ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ. ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΔΠΜ 50 Πολιτιστική Πολιτική και Διοίκηση

Transcript

1 ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΔΠΜ 50 Πολιτιστική Πολιτική και Διοίκηση ΕΡΓΑΣΙΑ ΠΡΩΤΗ ΘΕΜΑ: Κατά τον 19 ο και 20 ο αιώνα η έννοια της τέχνης μεταβλήθηκε σημαντικά. Λαμβάνοντας υπόψη τη συναφή επιστημονική συζήτηση προβείτε στα εξής: Α.1. Εξετάστε την έννοια της τέχνης κατά την παραπάνω περίοδο, λαμβάνοντας υπόψη και τις κοινωνικές-οικονομικές συνθήκες που συνέβαλαν στη διαμόρφωση του περιεχομένου της. Α.2. Ειδικότερα, εξετάστε τη σημασία της έννοιας του «κόσμου της τέχνης» για τη μελέτη των διαδικασιών δημιουργίας και διακίνησης των έργων τέχνης, καθώς και των διαδικασιών ανάδειξης-αναγνώρισης καλλιτεχνών και καλλιτεχνικών ρευμάτων. Β. Έχοντας ως πλαίσιο αναφοράς τον 20 ο αιώνα έως σήμερα, επιλέξτε έναν καλλιτέχνη και αναλύστε τις διαδικασίες ανάδειξης και αναγνώρισης του/της, εφαρμόζοντας και αξιοποιώντας στη συγκεκριμένη περίπτωση την έννοια «κόσμος της τέχνης». Σε ποιά συμπεράσματα καταλήγετε; ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΛΑΓΟΠΟΥΛΟΣ Επιβλέπων Καθηγητής: ΚΑΛΗ ΤΖΩΡΤΖΗ Νοέμβριος 2013 ΑΘΗΝΑ

2 Περιεχόμενα Περίληψη σελ. 3 Λέξεις κλειδιά σελ. 3 Εισαγωγή σελ. 4 1 ο Κεφάλαιο: Η έννοια της Τέχνης και πως διαμορφώνεται κατά τον 19 ο και 20 ο αιώνα σελ Η έννοια της Τέχνης κατά τον 19 ο αιώνα (καλλιτεχνικά ρεύματα) σελ Ρομαντισμός σελ Ρεαλισμός σελ Ιμπρεσιονισμός σελ Η Τέχνη κατά τον 20ο αιώνα σελ Εξπρεσιονισμός-Φοβισμός σελ Κυβισμός- Φουτουρισμός σελ Κονστρουκτιβισμός- Ντανταϊσμός σελ Σουρεαλισμός σελ Pop art σελ Fluxus σελ. 9 2 ο Κεφάλαιο: Η σημασία της έννοιας «κόσμος της τέχνης» σελ ο Κεφάλαιο: Keith Haring σελ. 12 2

3 Περίληψη: Στην ακόλουθη εργασία θα παρουσιαστεί συνοπτικά η έννοια της τέχνης και πως αυτή διαμορφώθηκε ειδικότερα κατά την χρονική περίοδο του 19 ου και 20 ου αιώνα, μέσα από το πρίσμα των κοινωνικών και οικονομικών φαινομένων της εποχής. Επίσης θα παρουσιαστούν τα διάφορα καλλιτεχνικά ρεύματα και κινήματα που εμφανίστηκαν αυτή την χρονική περίοδο και πως αυτά επηρέασαν την έννοια του όρου Τέχνη. Θα εξεταστεί επίσης η έννοια του όρου «κόσμος της τέχνης», όπως αυτός τείνει να διαμορφωθεί στην σύγχρονη πραγματικότητα. Πως επηρεάζει την δημιουργία, διακίνηση των έργων τέχνης και πως όλο αυτό το σύστημα μπορεί να επηρεάζει τα σύγχρονα καλλιτεχνικά ρεύματα. Τέλος θα παρουσιαστεί η βιογραφία του Keith Haring και ο τρόπος με τον οποίο εξελίχτηκε και αναγνωρίστηκε μέσα από τον «κόσμο της τέχνης» και σε ποια συμπεράσματα καταλήγουμε. Λέξεις-Κλειδιά: Τέχνη Κόσμος της Τέχνης Τεχνική Είδος τέχνης Μοντέρνα Τέχνη Εκφραστικό μέσο 3

