ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΟ ΒΙΟΝΤΙΖΕΛ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ. ΠΑΡΟΝ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ.

Transcript

1 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΟ ΒΙΟΝΤΙΖΕΛ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ. ΠΑΡΟΝ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ. ΜΠΑΤΖΟΣ ΣΠΥΡΙΔΩΝ 4696 ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: ΙΦΙΓΕΝΕΙΑ ΜΕΤΑΞΑ ΚΑΒΑΛΑ 2014

2 Εγκρίθηκε από την επιβλέπουσα εκπαιδευτικό Ιφιγένεια Μεταξά / / Εξεταστική επιτροπή Εγκρίνεται / / Ο Προϊστάμενος του Τμήματος.

3 Πρόλογος Το παρόν σύγγραμμα αποτελεί πτυχιακή εργασία του τμήματος Μηχανολογίας στο Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Καβάλας. Θέμα αυτής της πτυχιακής είναι το βιοντίζελ στην Ελλάδα, το παρόν αλλά και οι προοπτικές που έχει ώστε να αναπτυχθεί τα επόμενα χρόνια και να μπορέσει παράλληλα η χώρα μας να αποτελέσει πρωτοπόρο στις εξελίξεις των βιοκαυσίμων γενικά και όχι να είναι ένας εκ των ουραγών όπως είναι σήμερα. Θέλω να ευχαριστήσω την επιβλέπουσα εκπαιδευτικό Μεταξά Ιφιγένεια για την υπομονή, την υποστήριξη και την πολύτιμη βοήθεια που μου προσέφερε ώστε να βγει ένα καλό αποτέλεσμα και να υλοποιηθεί η συγκεκριμένη πτυχιακή εργασία. Επίσης θέλω να ευχαριστήσω την οικογένεια μου για την ηθική υποστήριξη και την συμπαράσταση κατά την διάρκεια των σπουδών μου. Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 1 από 111

4 Περιεχόμενα Πρόλογος..1 Περιεχόμενα....2 Περίληψη..5 Summary ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1. Ιστορική αναδρομή Το καύσιμο Βιοντίζελ Παραγωγή Βιοντίζελ Μετεστεροποίηση ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΕΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ 2.1. Ενεργειακές καλλιέργειες για την παραγωγή Βιοντίζελ Κύριες καλλιέργειες για την παραγωγή βιοελαίων Λοιπές καλλιέργειες παραγωγής βιοελαίων Ελαιοδοτικά δέντρα και θάμνοι Χρησιμοποιημένα μαγειρικά έλαια και λίπη ΒΙΟΝΤΙΖΕΛ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 3.1. Πιλοτικά προγράμματα για την διείσδυση του Βιοντίζελ στην Ελληνική αγορά καυσίμων Παραγωγή Βιοντίζελ στον Ελλαδικό χώρο Εργοστάσια παραγωγής Βιοντίζελ Κατανομή ετήσιας ποσότητας Βιοντίζελ Εθνικό δυναμικό πρώτων υλών για την παραγωγή Βιοντίζελ Θεσμικό πλαίσιο στην Ελλάδα...53 Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 2 από 111

5 Εναρμόνιση νομοθεσίας Τεχνικοί κανονισμοί Φορολογικά κίνητρα Προοπτικές παραγωγής Βιοντίζελ στην Ελλάδα Θετικά σημεία για την ανάπτυξη Βιοντίζελ στην Ελλάδα Αρνητικά σημεία για την ανάπτυξη Βιοντίζελ στην Ελλάδα Οικονομικά οφέλη από τη χρήση Βιοντίζελ Αγροτικά-οικολογικά οφέλη Γεωπολιτικά οφέλη ΤΟ ΒΙΟΝΤΙΖΕΛ ΠΑΓΚΟΣΜΙΩΣ 4.1. Ανάλυση της παγκόσμιας αγοράς Βιοντίζελ Βιοντίζελ στην Ευρώπη ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΒΙΟΝΤΙΖΕΛ ΜΕ ΤΟ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟ ΝΤΙΖΕΛ 5.1. Πλεονεκτήματα Βιοντίζελ Μειονεκτήματα Βιοντίζελ ΧΡΗΣΗ ΒΙΟΝΤΙΖΕΛ ΣΕ ΔΙΑΦΟΡΑ ΜΕΣΑ ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ 6.1. Βιοντίζελ στα ΚΤΕΛ Ηρακλείου, Ελλάδα Βιοντίζελ σε τρένα στο Λονδίνο, Αγγλία Βιοντίζελ σε στόλο οχημάτων στο Ticino, Ιταλία Βιοντίζελ σε δημόσια λεωφορεία της Murcia, Ισπανία Ευρωπαϊκό έργο (Bio-Nett) για την προώθηση των βιοκαυσίμων ΒΙΟΝΤΙΖΕΛ ΔΕΥΤΕΡΗΣ ΓΕΝΙΑΣ ΑΠΟ ΑΛΓΗ 7.1. Εισαγωγή Άλγη..95 Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 3 από 111

6 Τι είναι άλγη και γιατί είναι τόσο σημαντικά για το μέλλον των βιοκαυσίμων Χρησιμοποίηση των αλγών και τι μπορούμε να πετύχουμε από τη χρήση τους Διαδικασία παραγωγής του Βιοντίζελ από άλγη Τρόποι καλλιέργειας της άλγης Κόστος παραγωγής των αλγών Προβλήματα που αντιμετωπίζει η ανάπτυξη παραγωγής από άλγη..101 Συμπεράσματα 104 Βιβλιογραφία 108 Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 4 από 111

7 Περίληψη Σκοπός αυτής της πτυχιακής εργασίας είναι η μελέτη του βιοντίζελ, η κατάσταση αυτού του βιοκαυσίμου στην Ελλάδα καθώς επίσης και οι προοπτικές παραγωγής που έχει. Στο πρώτο κεφάλαιο της παρούσας πτυχιακής εργασίας εξηγείται τι είναι το βιοντίζελ, αναλύεται η πορεία ανακάλυψης και εξέλιξής του και οι τρόποι παραγωγής του. Το δεύτερο κεφάλαιο αναφέρεται στις ενεργειακές καλλιέργειες που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή βιοντίζελ. Οι ενεργειακές καλλιέργειες είναι καλλιεργούμενα ή αυτοφυή είδη τα οποία παράγουν βιομάζα ως κύριο προϊόν για την παραγωγή βιοντίζελ. Στη χώρα μας οι παραγωγικότερες ενεργειακές καλλιέργειες για την παραγωγή βιοντίζελ είναι ο ηλίανθος, η ελαιοκράμβη, το βαμβάκι και η σόγια. Το τρίτο κεφάλαιο, το οποίο είναι και το πιο σημαντικό κομμάτι της παρούσας πτυχιακής εργασίας, μιλάει για το βιοντίζελ στην Ελλάδα. Αρχικά αναφέρονται κάποια πιλοτικά προγράμματα που έγιναν βάση των αποτελεσμάτων των οποίων επιτεύχθηκε η είσοδος του βιοντίζελ στην ελληνική αγορά καυσίμων. Στη συνέχεια γίνεται αναφορά για την παραγωγή αυτού του βιοκαυσίμου στον Ελλαδικό χώρο, τις πρώτες ύλες που χρησιμοποιούν οι διάφορες μονάδες παραγωγής για την παραγωγή του και γίνεται εκτενής αναφορά για πολλά εργοστάσια παραγωγής τα οποία βρίσκονται σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας. Επίσης αναφέρεται η κατανομή βιοντίζελ στους δικαιούχους για το έτος 2011 προς 2012 (Ιούλιο 2011 έως Ιούνιο 2012) και το νομοθετικό πλαίσιο της Ελλάδας. Το κεφάλαιο κλείνει με τις προοπτικές ανάπτυξης του βιοντίζελ και τα οφέλη που προκύπτουν από την χρήση του. Στο τέταρτο κεφάλαιο γίνεται μια σύντομη αναφορά για το βιοντίζελ σε παγκόσμιο επίπεδο και στη συνέχεια ακολουθεί μία πιο εκτενής αναφορά για το βιοντίζελ σε διάφορες χώρες της Ευρώπης. Στο πέμπτο κεφάλαιο γίνεται μια σύγκριση ανάμεσα στο βιοντίζελ και στο πετρέλαιο ντίζελ. Αναφέρονται τα πλεονεκτήματα καθώς και τα μειονεκτήματα του βιοντίζελ. Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 5 από 111

8 Το έκτο κεφάλαιο μιλάει για τη χρήση βιοντίζελ σε διάφορα μέσα μεταφοράς είτε στον Ελλαδικό χώρο είτε σε πόλεις κάποιων χωρών της Ευρώπης. Το έβδομο και τελευταίο κεφάλαιο της παρούσας πτυχιακής αναφέρεται στη μελέτη του βιοντίζελ δεύτερης γενιάς, παραγωγή βιοντίζελ από κάθε είδους βιομάζα και συγκεκριμένα από άλγη. Τέλος παρουσιάζονται τα συμπεράσματα της πτυχιακής εργασίας. Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 6 από 111

9 Summary The aim of this thesis is the study of biodiesel, the state of this biofuel in Greece as well as its production prospects. The first chapter of this thesis is an introduction to biodiesel, and also the process of discovery, evolution and modes of production are analyzed. The second chapter deals with the energy crops that can be used to produce biodiesel. The energy crops are cultivated or wild plants that produce biomass as main product which can be used to produce biodiesel. In our country more productive energy crops for biodiesel production are the sunflower, rapeseed, cotton and soybeans. The third chapter, which is the most important part of this thesis, speaks for biodiesel in Greece. Originally listed some pilot programs were based on the results of which reached the entrance to the Greek market biodiesel fuel. Then it refers to the production of biofuel in Greece, the raw materials used by various units in the production and extensive reference to many factories which are located in various locations. Also the distribution of biodiesel to beneficiaries for the year 2011 to 2012 and the legislative framework in Greece are described. The chapter ends with the development prospects of biodiesel and benefits arising from its use. The fourth chapter is a quick reference about biodiesel globally and also one of the most comprehensive references for biodiesel in various countries of Europe follows. The fifth chapter is a comparison between biodiesel and diesel. The advantages and disadvantages of biodiesel are also listed in this chapter. The sixth chapter speaks of biofuel use in transportations in Greece and in cities some European countries. The seventh and final chapter of this thesis refers to the study of second generation biodiesel, biodiesel production from any biomass namely algae. Finally, the conclusions of this study are presented. Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 7 από 111

10 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στο πρώτο αυτό κεφάλαιο που αποτελεί και την εισαγωγή της παρούσας πτυχιακής εργασίας παρατίθεται η ιστορική αναδρομή του πετρελαίου βιολογικής προέλευσης γνωστό ως βιοντίζελ, μαθαίνουμε τι είναι το βιοντίζελ, πως παράγεται και ποιο είναι το κόστος παραγωγής του, καθώς επίσης και για την μετεστεροποίηση (την πιο κυρίαρχη μέθοδο παραγωγής βιοντίζελ) Ιστορική αναδρομή Εκατόν είκοσι χρόνια πριν ο Rudolph Diesel εξέτασε το φυτικό έλαιο ως καύσιμο για την μηχανή του. Πιο συγκεκριμένα η ιστορία των βιοελαίων ως καύσιμα κίνησης ξεκίνησε όταν ο Δρ. Rudolph Diesel κατασκεύασε τον Αύγουστο του 1893 τον ομώνυμο κινητήρα χρησιμοποιώντας ως καύσιμο για την λειτουργία της μηχανής του το αραχιδέλαιο (φυστικέλαιο). Στην παγκόσμια έκθεση, η οποία διεξήχθη στο Παρίσι το 1900, παρουσίασε την καινοτόμο μηχανή του η οποία λειτούργησε με φυστικέλαιο και ο ίδιος είχε κάνει την εξής δήλωση: η μηχανή Diesel μπορεί να κινηθεί με τα φυτικά έλαια και θα μπορούσε να βοηθήσει στην ανάπτυξη της γεωργίας των χωρών που την χρησιμοποιούν. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1912, ο Δρ. Rudolph Diesel προφητικά δήλωσε: Η χρήση φυτικών ελαιών σαν καύσιμα μηχανών φαίνεται ασήμαντη σήμερα. Όμως τέτοια έλαια μπορούν να γίνουν με την πάροδο του χρόνου τόσο σημαντικά όσο είναι σήμερα το πετρέλαιο και το κάρβουνο. Τελικά καθιερώθηκε το πετρέλαιο (diesel) αφού υπερείχε σε ποσοτική διαθεσιμότητα πρώτης ύλης αλλά και ως οικονομικότερη και ευκολότερη παραγωγή από αυτή των φυτικών ελαίων. Σήμερα το βιοντίζελ χρησιμοποιείται σε πετρελαιοκινητήρες μόνο του η σε μείγμα με πετρέλαιο κίνησης. Τα μίγματα μέχρι 20% βιοντίζελ με πετρέλαιο κίνησης (Β20) μπορούν να χρησιμοποιηθούν σχεδόν σε όλες τις μηχανές ντίζελ και είναι συμβατά με τον υπάρχοντα εξοπλισμό αποθήκευσης και διανομής. Αυτά τα χαμηλά μίγματα (5-20%) γενικά δεν απαιτούν τροποποιήσεις των μηχανών. Τα Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 8 από 111

11 υψηλοτέρα μίγματα, ακόμη και το καθαρό βιοντίζελ (βιοντίζελ 100% ή Β100), μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε μηχανές που κατασκευάστηκαν την τελευταία δεκαετία με ελάχιστη η καμία τροποποίηση [1] Το καύσιμο Βιοντίζελ Ένα υποσχόμενο βιοκαύσιμο, παραπλήσιο και άριστο υποκατάστατο του συμβατικού ντίζελ, είναι το βιοντίζελ, το οποίο προέρχεται από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (βιομάζα), όπως είναι τα φυτικά έλαια και τα ζωικά λίπη. Το βιοντίζελ ανήκει στην κατηγορία των βιοκαυσίμων και για πρώτη φορά παράχθηκε στην δεκαετία του 80 στην Νότια Αφρική. Το βιοντίζελ προέρχεται από οποιοδήποτε λιπαρό έλαιο φυτικό που μπορούμε να σκεφτούμε, ακόμα και από τα υπολείμματα των λαδιών που χρησιμοποιούνται στα εστιατόρια για το τηγάνισμα (ελαιόλαδο, σογιέλαιο, ηλιέλαιο, καλαμποκέλαιο). Σε χώρες όπως η Ιρλανδία, χώρες που έχουν ανεπτυγμένη κτηνοτροφία, φτιάχνουν βιοντίζελ και από τα λίπη που μένουν στα σφαγεία τα οποία συνήθως απορρίπτονται. Ο τρόπος μετατροπής αυτών των ελαιών στο βιοντίζελ είναι πολύ απλός και μάλιστα μπορεί να γίνει με ελάχιστες συσκευές, που μπορεί να το κάνει ο οποιοσδήποτε. Το πρόβλημα δεν είναι η παρασκευή του γιατί φτιάχνεται και με απλά μέσα. Το πρόβλημα είναι να πληρούνται οι απαιτούμενες προδιαγραφές. Γιατί τώρα πια επειδή είναι επίσημο καύσιμο υπάρχουν συγκεκριμένες προδιαγραφές ούτως ώστε να μπορεί να χρησιμοποιηθεί απ όλα τα οχήματα χωρίς κανένα πρόβλημα. Μάλιστα αυτή η ευκολία του να το φτιάχνεις και η ιδιότητα του να υποκαθιστά το σύνηθες ντίζελ έχει χρησιμοποιηθεί και σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης. Στην Σερβία, για παράδειγμα, κατά τη διάρκεια του πολέμου, επειδή τους είχαν αποκλείσει ως προς το πετρέλαιο δημιουργήσανε ορισμένα απλά εργοστάσια παραγωγής βιοντίζελ, από τα τοπικά φυτικά λάδια που είχανε, για να τα έχουν τουλάχιστον για να μπορούν να κινήσουν τα τανκς. Για λόγους δηλαδή αμυντικούς [2]. Συνοψίζοντας, το βιοντίζελ χρησιμοποιεί ανανεώσιμες πρώτες ύλες από ελαιούχους σπόρους όπως είναι η ελαιοκράμβη, η σόγια, ο ηλιόσπορος και ο Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 9 από 111

12 βαμβακόσπορος. Παράγεται επίσης από χαμηλής ποιότητας υλικά όπως χρησιμοποιημένα μαγειρικά έλαια και ζωικά λίπη (που πολλές φόρες είναι δύσκολα διαθέσιμα απόβλητα). Το βιοντίζελ αποτελεί ένα πλήρως ανανεώσιμο καύσιμο επειδή οι πρώτες ύλες που χρησιμοποιούνται δεν είναι αναλώσιμες όπως τα ορυκτά καύσιμα. Πέρα από τις συμβατικές πηγές χρησιμοποιούνται ήδη νέες εναλλακτικές πρώτες ύλες. Χρησιμοποιημένα μαγειρικά έλαια και ζωικά λίπη είναι ήδη ένα πολύ σημαντικό ποσοστό από τις χρησιμοποιημένες πρώτες ύλες. Οι πρώτες ύλες της επόμενης γενιάς αποκτούν συνεχώς μεγαλύτερη σημασία, όπως το λαδί από το φυτό jatropha (προέρχεται από ένα φυτό που μπορεί να αναπτυχτεί σε πολύ αντίξοες συνθήκες και παράγει μη βρώσιμο λάδι) και τα φύκια (που είναι η μελλοντική πηγή πρώτων υλών του βιοντίζελ). Η Ευρώπη είναι η μεγαλύτερη παγκόσμια αγορά βιοντίζελ όπου περισσότερο από 8 δισεκατομμύρια λίτρα καταναλώνονται ετησίως [3] Παραγωγή Βιοντίζελ Το βιοντίζελ είναι μεθυλεστέρας που παράγεται με μετεστεροποίηση των φυτικών ελαίων και παραγωγή εστέρων των τριγλυκεριδίων. Μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν για την παραγωγή ακόμη φθηνότερου βιοντίζελ, εκτός από ελαιούχοι σπόροι, και μεταχειρισμένα φυτικά έλαια (τηγανέλαια) ή και ζωικά λίπη (όπως απόβλητα σφαγείων). Η εξαγωγή του ελαίου από τους σπόρους γίνεται μηχανικά ή χημικά. Το βιοντίζελ έχει θερμογόνο δύναμη 15% μικρότερη από αυτή του πετρελαίου. Ένα γενικό σχήμα της παραγωγικής αλυσίδας βιοντίζελ δίνεται στο σχήμα 1.1 [1]. Για να παραχθεί βιοντίζελ μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε πολλές πρώτες ύλες. Η πρώτη ύλη που κυρίως χρησιμοποιήθηκε για την παραγωγή του βιοντίζελ ήταν το έλαιο ελαιοκράμβης (Rapeseed Methyl Ester), που θεωρείται ιδανική πρώτη ύλη για το βόρειο ευρωπαϊκό κλίμα. Επίσης, χρησιμοποιήθηκε το ηλιέλαιο, κυρίως στη Γαλλία και στην Ιταλία. Στην Ασία χρησιμοποιήθηκαν το φοινικέλαιο (Μαλαισία) και το σογιέλαιο (Αμερική). Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 10 από 111

13 Σχήμα 1.1 Διαγραμματική απεικόνιση της παραγωγής βιοντίζελ Ενώ η μηχανή ντίζελ σχεδιάστηκε αρχικά να λειτουργεί με φυτικά έλαια, αναπτύχθηκε και τροποποιήθηκε ώστε να είναι απολύτως συμβατή και αποδοτική χρησιμοποιώντας ως καύσιμο ντίζελ. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα η χρήση καθαρών φυτικών ελαίων στις υπάρχουσες μηχανές ντίζελ να είναι αδύνατη. Οπότε θα έπρεπε είτε να γίνουν αλλαγές στις μηχανές ντίζελ είτε να γίνουν αλλαγές στο καύσιμο (φυτικό έλαιο). Με δεδομένο ότι το βιοντίζελ θα μπορούσε να αντικαταστήσει όχι περισσότερο από 10% της παραγωγής του ντίζελ, οι ερευνητές αποφάσισαν να τροποποιήσουν τα φυτικά έλαια ώστε να είναι συμβατά με τις υπάρχουσες μηχανές ντίζελ. Η διεργασία μετατροπής που επιλέχθηκε ήταν η μετεστεροποίηση, δηλαδή ο μετασχηματισμός ενός εστέρα σε άλλο. Για να καταλάβουμε την χρησιμότητα της μετεστεροποίησης ας εξετάσουμε κάποιες ιδιότητες των φυτικών ελαίων ως καύσιμο. Ένα πρόβλημα που παρουσιάζει το φυτικό έλαιο ως καύσιμο σε σύγκριση με το ντίζελ είναι ότι είναι πολύ πιο παχύρευστο. Αυτό οφείλεται στην ουσία γλυκερίνη που αποτελεί βασικό συστατικό στην χημική δομή του φυτικού ελαίου. Για την ακρίβεια κάθε μόριο φυτικού ελαίου αποτελείται από τρεις αλυσίδες λιπαρών οξέων ενωμένες με ένα μόριο γλυκερίνης. Μάλιστα το ποσοστό της γλυκερίνης σε ένα μόριο φυτικού ελαίου είναι γύρω στο 20% ανάλογα με το φυτό από το οποίο προέρχεται. Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 11 από 111

14 Σχετικά με το κόστος παραγωγής του βιοντίζελ, τα δεδομένα ποικίλουν ανάλογα με την πρώτη ύλη και τη μέθοδο παραγωγής. Το βιοντίζελ από ζωικά λίπη είναι έχει το χαμηλότερο κόστος παραγωγής που κυμαίνεται από 0,4 έως 0,5 $ ανά ισοδύναμο λίτρο πετρελαίου κίνησης (το βιοντίζελ έχει θερμογόνο δύναμη περίπου 15% μικρότερη από αυτή του πετρελαίου). Το βιοντίζελ που παράγεται από καλλιέργειες (ελαιούχοι σπόροι) έχει αντίστοιχο κόστος 0,6-0,8 $ ενώ αναμένεται να μειωθεί μελλοντικά κατά 0,1-0,3 $. Το βιοντίζελ δεύτερης γενιάς που παράγεται από βιομάζα έχει προς το παρόν υψηλό κόστος παραγωγής, 0,9 $ ανά ισοδύναμο λίτρο πετρελαίου κίνησης, με το κόστος τα επόμενα χρόνια να διαμορφώνεται σε 0,7-0,8 $. Το κόστος παραγωγής του βιοντίζελ στις χώρες της ΕΕ είναι περίπου 0,5 /lt (15 /GJ) ενώ προβλέπεται μακροπρόθεσμα μείωσή του κατά 0,2 /lt (6 /GJ) συμπεριλαμβανομένης της αξίας των υποπροϊόντων του (γλυκερίνη, πίτα). Για την ΕΕ το παραγόμενο βιοντίζελ γίνεται ανταγωνιστικό έναντι του πετρελαίου κίνησης σε τιμές πετρελαίου περίπου 60 ευρώ ανά βαρέλι. Το κόστος παραγωγής της καλλιέργειας αντιπροσωπεύει περίπου το 80% του τελικού κόστους παραγωγής του βιοντίζελ στην Ευρώπη. Η υψηλή τιμή του βιοντίζελ σε σχέση με το «φθηνό» ντίζελ, είναι το σημαντικότερο εμπόδιο στην ανάπτυξη της αγοράς του στις Η.Π.Α. Σήμερα το γαλόνι κοστίζει 1 $ ακριβότερα σε σχέση με το ντίζελ κίνησης στα πρατήρια, ενώ η συνεχώς αυξανόμενες τιμές της σόγιας δρουν αρνητικά. Η πλέον ελπιδοφόρος προσέγγιση για τη μείωση του κόστους παραγωγής βιοντίζελ στο κοντινό μέλλον, είναι η χρησιμοποίηση πιο φτηνής πρώτης ύλης όπως για παράδειγμα να χρησιμοποιηθούν οι ποσότητες της χαλασμένης σόγιας, το ζωικό λίπος του βοδινού και χοιρινού κρέατος, το τηγανισμένο λίπος και τα χρησιμοποιημένα λάδια εστιατορίων και άλλα παρόμοια υποπροϊόντα. Σ αυτή την περίπτωση όμως παρουσιάζονται προβλήματα συλλογής, αποθήκευσης και ομοιογένειας της πρώτης ύλης [1] Μετεστεροποίηση Η μέθοδος παραγωγής βιοντίζελ που εφαρμόζεται παγκόσμια σε βιομηχανικό επίπεδο συνίσταται στην αντίδραση (μετεστεροποίηση) των Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 12 από 111

15 τριγλυκεριδίων με κάποια αλκοόλη μικρού μοριακού βάρους. Ο γενικός Όρος μετεστεροποίηση χρησιμοποιείται για να περιγράψει την σημαντική κατηγορία οργανικών αντιδράσεων όπου ένας εστέρας μετασχηματίζεται σε άλλο μέσο της ανταλλαγής ομάδας αλκοξυλίου. Όταν ο αρχικός εστέρας αντιδρά με μια αλκοόλη, η διαδικασία μετεστεροποίησης καλείται αλκοόλυση και πραγματοποιείται κατά το παρακάτω σχήμα 1.2. Σχήμα 1.2 Αντίδραση μετεστεροποίσης Η μετεστεροποίηση περιλαμβάνει την διάσπαση κάθε μορίου φυτικού ελαίου σε τρεις αλυσίδες λιπαρών οξέων και ένα χωριστό μόριο γλυκερίνης. Κατά την διάρκεια της διεργασίας, προστίθεται αλκοόλη και κάθε αλυσίδα λιπαρών οξέων ενώνεται με ένα μόριο αλκοόλης δημιουργώντας τρεις μονοαλκυλεστέρες. Αυτές οι αλυσίδες αλκυλεστέρων είναι ουσιαστικά ότι ονομάζεται βιοντίζελ. Η αλκοόλη που χρησιμοποιείται είναι είτε μεθανόλη είτε αιθανόλη. Αν και προέρχεται από ορυκτά καύσιμα και είναι πιο επικίνδυνη χημική ουσία, η μεθανόλη προτιμάται από την αιθανόλη λόγω του χαμηλότερου κόστους της και του γεγονότος ότι έχει πιο προβλέψιμη αντίδραση. Στην όλη διεργασία απαραίτητη είναι η χρήση καταλύτη που θα ξεκινήσει την αντίδραση μεταξύ του φυτικού ελαίου και της αλκοόλης. Οι δυο κυριότεροι καταλύτες που χρησιμοποιούνται είναι το υδροξείδιο του νατρίου (NaOH) και το υδροξείδιο του καλίου (KOH). Το υδροξείδιο του νατρίου, γνωστό ως καυστική σόδα, είναι το πιο δημοφιλές εξαιτίας της χαμηλότερης τιμής του. Στο τέλος της διαδικασίας το βιοντίζελ υπόκειται σε καθαρισμό ώστε να απομακρυνθούν ίχνη αλκοόλης, καταλύτη και γλυκερίνης. Το είδος του καταλύτη που χρησιμοποιείται στην αντίδραση μετεστεροποίησης είναι σημαντικός παράγοντας, αφού καθορίζει την ποιότητα που πρέπει να έχουν οι πρώτες ύλες. Οι συνθήκες της αντίδρασης (θερμοκρασία, πίεση και αναλογίες των ποσοτήτων των αντιδραστηρίων) καθώς και τα στάδια διαχωρισμού των προϊόντων επίσης καθορίζονται από την ποιότητα των πρώτων υλών σε Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 13 από 111

