καὶ γέροντες τῶν νεότερων χρόνων 3 διορθώνουν τοὺς ἀρνητικοὺς λογισμοὺς (σὲ θέματα ἰσότιμης μεταχείρισης τῶν φύλων) τῶν συμβουλευομένων. Θὰ μποροῦσε αὐτὴ ἡ διακριτικὴ διόρθωση λογισμῶν ποὺ ἐφάρμοσαν καὶ ἐφαρμόζουν ἀκόμη οἱ γέροντες καὶ οἱ πατέρες στὴ συμβουλευτική τους νὰ συσχετισθεῖ μ αὐτὸ ποὺ στὴ συμβουλευτικὴ ψυχολογία ὀνομάζεται γνωσιακὴ ἀναδόμηση 4. Ἀρκετὰ συχνὰ στὴ ζωὴ τῶν ἁγίων ὑπάρχουν περιπτώσεις στὶς ὁποῖες ρόλοι καὶ στερεότυπα στὴν ἐκκλησιαστικὴ ζωὴ ἔχουν ξεπεραστεῖ. Ἡ ὁσία Ὀλυμπιάδα ἡ διακόνισσα, ποὺ τὴ μνήμη της ἑορτάζουμε στὶς 25 Ἰουλίου, ἔζησε στὰ χρόνια του Μεγάλου Θεοδοσίου καὶ τοῦ υἱοῦ του Ἀρκαδίου. Ἂν καὶ παντρεύτηκε ἔμεινε χήρα ἀμέσως. Βοήθησε μὲ τὴν περιουσία της τὸ φιλανθρωπικὸ ἔργο τῆς Ἐκκλησίας. Μάλιστα καὶ ὁ Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως ὁ Νεκτάριος ἐκτιμώντας τὴ σύνεση καὶ τὴν ἀρετὴ της τὴν συμβουλευόταν ἀκόμα καὶ στὰ ἐκκλησιαστικὰ θέματα 5. Ἡ ἴδια συνεργασία συνεχίστηκε καὶ μὲ τὸν Ἅγιο Ἰωάννη τὸν Χρυσόστομο, ὁ ὁποῖος στὴν ἐξορία του τῆς ἔστειλε πολλὲς ἐπιστολὲς στὶς ὁποῖες τὴν ἐγκωμιάζει. Εἶναι φανερὸ λοιπὸν πὼς ἡ ὁσία Ὀλυμπιάδα ἂν καὶ ἔζησε καὶ 2 J.P. Migne PG A. 3 Πολλὲς περιπτώσεις διόρθωσης λογισμῶν μεταξὺ ἄνδρα καὶ γυναίκας ἀναφέρονται στὸ βιβλίο τοῦ μακαριστοῦ Γέροντα Παϊσίου τοῦ Ἁγιορείτου, Λόγοι Δ, Οἰκογενειακὴ ζωή, Ἐκδ. Ἱ. Ἡσυχαστήριο Ἰωάννης ὁ Θεολόγος, Θεσσαλονίκη Γιὰ τὴ γνωσιακὴ ἀναδόμηση βλ. Ἀναστασίας Καλαντζῆ- Ἀζίζι, Αὐτογνωσία καὶ αὐτοδιαχείρηση, Ἐκδ. Ἑλληνικὰ Γράμματα, Ἀθήνα 2002, σ Παν. Στάμου, Γρηγορίου Θεολόγου καὶ Ἰωάννου Χρυσοστόμου Παραινέσεις πρὸς Ὀλυμπιάδα, Ἀθῆναι 1997, σ