4 Εισαγωγή Η έννοια της τέχνης σε όλη την πορεία της ανθρωπότητας είτε δεν υφίσταται, είτε είναι αρκετά ασαφής ή πάλι είναι τόσο διαφορετική από την σύγχρονη έννοια που δεν μπορούμε να αποδώσουμε έναν συγκεκριμένο ορισμό. Η σύγχρονη έννοια της τέχνης άρχισε να διαμορφώνεται τους δύο τελευταίους αιώνες (19 ος και 20 ος αιώνας), μετά από μία σειρά γεγονότων που επηρέασαν ολόκληρη την δομή και τις αρχές της δυτικής αλλά και της παγκόσμιας «κοινωνίας». Γεγονότα κοινωνικά, οικονομικά και τεχνολογικά που επηρέασαν την ανθρωπότητα μπορούμε να επισημάνουμε τα εξής: Την Γαλλική επανάσταση και οι υπόλοιπες ευρωπαϊκές επαναστάσεις (περί ανεξαρτησίας και ελευθερίας), η ανακάλυψη της φωτογραφίας, η βιομηχανική επανάσταση, η κομμουνιστική επανάσταση, ο Α και ο Β Παγκόσμιος πόλεμος, η τεχνολογική επανάσταση (ηλεκτρονική-ψηφιακή τεχνολογία). Φυσικά δεν μπορούμε ν αποκλείσουμε σειρά άλλων γεγονότων που επίσης έχουν επηρεάσει στην διαμόρφωση του όρου σύγχρονη Τέχνη, αλλά αυτά που αναφέρονται παραπάνω είναι τα κυριότερα. Μ αυτή την λογική η παρακάτω εργασία θα προσπαθήσει να εξετάσει, σε αδρές γραμμές, στο πρώτο κεφάλαιο πως διαμορφώνεται η έννοια της Τέχνης μέσα από τα ιστορικά γεγονότα και πως εκφράζεται μέσα από τα ρεύματα που δημιουργούνται. Επίσης θα γίνει αναφορά σε διάφορες θεωρίες και απόψεις, για την έννοια της Τέχνης, όπως αυτή διαμορφώνεται για τον 19 ο και 20 ο αιώνα και τέλος θα παρουσιαστεί συνοπτικά και το φαινόμενο της διάκρισης μεταξύ υψηλής-μαζικής Τέχνης. Στο δεύτερο κεφάλαιο θα προσπαθήσω να αποδώσω τον ορισμό της έννοιας «κόσμος της Τέχνης». Την σημασία και την επιρροή στην δημιουργία-διακίνηση-ανάδειξη των καλλιτεχνών και ρευμάτων όπως και ποιοι οι ρόλοι των εμπλεκομένων σ αυτό που αποκαλούμε «κόσμο της Τέχνης». Τέλος στο τρίτο κεφάλαιο θα παρουσιάσω την βιογραφία του Keith Haring μέσα από το σύστημα του «κόσμου της Τέχνης». 4

5 1 ο Κεφάλαιο Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΚΑΙ ΠΩΣ ΔΙΑΜΟΡΦΩΝΕΤΑΙ ΚΑΤΑ ΤΟΝ 19 ο ΚΑΙ 20 ο ΑΙΩΝΑ 1.1. Η έννοια της Τέχνης κατά τον 19 ο αιώνα (καλλιτεχνικά ρεύματα) Ο 19 ος αιώνας χαρακτηρίζεται ως ο αιώνας των κοινωνικών ανακατατάξεων, των επαναστατικών αφυπνίσεων, των πολιτικών συγκρούσεων, των οικονομικών συγκροτημάτων και του περιορισμού των θρησκευτικών δυνάμεων. Για τους περισσότερους μελετητές είναι το κλείσιμο μιας περιόδου που άνοιξε με την Αναγέννηση. Η βιομηχανική επανάσταση, η αστικοποίηση στην Ευρωπαϊκή ήπειρο, ο αποικισμός επηρεάζει και την καλλιτεχνική έκφραση σε όλες τις μορφές της. Ο καλλιτέχνης δεν είναι πια ένας τεχνίτης, αλλά ένα χαρισματικό άτομο που με την φαντασία του και με συμβολικό τρόπο αναπαριστά μία νέα και μοναδική πραγματικότητα. Ο καλλιτέχνης ενδιαφέρεται περισσότερο για την συναισθηματική και προσωπική διάσταση του έργου, για την σχέση με την φύση και τον Θεό. Το πρόβλημα με την αναφορά στα μεγάλα ρεύματα (όχι μόνο του 19 ου αιώνα) είναι ότι προτού ολοκληρωθούν τα χαρακτηριστικά του ενός εμφανίζεται το επόμενο και έχουμε το φαινόμενο της αλληλοεπικάλυψης Ρομαντισμός Ο Ρομαντισμός είναι το πρώτο ρεύμα που εμφανίζεται μετά τον Νεοκλασικισμό στις αρχές του 19 ου αιώνα και είναι η πρώτη εκδήλωση των αρχών της σύγχρονης αντίληψης για την Τέχνη. «ο δημιουργός ενδιαφέρεται να εκφράσει περισσότερο τις προσωπικές του συναντήσεις με τον κόσμο. Η τέχνη συνδέεται όλο και σαφέστερα με την ατομική ελευθερία και την προσωπική ολοκλήρωση, την ανάγκη να εκφράσει τις απαντήσεις του στα ερωτήματά της και όχι ένα οποιοδήποτε πιστεύω, που του υπαγορεύεται από έξω.» 1 Με κύριους θεωρητικούς εκφραστές τους αδελφούς Φρήντριχ και Άουγκουστ Σλέγκελ, Σάμιουελ Κόλτριτζ και Τόμας Καρλάϋλ, ο ρομαντισμός αποτελεί ουσιαστικά μία νεοπλατωνικής έμπνευσης εξέγερση ενάντια στο νεοκλασικό δόγμα με βασικό σύνθημα την απελευθέρωση της δημιουργικής φαντασίας του καλλιτέχνη από κάθε κανόνα, σύμβαση ή πρότυπο. 2 1 Χρύσανθος Χρήστου (1988), Εισαγωγή στην Τέχνη, Αθήνα, ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΠΡΟΣ ΔΙΑΔΟΣΙΝ ΩΦΕΛΙΜΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ, σελ Πασχαλίδης Γ., Χαμπούρη-Ιωαννίδου Α. (2002), Οι Διαστάσεις των Πολιτιστικών Φαινομένων, τ. Α, Πάτρα ΕΑΠ, σελ.65 5