16 συνδυασμό με το είδος του καταλύτη. Στην περίπτωση που ως πρώτη ύλη για την παραγωγή βιοντίζελ χρησιμοποιηθούν μαγειρεμένα φυτικά έλαια δημιουργούνται προβλήματα από την περιεκτικότητα τους σε ελεύθερα λιπαρά οξέα που αντιμετωπίζονται με την προσθήκη μεγαλύτερης ποσότητας καταλύτη. Υπάρχουν τεχνικές διαφοροποιήσεις στην διεργασία για μεγάλης κλίμακας βιομηχανική λειτουργία, αλλά η γενική διαδικασία μετεστεροποίησης είναι η ίδια [4]. Η μετεστεροποίηση είναι μια αντίδραση που καταλήγει σε ισορροπία και ο μετασχηματισμός πραγματοποιείται ουσιαστικά με τη μίξη των αντιδραστηρίων. Εντούτοις παρουσία ενός καταλύτη συνήθως ένα ισχυρό οξύ η μια βάση επιταχύνει αρκετά τη διαδικασία. Προκειμένου να αυξηθεί η απόδοση της αντίδρασης και επόμενος να επιτευχθεί υψηλή παραγωγή του εστέρα αλκοόλη πρέπει να είναι σε περίσσεια. Η διαδικασία μετεστεροποίησης για την παραγωγή βιοντίζελ φαίνεται στο παρακάτω σχήμα 1.3. Σχήμα 1.3 Διαδικασία μετεστεροποίησης για την παραγωγή βιοντίζελ Τα τριγλυκερίδια είναι τριεστέρες της γλυκερόλης, δηλ. της 1,2,3- προπανοτριόλης, με λιπαρά οξέα (μονοκαρβοξυλικά οξέα μεγάλης ανθρακικής αλυσίδας) και αποτελούν το κύριο συστατικό (σε ποσοστό μέχρι και 98% κ.β.) των φυτικών ελαίων και ζωικών λιπών. Στον Πίνακα 1.1 που ακολουθεί δίνεται Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 14 από 111

17 η σύσταση των τριγλυκεριδίων ορισμένων γνωστών φυτικών ελαίων και ζωικών λιπών. Έλαια και Λίπη 14:0 16:0 18:0 18:1 18:2 18:3 20:0 22:1 Σογιέλαιο Καλαμποκέλαιο ίχνη - - Φυστικέλαιο Ελαιόλαδο ίχνη - - Βαμβακέλαιο ίχνη - - Safflower (1) - 5,9 1,5 8,8 83, Safflower (2) - 4,8 1,4 74,1 19, Κραμβέλαιο (1) - 4,3 1,3 59,9 21,1 13,2 - - Κραμβέλαιο (2) - 3,0 0,8 13,1 14,1 9,7 7,4 50,7 Βούτυρο , Λαρδί Tallow Linseed Oil Κίτρινο λίπος 2,43 23,24 12,96 44,32 6,97 6, Πίνακας 1.1 Τυπική σύσταση διαφόρων ελαίων και λιπών Ως αλκοόλη χρησιμοποιείται συνήθως η μεθανόλη λόγω του χαμηλού κόστους και των φυσικών και χημικών πλεονεκτημάτων που διαθέτει. Ειδικοί καταλύτες (βάσεις, οξέα και ένζυμα) βοηθούν την αντίδραση, η οποία πραγματοποιείται σε χαμηλές ή υψηλές θερμοκρασίες. Κατά τη διάρκεια της αντίδρασης μετεστεροποίησης τα λιπαρά τμήματα του τριγλυκεριδίου αντικαθίστανται από το υδροξύλιο της αλκοόλης οπότε παράγονται αλκυλεστέρες λιπαρών οξέων και ως ενδιάμεσα διγλυκερίδια και μονογλυκερίδια, τα οποία με τη σειρά τους δίνουν νέους αλκυλεστέρες. Στο τέλος της αντίδρασης έχουν παραχθεί οι αλκυλεστέρες των λιπαρών οξέων (μεθυλεστέρες εφόσον ως αλκοόλη έχει χρησιμοποιηθεί η μεθανόλη), οι οποίοι αποτελούν το βιοντίζελ, και γλυκερίνη ως παραπροϊόν. Ακολουθεί κατάλληλος διαχωρισμός των προϊόντων και καθαρισμός του παραγόμενου βιοντίζελ. Στο Σχήμα φαίνεται συνοπτικά η αντίδραση μετεστεροποίησης τριγλυκεριδίου με αλκοόλη. Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 15 από 111

18 Σχήμα 1.4 Αντίδραση Μετεστεροποίησης Τριγλυκεριδίου Στην περίπτωση των υδροξειδίων η αντίδραση γίνεται κοντά στο σημείο ζέσης της μεθανόλης, σε θερμοκρασίες 60 o έως 64 o C, οπότε η πίεση στο χώρο της αντίδρασης δεν υπερβαίνει το 1 bar, ο χρόνος που απαιτείται είναι περίπου μία ώρα, ενώ η μοριακή αναλογία μεθανόλης / λαδιού που προτείνεται είναι ίση με 6/1. Ένα αδύνατο σημείο της διεργασίας αυτής είναι η παρουσία των καταλυτών στο μίγμα. Η έκπλυση των δύο φάσεων αυξάνει το κόστος παραγωγής και δημιουργεί απόβλητα. Ακόμα, η φάση της γλυκερίνης αποκτά σκούρο καστανό χρώμα και απαιτείται περαιτέρω επεξεργασία για την παραγωγή διαυγούς γλυκερίνης υψηλής αξίας. Ένα επιπλέον πρόβλημα σχετικό με τη χρήση των υδροξειδίων αποτελεί η αντίδραση του καταλύτη με τα ελεύθερα οργανικά (λιπαρά) οξέα (FFAs) τα οποία περιέχονται κυρίως σε έλαια χαμηλής ποιότητας (όπως είναι τα απόβλητα έλαια βιομηχανιών ραφιναρίσματος λαδιών και τα τηγανέλαια) ή δημιουργούνται από την υδρόλυση των τριγλυκεριδίων λόγω του νερού που περιέχεται στα έλαια αυτά, με αποτέλεσμα να παράγονται σαπούνια (Σχήμα 1.5). Η παραγωγή σαπουνιών προκαλεί το σχηματισμό τζελ, αύξηση του ιξώδους του προϊόντος και σημαντική αύξηση του κόστους διαχωρισμού και καθαρισμού. Σχήμα 1.5 Υδρόλυση εστέρων και σαπωνοποίησης τους Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 16 από 111

19 Έτσι απαιτείται προεπεξεργασία των ελαίων αυτών με σκοπό την απομάκρυνση της περιεχόμενης υγρασίας και την όξινη εστεροποίηση των ελεύθερων λιπαρών οξέων πριν οδηγηθούν στη βασική μέθοδο παραγωγής βιοντίζελ (Σχήμα 1.6). Σχήμα 1.6 Εστεροποίηση ελεύθερων λιπαρών οξέων Συνεπώς, η χρήση ισχυρών ομογενών βάσεων απαιτεί σχετικά καθαρή πρώτη ύλη, δηλαδή λάδι με πάρα πολύ χαμηλή οξύτητα (περιεκτικότητα σε ελεύθερα λιπαρά οξέα μικρότερη από 0,5% κ.β.). Επίσης θα πρέπει να είναι και απαλλαγμένο από υγρασία, η οποία όχι μόνο στο λάδι αλλά και στον καταλύτη και στην χρησιμοποιούμενη αλκοόλη πρέπει συνολικά (δηλαδή στο αντιδρών μίγμα) να βρίσκεται σε ποσοστό μικρότερο του 0,1-0,3% κ.β., κάτι που αυξάνει σημαντικά το κόστος του παραγόμενου βιοντίζελ, το οποίο στην περίπτωση αυτή οφείλεται κατά 70% περίπου στο κόστος της πρώτης ύλης (ραφιναρισμένα ή στη χειρότερη περίπτωση εξουδετερωμένα έλαια). Στην περίπτωση των ισχυρών οξέων δεν εμφανίζεται το πρόβλημα της παραγωγής σαπώνων, η αντίδραση γίνεται στους 60 o έως 64 o C, αλλά απαιτεί περίπου 50 ώρες για να ολοκληρωθεί, ενώ χρειάζεται μοριακή αναλογία μεθανόλης / λαδιού ίση με 30/1. Μέθοδος Θερμοκρασία FFAs Χρόνος αντίδρασης Μοριακή αναλογία Μεθανόλης/ελαίου Βασική o C >0.5% κ.β 1-1.5h 6/1 Όξινη o C <0,5% κ.β 40-50h 30/1 Πίνακας 1.2 FFAs : Free Fatty Acids (Ελεύθερα Λιπαρά Οξέα) Παρόλο, λοιπόν, που οι συμβατικές διεργασίες απαιτούν χαμηλές θερμοκρασίες για την αντίδραση, η συνεχής κατανάλωση του καταλύτη που Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 17 από 111

20 επιβαρύνει οικονομικά τη διεργασία και συμβάλλει στη ρύπανση του περιβάλλοντος. Η απαίτηση για συνεχή καθαρισμό του ρεύματος παραγωγής και οι χαμηλές αποδόσεις προϊόντων όταν χρησιμοποιούνται όξινα έλαια, οδήγησαν την έρευνα στην ανεύρεση νέων, οικονομικά αποδοτικών και ευέλικτων διεργασιών παραγωγής βιοντίζελ, οι οποίες χρησιμοποιούν στερεούς ετερογενείς καταλύτες για τη μετεστεροποίηση, δημιουργώντας έτσι μια νέα εποχή για την τεχνολογία παραγωγής βιοντίζελ [5]. Τα συμπεράσματα που προκύπτουν απ όλα τα παραπάνω είναι τα εξής: Η ιστορία του βιοντίζελ ξεκίνησε πριν από έναν αιώνα και συγκεκριμένα το 1893 όταν κάποιος ονόματι Rudolph Diesel, κατασκεύασε τον ομώνυμο κινητήρα, χρησιμοποιώντας ως καύσιμο κίνησης για τη μηχανή του το φυστικέλαιο. Το βιοντίζελ είναι το πιο γνωστό και διαδεδομένο από τα βιοκαύσιμα. Είναι μια φυσική και ανανεώσιμη, εναλλακτική λύση καυσίμων για μηχανές ντίζελ που παράγεται από φυτικά έλαια, συνήθως κραμβέλαιο, ηλιέλαιο, σογιέλαιο και καλαμποκέλαιο, από ζωικά λίπη καθώς επίσης και από υπολείμματα λαδιών. Το βιοντίζελ έχει δοκιμαστεί αυστηρά και ανεξάρτητα σχεδόν σε κάθε τύπο κινητήρα ντίζελ. Το πιο κοινό μίγμα είναι το 20/80, γνωστό ως B20, με 20% βιοντίζελ και 80% πετρέλαιο. Το βιοντίζελ που παράγεται από ζωικά λίπη έχει το χαμηλότερο κόστος παραγωγής. Η μέθοδος παραγωγής βιοντίζελ που εφαρμόζεται παγκόσμια σε βιομηχανικό επίπεδο είναι η μετεστεροποίηση. Τα στάδια της παραγωγικής διαδικασίας είναι τα εξής: Εξευγενισμός πρώτης ύλης Μετεστεροποίηση πρώτης ύλης Καθαρισμός βιοντίζελ (πλύσεις) Εξευγενισμός γλυκερίνης Ανάκτηση μεθανόλης Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 18 από 111

21 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΕΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ Βιοκαύσιμα είναι τα καύσιμα που παράγονται από βιομάζα. Οι καλλιέργειες που παράγουν βιομάζα ονομάζονται ενεργειακές καλλιέργειες. Τα σημαντικότερα βιοκαύσιμα που παράγονται από ενεργειακές καλλιέργειες και την βιομάζα είναι το βιοντίζελ που χρησιμοποιείται σε κινητήρες πετρελαίου. Τα ενεργειακά φυτά από τα οποία μπορεί να παραχθεί βιοντίζελ είναι η ελαιοκράμβη, ο ηλίανθος, η σόγια, η αραχίδα, η αγριαγκινάρα, το βαμβάκι κ.ά. Στο δεύτερο λοιπόν κεφάλαιο γίνεται αναφορά στις ενεργειακές καλλιέργειες, αναλύονται τα ενεργειακά φυτά από τα οποία μπορεί να παραχθεί βιοντίζελ και πιο συγκεκριμένα από τους ελαιούχους σπόρους των φυτών αυτών, οι οποίοι με την κατάλληλη επεξεργασία παράγουν βιοντίζελ. Επίσης μπορεί να παραχθεί βιοντίζελ και από τροπικά φυτά όπως ο φοίνικας, η καρύδα και η jatropha, καθώς επίσης και από μαγειρικά έλαια αλλά και ζωικά λίπη Ενεργειακές καλλιέργειες για την παραγωγή Βιοντίζελ Οι ενεργειακές καλλιέργειες είναι καλλιεργούμενα ή αυτοφυή είδη, παραδοσιακά ή νέα, τα οποία παράγουν βιομάζα ως κύριο προϊόν, που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για διάφορους ενεργειακούς σκοπούς όπως είναι η παραγωγή θερμότητας και ηλεκτρικής ενέργειας, όπως επίσης και για την παραγωγή υγρών βιοκαυσίμων (βιοντίζελ, βιοαιθανόλη). Οι παραδοσιακές καλλιέργειες των οποίων το τελικό προϊόν θα χρησιμοποιηθεί για την παραγωγή ενέργειας και βιοκαυσίμων θεωρούνται, επίσης ενεργειακές καλλιέργειες. Σε αυτήν την κατηγορία ανήκουν το σιτάρι, το κριθάρι, ο αραβόσιτος, τα ζαχαρότευτλα κι ο ηλίανθος όταν χρησιμοποιούνται για την παραγωγή υγρών βιοκαυσίμων (βιοαιθανόλης και βιοντίζελ). Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 19 από 111

22 Σήμερα το βιοντίζελ πρώτης γενιάς παράγεται κυρίως από ελαιούχους σπόρους καλλιεργειών όπως η ελαιοκράμβη, η σόγια και ο ηλίανθος, από δένδρα όπως ο φοίνικας και η καρύδα, αλλά μπορεί να παραχθεί και από θάμνους όπως η jatropha και η jojoba. Τα παραγόμενα φυτικά λάδια μετατρέπονται με κατάλληλη επεξεργασία σε βιοντίζελ. Στη χώρα μας οι παραγωγικότερες ενεργειακές καλλιέργειες για την παραγωγή βιοντίζελ είναι ο ηλίανθος, η ελαιοκράμβη, το βαμβάκι και η σόγια. Εικόνα 2.1 Φυτικά έλαια που μετατρέπονται με κατάλληλη επεξεργασία σε βιοντίζελ Ένα σημαντικό πλεονέκτημα της διαδικασίας της μετεστεροποίησης είναι ότι χρησιμοποιώντας ως πρώτη ύλη έλαια με διάφορες πηγές προέλευσης, παράγεται βιοντίζελ με ελάχιστες διαφορές όσον αφορά τα ποιοτικά του χαρακτηριστικά ως καύσιμο. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να χρησιμοποιούνται για την παραγωγή βιοντίζελ διάφορα παρθένα φυτικά έλαια, χρησιμοποιημένα τηγανητά λάδια, ζωικά λίπη ακόμα και μίγματα των παραπάνω. Υπάρχουν πολλά φυτά που παράγουν έλαια ικανά να χρησιμοποιηθούν ως πρώτη ύλη για την παραγωγή βιοντίζελ. Σημαντικά κριτήρια για την επιλογή των καταλληλότερων φυτών για αυτή την χρήση είναι η μέση απόδοση τους σε λίτρα ελαίου καθώς και αν είναι ανταγωνιστική η χρήση τους αυτή σε σχέση με άλλες χρήσεις που μπορούν να έχουν. Παρακάτω Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 20 από 111

23 αναφέρονται τα πιο δημοφιλή φυτά που χρησιμοποιούνται στην παγκόσμια βιομηχανία για την παραγωγή βιοντίζελ. Σπόροι και άλλες Έλαιο % πρώτες ύλες Τυπική Ελάχιστη Μέγιστη Αραχίδα 47,5 36,1 44,4 Σόγια 17, ,4 Ελαιοκράμβη Ηλίανθος 42 36,2 43,9 Βαμβάκι Αποξηραμένη καρύδα 63,5 - - Σπόροι φοίνικα Λινάρι 39 29,7 38,5 Ρετσινολαδιά Καλαμπόκι Αγριαγκινάρα Σπόρος καπνόφυτων Τοματόσπορος Jatropha Πίνακας 2.1 Περιεκτικότητα των διάφορων σπόρων σε λάδι Κύριες καλλιέργειες για την παραγωγή βιοελαίων Παρακάτω συνοψίζονται τα κυριότερα ενεργειακά φυτά που καλλιεργούνται παγκοσμίως με κύριο σκοπό την παραγωγή βιοντίζελ. Ελαιοκράμβη Η ελαιοκράμβη (ετήσιο φυτό) είναι καλλιέργεια του βορείου τμήματος της εύκρατης ζώνης. Τα είδη που καλλιεργούνται σήμερα ανήκουν στο γένος Brassica και είναι κυρίως τα Brassica napus (χειμερινή ελαιοκράμβη) και Brassica rapa. Η ελαιοκράμβη είναι μία από τις παλαιότερες καλλιέργειες και κατάγεται από την ΝΑ Ευρώπη. Πολλαπλασιάζεται με σπόρο και καλλιεργείται κυρίως σαν πρώτη υλη για την παράγωγη ελαίου και σε μικρότερη έκταση για τα φύλλα της (για ανθρώπινη κατανάλωση, ζωοτροφή και λίπανση). Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 21 από 111

24 Διακρίνεται σε χειμερινές και εαρινές ποικιλίες. Στην Ευρώπη κυριαρχούν οι χειμερινές ποικιλίες ενώ στον Καναδά καλλιεργούνται μόνο οι εαρινές. Η περιεκτικότητα του σπόρου σε λάδι είναι περίπου 40%. Εικόνα 2.2 Φυτά και σπόροι ελαιοκράμβης Καλλιεργείται κυρίως στην ΕΕ (Κεντρική και Βόρεια Ευρώπη). Άλλες χώρες που καλλιεργούν την ελαιοκράμβη σε μεγάλη έκταση είναι η Κίνα, η Ινδία, ο Καναδάς και η Αυστραλία. Η ΕΕ είναι αυτάρκης σε κραμβέλαιο (canola). Παράγει 5,5 εκατομμύρια τόνους κραμβελαίου, οι οποίοι καταναλώνονται εντός της ΕΕ. Το κραμβέλαιο είναι η κατεξοχήν πρώτη ύλη του Ευρωπαϊκού βιοντίζελ. Στην Ελλάδα άρχισε να καλλιεργείται ελαιοκράμβη τα τελευταία 3-4 χρόνια, για τη χρήση κραμβελαίου στην παραγωγή βιοντίζελ. Στη χώρα μας η απόδοση σε σπόρο κυμαίνεται από kg/στρέμμα που συνεπάγεται μέγιστη παραγωγή βιοκαυσίμου περί τα 120 lt. Η καλλιέργεια παρουσιάζει προβλήματα κατά την συγκομιδή (μικρή περίοδος συγκομιδής και τίναγμα σπόρων). Σύμφωνα με τα πρώτα αποτελέσματα, η ελαιοκράμβη ενδείκνυται για καλλιέργεια μόνο στη βόρεια Ελλάδα. Κρίσιμο σημείο για την επιτυχία της καλλιέργειας είναι ο σωστός χρόνος σποράς, διότι όψιμη σπορά οδηγεί σε αποτυχία. Ηλίανθος Ο ηλίανθος (Helianthus annuus) είναι μονοετής καλλιέργεια, κατάγεται από την Κεντρική και Νότια Αμερική και μεταφέρθηκε στην Ευρώπη από ισπανούς εξερευνητές. Η καλλιέργεια του ηλίανθου έγινε δημοφιλής το 18 ο Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 22 από 111

25 αιώνα. Ο σπόρος του ηλίανθου περιέχει 30% - 45% έλαιο. Ο ηλίανθος μπορεί να χρησιμοποιηθεί και σαν πρώτη ύλη για την παραγωγή βιοντίζελ. Εικόνα 2.3 Φυτά και σπόροι ηλίανθου Η Ρωσία παράγει τις μεγαλύτερες ποσότητες ηλιόσπορου και ακολουθείται από την Ανατολική Ευρώπη, την Αργεντινή και την ΕΕ. Η χώρες που εξάγουν τις μεγαλύτερες ποσότητες ηλιέλαιου είναι η Αργεντινή, οι ΗΠΑ και η Ανατολική Ευρώπη. Η ΕΕ παράγει 2,7 εκατομμύρια τόνους ηλιόσπορου/έτος και εισάγει 1,6 εκατομμύρια τόνους. Η Ιταλία που είναι η τέταρτη μεγαλύτερη παραγωγός βιοντίζελ στην Ευρώπη, χρησιμοποιεί σαν πρώτη ύλη κυρίως ηλίανθο, με το 10% της παραγωγής βιοντίζελ της ΕΕ να προέρχεται από το συγκεκριμένο φυτό. Στην Ελλάδα, ο ηλίανθος θεωρείται σημαντικό φυτό και η καλλιέργεια του συγκεντρώνεται κυρίως στο βόρειο-ανατολικό μέρος της χώρας. Καλλιεργείται κυρίως ως πηγή φυτικού ελαίου διατροφής. Η απόδοση σε σπόρο κυμαίνεται από kg/στρέμμα (ξερική ή ποτιστική) οπότε η μέγιστη παραγωγή σε βιοκαύσιμο ανά στρέμμα είναι περίπου 150 lt. Τεράστιες καταστροφές προκαλούνται στην παραγωγή (μείωση ως 80%) από τα πουλιά και χρειάζεται λήψη κατάλληλων μέτρων. Σύμφωνα με τα μέχρι στιγμής αποτέλεσμα είναι η καταλληλότερη καλλιέργεια για παραγωγή βιοντίζελ στην Ελλάδα. Σόγια Η σόγια (Glycine max) είναι μία από τις παλαιότερες μονοετείς καλλιέργειες, κατάγεται από την Ανατολική Ασία και ανήκει στην οικογένεια Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 23 από 111

26 των ψυχανθών δηλαδή αζωτοδεσμεύει. Το σογιέλαιο αποτελεί το 19,5% του σπόρου. Εικόνα 2.4 Λοβοί και σπόροι σόγιας H σόγια αποτελεί τη δεύτερη μεγαλύτερη, μετά το καλαμπόκι, σοδειά των ΗΠΑ, με αξία περίπου 26,8 δισεκατομμύρια δολάρια. Η Βραζιλία και η Αργεντινή είναι οι μεγαλύτεροι παραγωγοί μετά τις ΗΠΑ και την Κίνα. Σήμερα, η ΕΕ παράγει μόνο το 5% της σόγιας που χρειάζεται για κάλυψη των αναγκών της σε όλους τους τομείς (κυρίως κτηνοτροφία), ενώ το 95% (15 εκατομμύρια τόνοι) εισάγεται. Στη χώρα μας είχε καλλιεργηθεί παλαιότερα και είχε μέση απόδοση σε σπόρο 400 kg/στρέμμα (ελάχιστη 100 και μέγιστη 700 kg/στρέμμα). Σύμφωνα με τα ιστορικά αυτά δεδομένα, πρέπει να αναμένεται μέγιστη παραγωγή σε βιοκαύσιμο περί τα lt/στρέμμα Λοιπές καλλιέργειες παραγωγής βιοελαίων Αγριαγκινάρα Η αγριαγκινάρα (Cynara cardunculus L.) είναι το κοινό γαϊδουράγκαθο. Είναι πολυετές φυτό της Μεσογειακής ζώνης και ήταν γνωστή στους αρχαίους Αιγυπτίους, Έλληνες και Ρωμαίους. Σήμερα αυτοφύεται σε πολλά μέρη του κόσμου αλλά τα τελευταία 15 χρόνια μελετάται συστηματικά από τους επιστήμονες και φαίνεται ότι είναι ένα πολλά υποσχόμενο ενεργειακό φυτό για τις χώρες της Μεσογείου για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και θερμότητας από τη βιομάζα του. Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 24 από 111

27 Εικόνα 2.5 Καλλιέργεια αγριαγκινάρας, ταξιανθίες και σπόροι Εκτός από τη βιομάζα που είναι το κύριο προϊόν της καλλιέργειας, ο σπόρος της αγριαγκινάρας περιέχει μέχρι 25% λάδι που μπορεί να χρησιμοποιηθεί στην παραγωγή βιοντίζελ. Η καλλιέργεια παράγει kg σπόρου ανά στρέμμα που μεταφράζεται σε μέγιστη παραγωγή 50 lt βιοκαυσίμου ανά στρέμμα. Ήδη στην Κεντρική Ελλάδα καλλιεργούνται πιλοτικά στρέμματα αγριαγκινάρας για παραγωγή βιοντίζελ από την εταιρεία Agroinvest. Σουσαμιά Η σουσαμιά (Sesamum indicum), είναι μονοετές φυτό και ο σπόρος του Εικόνα 2.6 Σπόροι και άνθη σουσαμιάς Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 25 από 111

28 περιέχει μέχρι 50% έλαιο (ανάλογα με την ποικιλία). Το φυτό καλλιεργούνταν από τους Πέρσες από το 4000 π.χ. Σήμερα καλλιεργείται σε τροπικές και υποτροπικές περιοχές, κυρίως στην Ινδία, την Κίνα, το Σουδάν, τη Νιγηρία το Μεξικό και τη Γουατεμάλα. Οι στρεμματικές αποδόσεις κυμαίνονται μεταξύ kg. Στη χώρα μας έπαψε να καλλιεργείται πλέον. Αραχίδα Η αραχίδα (Arachis hypogaea) δηλαδή το γνωστό αράπικο φιστίκι, είναι μονοετής καλλιέργεια και κατάγεται από τη Βραζιλία. Οι Ίνκας καλλιεργούσαν το φυτό από το 3000 π.χ. Στην Ευρώπη ήλθε από τους πρώτους Ισπανούς και Πορτογάλους εξερευνητές και στη συνέχεια διαδόθηκε στις υπόλοιπες χώρες. Σε πολλές χώρες, όπως η Κίνα, η Ινδία, η Δ. Αφρική, η Ιαπωνία, η Κορέα και οι ΗΠΑ είναι ένα από τα κυριότερα ελαιούχα φυτά μεγάλης καλλιέργειας. Εικόνα 2.7 Καλλιέργεια αραχίδας, καρποί και σπέρματα Στη χώρα μας όπως και σε όλες τις παραμεσόγειες χώρες όπου ευδοκιμεί η ελιά, η αραχίδα χάνει τη σημασία της ως πηγή βρώσιμου λαδιού, επειδή η υπεροχή του ελαιόλαδου είναι μεγάλη. Στην Ελλάδα καλλιεργούνται μόνο στρέμματα, μολονότι οι συνθήκες της χώρας μας είναι ιδανικές για την αραχίδα. Τα σπέρματα της αραχίδας περιέχουν 48-58% λάδι και η απόδοση της καλλιέργειας σε βιοκαύσιμο ξεπερνά τα 100 lt/στρέμμα. Όπως προαναφέρθηκε, ο Ρούντολφ Ντίζελ χρησιμοποίησε το αραχιδέλαιο (φυστικέλαιο) ως καύσιμο για τη λειτουργία του ομώνυμου κινητήρα του. Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 26 από 111

29 2.2. Ελαιοδοτικά δέντρα και θάμνοι Εκτός βέβαια από τα ελαιούχα φυτά μεγάλης καλλιέργειας, για παραγωγή βιοντίζελ χρησιμοποιούνται και τροπικά φυτά όπως ο φοίνικας, η καρύδα και η Jatropha. Φοίνικας Ο φοίνικας (Elaeis guineensis) καλλιεργείται σε τροπικές χώρες και παράγονται 200 kg φοινικέλαιο ανά στρέμμα. Λόγω της υψηλής ζήτησης του προϊόντος στην παγκόσμια αγορά, σήμερα γίνεται ένα τεράστιο περιβαλλοντικό έγκλημα σε τροπικές αναπτυσσόμενες χώρες (Μαλαισία, Ινδονησία) όπου καταστρέφονται τροπικά δάση για να καλλιεργηθεί ο φοίνικας. Εικόνα 2.8 Δέντρα και καρποί του φοίνικα Από τον καρπό του φοίνικα λαμβάνονται δύο είδη λαδιών. Το φοινικέλαιο (palm oil, σκούρο κίτρινο έως κίτρινο-κόκκινο χρώμα με άρωμα βιολέτας και γλυκιά γεύση), το οποίο προέρχεται από τη σάρκα του καρπού και το λάδι που προέρχεται από τους σπόρους του καρπού (palm kernel oil, λευκό ή κίτρινο με ευχάριστη οσμή και γεύση. Η σύνθεσή του τελευταίου μοιάζει με αυτή του λαδιού από καρύδα). Το φοινικέλαιο είναι πρωτογενές υλικό και δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί απευθείας για την παραγωγή βιοντίζελ και πρέπει πρώτα να επεξεργαστεί ή και να επανεπεξεργαστεί. Η Μαλαισία παράγει το μισό περίπου φοινικέλαιο του πλανήτη. Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 27 από 111