4 4 αὐτὴ σὲ μία ἐποχή, στὴν ὁποία ἡ θέση τῆς γυναίκας ἦταν περιορισμένη ἔφτασε στὸ σημεῖο νὰ ἀποτελεῖ βασικὸ συνεργάτη καὶ νὰ ἀπολαμβάνει τῆς ἰδιαίτερης τιμῆς καὶ ἐκτίμησης ἀκόμη καὶ Πατριαρχῶν. Ἀξιοσημείωτο ἐπίσης εἶναι ὅτι κάποιες μοναχές, ὅπως ἡ ὁσία Ἀνθοῦσα 6, σὲ ἐποχὲς καθαρὰ πατριαρχικὲς καὶ ἀνδροκρατούμενες βλέπουμε νὰ ἀναδεικνύονται ὡς πνευματικοὶ ὁδηγοὶ ἀνδρῶν καὶ γυναικῶν καὶ νὰ ξεπερνοῦν σὲ πνευματικὴ ἐπιρροὴ πολλοὺς ἐκκλησιαστικοὺς ἄνδρες τῆς ἐποχῆς τους. Μέσα στοὺς βίους τῶν Ὁσίων γυναικῶν ποὺ μελετήσαμε, συναντήσαμε ἀρκετὰ παραδείγματα γυναικῶν, οἱ ὁποῖες, μεταμφιέζονταν σὲ ἄνδρες μοναχοὺς γιὰ νὰ κρυφθοῦν ἀπὸ κάποιους ποὺ τὶς καταδίωκαν ἢ γιὰ λόγους ἀσφαλείας. Ἡ μεταμφίεση αὐτὴ δὲ σήμαινε τὴν ἀπαξίωση τοῦ φύλου τους ἀλλὰ στόχευε στὴν προστασία τους ἀπὸ ἐπιθέσεις. Συνέβαινε λοιπὸν συχνὰ μὲ τὴν ἀποκάλυψη τοῦ ἀληθινοῦ τους φύλου, νὰ ἀναγνωριστοῦν ὡς ἰσάξιες μὲ αὐτούς, ἀσκήτριες μοναχές, οἱ ὁποῖες δὲν εἶχαν τίποτα νὰ τοὺς ζηλέψουν 7. Χαρακτηριστικὸ παράδειγμα ἀποτελεῖ τὸ παράδειγμα ποὺ διαβάζουμε στὸ Συναξάρι τῆς 10ης Μαρτίου, ὅποτε γιορτάζει ἡ Ὁσία Ἀναστασία ἡ Πατρικία. Ἡ Ἀναστασία ἔζησε στὰ χρόνια του Ἰουστινιανοῦ ( ) καὶ ὑπῆρξε ἡ πρώτη ἀκόλουθος τῆς Αὐτοκράτειρας Θεοδώρας, ἀπὸ ὅπου καὶ ὁ τίτλος τῆς Πατρικίας. Ἐπειδὴ φθονήθηκε ὅμως κατέβηκε στὴν Ἀλεξάδρεια, στὴν ἀρχὴ ὡς μοναχὴ καὶ στὴ συνέχεια ὅταν κατάλαβε ὅτι τὴν ἀναζητοῦσε ὁ Ἰουστινιανὸς στὴν σκήτη τοῦ Ἀββᾶ Δανιήλ. Ἐπειδὴ ἡ σκήτη ἦταν ἀνδρικὴ ὁ Ἀββᾶς Δανιὴλ τῆς πρότεινε νὰ μεταμφιεστεῖ, τὴ 6 Τὴ μνήμη τῆς Ἁγίας ἑορτάζουμε στὶς 27 Ἰουλίου καὶ ἔζησε στοὺς χρόνους τοῦ Κωνσταντίνου Κοπρώνυμου ἢ Καβαλίνου στὴν ἐπαρχία τοῦ Μαντινέου, ἀγάπησε πολὺ τὸ μοναχισμὸ καὶ τὸν ἐνάρετο βίο ἀπὸ μικρὴ καὶ ζοῦσε σὲ ὅρη καὶ σὲ σπήλαια. Ἐπηρεάστηκε ἀπὸ τὸν τρόπο ζωῆς κάποιου ἱερομόναχου Σισίνιου, ὁ ὁποῖος τῆς δίδαξε πάρα πολλά. Κούρεψε τὰ μαλλιά της, φόρεσε ἐνδύματα τρίχινα καὶ συμβουλευόταν συχνὰ τὸν ἅγιο Σισίνιο. Πολλοὶ κοσμικοὶ ποὺ ἤθελαν νὰ μετανοήσουν γιὰ τὶς ἁμαρτίες τους καὶ ἄφηναν τὰ ἐγκόσμια, ἐνῶ πρὶν προσέρχονταν