6 1.1.2 Ρεαλισμός Ο Ρεαλισμός εμφανίζετε λίγο αργότερα από τον Ρομαντισμό. Βασίζεται στις αρχές της αποδέσμευσης του καλλιτέχνη από την αποτύπωση του ιδανικού. Αναπαριστά την πραγματικότητα όπως είναι, ζοφερή ή όχι. Θέλει να καταργήσει τα ψέματα και τα όνειρα του Ρομαντισμού και να αποτυπώσει την πραγματικότητα, εξωτερικά όπως ακριβώς είναι και εσωτερικά όπως την αισθάνεται ο καλλιτέχνης Ιμπρεσιονισμός Με τον Ιμπρεσιονισμό, έχουμε αναμφίβολα έναν αποπροσανατολισμό όλης της ευρωπαϊκής τέχνης με τη μεταφορά του κέντρου του βάρους από τον αντικειμενικό ρεαλισμό σ ένα καθαρά υποκειμενικό, αφού αποβλέπει να δώσει την εντύπωση μιας στιγμής, όπως τη ζει ο καλλιτέχνης. 3 Το φώς με το χρώμα γίνεται το κυρίαρχο στοιχείο της ζωγραφικής, διαλύει την φόρμα και εισάγει στην ζωγραφική επιφάνεια την αφαίρεση. Να σημειώσουμε εδώ ότι χρονολογικά βρισκόμαστε στην εποχή της ανακάλυψης της φωτογραφίας. Αυτό επηρεάζει το πώς βλέπουν οι καλλιτέχνες την πραγματικότητα. Η έλευση στον 20 ου αιώνα γίνετε με την εμφάνιση της art nouvo ή νέα τέχνη. Αυτό το ρεύμα είναι περισσότερο διακοσμητικό παρά καλλιτεχνικό. Χρησιμοποιεί φόρμες διακοσμητικές, εμπνευσμένες από την αρχαία Ελλάδα και από την Ιαπωνική τέχνη Η Τέχνη κατά τον 20 ο αιώνα (καλλιτεχνικά ρεύματα) Είναι δύσκολο να περιγράψουμε αναλυτικά όλα τα ρεύματα του 20 ου αιώνα, διότι χρονολογικά βρισκόμαστε αρκετά κοντά σ αυτά, αλλά και γιατί έχουν μεγάλη πυκνότητα και εναλλαγή. Είναι ένας αιώνας με δύο παγκόσμιους πολέμους, με την επανάσταση και την κατάρρευση του κομμουνισμού, με την τεχνολογική και την ηλεκτρονική αλματώδη εξέλιξη και με άλλα περιφερειακά γεγονότα που επηρέασαν την πορεία της ανθρωπότητας. Κατά την πρώτη δεκαετία του 20 ου αιώνα μία σειρά από επιστημονικές ανακαλύψεις έρχονται να παίξουν καθοριστικό ρόλο στη αντίληψή μας για την Τέχνη, όπως για παράδειγμα η «Γέννηση των Ονείρων» του Φρόυντ το 1900, η «Θεωρία των Κβάντα» του Μαξ Πλάντκς το 1901, η «Θεωρία της Σχετικότητας» του Αϊνστάιν το 1905, του «Χωροχρόνου Τέταρτης 3 Χρύσανθος Χρήστου (1988), Εισαγωγή στην Τέχνη, Αθήνα, ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΠΡΟΣ ΔΙΑΔΟΣΙΝ ΩΦΕΛΙΜΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ, σελ E.H.Gombrich (1989), La storia dell arte raccontata, Torino, Giulio Einaudi editori, σελ.523 6

