H αθλητική ορολογία των αρχαίων Eλλήνων

Μέγεθος: px

Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "H αθλητική ορολογία των αρχαίων Eλλήνων"

Βηθανία Βαμβακάς
6 χρόνια πριν
Προβολές:

H αθλητική ορολογία των αρχαίων Eλλήνων Mε τα πρώτα σπάργανα του αθλητισµού άρχισαν να εµφανίζονται και να εξελίσσονται ανάλογες λέξεις όπως κλέος, άθλος, αέθλιος, αθλεύω, αθλητής, αθλητισµός, τις

1 H αθλητική ορολογία των αρχαίων Eλλήνων Mε τα πρώτα σπάργανα του αθλητισµού άρχισαν να εµφανίζονται και να εξελίσσονται ανάλογες λέξεις όπως κλέος, άθλος, αέθλιος, αθλεύω, αθλητής, αθλητισµός, τις οποίες και βρίσκοµε στα έπη του Oµήρου και του Hσιόδου και πολύ αργότερα στους άλλους συγγραφείς, όπου και αντιλαµβανόµαστε τις διαφορές τους. Η έννοια του κατορθώµατος ήταν διάχυτη στους αρχαίους Έλληνες, γιατί επιθυµούσαν να αφήσουν µνήµη δόξας στους αιώνες (Πλάτ. Συµπ. 208c κλέος εις τον αεί χρόνον αθάνατον καταθέσαι). Στον Όµηρο τα ανθρώπινα κατορθώµατα αποκαλούνται κλέα (Iλ. I, 189 άοιδε δ' άρα κλέα ανδρών - ύµνησέ µου ποιητή κατορθώµατα ανδρών), όµως των µυθικών προσώπων δεν ορίζονται σαφώς αλλά έχουν έντονο αγωνιστικό πνεύµα, λαµβάνοντας µιαν αποκόσµια µορφή, γιατί οι πρωταγωνιστές αγωνίζονταν µε άγρια θηρία, τερατώδη όντα και παράξενους ανθρώπους, συνεργαζόµενοι και µε θεούς. O Περσεύς σκότωσε τη Mέδουσα βοηθούµενος από την Aθηνά, τον Eρµή και τον φτερωτό ίππο Πήγασο και ελάµβανε µέρος σε αθλητικούς αγώνες στην αγορά (Aπολλ. 2, 41,47 ο Περσεύς αγωνίσασθαι θέλων).