στὸν ἅγιο Σισίνιο, μετὰ τὸ θάνατο τοῦ ἁγίου πήγαιναν στὴν ἁγία Ἀνθοῦσα, ἡ ὁποία τοὺς καθοδηγοῦσε πνευματικά. Ἔτσι λοιπὸν ἡ ἁγία εἶχε φτάσει ἐπάξια τὸν καθοδηγητή της σὲ ἐνάρετη ζωή, ὥστε τῆς ἀπέδιδαν τὴν τιμὴ ποὺ ἀπέδιδαν πρὶν σὲ ἕναν ἅγιο ἄνδρα καὶ αὐτὸ εἶναι ἰδιαίτερα σημαντικὸ γιὰ ἐκείνη τὴν ἐποχή. Ἡ φήμη τῆς ἁγίας ἔφτασε παντοῦ ἀκόμη καὶ ὡς τοὺς βασιλεῖς. Μάλιστα κατόρθωσε ἀφοῦ πέρασε πολλὰ βασανιστήρια καὶ τὰ ὑπόμεινε σὰν νὰ ἦταν ἄνδρας νὰ κάνει τὸ βασιλιὰ Κωνσταντῖνο Κοπρώνυμο ἀπὸ ἐχθρὸ φίλο της. 7 Περισσότερα γιὰ τὸ θέμα αὐτὸ βλ. Εὐγενίας Ζούκοβα, Γυναῖκες-Μοναχοί, Ὅσιες γυναῖκες ποὺ ἄθλησαν μὲ ἀνδρικὴ ἐνδυμασία. Διπλωματικὴ μεταπτυχιακὴ ἐργασία στὸ Τμῆμα Κοινωνικῆς Θεολογίας, Ἐκδ. Ἁρμός, Ἀθήνα 2006, 281 σ. 4

5 5 μετονόμασε σὲ Ἀναστάσιο καὶ τὴν τοποθέτησε δίπλα στὴ σκήτη σὲ μία σπηλιά. Λίγο πρὶν τὸ τέλος της ἡ Ἀναστασία εἰδοποίησε τὸν Ἀββᾶ Δανιὴλ γιὰ νὰ τὴν κοινωνήσει καὶ τότε αὐτὸς ποὺ γνώριζε τὸ μυστικό της ἔβαλε τὸ μαθητή του νὰ γονατίσει γιὰ νὰ εὐλογηθεῖ ἀπὸ τὴν Ἀναστασία, ἀναγνωρίζοντάς της πνευματικὴ ἀνωτερότητα. Ἀπὸ τὴν ἄλλη καὶ ἡ χριστιανικὴ οἰκογένεια ἔχει ἕναν ξεχωριστὸ ρόλο στὴν Ὀρθόδοξη Παράδοση. Μέσα στὸ γάμο καὶ τὴν οἰκογένεια ἀναγνωρίζεται ὡς ἀπαραίτητη ἡ συμβολὴ τοῦ κάθε φύλου στὴ σύστασή της. Συγχρόνως συστήνεται ἡ ἀναγκαιότητα τοῦ ἀλληλοσεβασμοῦ ἄνδρα καὶ γυναίκας χωρὶς διάθεση ὑποταγῆς ἢ κυριαρχίας τοῦ ἑνὸς στὸν ἄλλον. Ἐνδεικτικὸ εἶναι ἕνα κείμενο τῶν ἀρχῶν τοῦ προηγούμενου αἰώνα ποὺ ἀνήκει στὸν ἅγιο Νεκτάριο, ἕναν ἀπὸ τοὺς τελευταίους καὶ πιὸ δημοφιλεῖς ἁγίους της Ἐκκλησίας μας ποὺ ἀναφέρεται στὶς σχέσεις ἄνδρα καὶ γυναίκας μέσα στὸ γάμο. Τὸ κείμενο ἑρμηνεύει τὴ φράση ποὺ ἀνήκει στὸν Ἀπόστολο Παῦλο καὶ ἀκούγεται κάθε φορᾶ ποὺ τελεῖται ἕνας γάμος, «ἡ δὲ γυνὴ ἴνα φοβῆται τὸν ἄνδρα» 8. Ὅπως ὀρθὰ παρατηρεῖ ὁ Ἅγιος τὸ ἀπόσπασμα