7 Διάστασης» του Μινόβσκι το 1909, που έρχονται να κονιορτοποιήσουν τη γνωστή εικόνα του κόσμου. 5 Επίσης κατά το δεύτερο μισό του 20 ου αιώνα έχουμε και την καθιέρωση του θεσμού «Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης» με όλους τους προβληματισμούς που έθεσε στο ερώτημα τι είναι τέχνη, από πού καθορίζετε και την εμφάνιση του όρου artworld από τον Arthur Danto. Ακόμα τέθηκε μέσα σ αυτόν τον αιώνα και στην ίδια περίοδο, το θέμα της υψηλής και μαζικής ή λαϊκής τέχνης. Και τέλος και την ίδια την ύπαρξη της Τέχνης όπως την ορίζουμε σήμερα. Η εισαγωγή λοιπόν στον 20 ο αιώνα γίνεται με δύο νέα ρεύματα, τον Φοβισμό στη Γαλλία και τον Εξπρεσιονισμό στην Γερμανία Εξπρεσιονισμός-Φοβισμός... έχουμε την νίκη του χρώματος στη φόρμα, την επικράτηση του ενστίκτου στη λογική, την επιβολή του υποκειμενικού στο αντικειμενικό και της έκφρασης στην εντύπωση. 6 Ο Φοβισμός μπορεί να θεωρηθεί πιο συγκρατημένος σε σχέση με τον Εξπρεσιονισμό. Η θεματογραφία του είναι πιο κλασική και η φόρμα πιο συγκρατημένη, αντίθετα ο Εξπρεσιονισμός είναι πιο αφηρημένος, πιο βίαιος και ορμητικός. Πάντως και τα δύο αυτά ρεύματα έρχονται να επιβάλουν έντονες συγκινησιακές καταστάσεις στον θεατή μέσα από τη χρήση των έντονων χρωμάτων, των γραμμικών παραμορφώσεων και της έντονης δραματοποίησης Κυβισμός- Φουτουρισμός Ο κυβισμός επιβάλει την λογική και την οργάνωση, όχι την φυσική απεικόνιση. Αποδομεί την πραγματικότητα για να την αποδώσει με γεωμετρικά σχήματα, απ όσες περισσότερες πλευρές μπορεί. «συμπυκνώνουν τον κόσμο σε γεωμετρικούς τύπους-κύβους, γωνίες, τρίγωνα, κύκλους-περιορίζουν το χρώμα σε λίγους ασκητικούς τόνους, θυσιάζουν την εξωτερική εμφάνιση των πραγμάτων και αρνούνται την προοπτική.» 7 Ο φουτουρισμός κινείται χρονικά σχεδόν παράλληλα με τον κυβισμό, στην Ιταλία. Στην διακήρυξη του καταδικάζονται, τα μουσεία, οι βιβλιοθήκες, οι ακαδημίες, οι καθηγητές, οι αρχαιολόγοι και οτιδήποτε είναι συνδεδεμένο με το καταστημένο και το παρελθόν. Στην διακήρυξή του λέει πως στόχος του είναι να εγκωμιάσει την σύγχρονη ζωή, που «μεταβάλλεται αδιάκοπα και ορμητικά από την νικηφόρα φυσική επιστήμη.» 5 Χρύσανθος Χρήστου (1988), Εισαγωγή στην Τέχνη, Αθήνα, ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΠΡΟΣ ΔΙΑΔΟΣΙΝ ΩΦΕΛΙΜΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ, σελ Χρύσανθος Χρήστου (1988), Εισαγωγή στην Τέχνη, Αθήνα, ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΠΡΟΣ ΔΙΑΔΟΣΙΝ ΩΦΕΛΙΜΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ, σελ Χρύσανθος Χρήστου (1988), Εισαγωγή στην Τέχνη, Αθήνα, ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΠΡΟΣ ΔΙΑΔΟΣΙΝ ΩΦΕΛΙΜΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ, σελ.200 7

8 Σ αυτό το σημείο να πούμε ότι γεννάται για πρώτη φορά στην Ευρώπη η έννοια της αφηρημένης ή σωστότερα της ανεικονικής τέχνης. Μαζί με τα ρεύματα που ακολουθούν η Τέχνη παύει να αναζητά τρόπους απεικόνισης της πραγματικότητας, αλλά προσπαθεί να την πρωτοδημιουργήσει Κονστρουκτιβισμός- Ντανταϊσμός Τα κονστρουκτιβιστικά ρεύματα εμφανίζονται σχεδόν ταυτόχρονα στις Ευρωπαϊκές χώρες. Για τον κονστρουκτιβισμό ο φυσικός κόσμος και τα αντικείμενά του δεν έχουν καμία σημασία. Εκείνο που έχει σημασία είναι η δημιουργία δισδιάστατης ή τρισδιάστατης οργάνωσης χώρου μόνο με μαθηματικές έννοιες. Η τέχνη απομακρύνεται από το συγκινησιακό και περνά στην νοητική διεργασία. Εδώ βρίσκεται και η αρχή της Εννοιολογικής Τέχνης 8, που συνέχισε και επηρέασε σειρά νέων κινημάτων και μετά τον Β Παγκόσμιο πόλεμο. Γι αυτό και ο κονστρουκτιβισμός, βρίσκει μεγάλη απήχηση στις νέες κοινωνικές θεωρίες του κομουνισμού, που αναζητά την αναδιοργάνωση του κοινωνικού ιστού. Στην ίδια κατεύθυνση βρίσκεται και το κίνημα του Ντανταϊσμού, που σε ακόμα πιο ακραία μορφή, απορρίπτει τα πάντα, μέχρι και του να δηλώνει ότι δεν υπάρχει τέχνη. Είναι ένα κίνημα χωρίς συγκεκριμένο μορφοπλαστικό λεξιλόγιο. Όπως διαβεβαιώνει ο Schwitters «καθετί που φτύνει ο καλλιτέχνης είναι και ανήκει στην τέχνη» 9 Αυτή η λογική του Ντανταϊσμού είναι που το κάνει το κίνημα πρόδρομο για όλα τα μετέπειτα κινήματα μετά τον Β Παγκόσμιο πόλεμο Σουρεαλισμός Ο Σουρεαλισμός προσπαθεί να αναδομήσει την πραγματικότητα μέσα από τις ερμηνείες του πνεύματος και της ψυχής. Μελετά το υποσυνείδητο, το παράλογο, την φαντασίωση και το παραλήρημα. Το ονειρικό και το απρόβλεπτο. Εμφανίζεται ως λογοτεχνικό κίνημα, αλλά σύντομα απλώνεται σε όλες τις μορφές τέχνης. Η διακήρυξη του Σουρεαλισμού γίνεται από τον Αντρέ Μπρετόν το Ο όρος είναι δημιούργημα του Απολλιναίρ από το Η Εννοιολογική Τέχνη δεν ασχολείται με την μορφή ή την φόρμα, αλλά με το περιεχόμενο και την ερμηνεία του αντικειμένου. Κύριοι εκπρόσωποι της μπορούν να θεωρηθούν οι : Μαρσέλ Ντυσάμπ και ο Γιόζεφ Μπόϊς. 9 Χρύσανθος Χρήστου (1988), Εισαγωγή στην Τέχνη, Αθήνα, ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΠΡΟΣ ΔΙΑΔΟΣΙΝ ΩΦΕΛΙΜΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ, σελ.215 8