30 Καρύδα Σχετικά με την παραγωγή λαδιού από την καρύδα (Cocos nucifera), η ψίχα αρχικά αποξηραίνεται μέχρι η υγρασία να φθάσει 5-7%. Στη συνέχεια από την αποξηραμένη ψίχα (copra) λαμβάνεται το λάδι. Εικόνα 2.9 Δέντρα καρύδας και συγκομιδή καρπών Απαιτούνται καρύδες για την παραγωγής 1 τόνου copra. Από ένα κιλό αποξηραμένης καρυδόψιχας παραλαμβάνονται 650 g λαδιού. Κύριες παραγωγοί χώρες είναι οι Ινδονησία, Φιλιππίνες, Ινδία και Βραζιλία. Jatropha Κλείνοντας, αξίζει να αναφερθεί και ένα αμφιλεγόμενο, εν δυνάμει ενεργειακό φυτό, η jatropha (Jatropha curcas), που είναι θάμνος με μεγάλους ελαιούχους σπόρους περιεκτικότητας σε λάδι μέχρι 40% και μπορεί να αποτελέσει πρώτη ύλη για την παραγωγή βιοντίζελ. Η jatropha είναι ένα εξαιρετικά ανθεκτικό φυτό σε δυσμενείς συνθήκες (ξηροθερμικές και άγονες) γι αυτό και είναι στη λίστα των χειρότερων φυτών-εισβολέων (ζιζανίων) παγκοσμίως. Εικόνα 2.10 Jatropha, ένα αμφιλεγόμενο φυτό για παραγωγή βιοντίζελ Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 28 από 111

31 Ήδη επιχειρηματίες που επενδύουν στην παραγωγή βιοντίζελ σε τροπικές περιοχές της Αφρικής και της Ινδίας, δημιουργούν τεράστιες φυτείες jatropha σε άγονες και ξηρές περιοχές. Η βρετανική εταιρεία παραγωγής βιοντίζελ D1 Oils φύτεψε 1,5 εκατομμύρια στρέμματα jatropha στη Σουαζιλάνδη, στη Ζάμπια στη Νότια Αφρική και στην Ινδία. Η εταιρεία σχεδιάζει να διπλασιάσει το μέγεθος των καλλιεργειών της άμεσα. Επίσης η BioKing, ολλανδική εταιρεία κατασκευής εξοπλισμού για βιοντίζελ, αναπτύσσει καλλιέργειες στη Σενεγάλη, ενώ και η Australian Biodiesel Group έχει ανακοινώσει ότι θα ξεκινήσει παραγωγή από jatropha αφού υπολογίζεται ότι στην Αυστραλία υπάρχουν 200 εκατομμύρια στρέμματα αναξιοποίητων άγονων εδαφών που μπορεί να καλλιεργηθεί το φυτό. Τέλος η κυβέρνηση της Κίνας έχει θέσει σε εφαρμογή ένα μεγάλο πρόγραμμα εκτατικής καλλιέργειας [1] Χρησιμοποιημένα μαγειρικά έλαια και ζωικά λίπη Στον ανεπτυγμένο κόσμο, ο εθισμός των κοινωνιών στο γρήγορο έτοιμο φαγητό δημιουργεί τεράστιες ποσότητες χρησιμοποιημένων μαγειρικών λαδιών που θα μπορούσαν να αποτελέσουν μια πολύ φτηνή πρώτη ύλη για την παραγωγή βιοντίζελ. Ένα από τα πιο γνωστά παραδείγματα είναι το McDiesel στο Graz της Αυστρίας, το οποίο πήρε το όνομά του από την αλυσίδα εστιατορίων McDonald s από τα οποία συλλέγονται τα τηγανέλαια. Τα ζωικά λίπη αποτελούν μια πολύ φθηνή πρώτη ύλη για την παραγωγή βιοντίζελ. Προέρχονται από επιχειρήσεις που επεξεργάζονται απόβλητα σφαγείων. Η επιλογή των πρώτων υλών εξαρτάται πολύ από την κάθε χώρα και τις αγροτικές της καλλιέργειες, καθώς και την ποιότητα και την προέλευση των χρησιμοποιούμενων πρώτων υλών [6]. Τα συμπεράσματα που προκύπτουν απ όλα τα παραπάνω είναι τα εξής: Ενεργειακές καλλιέργειες είναι φυτικές καλλιέργειες η βιομάζα των οποίων μπορεί να χρησιμοποιηθεί για παραγωγή ενέργειας και βιοκαυσίμων όπως είναι το βιοντίζελ. Αυτές διακρίνονται σε ετήσιες (για παραγωγή βιοντίζελ Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 29 από 111

32 πρώτης γενιάς) και σε πολυετής (για παραγωγή βιοκαυσίμων πρώτης και δεύτερης γενιάς. Το βιοντίζελ παράγεται από τους ελαιούχους σπόρους πολλών ενεργειακών καλλιεργειών. Υπάρχουν περίπου 50 είδη ελαιοδοτικών καλλιεργειών, μερικά από τα οποία είναι: η Ελαιοκράμβη (κραμβέλαιο), ο Ηλίανθος (ηλιέλαιο), το Βαμβάκι (βαμβακέλαιο), η Σόγια (σογιέλαιο), η Αραχίδα (φυστικέλαιο), η Αγκινάρα, το Λινάρι και το Σουσάμι. Επίσης για την παραγωγή βιοντίζελ χρησιμοποιούνται εκτός από τα ελαιούχα φυτά που ανέφερα παραπάνω και τροπικά φυτά όπως είναι: η Καρύδα, ο Φοίνικας και η Jatropha. Τέλος βιοντίζελ μπορεί να παραχθεί και από χρησιμοποιημένα μαγειρικά έλαια (τηγανέλαια) και από τα υπολείμματα ζωικών λιπών. Η Ελαιοκράμβη είναι το πιο σημαντικό φυτό για την παραγωγή βιοντίζελ στην Ευρώπη. Το 85% του βιοντίζελ παράγεται από ελαιοκράμβη και το υπόλοιπο από ηλίανθο, σόγια κ.α. Στην Ελλάδα οι παραγωγικότερες ενεργειακές καλλιέργειες είναι η ελαιοκράμβη, ο ηλίανθος, το βαμβάκι και η σόγια. Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 30 από 111

33 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΒΙΟΝΤΙΖΕΛ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Το τρίτο κεφάλαιο είναι και το πιο σημαντικό κεφάλαιο της παρούσας πτυχιακής εργασίας και αναφέρεται στο βιοντίζελ στην Ελλάδα. Το κεφάλαιο αρχίζει με μια αναφορά σε δύο πιλοτικά προγράμματα που διεξήχθησαν, το πρώτο το 1995 και το δεύτερο το 1999, και τα οποία αποτέλεσαν την αρχή για την διείσδυση του βιοντίζελ στην ελληνική αγορά καυσίμων. Επίσης αναφέρονται στοιχεία σχετικά με την παραγωγή βιοντίζελ στον ελληνικό χώρο, στοιχεία σχετικά με τις πρώτες ύλες που χρησιμοποιούν διάφορες μονάδες για την παραγωγή βιοντίζελ, καθώς και στοιχεία για πολλές εταιρίες που παράγουν βιοντίζελ στην Ελλάδα. Στη συνέχεια παρατίθεται η κατανομή συνολικής ποσότητας χιλιόλιτρων αυτούσιου βιοντίζελ στις δικαιούχες εταιρίες για την περίοδο από τον Ιούλιο του 2011 έως τον Ιούνιο του 2012 (24 δικαιούχες εταιρίες). Ακολουθεί το νομοθετικό πλαίσιο και πιο συγκεκριμένα η εναρμόνιση της Οδηγίας 2003/30 της ΕΕ η οποία όριζε τη χρήση των βιοκαυσίμων στον τομέα των μεταφορών, σε ποσοστό 2% έως το 2005 και ο σκοπός ήταν να φτάσει το 2010 στο 5,75%. Ο στόχος για το μακρινό 2020 είναι να φτάσει στο 10%. Η εναρμόνιση λοιπόν της Οδηγίας 2003/30 της ΕΕ στην Ελληνική νομοθεσία έγινε με το νόμο 3423/05 (ΦΕΚ 304/Α/ ). Μετά το νομοθετικό πλαίσιο γίνεται αναφορά στους τεχνικούς κανονισμούςπρότυπα. Το Ευρωπαϊκό πρότυπο ΕΝ 590, για το πετρέλαιο κίνησης επιτρέπει ανάμιξη μέχρι 5% βιοντίζελ. Η χρήση 100% βιοντίζελ πρέπει να ικανοποιεί το Ευρωπαϊκό πρότυπο ΕΝ Το 2010 το ποσοστό ανάμιξης έφτασε το 6,5% και σήμερα από τις αρχές του 2013 έχει φτάσει στο 7%. Το Β7 διατίθεται από κάθε αντλία σε οποιοδήποτε πρατήριο υγρών καυσίμων εντός της ελληνικής επικράτειας. Η ανάμιξη γίνεται είτε από τα διυλιστήρια είτε από τις εταιρίες που εισάγουν πετρέλαιο κίνησης, πριν τη διάθεση του στην εγχώρια χονδρική αγορά. Ακολουθούν τα φορολογικά κίνητρα. Για την προώθηση της χρήσης του βιοντίζελ, κρίθηκε απαραίτητη, σε πρώτη φάση, η αποφορολόγηση της ελάχιστης ποσότητας βιοντίζελ που θα έπρεπε να διατίθεται και άρα να παράγεται σε κάθε χώρα της ΕΕ, σύμφωνα με την Οδηγία της ΕΕ, ώστε το βιοντίζελ να καταστεί ανταγωνιστικό έναντι του Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 31 από 111

34 συμβατικού ντίζελ. Από της 1/1/2007, δηλαδή αμέσως μετά τη λήξη του προγράμματος αποφορολόγησης του αυτούσιου βιοντίζελ, φορολογείται ξανά με τον ίδιο ΕΦΚ που έχει και το συμβατικό ντίζελ. Το κεφάλαιο ολοκληρώνεται με τις προοπτικές ανάπτυξης αυτού του βιοκαυσίμου στη χώρα μας, αναφέρονται τα θετικά και τα αρνητικά σημεία της ανάπτυξης του βιοντίζελ στην Ελλάδα και τα διάφορα οφέλη από την παραγωγή βιοντίζελ (οικονομικά, γεωπολιτικά, αγροτικά και οικολογικά) Πιλοτικά προγράμματα για την διείσδυση του Βιοντίζελ στην Ελληνική αγορά καυσίμων Με σκοπό την διείσδυση του βιοντίζελ στην Ελληνική αγορά καυσίμων διεξήχθησαν αρχικά ( ) δύο πιλοτικά προγράμματα. Το πρώτο ερευνητικό πρόγραμμα διεξήχθη το 1995 υπό την επίβλεψη του εργαστηρίου τεχνολογίας καυσίμων και αποτέλεσε την πρώτη εφαρμογή της χρήσης βιοντίζελ στην Ελλάδα. Το πρόγραμμα αυτό χρηματοδοτήθηκε από την ΕΕ στο πλαίσιο του προγράμματος Altener. Οι αναμενόμενες αλλαγές στην ζήτηση πετρελαϊκών αποσταγμάτων, οι νέες απαιτήσεις των μηχανών ντίζελ και η ανάγκη αντιμετώπισης της ατμοσφαιρικής ρύπανσης οδηγούν στην απαίτηση βελτίωσης της ποιότητας του ντίζελ. Η μείωση του ποσοστού θείου και η διερεύνηση για ανανεώσιμα υποκατάστατα του ντίζελ είναι μερικά από τα μέτρα για την αντιμετώπιση του προβλήματος. Το πρώτο ερευνητικό πρόγραμμα αποσκοπούσε στην διερεύνηση των εκπομπών (CO, υδρογονάνθρακες, ΝΟx, καπνός) από τη χρήση βιοντίζελ παραγόμενο από διάφορες πρώτες ύλες. Η κύρια δραστηριότητα περιελάμβανε τον έλεγχο της απόδοσης ενός στόλου 9 οχημάτων (3 φορτηγά, 4 ταξί, 1 minibus, 1 επιβατικό) που χρησιμοποιούσαν κανονικό καύσιμο και μίγματα με βιοντίζελ σε διάφορες αναλογίες. Τα είδη βιοντίζελ που χρησιμοποιήθηκαν ήταν προερχόμενα από ηλιέλαιο, καλαμποκέλαιο, χαμηλής ποιότητας ελαιόλαδο και προτηγανισμένα έλαια. Κατά την χρονική περίοδο του προγράμματος τα οχήματα κυκλοφορούσαν στην ευρύτερη περιοχή Αθηνών εκτελώντας τις τυπικές τους Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 32 από 111

35 χρήσεις. Τα οχήματα χρησιμοποιούσαν πετρέλαιο κίνησης ή μίγματα πετρελαίου κίνησης με βιοντίζελ σε διάφορες αναλογίες. Οι πειραματικές μετρήσεις των ρύπων διεξήχθησαν στο ρελαντί και στις 2500 min -1 (στροφές) για κάθε όχημα. Εκτός από την επίδραση του βιοντίζελ στις εκπομπές μελετήθηκε επίσης η επίδραση στην φθορά των κινητήρων. Τα οχήματα χρησιμοποιούσαν τον ίδιο τύπο λιπαντικού ενώ στους προαναφερόμενους κύκλους καυσίμου ανά 1000 km, ποσότητα λιπαντικού αναλυόταν για τα σημαντικότερα μέταλλα φθοράς (Fe, Ag, Cu, Cr, Pb). Στην Εικόνα 3.1 παρουσιάζεται η επίδραση προσθήκης βιοντίζελ από ελαιόλαδο στις εκπομπές ΝΟx σε δύο από τα οχήματα που χρησιμοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια των πειραμάτων. Εικόνα 3.1: Επίδραση της προσθήκης 10% και 20% βιοντίζελ ελαιολάδου στις εκπομπές ΝΟx στις 2500 στροφές/λεπτό Η Εικόνα 3.2 παρουσιάζει την επίδραση προσθήκης βιοντίζελ από καλαμποκέλαιο στην οπτική αδιαφάνεια καπνού. Τα αποτελέσματα δείχνουν παρόμοιες εκπομπές για τα ΝΟx παρόλο που γενικά είναι αποδεκτό ότι οι εκπομπές ΝΟx επηρεάζονται σε μεγάλο βαθμό από τον τύπο του κινητήρα, όπως έδειξαν και άλλες έρευνες με χρήση βιοντίζελ. Τα αποτελέσματα για τις εκπομπές καπνού και σωματιδίου έδειξαν Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 33 από 111

36 ότι η χρήση βιοντίζελ οδηγεί σε μείωση των εκπομπών ακόμα και σε υψηλά φορτία της μηχανής. Εικόνα 3.2: Επίδραση της προσθήκης 10% και 20% βιοντίζελ καλαμποκέλαιου στην οπτική αδιαφάνεια καπνού. Εικόνα 3.3: Μέταλλα φθοράς, φορτηγό με ντίζελ κίνησης και μείγμα με 10% ηλιέλαιο, λιπαντικό SAE 20W 50. Στην Εικόνα 3.3 φαίνεται η επίδραση του βιοντίζελ στην φθορά του κινητήρα. Με εξαίρεση τον σίδηρο (Fe), οι συγκεντρώσεις των υπολοίπων μετάλλων φθοράς ήταν παρόμοιες κατά τη χρήση ντίζελ κίνησης και βιοντίζελ. Οι αυξημένες συγκεντρώσεις που εμφανίστηκαν για το σίδηρο πιθανόν λόγω Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 34 από 111

37 όξινων συστατικών του βιοντίζελ μπορούν να αντιμετωπιστούν με κατάλληλα λιπαντικά. Ακολουθώντας τα συμπεράσματα του προηγούμενου προγράμματος και με βάση τα ενθαρρυντικά αποτελέσματα που είχαν επιτευχθεί, η Ευρωπαϊκή Ένωση ενέκρινε ένα δεύτερο πρόγραμμα (1998), με στόχο την πραγματική εισαγωγή του βιοντίζελ στην Ελληνική αγορά σε πιλοτική μορφή. Επειδή δεν υπήρχε ακόμα παραγωγή βιοντίζελ στην Ελλάδα, οι απαιτούμενες ποσότητες εισαχθήκανε από την Αυστρία και διακινήθηκαν στο δίκτυο πρατηρίων ΕΛΙΝ της Θράκης κατά το καλοκαίρι του 1999 και 2000 (Ιούνιο 1999-Ιούνιο 2000). Αρχικά συμμετείχαν 5 πρατήρια στην αρχική φάση το 1999, και με βάση την αποδοχή του καυσίμου και την επιτυχημένη υποδομή και διανομή αυξήθηκαν σε 25 το καλοκαίρι του Η διεξαγωγή του προγράμματος έγινε τους καλοκαιρινούς μήνες διότι σταματά η διάθεση του πετρελαίου θέρμανσης και τα πρατήρια έχουν δεξαμενές για την διάθεση ενός ακόμα προϊόντος. Ο λόγος για τον οποίο το βιοντίζελ διακινήθηκε μόνο από 5 πρατήρια το 1999 είναι ότι το ενδιαφέρον εστιάστηκε στα ζητήματα α) της ιδανικής αναλογίας του μείγματος βιοντίζελ ντίζελ και β) του εφοδιασμού και της διανομής του προϊόντος από τις εγκαταστάσεις αποθήκευσης στα πρατήρια. Η λιανική τιμή πώλησης του βιοντίζελ (τιμή αντλίας) καθορίστηκε ίση με την τιμή του ντίζελ, για να εξασφαλιστεί ότι ο καταναλωτής δεν θα επηρεαζόταν στην λήψη της απόφασης του από πιθανή διαφορά τιμής. Για να επιτευχθεί αυτό, μετά από αίτηση της ΕΛΙΝΟΙΛ, το Υπουργείο Ανάπτυξης απάλλαξε το βιοντίζελ από τον ειδικό φόρο κατανάλωσης ειδάλλως λόγω της εισαγωγής του από την Αυστρία, η τιμή του θα ήταν υψηλότερη του κανονικού ντίζελ. Τα επιχειρήματα για την φοροαπαλλαγή ήταν τα ακόλουθα: Το βιοντίζελ είναι φυτικό οικολογικό προϊόν. Η ενδεχόμενη τοπική παραγωγή του μπορεί να αξιοποιήσει προϊόντα και υποπροϊόντα γεωργικής παραγωγής, συμβάλλοντας στην βελτίωση του γεωργικού εισοδήματος. Η επιτυχία του πιλοτικού προγράμματος για τη διάδοση του βιοντίζελ στη Θράκη. Η απόφαση της ΕΛΙΝΟΙΛ να επιδοτήσει και η ίδια την τιμή πώλησης του από τα πρατήρια της. Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 35 από 111

38 Όπως δείχνουν τα στοιχεία των πωλήσεων για το 1999 από τον παρακάτω πίνακα, η αποδοχή του βιοντίζελ από το κοινό ήταν ικανοποιητική. Πρατήριο Πωλήσεις Βιοντίζελ (lt) % Συνολικών Πωλήσεων Ντίζελ Ξάνθη (1) Ξάνθη (2) Κομοτηνή Αλεξανδρούπολη Φέρες Πίνακας 3.1 Πωλήσεις βιοντίζελ από τα πρατήρια της ΕΛΙΝΟΙΛ το 1999 Κατά την διάρκεια του Σεπτεμβρίου 1999, διεξήχθη έρευνα καταναλωτών στα πρατήρια που διέθεσαν βιοντίζελ, προκειμένου να αναδειχθούν οι κύριοι λόγοι προτίμησης του καυσίμου. Τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν: Το 93% όσων αγόρασαν βιοντίζελ χρησιμοποίησαν για πρώτη φορά βιοντίζελ μετά από προτροπή του πρατηριούχου. Το 47% χρησιμοποίησαν συστηματικά βιοντίζελ γιατί αντιλήφθηκαν αισθητή μείωση καπνού στα καυσαέρια του οχήματος. Το 23% των χρηστών βιοντίζελ διαπίστωσαν καλύτερη λειτουργία της μηχανής. Το 42% των χρηστών θεώρησε ότι είχε την δυνατότητα να αγοράσει ένα καλύτερο προϊόν στην ίδια τιμή. Όσοι προτίμησαν να χρησιμοποιούν βιοντίζελ ήταν κυρίως: Αγρότες ιδιοκτήτες τρακτέρ και γεωργικών οχημάτων, σε ποσοστό 69%. Ιδιοκτήτες πετρελαιοκίνητων οχημάτων (ταξί, φορτηγά, λεωφορεία, σε ποσοστό 44%. Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 36 από 111

39 Ιδιώτες ιδιοκτήτες ΙΧ οχημάτων σε ποσοστό 6%. Το ποσοστό τους είναι μικρό γιατί είναι μικρό το ποσοστό των πετρελαιοκινήτων αυτοκινήτων στην Ελλάδα [7]. Ακολούθησαν κι άλλα πιλοτικά προγράμματα ένα από τα οποία είναι και το πιλοτικό πρόγραμμα παραγωγής βιοντίζελ από φυτική ύλη. Βιοντίζελ από βαμβακέλαιο, ηλιέλαιο, σογιέλαιο και άλλα φυτικά έλαια παρήγαγε (Ιούνιος 2005) σε πιλοτική κλίμακα η Εργαστηριακή Μονάδα Μηχανικής Διεργασιών Υδρογονανθράκων και Βιοκαυσίμων της Σχολής Χημικών Μηχανικών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου. Το εργαστήριο ασχολιόταν ερευνητικά για αρκετά χρόνια με διεργασίες παραγωγής βιοντίζελ. Η πιλοτική μονάδα παραγωγής βιοντίζελ σχεδιάσθηκε και στο μεγαλύτερο μέρος της κατασκευάσθηκε από την ερευνητική ομάδα του Εργαστηρίου και άρχισε να λειτουργεί από τον Μάιο. Πρόκειται για τη μοναδική πιλοτική μονάδα παραγωγής βιοντίζελ στην Ελλάδα που έχει τη δυνατότητα να παράγει βιοντίζελ από κάθε είδους φυτικά έλαια. H παραγωγή - ένα βαρέλι ή αλλιώς 200 lt την ημέρα - γίνεται στο πλαίσιο πιλοτικού προγράμματος της Γενικής Γραμματείας Έρευνας και Τεχνολογίας. Οι στόχοι του έργου ήταν η ανάπτυξη τεχνογνωσίας παραγωγής και διάθεσης βιοντίζελ κυρίως από ελληνικές πρώτες ύλες που είναι διαθέσιμες ή μπορούν να παραχθούν, η δυνατότητα εφαρμογών ευρείας έκτασης του ελληνικού βιοντίζελ και η διερεύνηση της οικονομικότητας και του κόστους παραγωγής βιοντίζελ στην Ελλάδα. Το παραγόμενο στην πιλοτική μονάδα βιοντίζελ θα χρησιμοποιηθεί ως πρόσθετο καύσιμο κίνησης στα πλαίσια του έργου. Ως πρώτες ύλες χρησιμοποιήθηκαν: βαμβακέλαιο προερχόμενο από τη Μινέρβα, ηλιέλαιο και σογιέλαιο προερχόμενα από τους Μύλους Σόγιας και χρησιμοποιημένα λάδια από τη Μινέρβα. Το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο είχε ήδη πραγματοποιήσει δύο πιλοτικές καλλιέργειες ηλίανθου σε δύο διαφορετικές περιοχές της χώρας μας, συνολικής έκτασης δεκαπέντε στρεμμάτων και το λάδι που παρήχθη μετατράπηκε σε βιοντίζελ στην πιλοτική μονάδα. Επίσης, είχε αναπτυχθεί ένα δίκτυο προσδιορισμού των ιδιοτήτων του παραγόμενου από την πιλοτική μονάδα βιοντίζελ σύμφωνα με τα Ευρωπαϊκά Πρότυπα ΕΝ14214 και ΕΝ590, όπου συμμετέχουν όλοι σχεδόν οι φορείς του έργου. Παράλληλα, στα πλαίσια του προγράμματος, αναπτύχθηκαν νέες, οικονομικά αποδοτικές και ευέλικτες Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 37 από 111

40 διεργασίες παραγωγής βιοντίζελ από φθηνές πρώτες ύλες όπως είναι χρησιμοποιημένα φυτικά έλαια, φυτικά έλαια υψηλής οξύτητας και απόβλητα ζωικά λίπη. Οι πρώτες ποσότητες που παρήχθησαν στο Εργαστήριο του Πολυτεχνείου μεταφέρθηκαν στα ΕΛΠΕ και την ΜΟΤΟR OIL όπου δοκιμάστηκαν-έγινε ανάμιξη με το συμβατικό ντίζελ-και από τον Σεπτέμβριο του 2005 είχαν γίνει δοκιμές και έλεγχοι και σε κινούμενο όχημα στην Θεσσαλονίκη. Μάλιστα, τα ΕΛΠΕ είχαν ζητήσει από το Πολυτεχνείο, στο πλαίσιο του πιλοτικού project, 5 τόνους βιοντίζελ για τα τέλη Σεπτεμβρίου προκειμένου να τα διαθέσουν άμεσα σε πρατήρια. Οι επιστήμονες του Πολυτεχνείου υποστήριξαν πως η πιλοτική μονάδα παραγωγής βιοντίζελ που λειτουργούσε μπορούσε να συμβάλει στην ανάπτυξη της αγροτικής οικονομίας της χώρας μας στον τομέα των βιοκαυσίμων και ειδικότερα στην διερεύνηση της χρήσης διάφορων φυτικών ελαίων για την παραγωγή βιοντίζελ. Για παράδειγμα, τα γνωστά προβλήματα των αγροτών με το βαμβάκι μπορούν να μειωθούν με την παραγωγή βιοντίζελ από βαμβακέλαιο, ενώ εμφανίζεται ιδιαίτερα ελκυστική η διερεύνηση και η ανάπτυξη καλλιεργειών ελαιούχων σπόρων σε αντικατάσταση μη αποδοτικών καλλιεργειών με στόχο την παραγωγή βιοκαυσίμου βιοντίζελ. Η εγχώρια παραγωγή βιοκαυσίμων θα έχει επίσης την ευεργετική επίπτωση της μερικής απεξάρτησης της χώρας μας από το εισαγόμενο πετρέλαιο, μια παράμετρος που εμφανίζεται ιδιαίτερα ευαίσθητη στις μέρες μας [8] Παραγωγή Βιοντίζελ στον Ελλαδικό χώρο Όπως αναφέραμε και παραπάνω το βιοντίζελ παράγεται μέσω εστεροποίησης από πρώτες ύλες φυτικά έλαια αλλά και ζωικά λίπη και μεθανόλη. Επίσης από την διαδικασία αυτή παράγεται και γλυκερίνη ως παραπροϊόν. Στην ελληνική αγορά κυκλοφορεί μόνο Β5 η προδιαγραφή του οποίου είναι ίδια με το ντίζελ που προέρχεται 100% από το αργό πετρέλαιο. Η ποιότητα του βιοντίζελ επηρεάζεται σημαντικά από τον τύπο του φυτικού ελαίου, την καθαρότητα των αντιδρώντων και την απόδοση των διεργασιών μετεστεροποίησης και διαχωρισμού του προϊόντος. Το βιοντίζελ δεν Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 38 από 111