δὲν πρέπει νὰ ἀπομονώνεται ἀλλὰ νὰ συσχετίζεται μὲ τὰ ἀμέσως προηγούμενα, ὅπου ὁ Ἀπ. Παῦλος καλεῖ τὸν ἄνδρα νὰ ἀγαπήσει τὴν γυναίκα του στὸ μέτρο ποὺ ἀγάπησε ὁ Χριστὸς τὴν Ἐκκλησία. Ἔχοντας δώσει τὶς νουθεσίες στὸν ἄντρα προχωράει κατὰ τὸν ἅγιο ὁ Ἀπόστολος καὶ στὴν γυναίκα στὴν ὁποία συστήνει τὸ φόβο, ποὺ ἑρμηνεύεται ὡς σεβασμὸς καὶ «δὲν πρέπει νὰ ἐκφράζει τίποτα ποὺ νὰ φοβίζει καὶ νὰ τρομάζει τὴ γυναίκα». Ὅπως ἡ ἀγάπη ἑνὸς πιστοῦ ἐμπεριέχει τὸ φόβο μήπως δὲν ἀνταποκριθεῖ στὴν ἀγάπη καὶ στὴ θυσία τοῦ Χριστοῦ, ἔτσι καὶ ὁ σεβασμὸς τῆς γυναίκας κατὰ τὸν ἅγιο Νεκτάριο ἐκδηλώνεται ὡς φόβος ἁγνὸς καὶ δίκαιος, ὡς εὐαισθησία ψυχῆς γιὰ τὸ πρόσωπο ποὺ ἀγαπάει καὶ γιὰ τὸ ὁποῖο μεριμνᾶ καὶ ἀνησυχεῖ συνέχεια. Τὰ φύλα καὶ ἡ συμμετοχή τους στὸ ποιμαντικὸ καὶ συμβουλευτικὸ ἔργο Μορφὲς ἁγίων, ἀνδρῶν καὶ γυναικῶν, εἶναι παροῦσες ἐνεργῶς ὡς λαϊκοὶ-πιστοὶ καὶ στὸ ποιμαντικὸ ἔργο τῆς ἐκκλησίας. Μποροῦμε νὰ 8 Τὸ κείμενο αὐτὸ δημοσιεύτηκε ἀπὸ τὸν Ἅγιο Νεκτάριο στὸ περιοδικὸ «Ἀνάπλασις» τ. 15, ἄρ. φ. 255, στὶς , σ. 162 κ.ἐξ. Τὸ κείμενο αὐτὸ μὲ ὑπόδειξη τῆς Βαρβάρας Γιαννακοπούλου ἀναδημοσιεύτηκε αὐτούσιο στὸ περ. «Ἐφημέριος» στὶς , σ

6 6 ξεχωρίσουμε παραδείγματα ἁγίων ποὺ προσέφεραν στὴν ποιμαντικὴ διακονία μὲ τὴ συμβουλευτική τους, τὸ κήρυγμα καὶ τὸ φιλανθρωπικό τους ἔργο καὶ ἀνύψωσαν τὴν πνευματικότητα τοῦ ὀρθοδόξου πληρώματος τῆς ἐκκλησίας 9. Παράδειγμα καὶ πρότυπο διαφυλικῶν σχέσεων ἀποτελοῦν ὁ ὅσιος Θεοφάνης καὶ ἡ Ὁσία Πανσέμνη, τῶν ὁποίων ἡ μνήμη ἑορτάζεται στὶς 12 Ἰουνίου. Ὁ Θεοφάνης παντρεύτηκε σὲ ἡλικία δεκαπέντε ἐτῶν, λίγο ἀργότερα ὅμως ἡ γυναίκα του πέθανε καὶ ἐκεῖνος προτίμησε νὰ ἀκολουθήσει τὸν ἀσκητικὸ βίο. Ὅταν πληροφορήθηκε ὅτι μία γυναίκα, ἡ Πανσέμνη, ζοῦσε μέσα στὴν ἁμαρτία, ὁ ὅσιος φορώντας πολύτιμα ροῦχα πῆγε στὸ πορνεῖο, ὅπου διέμενε ἡ γυναίκα καὶ τὴ ζήτησε