2 O Aπολλόδωρος τα επιτεύγµατα του Hρακλέους τα αποκαλεί άθλα (Aπολλ. - Mυθ. 2, των άθλων συντελεσθέντων), πράξεις ηρωϊκές όπως ο πνιγµός του λέοντος της Nεµέας ή η λήψη όπλων από την Aθήνα για να νικηθούν οι εχθροί των Θηβαίων και πράξεις καθαρώς αθλητικές όπως η νίκη επί των παλαιστών Tηλεγόνου και Πολυγόνου στη νήσο Σικελία (Aπολλ. - Mυθ. 2, 65, 69,95,110). Tα στοιχεία των αγώνων Tα αθλητικά κατορθώµατα γενικώς όταν ξέφευγαν από την αχλύ του µύθου τότε γίνονταν πιο ανθρώπινα, όπως αυτά τα οποία µας αναφέρει ο Aιλιανός στο "Περί φιλονεικίας Hρακλέους και Λεπρέως" (Aιλιανός, 1, 24). O Λεπρεύς συµβούλεψε τον Aυγεία να δέσει τον Hρακλή, γιατί ζητούσε αµοιβή για τον καθαρισµό των κόπρων της Ήλιδος, οπότε Λεπρεύς και Hρακλής έγιναν εχθροί. Σε φιλικό οίκο θέλησαν να συµφιλιωθούν αλλά φιλονίκησαν και τότε συναγωνίστηκαν για το ποιος θα ρίξει µακρύτερα δίσκο, ποιος θα αντλούσε περισσότερο νερό και ποιος θα κατέτρωγε πρώτος ταύρο. Σε όλα ο Λεπρεύς νικήθηκε, αλλά αγωνίστηκαν και στην πολυποσία, ο Hρακλής νίκησε πάλι, και στο τέλος µονοµάχησαν και σκοτώθηκε ο Λεπρεύς. Παρατηρούµε ότι στις δραστηριότητες αυτές υπάρχει αναµέτρηση, ανταγωνισµός και αγών για την επικράτηση του ενός επί του άλλου. Στη δε χρήση των λέξεων ξεχωρίζουν... του άθλου... ερίζουσι αλλήλους περί δίσκο... ηττάται ο Λεπρεύς... πολυποσίας αγών... Hρακλής εκράττει... οι οποίες και σηµαίνουν κατόρθωµα, ανταγωνισµό, ήττα, αγώνα, νικητή δηλαδή όλα τα στοιχεία ενός αθλητικού αγώνος. O Aπολλόδωρος µας αναφέρει έναν αγώνα πυγµαχίας µεταξύ του βαρβάρου Aµύκου και του Aργοναύτου Πολυδεύκου και ο Πολυδεύκης χαρακτηρίζεται ως µέγας τεχνίτης στην πυγµαχία (Aπολλ.- Mυθ. 1, 119 τον άριστον αυτών εις την πυγµήν προεκαλείτο) και για τον λόγον αυτόν υµνήθηκε από τους ποιητές (Φιλ. - Γυµν. 9 όθεν οι ποιηταί αυτόν εκ τούτων ήδον). O δε Hσίοδος τα κατορθώµατα τα αποκαλεί γενικώς δύσκολα (Hσ. - Aσπ. Hρακλ στενόεντας αέθλους), χωρίς να ξεχωρίζει τα αθλητικά. Στον Όµηρο όµως το αθλητικό κατόρθωµα λαµβάνει µια συγκεκριµένη µορφή και ορίζεται µε τη λέξη άεθλος, αγών, άµιλλα περί βραβείου (Oδ. Θ' 214 ου κακός ειµί µετ' ανδράσιν όσοι άεθλοι - δεν είµαι κακός όταν αγωνίζοµαι τους άλλους άνδρες για το βραβείο). Στον Tρωϊκό πόλεµο, µια ανάπαυλα των µαχών, ο Hρως Aχιλλεύς, αφού έθαψε τον φίλο του Πάτροκλο, κάλεσε του άλλους ήρωες να αγωνιστούν, για να κερδίσουν βραβεία (Iλ. Θ' 259 νηών δ' έκφερ' άεθλα). Tο βραβείο µπορούσε να ήταν κλάδος ελαίας, όπως µε κότινο στεφάνωσε τους ολυµπιονίκες αδελφούς του στην Oλυµπία ο µυθικός κρητικός Iδαίος Hρακλής (Παυσ. - Hλ. 5, 7, 4 και τον νικήσαντα εξ αυτών κλάδω στεφανώσαι κοτίνου).

3 H αίσθηση της νίκης H αίσθηση της νίκης, µε τον καιρό, ικανοποιούσε τόσο πολύ τον Έλληνα ώστε έφθασε να µην ζητά καµιάν άλλη παροχή εκτός από την ίδια τη νίκη (Θουκ. 6, 80, 4 της νίκης ουκ άλλον τινά άθλον ή τον της παράσχοντα λήψονα). Για αυτό και η λέξη αθλεύω δεν σήµαινε µόνο ότι αγωνίζοµαι, αµιλλώµαι, αλλά και προετοιµάζοµαι, προπονούµαι για να νικώ (Iλ. Δ' αλλ' ο γ' αθλεύειν προκαλίζετο πάντα δ' ενίκα ρηιδίως). Στους δε αγώνες στη νήσο των Φαιάκων δεν υπήρχαν βραβεία και στις συζητήσεις και στην περιγραφή τους παρατηρούµε µιαν ευκαµψία στις λέξεις άεθλον, άεθλος, κλέος, στις οποίες και περιστρέφονται οι πέντε στίχοι του ποιητού, όπου και βρίσκουµε το βαθύτερο νόηµα του αθλητισµού. Mόλις οι Φαίακες πρωτοείδαν τον Oδυσσέα τους φάνηκε, όπως ήταν καλοκαµωµένος, να µπορεί να καταφέρει πολλά αγωνίσµατα (Oδ. Θ' και εκτελέσειεν αέθλους πολλούς) και αφού βγήκαν στην αγορά και αγωνίστηκαν (Oδ. Θ' 100 νυν δ' εξέλθωµεν και αέθλων πειρηθέωµεν), τον ρώτησαν εάν γνώριζε και εάν διδάχθηκε (προπονήθηκε) κάποιο αγώνισµα και του υπενθυµίζουν ότι η µεγαλύτερη δόξα στον άνδρα είναι τα κατορθώµατα τον ποδιών και των χεριών και τον προτρέπουν ν' αγωνιστεί, για να διώξει τα βάσανα από την ψυχή του (Oδ. Θ' ): Δεύρ' άγε και συ, ξείνε πάτερ, πείρησαι άθλων, / ει τινά που δεδάηκας. Έοικε δε σ' ίσµεν αέθλους. / ου µεν γαρ µείζον κλέος ανέρος όφρα κεν ήσιν / ή ό,τι ποσσίν, τε ρέξη και χερσίν εήσιν. / αλλ' άγε πείρησαι, σκέδοσον δ' από κήδεα θυµού. Mετά από µερικού στίχους, για πρώτη φορά στον κόσµο, συναντούµε τη λέξη αθλητήρι. Oι Φαίακες πρόσβαλαν τον Oδυσσέα επειδή δεν θέλησε να αγωνιστεί λέγοντάς του ότι συµπεριφέρεται όπως ένας έµπορος, νοιαζόµενος µόνον για το αρπακτό κέρδος και δεν µοιάζει να είναι αθλητής (Oδ. Θ' και επίσκοπος ησίν οδαίων κερδέων θ' αρπαλέων ουδ' αθλητήρι έοικας).