41 παρουσιάζει τεχνικές δυσχέρειες κατά τη διαχείριση του, οπότε μπορεί να διατεθεί χωρίς προβλήματα μέσω της υπάρχουσας υποδομής της αγοράς ντίζελ κίνησης. Σε πρώτη φάση, από το τέλος Δεκεμβρίου 2005, το βιοντίζελ αναμειγνύεται στα διυλιστήρια ή στις εταιρίες εμπορίας πετρελαιοειδών με το ντίζελ κίνησης σε ποσοστό που σήμερα κυμαίνεται στο 2% κατ όγκο, αλλά μπορεί να ανέλθει μέχρι και 5% κατ όγκο (όπως προβλέπει και το πρότυπο ΕΝ590:2004) κάτι που αναμενόταν προς τις αρχές του 2009 ενώ διατίθεται από το υπάρχον δίκτυο διανομής ντίζελ κίνησης σε όλη την αγορά. Αργότερα, μετά την επίλυση κάποιων τεχνικών και θεσμικών θεμάτων, σχεδιάζεται να κυκλοφορήσουν και μίγματα βιοντίζελ σε ντίζελ κίνησης και άνω του 5% κατ όγκο, καθώς και αυτούσιο βιοντίζελ. Οι πρώτες ύλες που χρησιμοποιούν οι μονάδες παραγωγής βιοντίζελ είναι τόσο εισαγόμενα λάδια (κραμβέλαιο, σογιέλαιο) σε ποσοστό 70% περίπου όσο και εγχώρια λάδια (βαμβακέλαιο, ηλιέλαιο, χρησιμοποιημένα μαγειρικά έλαια και τηγανέλαια κ.λπ.) σε ποσοστό 30% περίπου. Παράλληλα πολλαπλασιάζονται οι προσπάθειες για εντατικοποίηση των εγχώριων καλλιεργειών ηλίανθου και ελαιοκράμβης, με στόχο η εγχώρια παραγόμενες πρώτες ύλες να ξεπεράσουν σε ποσοστό τις εισαγόμενες. Επιπροσθέτως, σε περίπτωση που οι εγχώρια παραγόμενες ποσότητες δεν επαρκούν, μπορούν να πραγματοποιηθούν και εισαγωγές ποσοτήτων βιοντίζελ, τόσο από άλλα κράτη μέλη της ΕΕ όσο και από τρίτες χώρες. Επισημαίνεται ότι το βιοντίζελ κίνησης που διατίθεται στην Ελλάδα πρέπει να καλύπτει τις προδιαγραφές του προτύπου ΕΛΟΤ ΕΝ Σύμφωνα με το σχεδιασμό, αρχικά, στο πρώτο στάδιο εφαρμογής, το βιοντίζελ προορίζεται μόνο για ανάμιξη με το πετρέλαιο κίνησης σε ποσοστό μέχρι 5% κατ' όγκο. Θα ακολουθήσει, σε δεύτερο στάδιο, η διάθεσή του ως αυτούσιο στη λιανική αγορά, καθώς και η ανάμιξή του σε μεγαλύτερο ποσοστό με το πετρέλαιο κίνησης, προοριζόμενο για στόλους αυτοκινήτων (όπως οχήματα δημόσιων μεταφορών κ.λπ.). Παράλληλα εξετάζεται η δυνατότητα χρησιμοποίησης του βιοντίζελ ως καυσίμου θέρμανσης ή για βιομηχανική χρήση ή ακόμη και για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας ή συμπαραγωγή ηλεκτρισμού και θερμότητας, όπως προβλέπει ο Ν. 3468/2006 «Παραγωγή Ηλεκτρικής Ενέργειας από Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας και Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 39 από 111

42 Συμπαραγωγή Ηλεκτρισμού και Θερμότητας Υψηλής Απόδοσης και λοιπές διατάξεις» (ΦΕΚ Α' 129). Η διάθεση βιοντίζελ στην Ελλάδα ξεκίνησε τον Δεκέμβριο 2005, όταν οι πρώτες ποσότητες διακινήθηκαν από την εταιρία ΕΛ.ΒΙ.-ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΒΙΟΠΕΤΡΕΛΑΙΑ Α.Β.Ε.Ε. προς τα διυλιστήρια της χώρας, για ανάμιξη με το πετρέλαιο κίνησης. Το μίγμα 2% κατ' όγκο βιοντίζελ σε πετρέλαιο κίνησης διατέθηκε σε όλους τους τελικούς καταναλωτές από τον Φεβρουάριο 2006 και συνεχίζει να διατίθεται μέχρι σήμερα, κανονικά. Το ποσοστό ανάμιξης πλησιάζει σήμερα (από τις αρχές του 2013) το 7%. Επιπλέον ποσότητες βιοντίζελ κατανέμονται κάθε έτος, μετά από σχετική πρόσκληση προς υποβολή αιτήσεων και διαδικασία αξιολόγησης και κατανομής βάσει κριτηρίων, στους ενδιαφερομένους να συμμετέχουν στην κατανομή, παραγωγούς ή εμπόρους-εισαγωγείς. Σημειώνεται ότι το μίγμα βιοντίζελ με πετρέλαιο κίνησης που διακινείται απαλλασσόταν από τον Ειδικό Φόρο Κατανάλωσης (ΕΦΚ), κατά το κατ όγκο ποσοστό ανάμιξης του βιοντίζελ, μέχρι την 31 η Δεκεμβρίου του Απ την 1 η Ιανουαρίου του 2008 εξισώθηκε ο ΕΦΚ του βιοντίζελ με αυτόν του ντίζελ κίνησης, για τις ποσότητες βιοντίζελ που προορίζονται για ανάμιξη με το ντίζελ κίνησης έως 5% κατ όγκο [9]. Έτος Εκτίμηση χρήση Απαιτούμενο κατανάλωσης Βιοντίζελ βιοντίζελ Ντίζελ κίνησης % (τόνους) (χιλιάδες τόνοι) , , , , , , Πίνακας 3.2 : Εκτίμηση κατανάλωσης βιοντίζελ Η εκτίμηση κατανάλωσης βιοντίζελ στην Ελλάδα ( ) φαίνεται στον πίνακα 3.2 [10]. Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 40 από 111

43 Εργοστάσια παραγωγής Βιοντίζελ Το πρώτο εργοστάσιο ξεκίνησε να λειτουργεί το Δεκέμβριο του 2005 από την εταιρία ΕΛ.ΒΙ, με ετήσια δυναμικότητα τόνους. Η εταιρία με πλήρη επωνυμία «Ελληνικό βιοντίζελ & Υδρύαλος ΑΒΕΕ» και διακριτικό τίτλο «ΕΛ.ΒΙ Ελληνικά Βιοπετρέλαια ΑΒΕΕ», δραστηριοποιείται στο χώρο παραγωγής και εμπορίας του βιοκαυσίμου, βιοντίζελ. Μέχρι το Σεπτέμβριο του 2006 ήταν ο αποκλειστικός προμηθευτής βιοκαυσίμων προς τα δύο διυλιστήρια της χώρας μας, τα οποία βάση του σχετικού θεσμικού πλαισίου είναι και οι αποδέκτες αυτού του προϊόντος. Οι βιομηχανικές εγκαταστάσεις της βρίσκονται στην περιοχή του Σταυροχωρίου Κιλκίς (Βόρεια Ελλάδα). Τα έλαια τροφοδοσίας είναι βαμβακέλαιο, ηλιέλαιο, σογιέλαιο, κραμβέλαιο καθώς και δυνατότητα 15% της τροφοδοσίας ελαίων από ανακυκλωμένα τηγανέλαια μέσω της μονάδας όξινης εστεροποίησης που είναι επίσης εγκατεστημένη. Οι πρώτες ύλες, τα φυτικά έλαια, προέρχονται είτε από τον ελλαδικό χώρο από εγχώριους παραγωγούς με τη σύναψη σχετικών συμβάσεων είτε από εισαγωγές από τη διεθνή αγορά. Εκτός από το παραγόμενο βιοντίζελ, το οποίο είναι σύμφωνο με το πρότυπο ποιότητας βιοντίζελ, όπως αυτό καθορίζεται από το ΕΝ 14214:2003, παράγεται επίσης και το δευτερεύον προϊόν, η γλυκερίνη, η οποία μετά την επεξεργασία που υφίστανται στις εγκαταστάσεις, όπου η καθαρότητα της αγγίζει το 90%, είναι κατάλληλη για εξαγωγή σε μονάδες που παράγουν φαρμακευτική γλυκερίνη [11]. Έπειτα ακολούθησαν: Η εταιρία VERT OIL A.E στον Άγιο Αθανάσιο Θεσσαλονίκης με ετήσια ικανότητα παραγωγής τους τόνους και έναρξη παραγωγής τον Ιούλιο του Η εταιρία αυτή ήταν ανάμεσα στους δικαιούχους για όλα τα ακόλουθα έτη από την ημερομηνία έναρξης παραγωγής της εκτός από το Η εταιρία ΠΑΥΛΟΣ Ν. ΠΕΤΤΑΣ Α.Β.Ε.Ε. στην Πάτρα με ετήσια δυναμικότητα τους τόνους και έναρξη παραγωγής την ίδια περίοδο. Το εργοστάσιο απορροφά και επεξεργάζεται ελαιούχους σπόρους από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Το βιοντίζελ διατίθεται στα ΕΛΠΕ και στην ΜΟΤΟR OIL ενώ ένα μικρό μέρος εξάγεται στην Ευρώπη. Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 41 από 111

44 Η εταιρία AGROINVEST Α.Ε. στη Φθιώτιδα με ετήσια δυναμικότητα τους τόνους και έναρξη παραγωγής τον Νοέμβριο του Οι πρώτες ύλες που χρησιμοποιεί είναι λάδι σογιέλαιο, φοινικέλαιο και λάδι από βαμβακόσπορο. Η ΕΛΙΝ ήταν η πρώτη εταιρία πετρελαιοειδών που έφερε και στην Ελλάδα το βιοντίζελ. Τόσο τα πολύ ενθαρρυντικά αποτελέσματα μιας πιλοτικής διάθεσης βιοντίζελ την περίοδο , όσο και η συνάφεια με τα οράματά της, οδήγησαν την ΕΛΙΝ στην απόφαση να προχωρήσει στην παραγωγή Βιοντίζελ και τη διάθεσή του στην αγορά. Το 2006 ιδρύθηκε η θυγατρική ΕΛΙΝ Βιοκαύσιμα Α.Ε., η οποία έχει ως αντικείμενο την παραγωγή και διάθεση βιοκαυσίμων. Η ΕΛΙΝ ΒΙΟΚΑΥΣΙΜΑ Α.Ε διαθέτει πλέον μια υπερσύγχρονη μονάδα παραγωγής βιοντίζελ στο Βόλο, με ετήσια παραγωγική δυνατότητα τόνων ελληνικού βιοντίζελ άριστης ποιότητας. Η ΕΛΙΝΟΙΛ κατέχει σήμερα το 37% της ΕΛΙΝ ΒΙΟΚΑΥΣΙΜΑ Α.Ε [12]. Η ΒΙΟΝΤΙΖΕΛ Α.Ε είναι μία εταιρία που στο μετοχικό κεφάλαιο της οποίας συμμετέχουν 4 επιχειρήσεις με ποσοστό 25% η καθεμία και οι οποίες είναι οι εξής: 1) τα Ελληνικά Πετρέλαια (ΕΛ.ΠΕ), 2) οι εταιρείες Βιοχάλκο Α.Ε, 3) η Ελληνική Υφαντουργία Α.Ε και 4) οι Πρίμα Συμμετοχές AEBE. Αυτές λοιπόν οι 4 επιχειρήσεις προχώρησαν στην Ίδρυση κοινής εταιρίας (ΒIODIESEL A.E.) με στόχο την παραγωγή βιοντίζελ [13]. Η μονάδα παραγωγής της εταιρείας αυτής δεν δημιουργήθηκε με βάση τον αρχικό σχεδιασμό στον Αλμυρό Βόλου αλλά στις εγκαταστάσεις της θυγατρικής SOVEL του ομίλου Βιοχάλκο, στην Ιωνία Θεσσαλονίκης στις εγκαταστάσεις του διυλιστηρίου των ΕΛ.ΠΕ. Η εξέλιξη αυτή προέκυψε ύστερα από ενδελεχή μελέτη τόσο για την τεχνολογία που θα επιλεγεί όσο και για την καταλληλότερη τοποθεσία από άποψη κόστους για την εγκατάσταση της μονάδας. Το κόστος της κατασκευής ξεπέρασε τα 20 εκατομμύρια ευρώ. Ως πρώτη ύλη χρησιμοποιήθηκε από την Ελλάδα το βαμβακέλαιο (από την επεξεργασία του βαμβακόσπορου) και το ηλιέλαιο, ενώ έγιναν και εισαγωγές σογιέλαιου, ελαιοκράμβης και φοινικέλαιου. Η μονάδα αυτή παραγωγής βιοντίζελ έχει δυναμικότητα τόνων ετησίως και αποτελείται από διυλιστήριο φυτικών ελαίων, δυναμικότητας 300 τόνων την ημέρα, μονάδα απόσταξης γλυκερίνης, μονάδα διεστεροποίηση (βιοντίζελ) και βοηθητικές εγκαταστάσεις, όπως ατμογεννήτριες βιολογική επεξεργασία κ.λπ. [14]. Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 42 από 111

45 Η εταιρεία ΦΥΤΟΕΝΕΡΓΕΙΑ Α.Ε. ιδρύθηκε το 2006 με σκοπό την παραγωγή βιοντίζελ από ελαιούχους σπόρους, την εμπορία και αποθήκευση δημητριακών και ελαιούχων σπόρων, την παραγωγή και εμπορία ελαίων ακατέργαστων και ημιραφιναρισμένων καθώς και την εμπορία γεωργικών εφοδίων και ζωοτροφών. Η δυναμικότητα της μονάδας ανέρχεται σε τόνους βιοκαυσίμου το χρόνο. Η ποσότητα αυτή προκύπτει από τόνους ελαιούχων σπόρων, για την παραγωγή αυτών των ελαιούχων σπόρων απαιτείται η καλλιέργεια στρεμμάτων. Τα εργοστάσια της εταιρίας βρίσκονται στην εύφορη πεδιάδα των Σερρών και συγκεκριμένα στο Παραλίμνιο (χωριό στην πεδιάδα των Σερρών) η οποία αποκαλείται και "χρυσή" από τους αρχαίους χρόνους και αρδεύεται από τον ποταμό Στρυμόνα. Η εταιρεία παρακολουθεί και επιβλέπει την καλλιέργεια των ελαιούχων σπόρων κυρίως ελαιοκράμβης και ηλιόσπορου με επιτελείο Γεωπόνων, επιλέγοντας τα κατάλληλα εδάφη, τους κατάλληλους σπόρους, παρακολουθώντας και φροντίζοντας συνεχώς για την λίπανση, την άρδευση, την πρόληψη των ασθενειών, την σωστή χρήση των φυτοφαρμάκων και δίνοντας οδηγίες για τη μηχανοσυλλογή με συλλεκτικές μηχανές τελευταίας τεχνολογίας [15]. Η GF ENERGY είναι μια εταιρεία ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στην Ελλάδα που ιδρύθηκε μόλις πρόσφατα, το Ιδρυτές της όμως είναι δύο οικογένειες με μακρά επιχειρηματική ιστορία στην Ελλάδα για περισσότερες από τρεις γενιές. Το πρώτο βήμα της νέας εταιρίας στον τομέα για των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας ήταν μια μονάδα παραγωγής βιοντίζελ. H GF Energy ολοκλήρωσε στο τέλος του 2008 την κατασκευή και έναρξη λειτουργίας του μεγαλύτερου εργοστάσιου παραγωγής βιοντίζελ στην Ελλάδα. Η υπερσύγχρονη τεχνολογία που χρησιμοποιείται μπορεί να παράγει προϊόντα της υψηλότερης ποιότητας (στο πρότυπο EN14214:2004) από κάθε πρώτη ύλη, ακόμη και χρησιμοποιημένα μαγειρικά έλαια και ζωικά λίπη. Το 2008, η GF Energy ολοκλήρωσε την κατασκευή και την έναρξη λειτουργίας της εγκατάστασης βιοντίζελ τέχνης στην Άγιους Θεόδωρους. Το εργοστάσιο είναι πλήρως αυτοματοποιημένο και παράγει βιοντίζελ, γλυκερίνη και λιπαρά οξέα κατά τα υψηλότερα πρότυπα. Η τεχνολογία του εργοστάσιου μπορεί να χρησιμοποιήσει κάθε είδους φυτικό έλαιο ως πρώτη ύλη (ακόμη και χρησιμοποιημένα μαγειρικά έλαια) ή ζωικό λίπος για την παραγωγή βιοντίζελ. Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 43 από 111

46 Ο τεχνολογικός προμηθευτής (ένας από τους μεγαλύτερους στο κόσμο) έχει πάνω από 50 βιομηχανικές μονάδες βιοντίζελ σε όλο τον κόσμο. Η τεχνολογία που χρησιμοποιείται διασφαλίζει την ποιότητα του προϊόντος σε πολύ χαμηλό κόστος παραγωγής. Η διαδικασία παραγωγής είναι πλήρως συνεχής και αποτελείται από τις ακόλουθες κύριες εργασίες: Χημική αντίδραση του ελαίου με μεθανόλη και καταλύτη (μετεστεροποίηση). Διαχωρισμός του βιοντίζελ από την γλυκερίνη. Καθαρισμός του βιοντίζελ. Καθαρισμός της γλυκερίνης. Επανάκτηση της περίσσειας μεθανόλης που χρησιμοποιείται στην αντίδραση. Τέλος, η GF Energy χρησιμοποιεί τεχνολογία πολλαπλών πρώτων υλών για την παραγωγή βιοντίζελ. Αυτό σημαίνει ότι πέρα από τα συνηθισμένα φυτικά έλαια (όπως το σογιέλαιο, κραμβέλαιο, ηλιέλαιο, φοινικέλαιο κ.λπ.) για την παραγωγή βιοντίζελ μπορούν να χρησιμοποιηθούν και ζωικά λίπη και χρησιμοποιημένα μαγειρικά έλαια. Η ικανότητα για την χρήση εναλλακτικών πρώτων υλών, όπως των τιγανελαίων είναι εξαιρετικά σημαντική, καθώς όχι μόνο λύνεται ένα μεγάλο πρόβλημα διάθεσης, αλλά επίσης δημιουργείται ένα πολύτιμο τελικό προϊόν. Η τεχνολογία που χρησιμοποιείται με τέσσερις αντιδραστήρες εξασφαλίζει ότι ακόμη και από χαμηλής ποιότητας πρώτη ύλη παράγεται βιοντίζελ προδιαγραφών ΕΝ14214 [16]. Με την επωνυμία ΕΚΚΟΚΚΙΣΤΗΡΙΑ ΚΛΩΣΤΗΡΙΑ ΒΟΡΕΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ Α.Ε. (μονάδα παραγωγής στο Κουτσό Ξάνθης). Οι εγκαταστάσεις αποτελούνται από: αποθήκες σύσπορου βάμβακος μηχανοστάσιο, αποθήκες εκκοκκισμένου βαμβακιού, αποθήκες βαμβακόσπορου, γεφυροπλάστιγγες, μηχανουργείο, μηχανοστάσιο παραγωγής βιοντίζελ, μηχανοστάσιο επεξεργασίας γλυκερίνης, δεξαμενές ελαίου 600 τόνων, δεξαμενές προϊόντος 500 τόνων. Τα προϊόντα που παράγει είναι βιοντίζελ, γλυκερίνη, εκκοκκισμένο βαμβάκι, βαμβακόσπορο και τα εξάγει σε χώρες όπως η Τουρκία, η Ισπανία και η Ιταλία [17]. Επίσης η εταιρία STAFF COLOR ENERGY (μονάδα παραγωγής στην βιομηχανική περιοχή Λάρισας). Δυναμική είσοδο στην ελληνική αγορά του Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 44 από 111

47 βιοντίζελ έκανε η εταιρεία GreenGold-Bioenergy Α.Ε με την ανέγερση μονάδας παραγωγής βιοντίζελ στην βιομηχανική περιοχή Ιωαννίνων, δυναμικότητας lt ετησίως (ή lt ημερησίως). Στόχος της εταιρίας για την περίοδο ήταν η ένταξη στο «Πρόγραμμα Κατανομής Ποσοτήτων Βιοντίζελ» του Υπουργείου Ανάπτυξης. Ο στόχος για το 2011 ήταν η συνέχιση της συνεργασίας με τα 4 διυλιστήρια (ΕΛ.ΠΕ., Motor Oil, Shell, Jetoil) και το κλείσιμο συμφωνιών για ποσότητα χιλιόλιτρων [18]. Στα μέσα του Οκτωβρίου του 2010 (ύστερα από την έγκριση από το υπουργείο οικονομικών) είχε ξεκινήσει η επένδυση ύψους 20 εκατομμυρίων από την αυστριακή εταιρεία Kontect Energy (εκ των οποίων τα 7,3 είναι κοινοτικές επιδοτήσεις από την εταιρεία «Βιοενέργεια Φερών Α.Ε.») στην περιοχή των Φερών Έβρου. Η λειτουργία της μονάδας αναμενόταν τον Οκτώβριο του 2011 και υπολογιζόταν ότι θα παράγει τόνους βιοντίζελ ετησίως [19]. Επίσης έχουν δημιουργηθεί κι άλλες μονάδες παραγωγής βιοντίζελ μέχρι και σήμερα, κάποιες από τα οποίες είναι οι εξής: BIOENERGIE-ΠΑΠΑΝΤΩΝΙΟΥ (μονάδα παραγωγής στην Χαλκιδική). ΒΙΟΝΤΗΖΕΛ Ε.Π.Ε (μονάδα παραγωγής στον Δρυμό Θεσσαλονίκης). MIL OIL HELLAS Α.Ε (μονάδα παραγωγής στο Λευκώνα Σερρών). ΜΑΝΟΣ Α.Ε (μονάδα παραγωγής στην Β βιομηχανική περιοχή Βόλου) Κατανομή ετησίας ποσότητας Βιοντίζελ Από τα υπουργεία Οικονομίας και Οικονομικών, Αγροτικής Ανάπτυξης και τροφίμων και με βάση τις διατάξεις του άρθρου 15Α του ν. 3054/2002 όπως ισχύει μετά την αντικατάστασή του από το άρθρο 22 του ν. 3769/2009, κατανεμήθηκε συνολική ποσότητα χιλιόλιτρων αυτούσιου βιοντίζελ στους κατωτέρω δικαιούχους, για το έτος 2011 (από Ιούλιο 2011 έως Ιούνιο 2012), σύμφωνα με την τέταρτη στήλη του πίνακα 3.3 που ακολουθεί: Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 45 από 111

48 Α/Α Δικαιούχος εταιρία ΠΑΥΛΟΣ Ν. 1 ΠΕΤΤΑΣ ΑΒΕΕ 2 ΒΙΟΝΤΙΖΕΛ Ε.Π.Ε NEWENERGY A.E. 3 (ΦΥΤΟΕΝΕΡΓΕΙΑ Α.Ε.) ΑΔΡΙΑΤΙΚΑ ΟΪΛ 4 Α.Ε. 5 ΠΕΤΡΟΪΛ Α.Ε. 6 ΕΛΛΑΣ ΟΪΛ Α.Ε. Προέλευση κατανεμημένης ποσότητας αυτούσιου Βιοντίζελ Μονάδα παραγωγής στο Ο.Τ. 28, ΒΙ.ΠΕ.Πατρών, Δ.Ε. Ωλενίας, Δήμος δυτικής Αχαΐας Μονάδα παραγωγής στο Δ.Δ Δρυμού Θες/νίκης Μονάδα παραγωγής στο Παραλίμνιο Σερρών. Νομός Σερρών Εισαγωγή από NOVAOL SRL, Μιλάνο, Ιταλία Εισαγωγή από NOVAOL SRL, Ραβένα, Ιταλία Εισαγωγή από α) ΟΧΕΜ s.p.a., Mezzana Bigli, Ιταλία και β) OLEON NV/OLEON BIODIESEL NV, Ervelde, Βέλγιο Συνολική ετησία Ποσοστό Προσφερόμενο κατανεμημένη συμμετοχής μέγιστο ποσότητα στην υπερτίμημα αυτούσιου κατανομή ( /χλτ) Βιοντίζελ (%) (χιλιόλιτρα) ,49 21,53 855, ,86 5,39 % 750, ,28 11,10 % 590,00 333,64 0,25 % 430,00 285,30 0,22 % 430,00 259,27 0,20 % 435,00 Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 46 από 111

49 Α/Α Δικαιούχος εταιρία 7 ΚΑΤΟΪΛ Α.Ε.Β.Ε. ΑGROINVEST 8 A.E.B.E. 9 ΕΛ.ΒΙ. Α.Β.Ε.Ε. BIOENERGEIA A.E. 10 (ΒΙΟΕΝΕΡΓΕΙΑ ΠΑΠΑΝΤΩΝΙΟΥ Α.Ε.) STAFF COLOUR 11 ENERGY Α.Β.Ε.Ε. OIL.B S.R.L. 12 MUENZER 13 BIOINDUSTRIE G.M.B.H. Προέλευση κατανεμημένης ποσότητας αυτούσιου Βιοντίζελ Εισαγωγή από α) ΟΧΕΜ s.p.a., Mezzana Bigli, Ιταλία Μονάδα παραγωγής στο Αχλάδι Φθιώτιδας. Μονάδα παραγωγής στο Δ. Κιλκίς. Νομός Κιλκίς Μονάδα παραγωγής στην ΒΙ.ΠΕ. Λακκώματος Χαλκιδικής, Νομός Χαλκιδικής Μονάδα παραγωγής στην ΒΙ.ΠΕ. Λάρισας, Νομός Λάρισας Μονάδα παραγωγής στο Varese, Ιταλία Μονάδα παραγωγής στη Βιέννη, Αυστρία Συνολική ετησία Ποσοστό Προσφερόμενο κατανεμημένη συμμετοχής μέγιστο ποσότητα στην υπερτίμημα αυτούσιου κατανομή ( /χλτ) Βιοντίζελ (%) (χιλιόλιτρα) 279,77 0,21 % 425, ,34 9,27 % 595, ,22 14,48 % 1.000, ,32 0,83 % 600,00 348,69 0,26 % 850,00 343,85 0,26 % 370,00 132,63 0,10 % 370,00 Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 47 από 111

50 Συνολική Α/Α Δικαιούχος εταιρία Προέλευση κατανεμημένης ποσότητας αυτούσιου Βιοντίζελ ετησία κατανεμημένη ποσότητα αυτούσιου Βιοντίζελ Ποσοστό συμμετοχής στην κατανομή (%) Προσφερόμενο μέγιστο υπερτίμημα ( /χλτ) (χιλιόλιτρα) ΕΚΚΟΚΚΙΣΤΗΡΙΑ Μονάδα ΚΛΩΣΤΗΡΙΑ παραγωγής 14 ΒΟΡΕΙΟΥ στο Κουτσό Δ ,04 3,95 % 527,00 ΕΛΛΑΔΟΣ Α.Ε. Αβδήρων, Νομός Ξάνθης Μονάδα 15 ΠΕΤΣΑΣ Α.Ε. παραγωγής στην Κομοτηνή, 2.281,12 1,73 % 520,00 Νομός Ροδόπης Μονάδα 16 GF ENERGY Α.Β.Ε.Ε. παραγωγής στο Σουσάκι Αγ. Θεοδώρων, ,84 14,48 % 710,00 Νομός Κορινθίας Μονάδα 17 MIL OΪL HELLAS A.E. παραγωγής στην ΒΙ.ΠΕ. Λεύκωνα 2.795,12 2,12 % 850,00 Σερρών, Νομός Σερρών Μονάδα 18 ΕΛΙΝ ΒΙΟΚΑΥΣΙΜΑ Α.Ε. παραγωγής Β ΒΙ.ΠΕ. Βόλου, Νομός ,00 8,17 % 850,00 Μαγνησίας Μονάδα BIOPOWER παραγωγής 19 ΒΙΟΚΙΝΙΤΙΚΗ στο Αγναντερό, 72,48 0,05 % 990,00 Ε.Π.Ε. Νομός Καρδίτσας Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 48 από 111

51 Συνολική Α/Α Προέλευση ετησία Ποσοστό Προσφερόμενο κατανεμημένης κατανεμημένη συμμετοχής Δικαιούχος μέγιστο ποσότητας ποσότητα στην εταιρία υπερτίμημα αυτούσιου αυτούσιου κατανομή ( /χλτ) Βιοντίζελ Βιοντίζελ (%) (χιλιόλιτρα) 20 DP LUBRIFICANTI Mονάδα παραγωγής στην 238,98 0,18 % 378,00 S.R.L. Aprilia, Ιταλία 21 GOECO A.E. Εισαγωγή από OBEROSTER- REICHISCHE BIODIESEL 58,17 0,04 % 410,00 GMBH, Enns, Αυστρία Μονάδα παραγωγής Β ΜΑΝΟΣ Α.Ε. 22 ΒΙ.ΠΕ. Βόλου, 3.975,16 3,01 % 600,00 Βελεστίνο, Νομός Μαγνησίας Εισαγωγή από α)eco FOX SRL, Vasto, Ιταλία, β)expur SA,Slobozia, ΜΟΤΟΡ ΟΪΛ Ρουμανία, γ) (ΕΛΛΑΣ) OBEROSTER- 23 ΔΙΥΛΙΣΤΗΡΙΑ 431,20 0,33 % 578,00 REICHISCHE ΚΟΡΙΝΘΟΥ Α.Ε. BIODIESEL GMBH, Enns, Αυστρία και δ) AGROPODNIC AS, Dobronin, Τσεχία Εισαγωγή από 24 ΕΛ.ΠΕ Α.Ε. α,β και γ -όπως 2.403,21 1,82 % 297,00 στην πάνω στήλη ΣΥΝΟΛΟ ,00 100% Πίνακας 3.3 Κατανομή Βιοντίζελ σε κάθε δικαιούχο εταιρία Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 49 από 111