σὲ γάμο γιὰ νὰ τὴν προστατέψει ἀπὸ τὴν ἁμαρτία. Ἐκείνη δέχτηκε καὶ τότε ὁ Θεοφάνης ἔκτισε ἕνα κελλὶ δίπλα στὸ δικό του, ὥστε ἡ Πανσέμνη νὰ ἀκολουθήσει τὸν ἀσκητικὸ βίο. Ἔτσι ὁ Θεοφάνης ἔγινε συνεργὸς τῆς σωτηρίας τῆς Πανσέμνης, ἡ ὁποία μάλιστα ἀξιώθηκε τοῦ μεγάλου χαρίσματος τῆς θαυματουργίας. Ἡ ὁσία Φιλοθέη ἡ Ἀθηναία εἶναι μία ἀκόμη Ὁσία τῆς νεώτερης ἐποχῆς ποὺ ἡ προσφορὰ τῆς ὑπῆρξε τεράστια καὶ ἀκόμη καὶ μετὰ ἀπὸ πέντε αἰῶνες σήμερα τὰ τοπωνύμια ποὺ φέρουν τὸ ὄνομά της στὴν Ἀθήνα εἶναι πάρα πολλά, γεγονὸς ποὺ ἀποδεικνύει τὴν ἀναγνώριση τῶν ἁπλῶν ἀνθρώπων στὸ πρόσωπό της. Ἡ ὁσία Φιλοθέη ἡ Ἀθηναία ἔζησε στὴν Ἀθήνα τὸν 16ο αἰ. μ.χ. Ὅταν χήρευσε ἔκτισε γυναικεῖο μοναστήρι καὶ ἔγινε μοναχή. Κοντὰ στὸ μοναστήρι ἔκτισε ξενοδοχεῖα καὶ νοσοκομεῖα γιὰ τοὺς πτωχοὺς καὶ τοὺς ἀρρώστους, τοὺς ὁποίους ἐπισκεπτόταν λέγοντάς τους λόγους εὐαγγελικοὺς καὶ παρηγορητικοὺς 10. Τέλεσε πλῆθος ἀπὸ ἀγαθοεργίες καὶ ἄσκησε τὸ συμβουλευτικὸ ἔργο σὲ ἄντρες καὶ γυναῖκες. Μάλιστα θεωρεῖται ὡς μία ἀπὸ τὶς πρῶτες ἑλληνίδες φεμινίστριες, ἀφοῦ ἀγωνίστηκε γιὰ τὰ δικαιώματα καὶ τὴν προστασία τῶν 9 Ἰδιαίτερα γιὰ τὴ συμμετοχὴ τῆς γυναίκας στὸ ποιμαντικὸ ἔργο τῆς Ἐκκλησίας βλ. ὁμότιτλο ἄρθρο τῆς Βαρβάρας Χ. Γιαννακοπούλου στὸ τιμητικὸ ἀφιέρωμα γιὰ τὸν Κ. Δ. Μουρατίδη, Ἀθήνα 2004, σ Πρβλ. καὶ τὶς συμβολὲς τῆς ἐπίκουρης καθηγήτριας Δήμητρας Κούκουρα, Ἡ θέση τῆς γυναίκας στὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία καὶ τὴ Θεολογία καὶ τοῦ καθηγητοῦ Ἰω. Πέτρου(2001), Φύλο, κοινωνικοὶ ρόλοι, Ὀρθοδοξία στὴ σύγχρονη ἑλληνικὴ πραγματικότητα στὴν Ἐπιστημονικὴ Ἐπετηρίδα τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Ἀριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Νέα Σειρά, Τμῆμα Θεολογίας τ. 11, Θεσσαλονίκη 2001, σ καὶ Βίκτωρος Ματθαίου, Μέγας Συναξαριστής, τ. Β, σ