9 1.2.5 Pop art Με τον όρο Pop art εννοούμε την popular art, δηλαδή την δημοφιλή ή μαζική τέχνη. Εμφανίζεται μετά τον Β Παγκόσμιο πόλεμο κυρίως στην Αμερική και στην Αγγλία. Τα πάντα μπορούν να είναι τέχνη. Τα όρια γίνονται ασαφή, για το τι είναι τέχνη και τι όχι. Εδώ, σ αυτή την περίοδο, τίθεται επιτακτικά και το ζήτημα της υψηλής και της μαζικής τέχνης. Σ αυτή την περίοδο εισάγεται και επισήμως και ο όρος The art world από τον Arthur Danto το Γίνεται πια επιτακτική η ανάγκη ερμηνείας του έργου τέχνης εφ όσον ο θεατής αδυνατεί να ξεχωρίσει πότε μία αφίσα, ένα κόμικ ή ένας κουβάς, γίνεται έργο τέχνης Fluxus Σε αυτόν τον όρο μπορούμε να περιλάβουμε όλες τις σύγχρονες μορφές τέχνης. Έχει την έννοια της ρευστότητας και μπορεί να περιλάβει όλες τις νεοπαραστατικές τάσεις. Στην σύγχρονη εποχή οι τρόποι και τα μέσα (ψηφιακή τεχνολογία) έκφρασης έχουν χάσει τα όριά τους. Μπορεί ένας εικαστικός να χρησιμοποιεί ήχους και κίνηση, για την απόδοση το συναίσθημα σε έναν χώρο, άρα το έργο αποκτά άλλη διάσταση. 9

10 2 ο Κεφάλαιο Η σημασία της έννοιας «κόσμος της τέχνης» Γνωρίζουμε ότι ο όρος εισήχθηκε το 1964 από ένα άρθρο του φιλόσοφου και κριτικού τέχνης Arthur C. Danto, ο οποίος και πέθανε πρόσφατα, στις 25 Οκτωβρίου 2013 σε ηλικία 89 ετών. Ο ίδιος είναι που είχε δηλώσει επίσης ότι η ιστορία της τέχνης έχει τελειώσει. Κατά τον Lawrence Alloway, τέχνη και κριτική υπάρχουν σε μία συμβιωτική σχέση το ένα με το άλλο. Ο Alloway αναγνωρίζει ότι ο κόσμος της τέχνης είναι ένα «δίκτυο» με πολλές διασυνδέσεις μεταξύ των συνθετικών του στοιχείων, ένα ζωντανό γίγνεσθαι και όχι ένα «ιεραρχικό κατασκεύασμα». 10 Ακόμα πιο σύγχρονη άποψη για τον «κόσμο της τέχνης» έχουν εκφράσει η Luisa Buck και ο Philip Dodd στην αρχή της δεκαετίας του Εν ολίγις περιγράφουν αυτόν τον κόσμο ως ένα πλήθος που ακολουθεί την μόδα και τις τάσεις, ενώ οι πραγματικοί αγοραστές ή δεν παρίστανται ή έχουν ήδη δει την έκθεση σε pre-preview, ενώ τα ΜΜΕ και οι τεχνοκριτικοί προβάλλουν το γεγονός και τον καλλιτέχνη. Υπάρχει λοιπόν ένα δίκτυο από παράγοντες που επηρεάζουν την Τέχνη. Οι ρόλοι κάθε φορά δεν είναι ξεκάθαροι. Για παράδειγμα ένας καλλιτέχνης μπορεί να είναι και γκαλερίστας (εμπορευόμενος τα δικά του έργα ή και τρίτων) ή και επιμελητής εκθέσεων. Έτσι λοιπόν θέλοντας να σχηματοποιήσουμε την δραστηριότητα των διάφορων συντελεστών που κινούνται στον χώρο της τέχνης, θα λέγαμε ότι είναι: i. Μουσεία, με τους διευθυντές να δραστηριοποιούνται σε διάφορα επίπεδα και με τους επιμελητές των εκθέσεων (μόνιμοι ή εξωτερικοί συνεργάτες). ii. Συλλέκτες, ιδιώτες που για διάφορους λόγους (αισθητικούς, οικονομικούς, ιδεολογικούς) επενδύουν στην τέχνη και εταιρικοί συλλέκτες που επενδύουν στην τέχνη. iii. Καλλιτέχνες, είναι αυτοί που παράγουν(?) την τέχνη (μερικές φορές την εμπορεύονται κιόλας) και αυτοί που προβάλλονται περισσότερο. iv. Πάτρονας, είναι αυτός που χρηματοδοτεί τον καλλιτέχνη v. Γκαλερί, οργανώνουν, πωλούν και διαθέτουν συλλογή από έργα καλλιτεχνών που προωθούν. vi. Κριτικοί-Θεωρητικοί-Ιστορικοί, είναι αυτοί στην ουσία που μεταφράζουν, καταγράφουν ή ερμηνεύουν την τέχνη vii. ΜΜΕ-Περιοδικά Τέχνης-Διαδίκτυο, είναι το σύστημα διακίνησης των ιδεών και των κριτικών. 10 Πασχαλίδης Γ., Χαμπούρη-Ιωαννίδου Α. (2002), Οι Διαστάσεις των Πολιτιστικών Φαινομένων, τ. Α, Πάτρα ΕΑΠ, σελ

