«Δυσλειτουργικές Σκέψεις Σταδιοδρομίας, Γενικευμένη Αυτοαποτελεσματικότητα και Ανθεκτικότητα σε φοιτητικό πληθυσμό Κολεγίου»

Transcript

1 ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ - ΨΥΧΟΛΟΓΊΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ & ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ» «Δυσλειτουργικές Σκέψεις Σταδιοδρομίας, Γενικευμένη Αυτοαποτελεσματικότητα και Ανθεκτικότητα σε φοιτητικό πληθυσμό Κολεγίου» ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Δημητρίου Λουκία (Α.Μ ) ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ Αλέξανδρος - Σταμάτιος Αντωνίου, Επίκουρος Καθηγητής Φιλοσοφικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών, ΕΚΠΑ ΑΘΗΝΑ 2018

2 Η συγγραφέας βεβαιώνει ότι το περιεχόμενο του παρόντος έργου είναι αποτέλεσμα προσωπικής εργασίας και έχει γίνει η κατάλληλη αναφορά στην εργασία τρίτων, όπου κάτι τέτοιο ήταν απαραίτητο, σύμφωνα με τους κανόνες της ακαδημαϊκής δεοντολογίας. Απαγορεύεται η αντιγραφή, αποθήκευση και διανομή της παρούσας εργασίας, εξ ολοκλήρου ή τμήματος αυτής, για εμπορικό σκοπό. Επιτρέπεται η ανατύπωση, αποθήκευση και διανομή για σκοπό μη κερδοσκοπικό, εκπαιδευτικής ή ερευνητικής φύσης, υπό την προϋπόθεση να αναφέρεται η πηγή προέλευσης και να διατηρείται το παρόν μήνυμα. Ερωτήματα που αφορούν τη χρήση της εργασίας για κερδοσκοπικό σκοπό πρέπει να απευθύνονται προς την συγγραφέα. Οι απόψεις και τα συμπεράσματα, που περιέχονται σε αυτό το έγγραφο, εκφράζουν την συγγραφέα και δεν πρέπει να ερμηνευθεί ότι αντιπροσωπεύουν τις επίσημες θέσεις του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. 2

3 Φύλλο Εξέτασης Η παρούσα Διπλωματική Εργασία εκπονήθηκε στο πλαίσιο του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών «Συμβουλευτική και Επαγγελματικός Προσανατολισμός» του Τμήματος Φιλοσοφίας - Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. ΤΡΙΜΕΛΗΣ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ Αλέξανδρος - Σταμάτιος Αντωνίου, Επίκουρος Καθηγητής, Φιλοσοφικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών, ΕΚΠΑ ΜΕΛΗ o Φιλία Ίσαρη, Επίκουρη Καθηγήτρια Συμβουλευτικής Ψυχολογίας, ΕΚΠΑ o Αικατερίνη Αργυροπούλου, Επίκουρη Καθηγήτρια Επαγγελματικής Συμβουλευτικής, ΕΚΠΑ Βαθμολογία: Άριστα Αθήνα, Πέμπτη, 1 η Φεβρουαρίου