7 7 γυναικῶν τῆς ἐποχῆς της καθὼς καὶ γιὰ τὴν σχολικὴ καὶ ἐπαγγελματικὴ ἐκπαίδευση τῶν νεαρῶν γυναικών. Ἡ ὁσία Φιλοθέη ἀξιώθηκε τέλος νὰ θαυματουργεῖ, θεραπεύοντας ψυχικὲς καὶ σωματικὲς ἀσθένειες 11. Μαρτύρησε ἀπὸ τοὺς Τούρκους κατακτητὲς τῆς ἐποχῆς ἐπειδὴ κήρυσσε τὴν Ὀρθόδοξη πίστη. Τιμᾶται στὶς 19 Φεβρουαρίου. «Μητερικὰ» καὶ ἡ ἀνάληψη τῆς πνευματικῆς μητρότητας Ἀπὸ τὰ παραπάνω παραδείγματα φαίνεται ὅτι ἡ ἄσκηση τῆς συμβουλευτικῆς ποιμαντικῆς δὲν εἶναι μόνο ἀνδρικὸ προνόμιο οὔτε προσδιορίζεται ἀπὸ μία καθορισμένη μορφή. Στὶς μέρες μᾶς ὅσοι ἀσκοῦν συμβουλευτικὸ ἔργο στὸ χῶρο τῆς θεολογίας, λαϊκοὶ θεολόγοι, μοναχοὶμοναχὲς καὶ κληρικοί, προσεγγίζουν μὲ ἰδιαίτερο σεβασμὸ τὴ σύγχρονη γυναίκα. Τὰ ἀποφθέγματα τῶν ἀμμάδων (μητέρων, ἀσκητριῶν), τὰ Μητερικὰ, δηλαδή, ποὺ κυκλοφοροῦν σήμερα, μᾶς ὑποδεικνύουν τὴ λεπτὴ ψυχολογία τῶν πρωταγωνιστριῶν τους, ποὺ κάνουν πλέον τοὺς θεολόγους νὰ μιλοῦν ὄχι μόνο γιὰ πνευματικὴ πατρότητα ἀλλὰ καὶ γιὰ πνευματικὴ μητρότητα. Ἀρκετὲς φορὲς μάλιστα (ἰδιαίτερα σὲ γυναικεία μοναστήρια) ἀκούγεται στὸ τέλος τῆς Θείας Λειτουργίας τὸ «Δι εὐχῶν τῶν Ἁγίων Πατέρων καὶ Μητέρων ἡμῶν» Σύγχρονοι Γέροντες, ὅπως οἱ μακαριστοὶ Παΐσιος καὶ Πορφύριος καὶ Γερόντισσες, ὅπως ἡ μοναχὴ Γαβριηλία, μιλοῦν μὲ ἐκτίμηση καὶ θαυμασμὸ γιὰ τοὺς πολλαπλοὺς ρόλους ποὺ καλοῦνται νὰ ὑπηρετήσουν οἱ γυναῖκες στὴ σημερινὴ ἑλληνικὴ κοινωνία. Παράλληλα μὲ τὴ συμβουλευτική τους φρόντισαν νὰ παρέχουν ψυχολογικὴ συνδρομὴ καὶ πνευματικὰ ἐφόδια, γιὰ νὰ τονώσουν τὶς γυναῖκες στὶς ἐπάλξεις τοῦ ἐπαγγέλματος καὶ τοῦ λειτουργήματος ποὺ ἀσκοῦσαν, τονίζοντας ἰδιαίτερα τὸ κεντρικὸ καὶ μοναδικὸ ρόλο ποὺ ἐπιτελοῦν μέσα στὴ σύγχρονη οἰκογένεια καὶ στὴν κοινωνία γενικότερα. 11 Μηναῖα, (1960) Φεβρουάριος, Ἔκδ. Ἀποστολικῆς Διακονίας τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, Ἀθήνα, σ