O άθλος λοιπόν ήταν σύµφυτος στους αρχαίους Έλληνες, παρατηρώντας µάλιστα και οι ίδιοι ότι οι άλλοι λαοί δεν τον εννοούσαν όπως αυτοί (Hρόδ. 7, 212 τη δ' ύστεραίη οι βάρβαροι ουδέν άµεινον αέθλεον).

4 O άθλος λοιπόν ήταν σύµφυτος στους αρχαίους Έλληνες, παρατηρώντας µάλιστα και οι ίδιοι ότι οι άλλοι λαοί δεν τον εννοούσαν όπως αυτοί (Hρόδ. 7, 212 τη δ' ύστεραίη οι βάρβαροι ουδέν άµεινον αέθλεον). Tέλος, η λέξη αθλητισµός θεωρούµε ότι είναι προϊόν εξέλιξης των καιρών µας και εκφράζει όλα όσα εµπεριέχονται στο βαθύτερο νόηµά της, όπως ακριβώς το ώρισε ο Λουκιανός (Λουκ. - Aνάχ. 15 ως µάθοις ούτινος χάριν τας ασκήσεις ταύτας προτεθείκαµεν αυτοίς και διαπονείν το σώµα καταναγκάζοµεν, ου µόνον ένεκα των αγώνων, όπως τα άθλα δύναιντο ανερείσθαι - επ' εκείνα µεν γαρ ολίγοι πάνυ εξ απάντων χωρούσι - αλλά µείζον τι απάση τη πόλει αγαθόν εκ τούτου και αυτοίς προσκτώµενοι) (τις ασκήσεις τις ωρίσαµε για να αναγκάζουµε τους πολίτες να υποβάλλονται σε σωµατικούς κόπους, όχι µόνον χάριν των αγώνων, για να κερδίζουν άθλα, διότι στους αγώνες πολύ λίγοι φθάνουν, αλλά από τις ασκήσεις η πόλις αποκτά κάτι µεγαλύτερο και πολυτιµότερο). Στα έπη του Oµήρου και του Hσιόδου, γράφει ο Δ. Kοµητούδης, συναντούµε τις πρώτες "αθλητικές λέξεις", η εξέλιξη των οποίων είναι σύµφωνη µε εκείνη των αθλητικών αγώνων. Eξάλλου και η σηµερινή λέξη αθλητισµός εκφράζει όλα όσα όρισε ως βαθύτερο νόηµά της ο Λουκιανός. O δρ. Δηµήτριος Kοµητούδης είναι καθηγητής Σωµατικής Aγωγής - Aθλητισµού της Σ.Σ. Eυελπίδων, τεχνικός σύµβουλος Mοντέρνου Πεντάθλου του ΣEΓAΣ.

Σχετικά έγγραφα

Τι είναι οι Ολυμπιακοί αγώνες;

Τι είναι οι Ολυμπιακοί αγώνες; Αλεξία Σκουρτσή Περιεχόμενα Τι είναι οι Ολυμπιακοί αγώνες Πώς άρχισαν οι Ολυμπιακοί αγώνες; Σε ποια αθλήματα αγωνίζονταν οι παίδες; Ποιο ήταν το πρόγραμμα των αγώνων (5 ημέρες); Πότε ξεκίνησε η αναβίωση