4 Ευχαριστίες Η διπλωματική αυτή εργασία εκπονήθηκε στο πλαίσιο του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών «Συμβουλευτική και Επαγγελματικός Προσανατολισμός» του τμήματος Φ.Π.Ψ. του Εθνικού & Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Ευχαριστώ θερμά τα αξιότιμα μέλη της τριμελούς επιτροπής για την εποικοδομητική ανατροφοδότηση κατά την εξέταση και για τη θετική αξιολόγηση της διπλωματικής εργασίας. Στους συμφοιτητές μου, σε κάθε έναν ξεχωριστά, για την εποικοδομητική συνεργασία, τη θετική διάθεση και το συναισθηματικό μοίρασμα καθ όλη τη διάρκεια των σπουδών μας. Ευχαριστώ θερμά τη συμφοιτήτριά μου, Χρυσάνθη Γεωργαντά, για τις πολύτιμες συμβουλές της ως προς τη στατιστική επεξεργασία των ερευνητικών δεδομένων αυτής της έρευνας. Ευχαριστώ την καλή φίλη και συμφοιτήτρια, Μαρία Διβάρη, για την ενθάρρυνση που μου παρείχε, όταν αρχικά αναζητούσα ένα εσωτερικό κίνητρο δράσης. Ιδιαίτερες ευχαριστίες σε όλους τους προπτυχιακούς φοιτητές του ιδιωτικού Κολεγίου, που δέχθηκαν να συμμετέχουν στην έρευνά μου συμπληρώνοντας τα σχετικά ερωτηματολόγια με περισσή διάθεση και στους καθηγητές τους που υπήρξαν οι ενεργοί διαμεσολαβητές. Eυχαριστώ τη συνάδελφο και μεταδιδάκτορα Γνωστικής Ψυχολογίας, Μαρία Κουλιανού, για τις εποικοδομητικές επισημάνσεις της και τις προτάσεις για νέες έρευνες. Ευχαριστώ θερμά όλους τους καθηγητές και διδάσκοντες στο Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών, που μας μεταλαμπάδευσαν τις αξίες του λειτουργήματος της Επαγγελματικής Συμβουλευτικής, ο καθένας με τον δικό του επιστημονικό και συνάμα ανθρώπινο τρόπο. Με εκτίμηση σε όλους αυτούς τους ανθρώπους, Λουκία Δημητρίου Π.Μ.Σ Συμβουλευτική & Επαγγελματικός Προσανατολισμός, Φιλοσοφική Σχολή, τμήμα Φ.Π.Ψ., Εθνικό & Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών 4

5 «Μόνο ένα πράγμα κάνει τ όνειρα αδύνατο να πραγματοποιηθούν. Ο φόβος». Paulo Coelho H εργασία αυτή είναι αφιερωμένη σε όλους εκείνους που δεν σταματούν να πιστεύουν στη δύναμη της αλλαγής και στη δυνατότητα για εαυτοπραγμάτωση. Αφιερώνεται στους γονείς μου που με γέννησαν και με ανάθρεψαν με ήθος. 5