11 Όπως βλέπουμε λοιπόν υπάρχει ένας ολόκληρος «κόσμος» που ζει, κινείται και υπάρχει γύρω από την Τέχνη. Το ερώτημα που προκύπτει είναι ποιος εξυπηρετεί ποιόν; Αυτό το πολυδαίδαλο σύστημα έχει αναπτυχθεί σε τέτοιο βαθμό που πραγματικά δεν μπορούμε να ξεχωρίσουμε τελικά ποιος καθορίζει το τι είναι Τέχνη! Και όπως δήλωσε σε συνέντευξή του ο Dave Hickey (καθηγητής, έφορος μουσείων, τεχνοκριτικός και συγγραφέας) στον Οbserver το 2012, δηλώνοντας συγχρόνος ότι παρετείται, για τον «κόσμο της τέχνης» : «Ασχολούνται με κερδοσκοπικές συναλλαγές hedge funds και ρίχνουν τα ανεμομαζώματα των κερδών τους στην τέχνη. Δεν είναι σοβαρά πράγματα αυτά», «Οι εκδότες και οι κριτικοί τέχνης άνθρωποι σαν κι εμένα- έχουν γίνει μια τάξη αυλικών. Το μόνο που κάνουμε είναι να τριγυρίζουμε στο παλάτι και να συμβουλεύουμε πάμπλουτους ανθρώπους. Για μένα, αυτό δεν αξίζει τον κόπο». 11 Ο Γουίλ Γκόμπερτζ, ο οποίος πρόσφατα έγραψε το βιβλίο «What Are You Looking At? 150 Years of Modern Art» («Τι κοιτάζεις; 150 χρόνια μοντέρνας τέχνης»), συμμερίζεται την απογοήτευση του Χίκεϊ. «Σήμερα χρειαζόμαστε καλλιτέχνες που να δουλεύουν εκτός κατεστημένου και να αρχίσουν να βλέπουν τον κόσμο με διαφορετικό τρόπο να αμφισβητούν τους προϊδεασμούς αντί να τους ενισχύουν» portal.kathimerini.gr/4dcgi/4dcgi/_w_articles_kathextra_1_03/12/2012_ portal.kathimerini.gr/4dcgi/4dcgi/_w_articles_kathextra_1_03/12/2012_