52 ΤΟ ΒΙΟΝΤΙΖΕΛ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ. ΠΑΡΟΝ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ. Η κατασκευή των υπ αριθμών 2,9,11,14,16 και 17 μονάδων παραγωγής χρηματοδοτήθηκε από το Επιχειρηματικό Πρόγραμμα Ανταγωνιστικότητα που αντλεί πόρους από το Γ Κοινοτικό Πλαίσιο στήριξης, ενώ η κατασκευή των υπ αριθμών 1 και 18 μονάδων παραγωγής χρηματοδοτήθηκε μέσω του Αναπτυξιακού Νόμου 3299/2004. Οι συνολικές ετήσιες ποσότητες ανά δικαιούχο όπως αυτές αναγράφονται στην τέταρτη στήλη του παραπάνω πίνακα 3.3 κατανεμήθηκαν ανά μήνα, για την περίοδο Ιουλίου Ιουνίου 2012, σύμφωνα με το δεσμευτικό μηνιαίο χρονοδιάγραμμα του ακόλουθου πίνακα 3.4: Πίνακας 3.4 Μηνιαίο Δεσμευτικό Χρονοδιάγραμμα Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 50 από 111

53 Οι παραπάνω δικαιούχοι όφειλαν να χρησιμοποιήσουν τις πρώτες ύλες που αναγράφονται στον ακόλουθο πίνακα 3.5, οι οποίες δηλώθηκαν από αυτούς στην αίτηση τους και χρησιμοποιήθηκαν στον υπολογισμό της κατανομής έτους 2011 αποκλειστικά για την παραγωγή αυτούσιου βιοντίζελ στις εγκαταστάσεις τους και να μην διαθέσουν αυτές τις ποσότητες προς άλλη χρήση ή προς τρίτους, μέχρι και την 30 η Ιουνίου Πίνακας 3.5 Πρώτες ύλες που χρησιμοποίησαν οι δικαιούχοι για την παραγωγή βιοντίζελ Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 51 από 111

54 Επίσης οι δικαιούχοι έπρεπε να καταθέσουν στην Αρμόδια Υπηρεσία έως και την 31 η Αυγούστου 2011 εγγυητική επιστολή, σύμφωνα με τον ακόλουθο πίνακα 3.6 [20]. Α/Α Διακριτικός τίτλος δικαιούχου εταιρείας Ποσό εγγυητικής επιστολής (Ευρώ) 1 ΠΑΥΛΟΣ Ν. ΠΕΤΤΑΣ Α.Β.Ε.Ε ,71 2 ΒΙΟΝΤΗΖΕΛ Ε.Π.Ε ,19 3 ΝΕWENERGY A.E ,76 4 ΑΔΡΙΑΤΙΚΑ ΟΪΛ Α.Ε ,85 5 ΠΕΤΡΟΪΛ Α.Ε ,97 6 ΕΛΛΑΣ ΟΪΛ Α.Ε ,57 7 ΚΑΤΟΪΛ Α.Ε.Β.Ε ,43 8 AGROINVEST A.E.B.E ,24 9 EΛ.ΒΙ Α.Ε.Β.Ε ,20 10 BIOENERGIA A.E ,04 11 STAFF COLOUR-ENERGY A.B.E.E ,38 12 OIL.B S.R.L ,25 13 MUENZER BIOINDUSTRIE G.M.B.H ,71 14 ΕΚΚΟΚΚΙΣΤΗΡΙΑ-ΚΛΩΣΤΗΡΙΑ ΒΟΡΕΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ Α.Ε ,10 15 ΠΕΤΣΑΣ Α.Ε ,23 16 GF ENERGY A.B.E.E ,05 17 ΜIL OIL HELLAS A.E ,97 18 ΕΛΙΝ ΒΙΟΚΑΥΣΙΜΑ Α.Ε ,88 19 BIOPOWER BIOKINHTIKH Ε.Π.Ε ,84 20 DP LUBRIFICANTI S.R.L ,19 21 GOECO A.E ,56 22 MANOΣ Α.Ε ,11 23 ΜΟΤΟΡ ΟΪΛ (ΕΛΛΑΣ) ΔΙΥΛΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΡΙΝΘΟΥ Α.Ε ,07 24 ΕΛ.ΠΕ Α.Ε ,71 Πίνακας 3.6 Εγγυητική Επιστολή της κάθε δικαιούχους Εταιρείας Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 52 από 111

55 3.4. Εθνικό δυναμικό πρώτων υλών για την παραγωγή Βιοντίζελ Για την παραγωγή βιοντίζελ, σημαντικό ρόλο αναμένεται να έχουν το ηλιέλαιο, το κραμβέλαιο και το βαμβακέλαιο. Από τα παραπάνω το βαμβάκι καλλιεργείται συστηματικά σε πολλές περιοχές της χώρας, ενώ ο ηλίανθος και η ελαιοκράμβη άρχισαν να καλλιεργούνται συστηματικά σε αρκετές περιοχές της χώρας εντός του 2007, με κυρίαρχες την Θράκη και την Μακεδονία, ενώ η σόγια εισάγεται. Επίσης τα χρησιμοποιημένα μαγειρικά έλαια, τα τηγανέλαια αλλά και τα ζωικά λίπη μπορούν να χρησιμοποιηθούν εναλλακτικά ως πρώτες ύλες, σε κάποιο ποσοστό, για την παραγωγή βιοντίζελ, βοηθώντας παράλληλα στην μείωση της επιβάρυνσης του περιβάλλοντος από τα εν λόγω απόβλητα Θεσμικό πλαίσιο στην Ελλάδα Εναρμόνιση νομοθεσίας Η εναρμόνιση με την Οδηγία 2003/30/ΕΚ και η εισαγωγή των βιοκαυσίμων στην ελληνική αγορά έγινε με την ένταξή τους στο ισχύον θεσμικό πλαίσιο για τα πετρελαιοειδή προϊόντα, με κατάλληλη συμπλήρωση και τροποποίηση του νόμου 3054/2002 «Οργάνωση της αγοράς πετρελαιοειδών και άλλες διατάξεις» (ΦΕΚ 230A / ), με το νόμο 3423/2005 «Εισαγωγή στην Ελληνική Αγορά των βιοκαυσίμων και άλλων ανανεώσιμων καυσίμων» (ΦΕΚ 304Α / ). Με τον τρόπο αυτό έγινε ομαλά και απρόσκοπτα η εισαγωγή των βιοκαυσίμων στην ελληνική αγορά καυσίμων. Με το νόμο 3423/2005 εισάγεται ο θεσμός της Άδειας διάθεσης Βιοκαυσίμων και καθίσταται υποχρεωτική η παραλαβή εκ των διυλιστηρίων των ποσοτήτων αυτούσιων βιοκαυσίμων που προορίζονται για ανάμειξη με προϊόντα διύλισης αργού πετρελαίου, καθώς και η διάθεσή τους από α) κατόχους Άδειας διύλισης, β) κατόχους Άδειας Εμπορίας κατηγορίας Α, Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 53 από 111

56 εφόσον αυτοί πραγματοποιούν εισαγωγές έτοιμων προϊόντων διύλισης αργού πετρελαίου (άρθρο 3). Εντός του έτους 2008 ψηφίσθηκε ο νόμος 3653/2008 «Θεσμικό πλαίσιο έρευνας και τεχνολογίας και άλλες διατάξεις» (ΦΕΚ Α 49/ ), το άρθρο 55 του οποίου τροποποιεί τα άρθρα 15Α και 20 του Ν. 3054/2002. Συγκεκριμένα, διαγράφεται η φράση, όπου ευρίσκεται, «που υπόκεινται στο ειδικό φορολογικό καθεστώς των διατάξεων του άρθρου 78 του ν. 2960/2001 (ΦΕΚ 265 Α )». Επίσης, ρυθμίζονται τα θέματα της προς κατανομή ποσότητας, της πρόσκλησης εκδήλωσης ενδιαφέροντος, της αξιολόγησης και της απόφασης κατανομής, ειδικά για το έτος Εντός του έτους 2009 ψηφίσθηκε ο νόμος 3769 «Εφαρμογή της αρχής της ίσης μεταχείρισης ανδρών και γυναικών όσον αφορά την πρόσβαση σε αγαθά και υπηρεσίες και την παροχή αυτών και άλλες διατάξεις» (ΦΕΚ 105Α / ), το άρθρο 22 του οποίου αντικαθιστά το άρθρο 15Α του ν. 3054/2002. Σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 22 του ν. 3769/2009: 1. Επιτρέπεται η διάθεση μιγμάτων βιοκαυσίμων με προϊόντα διύλισης του αργού πετρελαίου με περιεκτικότητα σε βιοκαύσιμα πέραν του ορίου που καθορίζεται στις αποφάσεις του Ανώτατου Χημικού Συμβουλίου (ΑΧΣ), εφόσον οι λοιπές προδιαγραφές των μιγμάτων αυτών βρίσκονται εντός των ορίων των προδιαγραφών, όπως καθορίζονται στις ισχύουσες αποφάσεις του ΑΧΣ για το βιοκαύσιμο ή άλλο ανανεώσιμο καύσιμο και το προϊόν διύλισης αργού πετρελαίου. 2. Υποχρεούνται οι κάτοχοι άδειας λιανικής εμπορίας και άδειας διάθεσης βιοκαυσίμων να αναρτούν ειδική σήμανση στα σημεία πώλησης α) αυτούσιων βιοκαυσίμων ή άλλων ανανεώσιμων καυσίμων, β) βιοντίζελ αναμεμειγμένου με πετρέλαιο κίνησης σε ποσοστό που υπερβαίνει το όριο που καθορίζεται στις εκάστοτε σχετικές αποφάσεις του ΑΧΣ για τις προδιαγραφές του πετρελαίου κίνησης, γ) βιοαιθανόλης αναμεμειγμένης με βενζίνη σε ποσοστό που υπερβαίνει το όριο που καθορίζεται στις εκάστοτε σχετικές αποφάσεις του ΑΧΣ για τις προδιαγραφές της βενζίνης. Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 54 από 111

57 3. Ρυθμίζονται τα θέματα της ετήσιας κατανομής αυτούσιου βιοντίζελ σε ότι αφορά την πρόσκληση κατανομής, τον υπολογισμό της ποσότητας, τον έλεγχο των αιτήσεων συμμετοχής και τα κριτήρια αξιολόγησης και τέλος την απόφαση της κατανομής. Η προς κατανομή ετήσια ποσότητα αυτούσιου βιοντίζελ καθορίζεται με κοινή υπουργική απόφαση των Υπουργών Ανάπτυξης και Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, η οποία εκδίδεται κάθε έτος πριν την 15η Απριλίου, για την περίοδο από 1 η Ιουλίου τρέχοντος έτους έως 30 Ιουνίου του επόμενου έτους (άρθρο 4, εδ. α). Με κοινή υπουργική απόφαση των Υπουργών Οικονομίας και Οικονομικών, Ανάπτυξης και Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, η οποία εκδίδεται κάθε έτος μέχρι την 1 η Ιουνίου εγκρίνεται η κατανομή της ετήσιας ποσότητας αυτούσιου βιοντίζελ. 4. Προβλέπεται η έκδοση κοινής υπουργικής απόφασης των Υπουργών Οικονομίας και Οικονομικών, Ανάπτυξης, Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων και Μεταφορών και Επικοινωνιών, με στόχο τη θέσπιση πλαισίου για την περαιτέρω προώθηση της χρήσης των βιοκαυσίμων, στην οποία καθορίζονται τα προϊόντα αυτούσια ή σε μείγματα, τα ποσοστά ανάμειξης, η διαδικασία και τα κίνητρα για την παραγωγή, τη διάθεση και την κατανάλωσή τους, καθώς και κάθε άλλη αναγκαία λεπτομέρεια. Τέλος, με την ίδια απόφαση, σε ειδικές περιπτώσεις και πέραν της διαδικασίας της κατανομής, είναι δυνατόν να καθορίζεται ελάχιστο υποχρεωτικό ποσοστό ανάμειξης αυτούσιων βιοκαυσίμων ή άλλων ανανεώσιμων καυσίμων με τα αντίστοιχα συμβατά προϊόντα διύλισης του αργού πετρελαίου, εφόσον αυτό είναι εντός των ορίων που καθορίζονται στις σχετικές αποφάσεις του Ανώτατου Χημικού Συμβουλίου (παρ. 12). 5. Σύμφωνα με τον τύπο, βάσει του οποίου γίνεται η αξιολόγηση των κριτηρίων για την ετήσια κατανομή βιοντίζελ (άρθρο 22, παρ. 6), η ποσότητα αυτούσιου βιοντίζελ που προέρχεται από συμβολαιοποιημένες ελληνικές ενεργειακές καλλιέργειες ανέρχεται σε ποσοστό 25% επί του συνόλου της κατανεμημένης ποσότητας. Ειδικά για το έτος 2009, το ποσοστό αυτό μεταβάλλεται σε 35%. Επίσης, σύμφωνα με τον ίδιο τύπο, ποσοστό 10% επί Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 55 από 111

58 του συνόλου της κατανεμημένης ποσότητας κατανέμεται μεταξύ των δικαιούχων οι οποίοι καταθέτουν συμβάσεις συνεργασίας με ερευνητικά ιδρύματα ή συμβάσεις συμμετοχής σε ερευνητικά προγράμματα, εντός της ΕΕ, για θέματα σχετικά με τα βιοκαύσιμα και τη βιομάζα Τεχνικοί κανονισμοί Αναφορικά με το βιοντίζελ, οι προδιαγραφές του προτύπου ΕΛΟΤ ΕΝ για το βιοντίζελ κίνησης υιοθετήθηκαν με την απόφαση του Ανωτάτου Χημικού Συμβουλίου (Α.Χ.Σ.) 334/2004 «Καύσιμα αυτοκινήτων πετρέλαιο βιολογικής προέλευσης (βιοντίζελ) για κινητήρες ντίζελ Απαιτήσεις και μέθοδοι δοκιμών» (ΦΕΚ Β 713/2005 και συμπλήρωση στο ΦΕΚ Β 1149/2005). Με την υπ αρ. 460/2009 κοινή υπουργική απόφαση των Υπουργών Οικονομικών και Περιβάλλοντος, Ενέργειας & Κλιματικής Αλλαγής (ΦΕΚ Β 67/ ) εγκρίθηκε η τροποποίηση της απόφασης του Ανώτατου Χημικού Συμβουλίου (ΑΧΣ) 92/2009 «Προσαρμογή στην τεχνική πρόοδο της απόφασης ΑΧΣ αριθ. 514/2004 «Καύσιμα αυτοκινήτων Πετρέλαιο κίνησης Απαιτήσεις και μέθοδοι δοκιμών», (ΦΕΚ 1490/Β/ ), καθώς και της απόφασης ΑΧΣ αριθ. 513/2004 «Προσαρμογή στην τεχνική πρόοδο της απόφασης ΑΧΣ 291/2003 «Εναρμόνιση της Ελληνικής Νομοθεσίας προς την Οδηγία 98/70/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της , όσον αφορά την ποιότητα των καυσίμων βενζίνης και ντίζελ, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει», (ΦΕΚ 1149/Β/ )». Σύμφωνα με τη νέα απόφαση ΑΧΣ, γίνονται οι εξής τροποποιήσεις: Το πρότυπο ΕΛΟΤ ΕΝ590:2004 του πετρελαίου ντίζελ κίνησης αντικαθίσταται από το πρότυπο ΕΛΟΤ ΕΝ590:2009. Η μέγιστη περιεκτικότητα ανάμειξης του ντίζελ κίνησης με βιοντίζελ αυξάνεται από 5% v/v σε 7% v/v. Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 56 από 111

59 Φορολογικά κίνητρα Για την προώθηση της χρήσης των βιοκαυσίμων (βιοντίζελ, βιοαιθανόλη), ήταν απαραίτητη σε πρώτη φάση η αποφορολόγηση τους, δηλαδή η απαλλαγή τους, μερικώς ή ολικώς, από την επιβολή Ειδικού Φόρου Κατανάλωσης, ώστε να καταστούν ανταγωνιστικά έναντι των ορυκτών καυσίμων, δεδομένου ότι έχουν υψηλότερη αντίστοιχη ex-factory τιμή(χωρίς να περιλαμβάνονται οι φόροι).κατά συνέπεια διάφορα σενάρια ολικής ή μερικής αποφορολόγησης των βιοκαυσίμων εξετάστηκαν σε συνεργασία με το Υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών, βάσει των κατευθύνσεων της Οδηγίας 2003/96/ΕΚ, λαμβάνοντας υπόψη και τη διαμορφούμενη τελική τιμή καταναλωτή. Στα πλαίσια αυτά, για την ευνοϊκή φορολογική μεταχείριση των βιοκαυσίμων είχε ενταχθεί σχετική διάταξη στο άρθρο 34 του Ν. 3340/2005 <<Προστασία της κεφαλαιαγοράς από πράξεις προσώπων που κατέχουν προνομιακές πληροφορίες και πράξεις χειραγώγησης της αγοράς>>(φεκ Α 112) η οποία προβλέπει απαλλαγή από τον Ειδικό Φόρο Κατανάλωσης για καθορισμένες κατ έτος ποσότητες βιοντίζελ για τα έτη 2005 ( χιλιόλιτρα ή τόνοι), 2006 ( χιλιόλιτρα) και 2007 ( χιλιόλιτρα),σε πρώτη φάση. Για την εφαρμογή της εν λόγω διάταξης είχε εκδοθεί Κοινή Υπουργική Απόφαση (ΚΥΑ) Φ.1643/820/ «Όροι και διατυπώσεις που διέπουν την παραγωγή, διακίνηση, ανάμιξη και θέση σε ανάλωση του αυτούσιου «βιοντίζελ», της παραγράφου 6 του άρθρου 78 του ν. 2960/2001, όπως ισχύει» (ΦΕΚ Β 4/2006). Ακολούθησε η ΚΥΑ Φ.1731/978/ «Όροι και διατυπώσεις που διέπουν την παραγωγή, διακίνηση, ανάμιξη και θέση σε ανάλωση του αυτούσιου βιοντίζελ, της παραγράφου 6 του άρθρου 78 του ν. 2960/2001, όπως ισχύει» (ΦΕΚ Β 1757) που αντικατέστησε την προηγούμενη από την 1 η Ιανουαρίου Πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι με το άρθρο 10 του Ν. 3483/2006 «Τροποποίηση και συμπλήρωση των διατάξεων για τη χρηματοδοτική μίσθωση, διατάξεις περί δημοσίων εσόδων και άλλες ρυθμίσεις» (ΦΕΚ Α 169), τροποποιήθηκαν οι συντελεστές του Ειδικού Φόρου Κατανάλωσης για τα διάφορα καύσιμα, μεταξύ των οποίων το πετρέλαιο κίνησης, οι βενζίνες και το βιοντίζελ, χωρίς να θιγούν οι διατάξεις Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 57 από 111

60 περί αποφορολόγησης ποσοτήτων βιοντίζελ για την περίοδο , ως ακολούθως: Συντελεστής Ειδικού Φόρου Κατανάλωσης (ευρώ/χιλιόλιτρο) (έως Απρίλιο 2010) Βενζίνη αμόλυβδη έως και 96,5 RON Βενζίνη αμόλυβδη άνω των 96,5RON Βενζίνη LRP Πετρέλαιο κίνησης Βιοντίζελ (εκτός αποφορολόγησης) Πίνακας 3.8 Ειδικός Φόρος Κατανάλωσης Σημειώνεται ότι το μίγμα βιοντίζελ με πετρέλαιο κίνησης που διακινείται απαλλασσόταν από τον Ειδικό Φόρο Κατανάλωσης (ΕΦΚ), κατά το κατ όγκο ποσοστό ανάμιξης του βιοντίζελ, μέχρι την 31 η Δεκεμβρίου Μετά τη λήξη του προγράμματος αποφορολόγησης το εν λόγω ενεργειακό προϊόν από φορολογείται [21] Προοπτικές παραγωγής Βιοντίζελ στην Ελλάδα Η προοπτική παραγωγής βιοντίζελ στην Ελλάδα, εκτός του ότι αποτελεί υποχρέωση προσαρμογής στους στόχους της ΕΕ, έχει και στρατηγική σημασία για την γεωργία της χώρας, δεδομένου ότι διαφαίνονται εναλλακτικές λύσεις στα σημερινά αδιέξοδα σε καλλιέργειες που τελούν υπό περιορισμό, όπως είναι το βαμβάκι, το σιτάρι, ο καπνός, οι οποίες έχουν μεγάλη σημασία στην απασχόληση στην οικονομία και στην κοινωνία του αγροτικού χώρου. Με επιδότηση 4,5 Ευρώ/στρέμμα, για τις ενεργειακές καλλιέργειες, όταν για Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 58 από 111

61 τους ελαιούχους σπόρους που προορίζονται για διατροφικούς σκοπούς είναι 15,56 Ευρώ/στρέμμα³,τα οικονομικά αποτελέσματα της καλλιέργειας, διαγράφονται αποθαρρυντικά, δεδομένου ότι οι αποδόσεις, με τις μέχρι τώρα περιορισμένες πειραματικές καλλιέργειες, εκτιμάται ότι δεν θα υπερβαίνουν τα 300 kg σπόρου/στρέμμα (ή περίπου 115 kg βιοντίζελ/στρέμμα), δηλαδή χαμηλότερες εκείνων των χωρών της Ευρώπης, που φτάνουν μέχρι και 400 kg σπόρου/στρέμμα. Εκείνο που έδειξαν οι δοκιμαστικές καλλιέργειες ελαιοκράμβης, που έγιναν από το ΚΑΠΕ και παλαιότερα από το Ινστιτούτο Βάμβακος, είναι ότι η καλλιέργεια αυτή είναι εφικτή στον ελληνικό χώρο, παρουσιάζει καλή προσαρμοστικότητα και ικανοποιητικές αποδόσεις σε σπόρο και αυτού σε λάδι. Για την συστηματική διερεύνηση των παραμέτρων που σχετίζονται άμεσα με την προοπτική της καλλιέργειας ελαιοκράμβης στον ελληνικό χώρο, κρίνεται αναγκαία η οργάνωση επιδεικτικών και αποδεικτικών καλλιεργειών σε ευρύτερη κλίμακα, προκειμένου να προκύψουν αποτελέσματα κόστους παραγωγής και αποδόσεων και να καταστεί εφικτός ο προσδιορισμός της αναγκαίας επιδότησης που καθιστά οικονομικά εφικτή την παραγωγή πρώτης ύλης για βιοντίζελ. Επειδή η παραγωγή σπόρων ελαιοκράμβης στην Ελλάδα δεν φαίνεται να έχει εναλλακτική χρήση, πρέπει να οργανωθεί η παραγωγή σε συμβολαιακή βάση μεταξύ των παραγωγών και των μονάδων παραγωγής βιοντίζελ, όπως συμβαίνει σε όλες τις χώρες τις Ευρώπης και προβλέπεται ρητά στη νέα ΚΑΠ (κανονισμός 1782/2003).Το σύστημα αυτό διασφαλίζει αμοιβαιότητα συμφερόντων μεταξύ παραγωγών και βιομηχανικών μονάδων και εγγυάται την αξιοποίηση της πρώτης ύλης σε τιμές που να καλύπτουν το κόστος παραγωγής της και, ταυτόχρονα, το κόστος παραγωγής βιοντίζελ, με ενσωματωμένες τις κοινοτικές και εθνικές ενισχύσεις (κοινωνικές θυσίες) που στοχεύουν στην βελτίωση της ποιότητας ζωής, στην ενίσχυση της απασχόλησης και στην βελτίωση των γεωργικών εισοδημάτων [22]. Η καλλιέργεια ενεργειακών φυτών, όπως είναι ο ηλίανθος και η ελαιοκράμβη, μπορεί να αξιοποιήσει μεγάλο μέρος ή όλη την αγροτική γη που σήμερα είναι σε υποχρεωτική αγρανάπαυση. Οι παραγωγοί μπορούν να παράγουν εύκολα οι ίδιοι τα καύσιμα (βιοντίζελ) που χρειάζονται για κίνηση (τρακτέρ-αυτοκίνητα) και θέρμανση, ενώ πέραν αυτού το βιοντίζελ είναι περιζήτητο στο εξωτερικό και ιδιαίτερα στην Ευρώπη με άριστες προοπτικές Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 59 από 111

62 εξαγωγών. Η παραγωγή βιοντίζελ εκτός του καυσίμου παράγει δύο πολύτιμα υποπροϊόντα: την πίττα και τη γλυκερίνη. Η πίττα, που είναι περίπου 50-60% της ποσότητας των ελαιούχων σπόρων, είναι άριστη ζωοτροφή και αξιοποιείται για παραγωγή γάλακτος και κρέατος, δηλαδή ανοίγει την πόρτα για μια προσοδοφόρα δραστηριότητα ή την εμπορία της ζωοτροφής. Με τα συμβόλαια των βιομηχανιών βιοκαυσίμων για το 2012 να κινούνται στα επίπεδα των 0,40 ευρώ ανά κιλό παραγόμενων σπόρων ελαιοκράμβης, η καλλιέργεια αυτού του ενεργειακού φυτού υπόσχεται ένα αρκούντως ικανοποιητικό εισόδημα [23]. Σε μια εποχή λοιπόν που οι βασικές καλλιέργειες βρίσκονται σε αμφισβήτηση και έχουν οδηγήσει σε αδιέξοδο χιλιάδες αγροτικά νοικοκυριά, οι παραγωγοί της ευρύτερης περιοχής της Καλαμπάκας, στο νομό Τρικάλων, δείχνουν έναν άλλο, διαφορετικό δρόμο, με απώτερο στόχο την επιβίωσή τους. Σαράντα μέχρι τώρα παραγωγοί, με στρέμματα, έχουν υπογράψει συμβόλαια με την Ένωση Αγροτικών Συνεταιρισμών Καλαμπάκας προκειμένου να καλλιεργήσουν ηλίανθο, ο οποίος θα χρησιμοποιηθεί από εταιρεία για την παραγωγή βιοντίζελ. Η Ε.Α.Σ. Καλαμπάκας θα συγκεντρώνει το παραγόμενο προϊόν στις αποθήκες της στην Μύκανη και θα το προωθεί στην βιομηχανία για την εξαγωγή του βιοντίζελ. Η Ε.Α.Σ. Καλαμπάκας υπογράφει τα συμβόλαια με τους παραγωγούς (συμβολαιακή γεωργία), με προκαθορισμένη τιμή για τον παραγωγό και απορρόφηση του συνόλου της παραγωγής. Στόχος της είναι να φτάσει τα στρέμματα. Οι απαντήσεις στο ερώτημα γιατί να καλλιεργήσουν ηλίανθο οι παραγωγοί είναι οι εξής: (i) αποτελεί καλλιέργεια χαμηλών εισροών, (ii) εγγυημένο εισόδημα, (iii) εξασφαλίζει ελκυστικές τιμές σε σχέση με άλλες καλλιέργειες, (iv) είναι λιγότερες οι απαιτήσεις σε νερό, (v) αποτελεί εύκολη καλλιέργεια, με καλή προσαρμογή στη χώρα μας, άριστη αμειψισπορά και είναι φιλικότερη προς το περιβάλλον [24]. Η μόνη λύση λοιπόν για να βγει από αυτό το αδιέξοδο η γεωργία της χώρας και κυρίως να βγουν οι αγρότες από την δύσκολη κατάσταση στην οποία βρίσκονται είναι η στροφή σε ενεργειακές καλλιέργειες (ελαιοκράμβη, ηλίανθος) που εκτός των άλλων εξασφαλίζει καλύτερο και εγγυημένο εισόδημα. Η παραγωγή του ηλίανθου για παράδειγμα έχει χαμηλό κόστος, τα μισά χρήματα με το βαμβάκι και το ένα τρίτο του καλαμποκιού ενώ το Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 60 από 111

63 σημαντικότερο είναι ότι καλλιεργείται με συμβόλαιο και η βιομηχανία το ζητάει παρέχοντας σύμβαση για την καλλιέργεια του. Τα ενεργειακά φυτά έχουν μέλλον και αυτό το βλέπουν οι αγρότες γι αυτό και στρέφονται προς αυτά. Αυτή η εναλλακτική γεωργία γίνεται σιγά-σιγά σίγουρος δρόμος [25] Θετικά σημεία για την ανάπτυξη Βιοντίζελ στην Ελλάδα Καλή ενημέρωση των ενδιαφερόντων. Υψηλή δυναμικότητα των μονάδων παραγωγής βιοντίζελ. Ποικιλία πρώτων υλών από παραδοσιακές καλλιέργειες. Ενθαρρυντικές αποδόσεις νέων ενεργειακών καλλιεργειών. Αποδέσμευση αγροτικών ενισχύσεων βάση της ισχύουσας ΚΑΠ. Σημαντική δυναμικότητα της Ελλάδας σε σπορελαιουργεία : 3 μεγάλα πολυσπορικά σπορελαιουργεία, στην Κόρινθο ( Μύλοι Σόγιας ΑΕ), την Εύβοια (Soya Hellas AE) και την Κεντρική Ελλάδα (Agroinvest AE). Συνολικά το 2005 έγινε επεξεργασία τόνων σπόρων σόγιας, τόνων βαμβακόσπορου και τόνων ηλιόσπορου. Σημαντική δυναμικότητα παραγωγής στην Ελλάδα. Ο στόχος του 5,75% για το 2010 (επετεύχθη), με ταυτόχρονη δυνατότητα εξαγωγής του 50% του παραγόμενου βιοντίζελ (λειτουργία σε πλήρη ισχύ). Βλέπουμε όμως φέτος ότι παρόλο που το ποσοστό ανάμειξης ανέρχεται στο 7% η κατανομή βιοντίζελ είναι 30% μικρότερη σε σχέση με τον προηγούμενο χρόνο. Αυτό γιατί οι δικαιούχες εταιρείες είναι λιγότερες σε σχέση με το προηγούμενο έτος. Οι περισσότερες μονάδες είναι νέας τεχνολογίας και λειτουργούν με πολυτροφοδοσία πρώτων υλών Αρνητικά σημεία για την ανάπτυξη Βιοντίζελ στην Ελλάδα Περιορισμένη δυνατότητα για εγχώρια παραγωγή πρώτων υλών, λόγω: o δυσμενών κλιματικών συνθηκών (ανάγκη άρδευσης, χαμηλές αποδόσεις) o υψηλού κόστους αγροτικής παραγωγής Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 61 από 111

64 o ανταγωνιστικές αγορές πρώτων υλών o περιορισμένης διαθεσιμότητας γης o μικρού μεγέθους αγροτικών εκμεταλλεύσεων Ετήσια κατανομή αποφορολογητέων ποσοτήτων βιοντίζελ (ανασφάλεια, ανταγωνισμός στην αγορά). Αδυναμία χρήσης καθαρού βιοντίζελ. Δυνατότητα εισαγωγών πρώτων υλών από τις γειτονικές Βαλκανικές χώρες σε χαμηλές τιμές. Η ελληνική αγορά πετρελαίου είναι ιδιαίτερη, δεδομένου ότι ιδιωτικά επιβατικά πετρελαιοκίνητα αυτοκίνητα και ελαφρά οχήματα δεν επιτρέπεται να κυκλοφορούν στα μεγάλα αστικά κέντρα της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης. Επομένως η ζήτηση σε πετρέλαιο κίνησης ή και βιοντίζελ είναι μειωμένη [26] Οικονομικά οφέλη από την χρήση Βιοντίζελ Δημιουργία νέων πεδίων επιχειρηματικής και εμπορικής δραστηριότητας σε έναν τομέα με πολύ μεγάλο κύκλο εργασιών, τον τομέα των καυσίμων και την ανάπτυξη τους σε χώρες και περιοχές που έως σήμερα δεν σχετίζονται με την εξόρυξη πετρελαίου. Άμεση και έμμεση εισροή χρημάτων σε διάφορους κλάδους της Ελληνικής οικονομίας (αγρότες, μεταφορές, έμποροι, συνεταιρισμοί, ενώσεις, εταιρίες ανακύκλωσης, εταιρίες χημικών κ.λπ.) και δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, που είναι περισσότερο απαραίτητες στην περίοδο της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης που διανύουμε Αγροτικά-οικονομικά οφέλη Οι ελαιούχοι σπόροι των ενεργειακών φυτών έχουν διπλή ιδιότητα. Παράγουν 35% λάδι που χρησιμοποιείται για βιοντίζελ και 65% κτηνοτροφική πίτα αρίστης ποιότητας μη μεταλλαγμένης. Άρα το 65% από τους σπόρους χρησιμοποιείται στην τροφική μας αλυσίδα. Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 62 από 111

65 Οικονομία νερού από 50% έως 70% σε σύγκριση με κλασικές καλλιέργειες, που σημαίνει λύση του προβλήματος στις περιοχές όπου έχουν εξαντληθεί οι υδροφόροι ορίζοντες. Με την δυνατότητα αμειψισποράς του 10% έως 25% σιτηρών που υπάρχουν στην Ελλάδα, υπερκαλύπτεται η στρεμματική ανάγκη ώστε να παραχθεί όλη η απαιτούμενη ποσότητα βιοντίζελ από καλλιέργειες αποκλειστικά Ελληνικής γης (να σημειωθεί δε ότι παρατηρήθηκε μετά από καλλιέργεια ελαιοκράμβης αύξηση παραγωγής στα σιτηρά από 15% έως 40% την επόμενη χρονιά), με αποτέλεσμα να μην επηρεάζεται το υπάρχον ισοζύγιο στην Ελλάδα. Έτσι καταρρίπτεται το σενάριο που εμφανίστηκε στο παρελθόν, ότι ευθύνονται τα ενεργειακά φυτά για την αύξηση τον τιμών των αγροτικών προϊόντων και την έλλειψη των δημητριακών Γεωπολιτικά οφέλη Δημιουργείται μεγαλύτερη ενεργειακή αυτονομία σε κάθε χώρα που ακολουθεί πρόγραμμα προώθησης του βιοντίζελ, όπως είναι οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης με πρώτες ύλες ειδικά για την Ελλάδα προερχόμενες από την γη της, με αποτέλεσμα την εξασφάλιση ασφάλειας εφοδιασμού καυσίμων και την ελάττωση της εξάρτησης της ΕΕ και των Μελών της από τις πετρελαιοπαραγωγικές χώρες. Βελτιώνεται το ισοζύγιο εισαγωγών-εξαγωγών της χώρας μας αφού η αποφυγή εισαγωγής μιας ποσότητας πετρελαίου π.χ. της τάξεως του 10%, αποτελεί τεράστιο πλεονέκτημα για την χώρα. Μακροχρόνιο και σίγουρο μέλλον των καλλιεργητών ενεργειακών φυτών, γνωρίζοντας ότι μετά το 2010 το ποσοστό της μίξης του βιοντίζελ με το ορυκτό ντίζελ κίνησης στην Ευρώπη θα διπλασιαστεί. Μιλάμε για συμβολαιακή γεωργία μία ασφαλιστική δικλίδα που δεν θα επιτρέπει να δημιουργούνται καρτέλ (τέλος η ανασφάλεια των αγροτών για τις τιμές των προϊόντων - το χρόνο πληρωμής κ.λπ.) σταθερή τιμή ζωοτροφών και καλύτερος προγραμματισμός για όλους [27]. Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 63 από 111

66 Τα συμπεράσματα που προκύπτουν απ όλα τα παραπάνω είναι τα εξής: Τα δύο προγράμματα που παρουσιάστηκαν στις πρώτες παραγράφους αυτού του κεφαλαίου ασχολούνται με τις τεχνικές παραμέτρους που σχετίζονται με τη χρήση βιοντίζελ σε διάφορους τύπους οχημάτων καθώς και με τη διανομή και αγοραστική αποδοχή του νέου καυσίμου. Μπορεί να ειπωθεί με βεβαιότητα ότι από τα εναλλακτικά, ανανεώσιμα υποκατάστατα καυσίμων στον τομέα των μεταφορών, το βιοντίζελ έχει τις περισσότερες πιθανότητες τελικής επιτυχίας. Οι πρώτες ύλες που χρησιμοποιούν οι ελληνικές μονάδες παραγωγής για να παράγουν βιοντίζελ είναι στο μεγαλύτερο ποσοστό (70%) εισαγόμενα λάδια (κραμβέλαιο, σογιέλαιο) και στο μικρότερο ποσοστό (το υπόλοιπο 30%) εγχώρια λάδια (βαμβακέλαιο, χρησιμοποιημένα μαγειρικά έλαια κ.λπ.). Η κατανομή ποσοτήτων αυτούσιου βιοντίζελ που υπόκειται σε ειδικό φορολογικό καθεστώς, αποφασίζεται από το ΥΠ. ΑΝ. (Υπουργείο Ανάπτυξης) σε ετήσια βάση και γίνεται κατόπιν πρόσκλησης για συμμετοχή των ενδιαφερομένων. Νομοθεσία είναι το κλειδί που προωθεί τα βιοκαύσιμα στην αγορά ή περιορίζει την ανάπτυξη της. Η νομοθεσία της ΕΕ έχει δημιουργήσει το ευνοϊκό καθεστώς για την προώθηση των ανανεώσιμων ενεργειακών προϊόντων μέσω Οδηγιών. Η εναρμόνιση της Οδηγίας 2003/30 της ΕΕ, η οποία όριζε τη χρήση των βιοκαυσίμων στον τομέα των μεταφορών σε ποσοστό 2% για το 2005, με σκοπό να φτάσει στο τέλος του 2010 το 5,75% και 10% μέχρι το Το πρότυπο ΕΛΟΤ ΕΝ590:2004 για το πετρέλαιο κίνησης επέτρεπε ανάμιξη μέχρι 5% βιοντίζελ. Το πρότυπο αυτό αντικαταστάθηκε από το πρότυπο ΕΛΟΤ ΕΝ590:2009. Η μέγιστη περιεκτικότητα ανάμιξης του ντίζελ κίνησης με βιοντίζελ αυξάνεται από 5% σε 7%. Σήμερα, από τις αρχές του 2013, η Ελλάδα έχει φτάσει το ποσοστό αυτό (ανάμιξη του ντίζελ με Β7, δηλαδή με 7% βιοντίζελ). Το πλήρες ή το μερικό αφορολόγητο των ανανεώσιμών καυσίμων όπως εφαρμόστηκε στα καύσιμα μεταφοράς ήταν και η πιο πετυχημένη συνταγή δημιουργίας. Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 64 από 111

67 Ευέλικτα, έξυπνα, υποχρεωτικά αλλά όχι περιοριστικά και υπερπροστατευτικά νομικά πλαίσια θα οδηγήσουν σε τροχιά ανάπτυξης την Ελλάδα. Ως βασικά υγρά βιοκαύσιμα για τη χώρα μας θεωρήθηκαν ότι θα είναι το βιοντίζελ ως υποκατάστατο του ντίζελ και η βιοαιθανόλη ως υποκατάστατο της βενζίνης. Προκύπτουν πολλά οφέλη (οικονομικά, γεωπολιτικά και αγροτικά) από τη χρήση βιοντίζελ. H στροφή των ελλήνων αγροτών προς τις ενεργειακές καλλιέργειες θα αυξήσει το εισόδημα τους και θα συμβάλει στην ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας. Δημιουργούνται νέες θέσεις εργασίας. Οι ευκαιρίες απασχόλησης θα συνεισφέρουν πολύ στην οικονομική τάξη. Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 65 από 111

68 4. ΤΟ ΒΙΟΝΤΙΖΕΛ ΠΑΓΚΟΣΜΙΩΣ Το τέταρτο αυτό κεφάλαιο αναφέρεται στην παραγωγή βιοντίζελ σε παγκόσμιο επίπεδο. Στην αρχή του κεφαλαίου γίνεται μια ανάλυση της παγκόσμιας αγοράς βιοντίζελ και στην συνέχεια παρατίθενται στοιχεία για διάφορες χώρες της ΕΕ που παράγουν βιοντίζελ όπως είναι η Γερμανία (είναι και 1 η στην παραγωγή βιοντίζελ), η Γαλλία (είναι 2 η στην παραγωγή βιοντίζελ), η Ιταλία, η Σουηδία, η Αυστρία κα Ανάλυση της παγκόσμιας αγοράς Βιοντίζελ Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι μακράν ο κύριος παραγωγός βιοντίζελ σε παγκόσμιο επίπεδο. Η παραγωγή βιοντίζελ στην ΕΕ παρουσίασε μέση ετήσια αύξηση 34,5% κατά την περίοδο , η οποία αντιστοιχεί σε επίπεδο παραγωγής 26 φορές μεγαλύτερο από αυτό του Το 2006 η παραγωγή βιοντίζελ στην ΕΕ ανήλθε σε 4,890 εκατομμύρια τόνους σημειώνοντας αύξηση 54% σε σχέση με το Το 2007 η παραγωγή βιοντίζελ στην ΕΕ ανήλθε σε 5,713 εκατομμύρια τόνους σημειώνοντας αύξηση 65% σε σχέση με το 2005 και 16,8% σε σχέση με το Το 2008 η παραγωγή βιοντίζελ ανήλθε σε 7,755 εκατομμύρια τόνους σημειώνοντας αύξηση 35,7% σε σχέση με το Το 2009 η παραγωγή βιοντίζελ ανήλθε σε 9,046 εκατομμύρια τόνους σημειώνοντας αύξηση 16,6 % σε σχέση με τον προηγούμενο χρόνο. Η Γερμανία παράγει το μισό βιοντίζελ της Ευρώπης (54%) και μέρος του διατίθεται σε πρατήρια καυσίμων, ενώ μεγάλες παραγωγοί είναι η Γαλλία και η Ιταλία. Η Γαλλία στην προσπάθεια της να συναντήσει τους στόχους που έχει θέσει η Ευρωπαϊκή Ένωση και οι οποίοι έχουν να κάνουν με την χρήση βιοκαυσίμων στα καύσιμα μεταφοράς σε ποσοστό 5,75% μέχρι το 2010 και 20% μέχρι το 2020 (λόγω του ότι ο στόχος αυτός ήταν δύσκολο να επιτευχθεί η ΕΕ αναθεώρησε σε 10%) κάνει συνεχώς βήματα με την ανέγερση εργοστασίων και την προσφορά φορολογικών κινήτρων. Σήμερα στην ΕΕ λειτουργούν περίπου 200 εργοστάσια παραγωγής βιοντίζελ με Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 66 από 111

69 δυναμικότητα παραγωγής που ξεπερνά τους τόνους. Σύμφωνα με τους στόχους της Κομισιόν, η Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει να καταναλώνει τόνους βιοντίζελ μέχρι το 2010 και διπλάσια περίπου ποσότητα μέχρι το Στις Η.Π.Α. που είναι η δεύτερη παραγωγός βιοντίζελ σε παγκόσμιο επίπεδο, η παραγωγή από 25 εκατομμύρια γαλόνια το πλασιάστηκε στα 450 εκατομμύρια γαλόνια το Σχετικά με τη βιομηχανία στις Η.Π.Α., λειτουργούν 45 μονάδες παραγωγής βιοντίζελ, ενώ άλλες 54 βρίσκονται υπό κατασκευή. Η δυναμικότητα της βιομηχανίας παραγωγής βιοντίζελ των Η.Π.Α. σήμερα υπολογίζεται στα 1,85 δις γαλόνια. Μάλιστα μεγάλες εταιρείες που δραστηριοποιούνται στην παραγωγή βιοαιθανόλης, στρέφονται πλέον και στην παραγωγή βιοντίζελ. Το 30% των Αμερικάνων αγροτών χρησιμοποιεί ήδη ένα ποσοστό βιοντίζελ στα καύσιμα των αγροτικών οχημάτων τους [27]. Η αγορά του βιοντίζελ παγκοσμίως έβγαλε πάνω από 18 δις. δολάρια πέρσι και προβλέπεται ότι το ποσοστό αυτό θα ανέλθει στα 70 δις. δολάρια τα επόμενα χρόνια. Μία νέα έκθεση με τίτλο Biodiesel World Market Outlook 2011 δείχνει ότι οι νέες τεχνολογίες, καθώς και η οικονομική και οικολογική πρόοδο στους τομείς του βιοντίζελ θα βοηθήσουν στη περαιτέρω ανάπτυξη της αγοράς του βιοντίζελ. Έρευνα για νέες πρώτες ύλες όπως παραδείγματος χάρη απόβλητα έλαια, άλγη και το φυτό jatropha πιστεύεται ότι είναι οδηγός στην ανάπτυξη του βιοντίζελ. Σήμερα η Κίνα είναι η χώρα με τα περισσότερα οχήματα και η κυβέρνηση ανησυχεί για τη ρύπανση που προκαλείται και ως εκ τούτου επενδύει σημαντικά στο τομέα του βιοντίζελ για να μειώσει τις συνέπειες των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα [28] Βιοντίζελ στην Ευρώπη Στην Ευρώπη το πιο σημαντικό βιοκαύσιμο είναι το βιοντίζελ. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση το βιοντίζελ είναι κατά πολύ το μεγαλύτερο βιολογικό καύσιμο και αντιπροσωπεύει το 82% της παραγωγής των βιολογικών καυσίμων [29]. Η Γερμανία οδηγάει την παραγωγή ακολουθούμενη από την Γαλλία. Συγκεκριμένα αυτές οι δύο χώρες αυξάνουν κάθε χρόνο την Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 67 από 111

70 παραγωγή τους (από το 2002 έως σήμερα), ιδιαίτερα η Γερμανία όπου ο αντίκτυπος της νομοθεσίας ήταν ευνοϊκός όσον αφορά το βιοντίζελ συμβάλλοντας στην ενθάρρυνση της αφομοίωσης [30]. Η καθαρή χρήση του βιοντίζελ είναι κυρίαρχη στην Γερμανία. Επίσης η πώληση ενός μίγματος βιοντίζελ-ντίζελ άρχισε εκεί το Στη Γαλλία η παραγωγή βιοντίζελ ξεκίνησε το Προκειμένου να συναντήσει τους στόχους που είχε θέσει η Ευρωπαϊκή Ένωση για 5,75% βιοκαύσιμα μέχρι το τέλος του 2010 έκανε συνεχώς βήματα με την ανέγερση νέων εργοστασίων και την προσφορά φορολογικών κινήτρων [31]. Σε σχέση με την Γερμανία, το Γαλλικό βιοντίζελ πωλείται αποκλειστικά ως μίγμα 5% δηλαδή μέχρι 5% βιοντίζελ. Τέλος στην Ευρώπη είχε δρομολογηθεί η υποχρεωτική χρήση βιοκαυσίμων στα καύσιμα κίνησης σε ποσοστό τουλάχιστον 2% έως το 2005 και 5,75% έως το τέλος του 2010, με βάση την οδηγία 2003/30/EC της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Λόγω του ότι ο αρχικός στόχος (20%) ήταν δύσκολο να επιτευχθεί η ΕΕ αναθεώρησε τους στόχους της με 10% έως το 2020 [29]. Η Γερμανία είναι ο κύριος παραγωγός και ο καταναλωτής του βιοντίζελ στην ΕΕ. Το βιοντίζελ στην Γερμανία κατασκευάζεται από τα φυτικά έλαια κυρίως της ελαιοκράμβης. Τόσο η κατανάλωση όσο και η παραγωγή έχουν επεκταθεί από το 1993 όπου άρχισε να παράγεται το βιοντίζελ. Το μεγαλύτερο μέρος του βιοντίζελ παράγεται και καταναλώνεται εσωτερικά με μερικές εισαγωγές και μόνο αμελητέες εξαγωγές. Έως το 2004, το βιοντίζελ χρησιμοποιήθηκε μόνο ως B100 (Βιοντίζελ 100%) από μερικούς χρήστες αυτοκινήτων, χειριστές φορτηγών και στόλους λεωφορείων. Από το 2004, η απαλλαγή φόρου κατανάλωσης επεκτάθηκε στα χαμηλού επιπέδου μίγματα, όπως το B5 (Βιοντίζελ 5%), με αυτόν τον τρόπο παρακινώντας τις επιχειρήσεις πετρελαίου να υιοθετήσουν την παραγωγή μιγμάτων. Η νέα όμως κυβέρνηση, το 2007, πρότεινε κάποιες αλλαγές σχετικά με το σύστημα φορολόγησης των βιοκαυσίμων. Συγκεκριμένα μόνο το Β100 απαλλασσόταν από το φόρο κατανάλωσης ενώ τα μίγματα φορολογούνταν πλέον κανονικά. Παράλληλα, η κυβέρνηση υποχρεώνει τη χρήση μίγματος βιοντίζελ-ντίζελ με ποσοστό 4,4%. Σήμερα, το φορολογικό σύστημα για τα βιοκαύσιμα (βιοντίζελ, βιοαιθανόλη) στη Γερμανία, συνδέεται ήδη με τη συμμόρφωση με συγκεκριμένες ελάχιστες απαιτήσεις για το βιοντίζελ, που προβλέπεται από το διεθνές τυποποιημένο σύστημα EN14214 DIN [32]. Ένα μειωμένο φορολογικό ποσοστό εφαρμόζεται Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 68 από 111

71 για το βιοντίζελ μέχρι το τέλος του Η Γερμανία λοιπόν είναι η χώρα που εφαρμόζει την ευνοϊκότερη φορολογική πολιτική για το βιοντίζελ με μείωση φόρων που φτάνει τα 470 /m³ με αποτέλεσμα η τιμή του βιοντίζελ να φτάνει στον καταναλωτή σε τιμές καλύτερες από του ντίζελ πετρελαίου όπως φαίνεται και στην παρακάτω εικόνα [33]. Εικόνα 4.1 Βιοντίζελ σε πρατήριο καυσίμων στην Γερμανία Εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η Γαλλία είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος παραγωγός βιοντίζελ μετά από τη Γερμανία. Το βιοντίζελ στην Γαλλία βασίζεται σε 2 ειδών φυτικά έλαια: 1) σε έλαιο ηλίανθου και 2) έλαιο ελαιοκράμβης. Οι Γάλλοι παραγωγοί λένε ότι εκτάρια ελαιοκράμβης απαιτούνται για να παραγάγουν ένα εκατομμύριο τόνους βιοντίζελ. Η κατανάλωση βιοντίζελ είναι περίπου τριπλάσια από την αντίστοιχη της βιοαιθανόλης. Μέχρι 5% βιοντίζελ αναμιγνύεται σε ντίζελ. Αυτό είναι επιτρεπτό χωρίς να υπάρχει ειδική σημείωση στις αντλίες τροφοδοσίας καυσίμου. Πολλοί οδηγοί οχημάτων ντίζελ στη Γαλλία χρησιμοποιούν καύσιμο που περιέχει βιοντίζελ χωρίς να το γνωρίζουν. Η μεγαλύτερη ποσότητα του βιοντίζελ που παράγεται στη Γαλλία έχει ως πρώτη ύλη το κραμβέλαιο ενώ Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 69 από 111

72 μικρή ποσότητα βιοντίζελ βασίζεται σε έλαιο ηλίανθου. Μετά από ειδικές συμφωνίες για την βελτίωση της ποιότητας του αέρα στις πόλεις, 30% βιοντίζελ σε ντίζελ χρησιμοποιείται σε στόλους οχημάτων όπως τα αστικά λεωφορεία. Η οργάνωση ομπρέλα για την παραγωγή και την διανομή των βιοκαυσίμων, PROLEA, καθιερώθηκε το 1973 ως αντίδραση στον αμερικανικό εμπάργκο σόγιας. Ασχολείται με την παραγωγή των ελαιοπαραγωγικών και πρωτεϊνικών καλλιεργειών και των αγορών τους, που προορίζονται για τρόφιμα και για μη φαγώσιμες εφαρμογές, και το βιοντίζελ (VOME) συμπεριλαμβάνεται σε αυτές τις δραστηριότητες. Η PROLEA αποτελείται από πέντε οργανώσεις: FOP (Εκπροσωπεί τα μέλη του στις γαλλικές και ευρωπαϊκές αρχές και τους διεθνείς οργανισμούς όπως τον ΠΟΕ, βοηθά να διαφοροποιείται η αγορά των προϊόντων των μελών του και συνέβαλε στη εισαγωγή του βιοντίζελ στη Γαλλία), CETIOM (είναι ο Γαλλικός Ερευνητικός και Τεχνολογικός Οργανισμός για τους παραγωγούς των ελαιούχων καλλιεργειών (ελαιοσπόρων), που καθιερώθηκε το 1957, με στόχο να συμβάλει στη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας των προϊόντων), ONIDOL (Προωθεί την ανάπτυξη και τη χρήση των ελαιούχων καλλιεργειών και των παραγωγών τους), UNIP ΚΑΙ SOFIPROTEOL (είναι μια οργάνωση που διαχειρίζεται τα κεφάλαια όλων των συμμετεχόντων της PROLEA). Η Diester Industrie είναι ο μεγαλύτερος παραγωγός βιοντίζελ. Το 1993 δημιουργήθηκε για την εμπορική παραγωγή του βιοντίζελ. Το 2004 είχε ποσοστωποιημένη παραγωγική ικανότητα τόνων ετησίως και ανοίγοντας άλλες δύο εγκαταστάσεις παραγωγής βιοντίζελ, η συνολική εξουσιοδοτημένη παραγωγική ικανότητα της, στο τέλος του 2004, έφτασε τους τόνους. Η Γαλλική εταιρία πετρελαίου Total είναι ο μεγαλύτερος μεταπωλητής του βιοντίζελ (VOME) στη Γαλλία [32]. Η Ιταλία ήταν μέχρι και το 2008 η τρίτη μεγαλύτερη παραγωγός βιοντίζελ στην Ευρώπη (από το 2009 έχει χάσει τη θέση της την οποία πήρε η Ισπανία). Πριν αρκετά χρόνια και συγκεκριμένα το 2005 η Ιταλία νομοθέτησε, μειώνοντας το επιλέξιμο ποσό παραγωγής βιοντίζελ, το οποίο τύγχανε ευνοϊκής φορολογικής ελάφρυνσης, από τόνους σε τόνους ετησίως. Η μείωση οφείλεται στον περιορισμό των εξόδων του προϋπολογισμού και στην επιθυμία να ευνοηθούν οι εναλλακτικές πηγές Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 70 από 111

73 ενέργειας που προέρχονται από τις εγχώριες παραχθείσες γεωργικές πρώτες ύλες. Η ίδια νομοθεσία διέθεσε 219 εκατομμύρια ευρώ για να χρηματοδοτήσει την φορολογική ελάφρυνση, για την παραγωγή ενός εκατομμυρίου εκατόλιτρων ετησίως βιοαιθανόλης. Δηλαδή είχαμε μια στροφή από το βιοντίζελ στην βιοαιθανόλη. Ενώ το βιοντίζελ λαμβάνεται κυρίως από τα εισαγόμενα έλαια (ελαιοκράμβη και σόγια) η βιοαιθανόλη θα ληφθεί κυρίως από το πλεόνασμα των αποσταγμάτων των σταφυλιών καθώς επίσης και από τα σακχαρότευτλα και το καλαμπόκι που παράγεται στην Ιταλία. Η κατανάλωση του βιοντίζελ στην Ιταλία αυξανόταν γρήγορα, από τόνους το 2000 σε τόνους ( περίπου βαρέλια ανά ημέρα) μέσα στο 2004 και είχε ξεπεράσει το ποσό που καλύπτεται για την φορολογική ελάφρυνση. Επειδή οι περισσότερες γεωργικές πρώτες ύλες που χρησιμοποιούνται στην παραγωγή του βιοντίζελ εισάγονται, επικράτησε η θέση, για μετά από πίεση που ασκήθηκε στην Κυβέρνηση και στο Κοινοβούλιο, για να στραφούν οι φοροελαφρύνσεις από το βιοντίζελ στην βιοαιθανόλη που παράγεται από εγχώριες πρώτες ύλες. Παρακάτω αναφέρονται κάποιες από τις χώρες μικρότερης παραγωγής βιοντίζελ [34]. Η χρησιμοποίηση του βιοντίζελ στη Σουηδία δεν έχει αναπτυχθεί τόσο γρήγορα όσο η βιοαιθανόλη. Το σουηδικό βιοντίζελ (μεθυλικός εστέρας ελαιοκράμβης ή RME) παράγεται από την ελαιοκράμβη. Η τρέχουσα εσωτερική παραγωγή RME είναι σχετικά μικρή και ανέρχεται περίπου σε τόνους. Περίπου το 50% της ελαιοκράμβης, που χρησιμοποιείται για την παραγωγή του RME, εισάγεται, κυρίως από τη Γερμανία και τη Δανία. Οι σουηδικοί κανονισμοί επιτρέπουν ένα μείγμα 2% του βιοντίζελ στο συμβατικό ντίζελ. Η σουηδική κυβέρνηση, εντούτοις, έχει υποσχεθεί να αυξήσει το ποσοστό αυτό στο 5%. Η επιχείρηση Karlshamn είναι αυτήν την περίοδο ο μόνος παραγωγός βιοντίζελ στη Σουηδία. Η Karlshamn επεκτείνει την ικανότητα παραγωγής της, μέσω της κατασκευής νέων εγκαταστάσεων βιοντίζελ και θα φτάσει συνολικά τους τόνους ετησίως. Επιπροσθέτως η Preem Petroleum and Pestorp ανακοίνωσε ότι κατασκευάζει μια εγκατάσταση για την παραγωγή τόνους ετησίως. Ο στόχος είναι να αυξηθεί η ετήσια παραγωγή, έως ότου ικανοποιηθεί ο στόχος της Σουηδίας για το βιοντίζελ που προορίζεται για ανάμιξη με το συμβατικό ντίζελ. Η συνεχής προώθηση των βιοκαυσίμων από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 71 από 111