12 3 ο Κεφάλαιο Keith Haring (12 χρόνια καριέρας) Ο Keith Haring γεννήθηκε στις 4 Μαΐου του 1958 στο Ρέντινγκ, Πενσυλβάνια και μεγάλωσε στο κοντινό Kutztown της Πενσυλβάνια. Σαν παιδί ο Haring ήταν γοητευμένος από την τέχνη των κινουμένων σχεδίων της Walt Disney και Charles Schultz(Snoopy) και τις εικόνες του Δρ.Seuss. Μετά την αποφοίτηση του από το λύκειο το 1976, ο Haring παρακολούθησε για λίγο την Ivy School of Professional Art στο Πίτσμπουργκ. Μετά από δύο εξάμηνα την εγκαταλείπει και συνεχίζει να εργάζεται και να μελετά μόνος του. Το 1978 το καλοκαίρι μετακομίζει στην Νέα Υόρκη και εγγράφετε στο School of Visual Arts. Εκτός του ότι είναι εντυπωσιασμένος από την καινοτομία και την ενέργεια από τους συγχρόνους του, ο Haring ήταν εμπνευσμένος από το έργο του Jean Dubuffet, Pierre Alechinsky, William Burroughs, Brion Gysin, Brion Gysin και το μανιφέστο του Robert Henri The Art Spirit, η οποία υποστήριξε την απόλυτη ανεξαρτησία του καλλιτέχνη. Ως φοιτητής στο SVA, o Haring πειραματίστηκε με τις τεχνικές, της performance, βίντεο, εγκαταστάσεις και κολλάζ, διατηρώντας πάντα μια ισχυρή δέσμευση για την κατάρτιση. Το 1980, ο Haring βρήκε ένα ιδιαίτερα αποτελεσματικό μέσο που του επέτρεψαν να επικοινωνήσει με το ευρύτερο κοινό που επιθυμείτε. Όταν παρατήρησε τα αχρησιμοποίητα διαφημιστικά πάνελ που καλύπτονταν με μαύρο ματ χαρτί σε ένα σταθμό του μετρό. Άρχισε να δημιουργεί σχέδια με άσπρη κιμωλία σε αυτά τα κενά φύλλα χαρτιού σε όλο το σύστημα του μετρό. Μεταξύ 1980 και 1985, ο Haring παρήγαγε εκατοντάδες αυτών των δημόσιων σχεδίων με γρήγορες ρυθμικές γραμμές, δημιουργώντας μερικές φορές σαράντα "σχέδια του μετρό" σε μία ημέρα. Αυτή η απρόσκοπτη ροή των εικόνων εξοικείωσαν τους μετακινούμενους στο μετρό της Νέας Υόρκης, οι οποίοι συχνά σταματούσαν για να συναντήσουν τον καλλιτέχνη, στην εργασία του. Το μετρό έγινε, όπως είπε ο Haring, ένα «εργαστήριο» για την εργασία τις ιδέες του και να πειραματίζεται με απλές γραμμές του. Στη Νέα Υόρκη, ο Haring θα βρεθεί σε μια ακμάζουσα εναλλακτική καλλιτεχνική κοινότητα, που αναπτυσσόταν έξω από το σύστημα γκαλερί και τα μουσεία, στους δρόμους στο κέντρο της πόλης, τις υπόγειες διαβάσεις και τους χώρους σε κλαμπ και πρώην αίθουσες χορού. Εκεί έγινε φίλος με τους συναδέλφους καλλιτέχνες Kenny Scharf και Jean - Michel Basquiat, καθώς και με μουσικούς, καλλιτέχνες performance και graffiti writers, που αποτελούσαν την έκρηξη της καλλιτεχνικής κοινότητας. O Haring παρασύρθηκε από την ενέργεια και το πνεύμα αυτής της σκηνής και άρχισε να οργανώνει και να συμμετέχει σε εκθέσεις και παραστάσεις στο γνωστό Club 57με τον Andy Warhol και σε άλλους εναλλακτικούς χώρους. 12

13 Τον Απρίλιο του 1986, ο Haring άνοιξε το Pop Shop, ένα κατάστημα λιανικής πώλησης στο Soho πουλούσε T -shirts, παιχνίδια, αφίσες, κουμπιά και μαγνήτες που φέρουν τις εικόνες του. Το κατάστημα είχε ως στόχο να επιτρέψει στους ανθρώπους μεγαλύτερη πρόσβαση στο έργο του, το οποίο ήταν πλέον άμεσα διαθέσιμο για τα προϊόντα με χαμηλό κόστος. Το κατάστημα έλαβε κριτική από πολλούς στον κόσμο της τέχνης, ωστόσο ο Haring θα παρέμενε δεσμευμένος στην επιθυμία, του να κάνει το έργο τέχνης του να είναι διαθέσιμα στο ευρύτερο κοινό, και έλαβε ισχυρή στήριξη για το έργο του από τους οπαδούς, τους φίλους, και τους συμβούλους όπως ο Andy Warhol. Κατά τη διάρκεια μιας σύντομης αλλά έντονης σταδιοδρομίας, που εκτάθηκε τη δεκαετία του 1980, το έργο του Haring εμφανίζεται σε πάνω από 100 ατομικές και ομαδικές εκθέσεις. Το 1986 μόνο, ήταν το αντικείμενο σε πάνω από 40 εφημερίδες και περιοδικά. Συνεργάστηκε με καλλιτέχνες και ερμηνευτές τόσο διαφορετικούς όπως η Madonna, Grace Jones, Bill T. Jones, William Burroughs, Timothy Leary, Jenny Holzer, Yoko Ono και ο Andy Warhol. Εκφράζοντας την καθολική έννοια της γέννησης, του θανάτου, την αγάπη, το σεξ και τον πόλεμο, με μια υπεροχή της γραμμής και την αμεσότητα του μηνύματος, ο Haring ήταν σε θέση να προσελκύσει ένα ευρύ κοινό και να εξασφαλίσει την προσβασιμότητα και την αντοχή των εικόνων του, η οποία έχει γίνει παγκοσμίως αναγνωρισμένη οπτική γλώσσα του 20ου αιώνα. Ο Keith Haring διαγνώστηκε με AIDS το Πέθανε από επιπλοκές που σχετίζονται με το AIDS, στην ηλικία των 31 ετών στις 16 Φεβρουαρίου Μερικές από τις δηλώσεις του για τον κόσμο της τέχνης βρίσκονται στο επίσημο site του ιδρύματος Keith Haring και παρατίθενται παρακάτω: «Η δουλειά μου είχε αρχίσει να γίνεται πιο ακριβή και πιο δημοφιλής στην αγορά έργων τέχνης. Οι τιμές αυτές σήμαινε ότι μόνο οι άνθρωποι που μπορούσαν να αντέξουν οικονομικά μεγάλες τιμές, θα μπορούσαν να έχουν πρόσβαση στα έργα τέχνης. Το Pop Shop καθιστά τα έργα μου προσιτά σε όλους.» 14 «Είναι τρομακτικό το πόση δύναμη έχουν οι κριτικοί και οι επιμελητές. Άνθρωποι σαν κι αυτούς μπορούν να σε διαγράψουν από την ιστορία» 15 «Νομίζω ότι κατά κάποιο τρόπο μερικοί [κριτικοί] αισθάνονται προσβεβλημένοι γιατί δεν τους χρειάζομαι. Ακόμη και [με] τα σχέδια του μετρό δεν είχα περάσει μέσα από τα κατάλληλα κανάλια και πέτυχα να πάω απευθείας στο κοινό και να βρω τους δικούς μου θεατές τους παρέκαμψα και βρήκα το δικό μου κοινό χωρίς αυτούς. Δεν είχαν την ευκαιρία 13 Όλες οι βιογραφικές πληροφορίες είναι μετάφραση από την επίσημη ιστοσελίδα του The Keith Haring Foundation,(