74 σουηδική κυβέρνηση και οι ιδιωτικές επιχειρήσεις συντείνουν στην αύξηση της κατανάλωσης του βιοντίζελ στα ερχόμενα χρόνια [35]. Η Αυστρία είναι πρωτοπόρος στην καθιέρωση ενός προγράμματος βιοενέργειας, θέτοντας σε λειτουργία ήδη το 1991 μια από τις πρώτες εγκαταστάσεις παραγωγής βιοντίζελ στον κόσμο. Τον Ιανουάριο του 1999 η αυστριακή κυβέρνηση αποφάσισε, να βελτιώσει τους βασικούς όρους για την εισαγωγή του βιοντίζελ. Αποφασίστηκε ότι το ορυκτό ντίζελ στην Αυστρία να συμπεριλάβει βιοντίζελ σε ποσοστό 2% (η αυστριακή κατανάλωση καυσίμων ντίζελ ήταν 3,78 εκατομμύρια τόνους και έτσι υπολόγισαν ότι ένα μείγμα 2% θα απαιτούσε τόνους βιοντίζελ). Η όλη διαδικασία διήρκησε μόνο μερικούς μήνες (Απρίλιος του 1999) για την εφαρμογή αυτής της απόφασης, όταν δημοσιεύτηκε ένα σχέδιο κανονισμού για τα καύσιμα για τις μεταφορές και συζητήθηκε σε εθνικό επίπεδο. Μέχρι τον Ιούνιο του 1999, σχέδια κανονισμών προωθηθήκαν από τον Αυστριακό Υπουργό Περιβάλλοντος, δημοσιεύτηκαν στην Αυστρία και κοινοποιήθηκαν στην ΕΕ. Ο πρώτος κανονισμός επιτρέπει την προσθήκη μέχρι 5% του βιοντίζελ στα ορυκτά καύσιμα ντίζελ κίνησης, ενώ ο δεύτερος κανονισμός επέβαλε μια υποχρεωτική προσθήκη του βιοντίζελ σε ποσοστό 2% σε όλα τα καύσιμα ντίζελ. Εντούτοις, δεν υπήρξε συγκατάθεση για τον δεύτερο κανονισμό είτε σε ένα εθνικό είτε ευρωπαϊκό επίπεδο. Στην Αυστρία το Υπουργείο Υγείας, Εργασίας και Κοινωνικών, αντιτέθηκε στο δεύτερο κανονισμό. Επίσης σε ένα ευρωπαϊκό επίπεδο, οι αντιρρήσεις ήταν επίσης αυξημένες από τη Γαλλία, τη Γερμανία και την Ολλανδία. Σαν αποτέλεσμα αυτών, ήταν να αποφασιστεί από την αυστριακή κυβέρνηση για να καταργηθεί ο προτεινόμενος δεύτερος κανονισμός. δεδομένου ότι μερικές επιχειρήσεις δεν είχαν καμία εμπειρία στην χρήση του βιοντίζελ αποφασίστηκε να περιοριστεί το επίπεδο ανάμιξης του βιοντίζελ στο 3%. Η αυστριακή κυβέρνηση τόνωσε περαιτέρω την ανάπτυξη των βιοκαυσίμων μέσω της αλλαγής του φορολογικού συστήματος για τον φόρο καυσίμων. Από το 1 η Ιανουαρίου του 2000 η χρησιμοποίηση των καυσίμων από ανανεώσιμες πρώτες ύλες εκπίπτει του φόρου καυσίμων. Ο νόμος της φορολογικής μεταρρύθμισης του 2000, απαλλάσσει την χρήση του καθαρού βιοντίζελ και των μιγμάτων αυτού δηλαδή τα βιοκαύσιμα που αναμιγνύονται μέχρι 5% με τη βενζίνη (βιοαιθανόλη ή ETBE) και τα βιοκαύσιμα που αναμιγνύονται μέχρι 2% με τα καύσιμα ντίζελ (βιοντίζελ). Τα Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 72 από 111

75 μίγματα, που είναι λιγότερο από 5%, στη βενζίνη, ή λιγότερο από 2%, στα καύσιμα ντίζελ, φορολογούνται κανονικά. Αυτά τα μέτρα έχουν επιτρέψει στην Αυστρία να παραγάγει περίπου τόνους βιοντίζελ το χρόνο [36] Στον τομέα του βιοντίζελ, το 2005, η Ισπανία ήταν ο όγδοος παραγωγός, αλλά η αύξηση μεταξύ του 2004/2005 ήταν 461,5%. Αυτό δίνει μια ιδέα για την δυναμική της αγοράς βιοντίζελ στην Ισπανία. Το 2006, η Ισπανία ήταν ξανά παραγωγός, το 2007 ήταν έκτος παραγωγός και το 2008 έπεσε στην ένατη θέση χωρίς αυτό να σημαίνει ότι είχε μειωθεί η παραγωγή βιοντίζελ ίσα-ίσα είχε αυξηθεί σε σχέση με τον προηγούμενο χρόνο, απλά κάποιες άλλες χώρες όπως π.χ. η Πορτογαλία, η Πολωνία και το Βέλγιο παρήγαγαν πολύ περισσότερο. Από το 2009 όμως κατέχει την Τρίτη θέση όσον αφορά την παραγωγή βιοντίζελ. Υπάρχουν 27 νέες προβλεπόμενες εγκαταστάσεις βιοντίζελ, αλλά κάθε λίγο δημοσιεύονται διαφημίσεις αιτημάτων για έγκριση νέων εγκαταστάσεων στον Τύπο. Στον παρακάτω πίνακα παρουσιάζονται οι κυριότερες υφιστάμενες και προγραμματιζόμενες εγκαταστάσεις παραγωγής βιοντίζελ. Πίνακας 4.2 Κυριότερες εγκαταστάσεις παραγωγής βιοντίζελ (Πηγή: «Biofuels Experience in Spain. «A long way to run» by C. Lago, M. Varela, R.Sáez, CIEMAT. Energy Department) Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 73 από 111

76 ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΒΙΟΝΤΙΖΕΛ ΑΝΑ ΧΩΡΑ ΓΙΑ ΤΟ ΕΤΟΣ 2011 Α/Α ΧΩΡΑ ΤΟΝΟΙ 1 ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΓΑΛΛΙΑ ΙΣΠΑΝΙΑ ΙΤΑΛΙΑ ΒΕΛΓΙΟ ΟΛΛΑΝΔΙΑ ΠΟΛΩΝΙΑ ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ ΑΥΣΤΡΙΑ ΔΑΝΙΑ/ΣΟΥΗΔΙΑ ΦΙΝΛΑΝΔΙΑ ΗΝΩΜΕΝΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ ΤΣΕΧΙΑ ΟΥΓΓΑΡΙΑ ΣΛΟΒΑΚΙΑ ΡΟΥΜΑΝΙΑ ΛΙΘΟΥΑΝΙΑ ΕΛΛΑΔΑ ΛΕΤΟΝΙΑ ΙΡΛΑΝΔΙΑ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ ΚΥΠΡΟΣ ΕΣΘΟΝΙΑ 0 24 ΛΟΥΞΕΜΒΟΥΡΓΟ 0 25 ΜΑΛΤΑ 0 26 ΣΛΟΒΕΝΙΑ 0 ΣΥΝΟΛΟ Πίνακας 4.3 Παραγωγή βιοντίζελ ανά χώρα για το 2011 Τα χρησιμοποιημένα λάδια είναι μια κοινή πρώτη ύλη στη παραγωγή βιοντίζελ στην Ισπανία. Τα πιο κοινά ελαιούχα φυτά για την παραγωγή Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 74 από 111

77 βιοντίζελ στην Ισπανία είναι ο ηλίανθος, η ελαιοκράμβη, η σόγια και ο φοίνικας, τα δύο τελευταία προέρχονται από εισαγωγές από τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ασία αντίστοιχα. Η παραγωγή βιοντίζελ το 2005 ήταν τόνοι, εκ των οποίων τόνοι κατευθύνθηκαν στην εσωτερική κατανάλωση και έγιναν εξαγωγές περίπου (61,2%) στην ευρωπαϊκή αγορά. Το 2005 η Ισπανία δεν επέτυχε τον στόχο 2% της εσωτερικής κατανάλωσης για τα βιοκαύσιμα, σύμφωνα με την ευρωπαϊκή οδηγία [37]. Στον πίνακα 4.3 που ακολουθεί παρατίθεται η παραγωγή βιοντίζελ ανά χώρα κατά το έτος 2011 και βάση του οποίου παρατηρούμε ότι πρώτη σε παραγωγή βιοντίζελ χώρα είναι η Γερμανία και ακολουθούν η Γαλλία και η Ισπανία, η οποία από το 2009 και μετά έχει ανέβει στην τρίτη θέση της κατάταξης όσον αφορά την παραγωγή βιοντίζελ ξεπερνώντας την Ιταλία η οποία κατείχε την θέση αυτή. Η Ελλάδα κατέχει την 18 η θέση [30]. Από όλα τα παραπάνω προκύπτουν τα εξής συμπεράσματα: Η ΕΕ είναι ο κύριος παραγωγός βιοντίζελ σε παγκόσμιο επίπεδο. Την πρωτιά, όσον αφορά την παραγωγή βιοντίζελ, κατέχει σταθερά η Γερμανία. Η Γαλλία την ακολουθεί. Σε παγκόσμιο επίπεδο οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής είναι η δεύτερη μεγαλύτερη παραγωγός βιοντίζελ. Μέχρι το 2008 (βάση των στατιστικών) την τρίτη θέση στην παραγωγή βιοντίζελ κατείχε η Ιταλία. Από το 2009 όμως τη θέση της πήρε η Ισπανία, η οποία ανέβηκε από την 9 η θέση που κατείχε το 2008 στην 3 η θέση το Καθαρή χρήση βιοντίζελ (Β100) είναι κυρίαρχη στη Γερμανία. Οι στόχοι που είχε θέσει η ΕΕ όσον αφορά τη χρήση των βιοκαυσίμων στα καύσιμα κίνησης ήταν: 2% έως το 2005, 5,75% έως το 2010 και ο μελλοντικός στόχος μέχρι το 2020 ήταν να φτάσει το ποσοστό στο 20%. Λόγω όμως του ότι θεώρησε πως είναι δύσκολο να επιτευχθεί αυτός ο στόχος αναθεώρησε σε 10%. Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 75 από 111

78 5. ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΒΙΟΝΤΙΖΕΛ ΜΕ ΤΟ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟ ΝΤΙΖΕΛ Σε αυτό το κεφάλαιο πραγματοποιείται μια σύγκριση ανάμεσα στο βιολογικό καύσιμο γνωστό ως βιοντίζελ και το πετρέλαιο ντίζελ. Επίσης αναλύονται τα πλεονεκτήματα του βιοντίζελ έναντι του πετρελαίου καθώς και τα μειονεκτήματα του Πλεονεκτήματα Βιοντίζελ Ως προϊόν ανανεώσιμων πηγών ενέργειας το βιοντίζελ είναι αποδοτικό, καθαρό, μια 100% εναλλακτική λύση στα καύσιμα πετρελαίου. Επίσης είναι μη τοξικό, πιο βιοαποικοδομήσιμο καύσιμο από το πετρέλαιο (diesel), δεν περιέχει αρωματικές ενώσεις και οι εκπομπές των ρυπαντών οξειδίων του θείου, μονοξειδίου του άνθρακα, άκαυστων υδρογονανθράκων και αιθάλης που προέρχονται από την καύση του στις μηχανές ντίζελ είναι πολύ χαμηλές. Η παρουσία του θείου στα καύσιμα ευθύνεται για τα οξείδια του θείου (SOx) στα καυσαέρια τα οποία αποτελούν έναν από τους κυριότερους ρύπους του ντίζελ. Στο βιοντίζελ η περιεκτικότητα σε θείο είναι πάρα πολύ μικρή, σχεδόν μηδενική. Επίσης, το βιοντίζελ περιέχει αρκετό οξυγόνο (περίπου 10% κ.β.) που καθιστά την καύση λιγότερο ατελή, με αποτέλεσμα η περιεκτικότητα των καυσαερίων σε μονοξείδιο του άνθρακα (CO), σε άκαυστους υδρογονάνθρακες (H/C) και σε αιθάλη να είναι πολύ μικρότερη απ ότι στο συμβατικό ντίζελ (μειώνει ορισμένες εκπομπές καυσαερίων αλλά σε μερικές περιπτώσεις ανεβάζει κάποια άλλα όπως πχ τα οξείδια του αζώτου). Επιπλέον, η καύση του βιοντίζελ δεν αυξάνει το επίπεδο του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα, το οποίο είναι υπεύθυνο για το φαινόμενο του θερμοκηπίου, αφού η ποσότητα του CO 2 που απελευθερώνεται κατά τη διάρκεια της καύσης αφομοιώνεται στη συνέχεια από το φυτό κατά τη φωτοσύνθεση. Επιμηκύνει τη διάρκεια ζωής του κινητήρα και μειώνει τις ανάγκες για συντήρηση, καθώς το βιοντίζελ έχει καλύτερες λιπαντικές ικανότητες από το ορυκτό πετρέλαιο. Προσφέρει την ίδια επίδοση και αντοχή Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 76 από 111

79 όπως το ορυκτό πετρέλαιο. Ο παρακάτω πίνακας συνοψίζει το τυπικό προφίλ εκπομπών από την καύση του καθαρού βιοντίζελ (Β100), αλλά και ενός από τα πλέον συνηθισμένα μίγματά του με συμβατικό ντίζελ το οποίο αποτελείται από 20% βιοντίζελ και 80% ντίζελ (Β20), χρησιμοποιώντας ως αναφορά τις εκπομπές από την καύση του πετρελαϊκού ντίζελ. Εκπομπή Β100* Β20* Μονοξείδιο του άνθρακα -48% -12% Άκαυστοι υδρογονάνθρακες -67% -20% Σωματίδια -47% -12% Οξείδια του αζώτου +10% +2% Οξείδια του Θείου -100% -20% Τοξικά αέρια -60% έως -90% -12% έως -20% Πίνακας 5.1 Εκπομπές % για Β100 και Β20 σε σύγκριση με του συμβατικού ντίζελ (Β100= 100 Βιοντίζελ, Β20= Μίγμα αποτελούμενο από 20% βιοντίζελ και 80% ντίζελ) Εκτός από το γεγονός ότι πλεονεκτεί ως ανανεώσιμο καύσιμο το βιοντίζελ εμφανίζει παρόμοιες φυσικοχημικές ιδιότητες με το συμβατικό ντίζελ, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις έχει και καλύτερα χαρακτηριστικά από αυτό, όπως μεγαλύτερο σημείο ανάφλεξης οπότε είναι ασφαλέστερο στη χρήση, μικρότερη ποσότητα θείου αλλά μεγαλύτερη λιπαντική ικανότητα λόγω του οξυγόνου που περιέχει και μεγαλύτερο αριθμό κετανίου. Η προσθήκη, όμως, του βιοντίζελ στο πετρελαϊκό ντίζελ, ακόμα και σε περιεκτικότητες μικρότερες από 1% κ.β., επαναφέρει τη λιπαντική ικανότητα του καυσίμου, οπότε με τη χρήση του βιοντίζελ παρατείνεται η ζωή του πετρελαιοκινητήρα. Ο μεγαλύτερος αριθμός κετανίου που παρουσιάζει το βιοντίζελ έναντι του συμβατικού ντίζελ αντισταθμίζει το γεγονός ότι κατά την καύση του το βιοντίζελ απελευθερώνει ενέργεια μικρότερη από την ενέργεια που απελευθερώνει το συμβατικό ντίζελ. Έτσι η απόδοση ενός πετρελαιοκινητήρα που κινείται με καθαρό βιοντίζελ κυμαίνεται τουλάχιστον στα επίπεδα του συμβατικού ντίζελ. Επίσης, το βιοντίζελ είναι κατάλληλο για τους ήδη Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 77 από 111

80 υπάρχοντες πετρελαιοκινητήρες, όπου δεν χρειάζεται να γίνει σχεδόν καμία μετατροπή ακόμα και αν χρησιμοποιηθεί αμιγές βιοντίζελ [38]. Στον πίνακα 5.2 που ακολουθεί συγκεντρώνονται οι ιδιότητες για το ντίζελ και το βιοντίζελ. ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΝΤΙΖΕΛ ΚΑΙ ΤΟ ΒΙΟΝΤΙΖΕΛ Ιδιότητες καυσίμου Ντίζελ Βιοντίζελ Στάνταρ ASTM D975 ASTM PS 121 Σύνθεση Καυσίμου C10-C21 ΗC C12-C22 FAME Ελάχιστη θερμαντική Αξία (Btu/gal) 131, ,093 Κινηματικό Ιξώδες σε 40 C Ειδικό βάρος σε 60 F (kg/l) Πυκνότητα σε 15 C (lb/gal) Νερό (ppm κ.β.) % max Άνθρακας % κ.β Υδρογόνο % κ.β Οξυγόνο % κ.β 0 11 Θείο % κ.β 0.05 max Σημείο Ζέσης C Σημείο Ανάφλεξης C Σημείο Θόλωσης C -15 έως 5-3 έως 12 Σημείο Απόχυσης C -35 έως έως 10 Αριθμός Κετανίου Στοιχειομετρική αναλογία αέρα/ καυσίμου κ.β Πίνακας 5.2. Ιδιότητες Ντίζελ και Βιοντίζελ Σημείο θόλωσης (Cloud Point): Το σημείο θόλωσης του πετρελαίου είναι η θερμοκρασία στην οποία το κερί παραφίνης (ή άλλες στερεές ενώσεις που Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 78 από 111

81 υπάρχουν στο πετρέλαιο) αρχίζει να κρυσταλλώνεται ή να διαχωρίζεται από το διάλυμα όταν ψύχεται το πετρέλαιο υπό ορισμένες συνθήκες. Για να καθοριστεί το σημείο θόλωσης, ένα δείγμα του πετρελαίου απαλλαγμένο από υγρασία τοποθετείται σε δοκιμαστική φιάλη και ψύχεται προοδευτικά. Όταν παρατηρηθεί μια ελαφριά θόλωση στο κατώτατο σημείο της φιάλης, η θερμοκρασία καταγράφεται ως σημείο θόλωσης. Το σημείο θόλωσης είναι χρήσιμο για τον καθορισμό της θερμοκρασίας στην οποία φράζουν τα πλέγματα των φίλτρων στα συστήματα εισαγωγής καυσίμων των μηχανών ντίζελ λόγω του χωρισμού των κεριών. Σημείο απόχυσης (Pour Point) : Το σημείο απόχυσης του πετρελαίου είναι η χαμηλότερη θερμοκρασία στην οποία το πετρέλαιο μπορεί να ρεύσει υπό ορισμένες συνθήκες όταν ψύχεται προοδευτικά χωρίς ανάμιξη. Για να καθοριστεί το σημείο απόχυσης, ένα δείγμα του πετρελαίου ψύχεται σε ένα δοκιμαστικό ποτήρι υπό καθορισμένες συνθήκες, η θερμοκρασία στην οποία δεν παρατηρείται προφανής μετακίνηση στη επιφάνεια του πετρελαίου όταν τοποθετήσουμε το δοκιμαστικό ποτήρι σε μια οριζόντια θέση για 5 δευτερόλεπτα είναι το σημείο πήξης. Εξ ορισμού το σημείο απόχυσης είναι 5 F (2,7 C) επάνω από αυτήν την θερμοκρασία. Το σημείο απόχυσης είναι σημαντικό στην καθιέρωση της χαμηλότερης θερμοκρασίας στην οποία καύσιμα ντίζελ είναι ακόμα αρκετά ρευστά για να αντληθούν ή να μεταφερθούν. Ο αριθμός κετανίου μετρά πόσο γρήγορα καίγεται ένα καύσιμο (αυταναφλέγεται) κάτω από τις συνθήκες που επικρατούν σ ένα κινητήρα ντίζελ. Το κετάνιο είναι κορεσμένος υδρογονάνθρακας και συγκεκριμένα το n- δεκαεξάνιο (C16H34 ).Έχει την ιδιότητα να αναφλέγεται πολύ εύκολα κάτω από πίεση, γι αυτό του δόθηκε η τιμή 100. Καθόσον κάθε καύσιμο μίγμα αποτελείται από πολλές διαφορετικές ενώσεις ο αριθμός κετανίου του είναι ένας μέσος όρος που προσδιορίζει τη χρονική καθυστέρηση της ανάφλεξης του μίγματος. Ο αριθμός κετανίου προσδιορίζεται πειραματικά σε πρότυπο κινητήρα ή υπολογίζεται από άλλες ιδιότητες του καυσίμου όπως η πυκνότητα και το εύρος βρασμού. Καύσιμο μίγμα με χαμηλό αριθμό κετανίου αντιστέκεται στην αυτανάφλεξη και καθυστερεί να αναφλεγεί ενώ τα καύσιμα με υψηλό αριθμό κετανίου αναφλέγονται γρήγορα. Επομένως ο αριθμός κετανίου είναι δείκτης της ποιότητας της ανάφλεξης και όχι της ποιότητας του καυσίμου που Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 79 από 111

82 εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Στον παρακάτω πίνακα παρατηρείται η διαφορά στο ενεργειακό περιεχόμενο μεταξύ του πετρελαίου ντίζελ και του βιοντίζελ [39]. Ντίζελ πετρελαίου Btu/gal Ντίζελ πετρελαίου Btu/gal Βιοντίζελ από ζωικά Βιοντίζελ από φυτικά Btu/gal Btu/gal λίπη έλαια Διαφορά -10.6% -7.9% Πίνακας 5.3 Διαφορά στο Ενεργειακό Περιεχόμενο μεταξύ Βιοντίζελ και Πετρελαίου Ντίζελ Άλλα πλεονεκτήματα : Το καύσιμο βιοντίζελ είναι μια ανανεώσιμη πηγή ενέργειας που μπορεί να γίνει ακόμα και από φασόλια σόγιας που προορίζονται για καύσιμα (βιοντίζελ) ή από τα μαγειρικά έλαια που ανακυκλώνονται από τα εστιατόρια. Αυτό λοιπόν σημαίνει ότι είναι ένας ανανεώσιμος πόρος σε αντίθεση με το πετρέλαιο ντίζελ. Tο βιοντίζελ είναι λιγότερο ρυπογόνο από το πετρέλαιο ντίζελ. Σε σύγκριση με το πετρέλαιο ντίζελ, το βιοντίζελ παράγει λιγότερη αιθάλη (αιωρούμενα σωματίδια), μονοξείδιο του άνθρακα, άκαυστους υδρογονάνθρακες και διοξείδιο του θείου. Το καύσιμο βιοντίζελ μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί σε συνδυασμό με το πετρέλαιο θέρμανσης για την θέρμανση κατοικιών και βιομηχανικών κτηρίων. Αυτό μπορεί να μειώσει την εξάρτηση από μη ανανεώσιμες πηγές και συγκεκριμένα από το όλο και πιο ακριβό πετρέλαιο θέρμανσης. Το καύσιμο βιοντίζελ μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί σε συνδυασμό με το πετρέλαιο θέρμανσης για την θέρμανση κατοικιών και βιομηχανικών κτηρίων. Αυτό μπορεί να μειώσει την εξάρτηση από μη ανανεώσιμες πηγές και συγκεκριμένα από το όλο και πιο ακριβό πετρέλαιο θέρμανσης. Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 80 από 111

83 5.2. Μειονεκτήματα Βιοντίζελ Το βιοντίζελ παρουσιάζει και αρκετά μειονεκτήματα σε σύγκριση με το πετρέλαιο ντίζελ, τα οποία είναι: Λόγω της παρουσίας οξυγόνου στο σύστασή του, το ενεργειακό περιεχόμενο (θερμογόνος δύναμη) είναι μικρότερο κατά 10-12% σε σχέση με ένα συμβατικό ντίζελ. Ωστόσο, λόγω της βελτίωσης της απόδοσης της αντλίας, η πραγματική αύξηση της κατανάλωσης είναι 5-7%. Αντίστοιχη είναι και η μείωση της μέγιστης ισχύος. Το βιοντίζελ έχει υψηλότερη σημείο νέφωσης και ροής από το ορυκτό ντίζελ, λόγω των μεγαλομορίων που περιλαμβάνει. Αυτό σημαίνει ότι στερεοποιείται σε υψηλότερες θερμοκρασίες και για μεγάλα διαστήματα αποθήκευσης. Στην πράξη, το όριο ροής βελτιώνεται με τη χρήση προσθέτων. Τέτοιου είδους συσσωματώματα μπορούν να οδηγήσουν σε φραγή του φίλτρου καυσίμου. Η παρουσία οξυγόνου και άλλων ενώσεων καθιστούν το βιοντίζελ μη συμβατό με ορισμένα ελαστομερή και το φυσικό καουτσούκ. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε ταχύτερη φθορά σωληνώσεων, τσιμουχών ή ελαστικών συνδέσμων. Τα σύγχρονα ελαστικά υλικά είναι συμβατά. Έχει διαλυτική δράση για επικαθίσεις στον κινητήρα και στη δεξαμενή καυσίμου και για το λιπαντικό. Αλλαγή μετά από μακρόχρονη χρήση ορυκτού ντίζελ σε βιοντίζελ μπορεί να οδηγήσει σε φραγή του φίλτρου καυσίμου λόγω αποκόλλησης των επικαθίσεων. Επίσης, συνίσταται γενικά συχνότερη αλλαγή του λιπαντικού [41]. Το καύσιμο βιοντίζελ μπορεί να βλάψει εύκαμπτους σωλήνες από καουτσούκ σε ορισμένες μηχανές, ειδικά σε αυτοκίνητα που κατασκευάστηκαν πριν από το Το βιοντίζελ καθαρίζει την βρωμιά (ρύπους) από τον κινητήρα. Αυτή η βρωμιά συλλέγεται στο φίλτρο καυσίμου, το οποίο μπορεί Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 81 από 111

84 να την φράξει. Η απόφραξη εμφανίζεται συχνότερα όταν το βιοντίζελ χρησιμοποιείται για πρώτη φορά μετά από μια περίοδο λειτουργίας με πετρέλαιο ντίζελ, οπότε τα φίλτρα πρέπει να αλλαχτούν μετά από τις πρώτες ώρες από την χρήση βιοντίζελ. Το βιοντίζελ δεν διανέμεται τόσο ευρέως όσο το πετρέλαιο αλλά οι υποδομές διανομής βελτιώνονται [40]. Το υψηλό κόστος του, προς το παρόν, που σε πολλές χώρες αντισταθμίζεται μέσω της ελάττωσης των φόρων και παροχής επιχορηγήσεων σε ποσοστό επί της παραγωγής και των αρχικών επενδύσεων. Η διαφορά στην τιμή μπορεί να μειωθεί ακόμα περισσότερο με τη χρήση λιγότερο ακριβών πρώτων υλών, όπως είναι τα χρησιμοποιημένα φυτικά έλαια. Η παραγωγή της γλυκερίνης ως παραπροϊόν. Οι ελάχιστα μεγαλύτερες εκπομπές σε οξείδια του αζώτου (ΝΟx) από αυτές του συμβατικού ντίζελ. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι αλόγιστες εισαγωγές βρώσιμων ελαίων από τρίτες χώρες με μοναδικό σκοπό την παραγωγή βιοντίζελ, καθώς και η καταστροφή οικοσυστημάτων προκειμένου να καλλιεργηθούν φθηνά τροπικά ελαιούχα φυτά, όπως π.χ. το φοινικέλαιο [42]. Η αύξηση της αιθάλης στα καυσαέρια. Η χαμηλή πτητικότητα. Η ευαισθησία του όταν εκτίθεται στον αέρα για μεγάλο χρονικό διάστημα γιατί οξειδώνεται. Η χημική δραστικότητα των ακόρεστων αλυσίδων, που οδηγεί σε σχηματισμό ρητινωδών προϊόντων. Τα μειονεκτήματα αυτά εμποδίζουν τη χρήση µη επεξεργασμένων φυτικών ελαίων, ωστόσο υπάρχουν πολλά παραδείγματα μιγμάτων σε ποσοστά 20-50% µε πετρέλαιο ντίζελ που χρησιμοποιούνται για παρατεταμένες περιόδους. Η μετεστεροποίηση είναι η κύρια τεχνική που εφαρμόζεται για την αντιμετώπιση αυτών των τεχνικών προβλημάτων, και ειδικά του υψηλού ιξώδους, παρόλο που αυξάνει το κόστος [43]. Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 82 από 111

85 Τα συμπεράσματα που προκύπτουν απ όλα τα παραπάνω είναι: Το βιοντίζελ είναι αποδοτικό, καθαρό, μη τοξικό, βιοαποικοδομήσιμο, η καλύτερη εναλλακτική λύση από όλα τα βιοκαύσιμα, στα καύσιμα πετρελαίου Το βιοντίζελ έχει πυκνότητα 0,88 kg/lt έναντι 0,85 kg/lt του πετρελαίου ντίζελ. Επειδή το βιοντίζελ είναι ελαφρώς βαρύτερο από το πετρέλαιο ντίζελ, η κοινή διαδικασία μίξης είναι η προσθήκη του βιοντίζελ στο πάνω μέρος του πετρελαίου ντίζελ. Το βιοντίζελ δεν περιέχει άζωτο ή αρωματικές ουσίες και περιέχει χαρακτηριστικά λιγότερο από 15 ppm θείου. Η καύση του βιοντίζελ δεν αφήνει κατάλοιπα, πράγμα που οδηγεί σε σημαντική μείωση των ρύπων (είναι λιγότερο ρυπογόνο σε σχέση με το πετρέλαιο ντίζελ) που συμβάλλουν στην αιθαλομίχλη και την παγκόσμια αύξηση της θερμοκρασίας, λόγω του φαινομένου του θερμοκηπίου, και εκπέμπει έως και 85% λιγότερες καρκινογόνες ουσίες. Το βιοντίζελ μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε οποιοδήποτε μηχάνημα diesel εσωτερικής καύσης με καμία ή ελάχιστες τροποποιήσεις. Η κύρια επίδραση του είναι η εξαιρετική λίπανση, η οποία λειτουργεί σαν ένας διαλύτης που καθαρίζει τη μηχανή. Εάν για παράδειγμα μια μηχανή λειτουργούσε προηγουμένως με συμβατικό ντίζελ, είναι πιθανό να χρειαστεί η αλλαγή των φίλτρων καυσίμου έως ότου να απομακρυνθούν τα υπολείμματα που αφήνει το πετρέλαιο. Γενικά το βιοντίζελ έχει καλύτερες λιπαντικές ικανότητες από το ορυκτό πετρέλαιο, επιμηκύνει την διάρκεια ζωής του κινητήρα και μειώνει τις ανάγκες για συντήρηση. Το βιοντίζελ περιέχει κατά 11% οξυγόνο, στο οποίο οφείλεται η ελαφρώς χαμηλότερη θερμαντική αξία του (ενεργειακό περιεχόμενο), όπως και οι χαρακτηριστικά χαμηλές εκπομπές μονοξειδίου του άνθρακα, αιθάλης και υδρογονανθράκων. Το βιοντίζελ παρουσιάζει και αρκετά μειονεκτήματα έναντι του πετρελαίου ντίζελ όπως είναι οι μεγαλύτερες εκπομπές σε οξείδια του αζώτου (ΝΟx) και μικρότερο ενεργειακό περιεχόμενο (λόγω της παρουσίας οξυγόνου στη σύσταση του). Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 83 από 111

86 Το υψηλό κόστος παραγωγής αντισταθμίζεται μέσω της ελάττωσης των φόρων. Η τιμή μπορεί να μειωθεί με τη χρήση λιγότερο ακριβών πρώτων υλών όπως είναι τα χρησιμοποιημένα φυτικά έλαια. Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 84 από 111

87 6. ΧΡΗΣΗ ΒΙΟΝΤΙΖΕΛ ΣΕ ΔΙΑΦΟΡΑ ΜΕΣΑ ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ Στο προηγούμενο κεφάλαιο έγινε μια σύγκριση ανάμεσα στο βιοντίζελ και το πετρέλαιο ντίζελ. Επίσης αναλύθηκαν τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα του βιοντίζελ έναντι του πετρελαίου. Σε αυτό το κεφάλαιο αναλύονται πιλοτικές εφαρμογές χρήσης βιοντίζελ σε διάφορα μέσα μεταφοράς, σε κάποιες χώρες της Ευρώπης. Στο τέλος του κεφαλαίου παρατίθενται στοιχεία ενός ευρωπαϊκού προγράμματος (Bio-Nett), το οποίο είχε ημερομηνία έναρξης την 1/1/2006 και ημερομηνία λήξης την 31/8/2008, με στόχο την προώθηση των βιοκαυσίμων. Κατά το έτος έναρξης του συγκεκριμένου προγράμματος ο κλάδος των βιοκαυσίμων στην Ελλάδα βρισκόταν ακόμα στη γέννησή του Βιοντίζελ στα ΚΤΕΛ Ηρακλείου, Ελλάδα Το πρώτο πιλοτικό πρόγραμμα με σκοπό την διείσδυση του βιοντίζελ στην ελληνική αγορά καυσίμων διεξήχθη τον Ιανουάριο του 2004 και ολοκληρώθηκε τον Φεβρουάριο του 2006 (1/1/2004 έως 28/2/2006). Ήταν η πρώτη φορά στην Ελλάδα που λεωφορεία ΚΤΕΛ κινήθηκαν με το οικολογικό βιοντίζελ. Η διάθεση των ειδικών του Ενεργειακού Κέντρου Περιφέρειας Κρήτης και των τοπικών φορέων να βοηθήσουν το περιβάλλον να «ανασάνει» υπήρξαν ένα πρώτο σημαντικό βήμα για την εφαρμογή της χρήσης βιοντίζελ στον ελλαδικό χώρο. Το πείραμα στέφθηκε με επιτυχία, ο μαύρος καπνός στο Ηράκλειο μειώθηκε και οι επιστήμονες συνέχισαν τις προσπάθειες νιώθοντας ικανοποιημένοι. Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 85 από 111

88 Εικόνα 6.1 ΚΤΕΛ Ηρακλείου (Πηγή Google) Η πρωτοβουλία εντάχθηκε σε ευρωπαϊκό πρόγραμμα, με την συμμετοχή 12 εταιριών από 7 ευρωπαϊκές χώρες και με στόχο να υποστηριχτούν καινοτομικές εφαρμογές ευρείας χρήσης των βιοκαυσίμων. Η συνεργασία επεκτάθηκε και με το ΚΤΕΟ της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Ηρακλείου αλλά και με το Εργαστήριο Τεχνολογίας Καυσίμων του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, το οποίο ανέλαβε να μετρήσει και να αξιολογήσει τα αποτελέσματα της χρήσης βιοντίζελ στα λεωφορεία. Με την συμμετοχή των ειδικών έγινε καταρχάς μια μελέτη εκτίμησης των ποσοτήτων και συστημάτων συλλογής χρησιμοποιημένων φυτικών ελαίων (τηγανέλαιων) που παράγονται στην Κρήτη λόγω του εντατικού τουρισμού. Στη συνέχεια οργανώθηκε ειδικό σύστημα προετοιμασίας, παρακολούθησης, διαχείρισης και μέτρησης των λεωφορείων τα οποία εκτελούσαν καθημερινά δρομολόγια για επτά συνεχείς μήνες. Στο ίδιο πλαίσιο, έλληνες τεχνικοί μετεκπαιδεύτηκαν στην Αυστρία προκειμένου να λάβουν τεχνογνωσία για το βιοντίζελ. Ειδικές ενημερωτικές επιγραφές είχαν τοποθετηθεί στα δύο λεωφορεία οι οποίες κινητοποίησαν το κοινό να ζητήσει περαιτέρω πληροφορίες από το Ενεργειακό Κέντρο. Έτσι τα πρώτα αποτελέσματα της πιλοτικής εφαρμογής διαφορετικών «υψηλών» μειγμάτων βιοντίζελ στα λεωφορεία είναι πολύ ενθαρρυντικά για το περιβάλλον αλλά και για την μηχανολογική (αλλά και γενικότερη) συμπεριφορά των οχημάτων. Παρατηρήθηκε δραστική μείωση των εκπομπών καυσαερίων και ιδιαίτερα μείωση εκπομπών μαύρου καπνού. Αυτό ήταν υψίστης σημασίας πλεονέκτημα για την περιβαλλοντική συνεισφορά του αλλά και για την Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 86 από 111

89 ανακούφιση των αστικών κέντρων από πρόσθετες εκπομπές καπνού. Σημαντικό ήταν και το ότι, κατά την διάρκεια της χρήσης των μειγμάτων βιοντίζελ, η γενική μηχανολογική λειτουργία των λεωφορείων παρέμεινε άριστη. Σύμφωνα με τους επιστήμονες του Εργαστηρίου Τεχνολογίας Καυσίμων και Λιπαντικών του ΕΜΠ η χρήση των μειγμάτων βιοντίζελ δεν προκάλεσε καμία αρνητική επίπτωση στα λιπαντικά της μηχανής, με αποτέλεσμα η φθορά των μετάλλων να διατηρείται σε πολύ χαμηλά επίπεδα. Επίσης, οι άκαυστοι υδρογονάνθρακες μειώθηκαν μέχρι και 25%, φτάνοντας σε πολύ χαμηλά επίπεδα. Παρόλο που οι εκπομπές σε μονοξείδιο του άνθρακα (CO) ήταν ήδη χαμηλές, παρατηρήθηκε περαιτέρω μείωση των εκπομπών μέχρι και 25%. Το μόνο αρνητικό σημείο που κατέγραψαν οι ειδικοί ήταν η αύξηση της κατανάλωσης καυσίμου ανά χιλιόμετρο. Και αυτό ακόμη όμως, όταν η σύσταση του μείγματος αυξάνεται, τόσο μειώνεται η αύξηση της κατανάλωσης. Το πείραμα ολοκληρώθηκε με μεγάλη επιτυχία, ενώ παράλληλα οδήγησε και στη γνωστοποίηση του έργου στον τόπο αυτό. Μάλιστα η δημοσιοποίηση του έργου αυτού συνέβαλε καθοριστικά στη δημιουργία τριών ιδιωτικών εταιριών συλλογής χρησιμοποιημένων ελαίων από τα ξενοδοχεία και από τους χώρους μαζικής εστίασης της Κρήτης και την αποστολή τους στις δύο ιδιωτικές μονάδες επεξεργασίας φυτικών ελαίων (Βόλος και Κιλκίς) που ήδη υπήρχαν στην χώρα μας. Λίγο αργότερα είχε κατατεθεί πρόταση δημιουργίας μονάδας επεξεργασίας αυτών των χρησιμοποιημένων ελαίων στην Κρήτη. Ακόμα οι δραστηριότητες του προγράμματος παρουσιάστηκαν σε δημοτικά σχολεία του Ηρακλείου στο πλαίσιο άλλου ευρωπαϊκούεκπαιδευτικού-ενεργειακού προγράμματος. Οι φορείς έφτιαξαν άλλωστε ένα ειδικό οπτικοακουστικό υλικό (DVD) για την τεχνολογία χρήσης του βιοντίζελ στην ελληνική γλώσσα και διανέμεται από το Ενεργειακό Κέντρο. Δημιουργήθηκε επίσης και διανεμήθηκε ειδικό ενημερωτικό φυλλάδιο για την χρήση και τα πλεονεκτήματα του βιοντίζελ. Πολλοί ήταν οι φορείς και οι πολίτες που ευαισθητοποιήθηκαν, με αποτέλεσμα πολλοί αγρότες να ζητήσουν να πληροφορηθούν για τις ενεργειακές καλλιέργειες. Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 87 από 111

90 Η δραματική μείωση των αποθεμάτων πετρελαίου, η μόλυνση του περιβάλλοντος και οι αυστηροί στόχοι που έχουν τεθεί από την ΕΕ μας έχουν οδηγήσει στην αναζήτηση βιοκαυσίμων ικανών να υποκαταστήσουν τα ορυκτά καύσιμα δήλωναν οι ερευνητές του Εργαστηρίου Τεχνολογίας Καυσίμων και Λιπαντικών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου. Ήταν εκείνοι που είχαν αναλάβει τον έλεγχο της καύσης του βιοντίζελ στα λεωφορεία. Επίσης είχαν δηλώσει: H παραγωγή βιοντίζελ είναι σχετικά απλή και μπορεί να εφαρμοστεί στις υφιστάμενες υποδομές. Μας ενδιαφέρει η ποιότητα του καυσίμου για την μείωση των ρύπων αλλά και για καλύτερη καύση στον κινητήρα. Ακόμα, υποστήριξαν ότι τα διάφορα πειράματα που διενεργήθηκαν σε οχήματα αλλά και σε πρότυπο εργαστηριακό κινητήρα έδειξαν μία σημαντική μείωση των αέριων ρύπων, όπως στα σωματίδια, τους άκαυστους υδρογονάνθρακες και στην αιθάλη, δηλαδή στον μαύρο καπνό που κυριαρχεί στους δρόμους της Αθήνας. Τέλος μετά από μια έρευνα που είχε γίνει παρατηρήθηκε ότι η τιμή του βιοντίζελ εξαρτάται από την τιμή της πρώτης ύλης κατά 80% περίπου [44] Βιοντίζελ σε τραίνα στο Λονδίνο, Αγγλία Το πρώτο επιβατικό τρένο το οποίο χρησιμοποίησε ως πηγή ενέργειας τα βιοκαύσιμα ήταν βρετανικό και ξεκίνησε από ένα σταθμό του Λονδίνου για τις εξάμηνες πειραματικές δοκιμές που είχαν προγραμματισθεί. Σκοπός των δοκιμών ήταν να εξακριβωθεί το κατά πόσο ήταν δυνατή η αντικατάσταση του ντίζελ από τα βιοκαύσιμα. Το τρένο το οποίο διαχειρίζεται η Virgin Trains χρησιμοποίησε μείγμα καυσίμων αποτελούμενο από 20% βιοντίζελ το οποίο προερχόταν από βιολογικά υλικά, κυρίως από λάδι λαχανικών. Ορισμένες εταιρίες τρένων της Βρετανίας εξέτασαν και εξετάζουν ακόμα και σήμερα το κατά πόσο θα μπορούν να χρησιμοποιούν βιοκαύσιμα στους συρμούς τους. Οι δοκιμές πραγματοποιήθηκαν σε συνεργασία με την Ένωση Εταιριών Διαχείρισης Τρένων που αντιπροσωπεύει το βρετανικό σιδηροδρομικό κλάδο της Βρετανίας, καθώς και το Συμβούλιο Ασφαλείας των Σιδηροδρομικών Γραμμών. Το τρένο βρισκόταν σε διαρκεί κίνηση επί έξι συνεχείς μήνες, στη Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 88 από 111

91 διάρκεια των οποίων οι μηχανικοί παρατηρούσαν την επίδραση των βιοκαυσίμων στον κινητήρα. Εικόνα 6.2 Τρένο της Virgin με βιοντίζελ (Πηγή Google) To πείραμα πέτυχε και η Virgin προχώρησε σε αλλαγή των κινητήρων των τρένων που λειτουργούσαν με ντίζελ σε κινητήρες για βιοντίζελ. Τροποποίησε δηλαδή 78 από τα 131 τρένα του στόλου της. Η Virgin Trains υποστηρίζει πως με την κίνηση αυτή υπολογίζει πως θα μειωθούν κατά 14% οι εκπομπές ρύπων. Η Virgin επιθυμεί ουσιαστικά τα τρένα της που λειτουργούν τώρα με ντίζελ να κινούνται στο μέλλον αποκλειστικά με βιοντίζελ, γεγονός που απαιτεί τροποποιήσεις στους κινητήρες του τρένου [45] Βιοντίζελ σε στόλο οχημάτων στο Ticino, Ιταλία Στο πάρκο της πόλης Ticino, που είναι το μεγαλύτερο στην Ιταλία με περισσότερους απο κατοίκους είχε τεθεί σε εφαρμογή ένα πιλοτικό έργο που συνίσταται στην προμήθεια με βιοντίζελ σε στόλο οχημάτων. Τα οχήματα αυτά προμηθεύτηκαν Β25 με δυνατότητα συνολικής αποθήκευσης lt. Επίσης χρησιμοποιήθηκε κατάλληλο λογισμικό διαχείρισης και αναγνώρισης e-card ενώ το συνολικό κόστος κυμαίνεται στις Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 89 από 111

92 6.000 ευρώ. Τέλος στην διεκπεραίωση αυτού του έργου είχε μεγάλη συνεισφορά το Project Bio-Nett Βιοντίζελ σε δημόσια λεωφορεία της Murcia, Ισπανία Στην πόλη Μούρθια της Ισπανίας είχε τεθεί σε εφαρμογή ένα πιλοτικό έργο που συνίσταται στην προμήθεια με βιοντίζελ σε τρία αστικά λεωφορεία (γραμμή 4, η μεγαλύτερη αστική γραμμή στην Μούρθια). Το έργο αυτό ξεκίνησε στις 14 Ιουλίου του 2008 και διήρκησε έναν περίπου χρόνο. Κατά την διάρκεια των έξι πρώτων μηνών τα λεωφορεία προμηθεύτηκαν βιοντίζελ Β10. Για τους επόμενους έξι μήνες τα λεωφορεία (Εικόνα 6.3) προμηθεύτηκαν Β20. Εικόνα 6.3 Αστικό λεωφορείο με βιοντίζελ (Πηγή : Bio-Nett) Έτσι τα 3 λεωφορεία που χρησιμοποίησαν ως καύσιμο βιοντίζελ διήνυσαν χιλιόμετρα/έτος με ετήσια κατανάλωση lt. Μάλιστα χρησιμοποιώντας αρχικά Β10 και αργότερα Β20, οι εκπομπές CO2 μειώθηκαν κατά 13,4 τόνους το χρόνο. Σκοπός ήταν να μειωθεί κατά 75% μέσα σε 3 χρόνια ( ). Στην διεκπεραίωση αυτού του έργου είχε μεγάλη συνεισφορά το Project Bio-Nett [46]. Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 90 από 111

93 6.5. Ευρωπαϊκό έργο (Bio-Nett) για την προώθηση των βιοκαυσίμων To ευρωπαϊκό πρόγραμμα Bio-Nett είχε διάρκεια 32 μήνες (1/1/ /8/2008). Το έργο αυτό στόχευε στη δημιουργία ενός δικτύου για την υποβοήθηση της ανάπτυξης των τοπικών αγορών βιοκαυσίμων (βιοντίζελ, βιοαιθανόλη, βιοαέριο) σαν ένα εναλλακτικό καύσιμο για αρχική χρήση από τις τοπικές αρχές και τις δημόσιες συγκοινωνίες. Σκοπός του προγράμματος ήταν η αύξηση της προσφοράς και της ζήτησης των βιοκαυσίμων δημιουργώντας μια πιο ολοκληρωμένη και συνεκτική διάρθρωση της αγοράς, συνδέοντας προμηθευτές και χρήστες μέσω περιφερειακής δικτύωσης τόσο στο αστικό όσο και στον αγροτικό τομέα. Για να επιτευχθεί αυτό, το πρόγραμμα θα δημιουργούσε τοπικά δίκτυα καλύπτοντας όλη την εφοδιαστική αλυσίδα, που θα περιλάμβανε αγρότες, εργοστάσια παραγωγής βιοκαυσίμων, διανομείς και τελικούς χρήστες. Στο έργο συμμετείχαν δέκα εταίροι από αντίστοιχες χώρες της ΕΕ συνολικού προϋπολογισμού Αυτοί οι εταίροι ήταν οι εξής [47]: 1. North East London Energy Efficiency Advice Centre-Αγγλία- Συντονιστής 2. Regional Energy Agency of Central Macedonia ΠΕΕΚΜ- Ελλάδα 3. Municipal Energy Agency, Rousse- Βουλγαρία 4. Southeast Sweden Energy Agency- Σουηδία 5. Baltycka Agencia Poszanowania Energii, SA- Πολωνία 6. Tipperary Energy Agency Ltp- Ιρλανδία 7. Rigas Menedzeru Skola (Riga Managers School)- Λετονία 8. Savern Wye Energy Agency- Αγγλία 9. Agencia de Gestion de Energia de la Region de Murcia- Iσπανία 10. Comilato Termotechniko Italiano- Ιταλία Τα συμπεράσματα που προκύπτουν σε αυτό το κεφάλαιο είναι: Τα βιοκαύσιμα βρίσκουν εφαρμογή σε ολόκληρο τον κόσμο. Συγκεκριμένα, επίγεια μέσα μεταφοράς, ιδιαίτερα στην Ευρώπη, Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 91 από 111

94 χρησιμοποιούν τέτοιου είδους βιοκαύσιμα. Το πιο συνηθισμένο βιοκαύσιμο που χρησιμοποιείται στα μέσα μεταφοράς είναι το βιοντίζελ. Το ευρωπαϊκό πρόγραμμα Bio-Nett είχε ως στόχο την προώθηση των βιοκαυσίμων. Την περίοδο που ξεκίνησε το πρόγραμμα αυτό η Ελλάδα βρισκόταν σε πειραματικό στάδιο. Συγκεκριμένα, στην Κρήτη λεωφορεία ΚΤΕΛ προμηθεύτηκαν βιοντίζελ επιτυχώς. Tα αποτελέσματα της πιλοτικής εφαρμογής διαφορετικών υψηλών μιγμάτων βιοντίζελ ήταν ενθαρρυντικά για το περιβάλλον αλλά και για την μηχανολογική (αλλά και γενικότερη) συμπεριφορά των οχημάτων. Μερικά από τα αποτελέσματα αυτά ήταν: Μείωση εκπομπών μαύρου καπνού: Παρατηρήθηκε δραστική μείωση εκπομπών και ιδιαίτερα μείωση εκπομπών μαύρου καπνού. Αυτό ήταν ύψιστης σημασίας πλεονέκτημα για την περιβαλλοντική συνεισφορά του αλλά και για την ανακούφιση των αστικών κέντρων από πρόσθετες εκπομπές καπνού. Άριστη μηχανολογική λειτουργία: Κατά τη διάρκεια χρήσης των μιγμάτων βιοντίζελ, η γενική μηχανολογική λειτουργία των λεωφορείων ήταν άριστη. Μέταλλα μηχανής: Η χρήση των μιγμάτων βιοντίζελ δεν προκάλεσε καμία αρνητική επίπτωση στα λιπαντικά της μηχανής με αποτέλεσμα η φθορά των μετάλλων εξακολουθούσε να διατηρείται σε χαμηλά επίπεδα. Μείωση εκπομπών άκαυστων υδρογονανθράκων: Η εκπομπή τους μειώθηκε σε πολύ χαμηλά επίπεδα μέχρι και 25%. Μείωση εκπομπών μονοξειδίου του άνθρακα: Παρόλο που οι εκπομπές μονοξειδίου του άνθρακα ήταν ήδη χαμηλές, παρατηρήθηκε περαιτέρω μείωση μέχρι και 25%. Ένα άλλο πιλοτικό πρόγραμμα εφαρμόστηκε σε 3 αστικά λεωφορεία στην πόλη Murcia της Ισπανίας, τα οποία χρησιμοποίησαν για την κίνηση τους βιοντίζελ αναμιγμένο με πετρέλαιο ντίζελ (αρχικά Β10 και αργότερα Β20). Τα αποτελέσματα ήταν θετικά. Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 92 από 111

95 7. ΒΙΟΝΤΙΖΕΛ ΔΕΥΤΕΡΗΣ ΓΕΝΙΑΣ ΑΠΟ ΑΛΓΗ Το κεφάλαιο αυτό αναφέρεται στην παραγωγή δεύτερης γενιάς βιοντίζελ από άλγη. Αναφέρονται σε αυτό η διαδικασία και το κόστος παραγωγής του βιοντίζελ από άλγη, όπως και οι τρόποι καλλιέργειας τους και τα προβλήματα στην ανάπτυξη παραγωγής τους Εισαγωγή Η έρευνα για την παραγωγή δεύτερης γενιάς βιοντίζελ έχει στραφεί πλέον σε μεθόδους παραγωγής του βιοντίζελ από κάθε είδους βιομάζα (συμπεριλαμβανομένης και αυτής από φύκι) με υψηλό βαθμό απόδοσης, υψηλή ποιότητα προϊόντος, που να μην υποβαθμίζεται με τον χρόνο, να βελτιώνει τη λειτουργία των υπαρχόντων μηχανών ντίζελ και με κόστος παραγωγής κάτω από την τιμή του ορυκτού ντίζελ. Η έρευνα για την παραγωγή δεύτερης γενιάς βιοντίζελ, εκτός από τη βιομάζα, έχει στραφεί και στην ανάπτυξη τεχνολογιών παραγωγής του βιοντίζελ από φύκι και φυτοπλαγκτόν. Αρχικά, για το σκοπό αυτό μελετήθηκαν μικροάλγη με μεγάλη περιεκτικότητα σε έλαια όπως είδη του γένους Nannochloropsis με περιεκτικότητα 60% σε λιπίδια, ενώ πλέον η έρευνα επεκτείνεται σε διάφορα είδη που είναι ιδιαίτερα παραγωγικά σε βιομάζα και αναπτύσσονται σε μεγάλο εύρος περιβαλλοντικών συνθηκών. Πριν μερικά χρόνια (το 2007) η εταιρεία Bio Fuel Systems, που βρίσκεται στο Αλικάντε της Ισπανίας, ανακοίνωσε τη δυνατότητα βιομηχανικής παραγωγής βιοντίζελ από φυτοπλαγκτόν που αναπτύσσεται σε ειδικές δεξαμενές. Προς το παρόν το κύριο πρόβλημα της μεθόδου είναι το ραφινάρισμα αλλά οι επιστήμονες της εταιρίας θεωρούν ότι σύντομα θα έχουν λύσει το πρόβλημα και η εταιρεία θα παράγει βιοντίζελ με κόστος 0,25 ευρώ το λίτρο. Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 93 από 111

96 Παρόμοιες μεθόδους έχει αναπτύξει και η εταιρεία GreenFuel Technologies Corporation, για παραγωγή βιοντίζελ και βιοαιθανόλης από άλγη (φύκια). Σύμφωνα με τη μέθοδο που ανέπτυξε η εταιρεία, είναι δυνατή η παραγωγή βιομάζας από άλγη με εξαιρετικά υψηλούς ρυθμούς που φτάνουν τα 174 g/m² d (γραμμάρια βιομάζας ανά τετραγωνικό μέτρο ανά ημέρα). Για λόγους σύγκρισης αναφέρεται ότι τα καλλιεργούμενα φυτά έχουν μέγιστο ρυθμό ανάπτυξης g/m² ανά ημέρα (φυτά C4), ενώ οι C3 καλλιέργειες g/m² ανά ημέρα. Η εταιρία υπολογίζει ότι θεωρητικά μπορούν να παράγονται lt βιοκαυσίμου ανά στρέμμα το χρόνο. Εικόνα 7.1 Διάφορα συστήματα καλλιέργειας άλγης Είναι προφανές ότι με τη συνεχή πρόοδο της τεχνολογίας και την ανάπτυξη σε βιομηχανικό επίπεδο της παραγωγής βιοντίζελ δεύτερης γενιάς, με πρώτη ύλη τη βιομάζα, θα μειωθεί ο ανταγωνισμός για καλλιεργούμενες εκτάσεις και άλλες αγροτικές πρώτες ύλες. Με πρώτες ύλες φύκι, Μπάτζος Σπυρίδων Σελίδα 94 από 111