14 να πιστωθούν αυτό που έκανα. Νομίζουν ότι έχουν τον ρόλο του να βρουν τον καλλιτέχνη και μετά να διδάξουν το κοινό κατά κάποιο τρόπο πάτησα μερικούς κάλλους» 16 «Τα πράγματα που πάντα μου έδιναν την δύναμη και την σιγουριά ώστε να μην ανησυχώ [για αρνητικές κριτικές] είναι, πρώτα απ όλα, η υποστήριξη από άλλους καλλιτέχνες, καλλιτέχνες που βρίσκονται ψηλότερα απ εμένα και τους σέβομαι περισσότερο απ αυτούς τους κριτικούς ή επιμελητές και δεύτερο, πράγματα που προέρχονται από πραγματικούς ανθρώπους, ανθρώπους που δεν έχουν κανένα καλλιτεχνικό υπόβαθρο, που δεν αποτελούν μέρος της ελιτίστικης δημιουργίας ή της πνευματικής κοινότητας, αλλά που ανταποκρίνονται με απόλυτη ειλικρίνεια από τα βάθη της καρδιά ή της ψυχής τους» 17 Η άποψη που είχε λοιπόν για τον κόσμο της τέχνης αλλά και για την Τέχνη, φαίνεται [εν μέρει] από τις παραπάνω δηλώσεις και μας βοηθούν να καταλάβουμε πως και γιατί λειτουργούσε με τον τρόπο που λειτουργούσε κατά την διαδικασία της πραγματοποίησης των έργων του, αλλά και σε όλη του την σύντομη ζωή

15 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. E.H.Gombrich (1989), La storia dell arte raccontata, Torino, Giulio Einaudi editori, σελ Πασχαλίδης Γ., Χαμπούρη-Ιωαννίδου Α. (2002), Οι Διαστάσεις των Πολιτιστικών Φαινομένων, τ. Α, Πάτρα ΕΑΠ, σελ Πασχαλίδης Γ., Χαμπούρη-Ιωαννίδου Α. (2002), Οι Διαστάσεις των Πολιτιστικών Φαινομένων, τ. Α, Πάτρα ΕΑΠ, σελ Χρύσανθος Χρήστου (1988), Εισαγωγή στην Τέχνη, Αθήνα, ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΠΡΟΣ ΔΙΑΔΟΣΙΝ ΩΦΕΛΙΜΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ, σελ Χρύσανθος Χρήστου (1988), Εισαγωγή στην Τέχνη, Αθήνα, ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΠΡΟΣ ΔΙΑΔΟΣΙΝ ΩΦΕΛΙΜΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ, σελ Χρύσανθος Χρήστου (1988), Εισαγωγή στην Τέχνη, Αθήνα, ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΠΡΟΣ ΔΙΑΔΟΣΙΝ ΩΦΕΛΙΜΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ, σελ Χρύσανθος Χρήστου (1988), Εισαγωγή στην Τέχνη, Αθήνα, ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΠΡΟΣ ΔΙΑΔΟΣΙΝ ΩΦΕΛΙΜΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ, σελ Χρύσανθος Χρήστου (1988), Εισαγωγή στην Τέχνη, Αθήνα, ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΠΡΟΣ ΔΙΑΔΟΣΙΝ ΩΦΕΛΙΜΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ, σελ Χρύσανθος Χρήστου (1988), Εισαγωγή στην Τέχνη, Αθήνα, ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΠΡΟΣ ΔΙΑΔΟΣΙΝ ΩΦΕΛΙΜΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ, σελ portal.kathimerini.gr/4dcgi/4dcgi/_w_articles_kathextra_1_03/12/2012_