6 Περίληψη Η παρούσα εργασία στρέφει το ενδιαφέρον της στη διερεύνηση του επιπέδου δυσλειτουργικών σκέψεων σταδιοδρομίας, ανθεκτικότητας και γενικευμένης αυτοαποτελεσματικότητας, της σχέσης μεταξύ δυσλειτουργικών σκέψεων σταδιοδρομίας, γενικευμένης αυτοαποτελεσματικότητας και ανθεκτικότητας λαμβάνοντας υπόψη δημογραφικά και ατομικά στοιχεία των φοιτητών ιδιωτικού Κολεγίου. Η βιβλιογραφική ανασκόπηση των παραπάνω παραγόντων καταδεικνύει συσχέτιση αυτών με προβλήματα που σχετίζονται με τη λήψη απόφασης για θέματα σταδιοδρομίας καθώς επίσης με ψυχολογικούς παράγοντες σχετιζόμενους με αυτή, όπως είναι η ετοιμότητα για λήψη απόφασης και το επίπεδο στρες απέναντι στις προκλήσεις της σταδιοδρομίας του ατόμου (Willner, Gati & Guan, 2015). Με τον όρο «Σταδιοδρομία» δηλώνεται η εξελικτική πορεία που περιέχει το σύνολο των ενασχολήσεων του ατόμου στην επαγγελματική επιστημονική του ζωή, είτε αμειβόμενων είτε μη αμειβόμενων (Δημητρόπουλος, 2004). Στην παρούσα εργασία επιχειρήθηκε να γίνει διερεύνηση των Δυσλειτουργικών Σκέψεων Σταδιοδρομίας, έλεγχος του βαθμού Γενικευμένης Αυτοαποτελεσματικότητας και Ανθεκτικότητας σε φοιτητές των δυο τελευταίων ετών φοίτησης σε ιδιωτικό Κολέγιο (Ν=200) διερευνώντας παράλληλα τις πιθανές συσχετίσεις των τριών αυτών παραγόντων μεταξύ τους και με τα δημογραφικά τους στοιχεία. Για τη συλλογή των δεδομένων της έρευνας χορηγήθηκε μια συστοιχία ψυχομετρικών μέσων (ερωτηματολόγια). Για τη διερεύνηση των δυσλειτουργικών σκέψεων σταδιοδρομίας χρησιμοποιήθηκε το Ερωτηματολόγιο Σκέψεων Σταδιοδρομίας (Career Thoughts Inventory, Sampson, Peterson, Lenz & Saunders, 1996, μτφσ Σιδηροπούλου Δημακάκου & Παπαδάκου, 2005, στο Σιδηροπούλου Δημακάκου, 2010, σελ ), το οποίο είναι ένα σταθμισμένο εργαλείο ερωτηματολόγιο βαθμολόγησης τύπου κλίμακας Likert, που καταγράφει και προσδιορίζει τη φύση των δυσλειτουργικών πεποιθήσεων αναφορικά με την επαγγελματική σταδιοδρομία. Για τη μέτρηση της αυτοαποτελεσματικότητας, χρησιμοποιήθηκε η Κλίμακα Γενικευμένης Αυτοαποτελεσματικότητας (Generalized self- efficacy Scale GSE), στην μεταφρασμένη εκδοχή της αναθεωρημένης έκδοσης από την πρωτότυπη (Schwarzer, 1993; Glynou, Schwarzer & Jerusalem, 1994). Για τη μέτρηση της ανθεκτικότητας χρησιμοποιήθηκε η Κλίμακα Ανθεκτικότητας (Dispositional Resilience Scale D.R.S.-30 item version), η οποία βασίστηκε στην έρευνα της Kobasa (1979) και στη συνέχεια αναθεωρήθηκε από τον Βartone (1991). Η κλίμακα μεταφράστηκε στα ελληνικά από τους Σιδηροπούλου Δημακάκου & συνεργάτες. Για τη συλλογή των δημογραφικών και λοιπών ατομικών 6

7 στοιχείων των φοιτητών δόθηκε ένα αυτοσχέδιο ερωτηματολόγιο ατομικών δημογραφικών στοιχείων. Τα αποτελέσματα της έρευνας επιβεβαιώνουν αρκετές από τις ερευνητικές μας υποθέσεις ενώ άλλα, παρότι δεν κατάφεραν να επαληθεύσουν αρχικές μας προβλέψεις, δίνουν απαντήσεις στα ερευνητικά μας ερωτήματα. Σύμφωνα με τα ευρήματα, οι δυσλειτουργικές σκέψεις σταδιοδρομίας των φοιτητών/φοιτητριών του δείγματος της έρευνας βρίσκονται γενικά σε χαμηλά επίπεδα ενώ η επαγγελματική ανθεκτικότητα και η γενικευμένη αυτοαποτελεσματικότητα βρίσκονται σε άνω του μετρίου επίπεδο. Eπιπλέον, υπάρχει θετική συσχέτιση μεταξύ των τριών παραγόντων του Ερωτηματολογίου Δυσλειτουργικών Σκέψεων Σταδιοδρομίας, Έλλειψη αποφασιστικότητας και αυτοεκτίμησης, Σύγχυση στη λήψη απόφασης και Δυσκολία δέσμευσης, εύρημα που ενισχύει ακόμα περισσότερο το βαθμό αξιοπιστίας και εγκυρότητας του Eρωτηματολογίου CTI. Eπιπρόσθετα, διαπιστώθηκε αρνητική συσχέτιση ανάμεσα στον παράγοντα «Δυσλειτουργικές Σκέψεις Σταδιοδρομίας» (και για τις τρεις διαστάσεις της κλίμακας) και του παράγοντα «Γενικευμένη Αυτοαποτελεσματικότητα» και «Ανθεκτικότητα» ενώ οι δυο τελευταίοι παράγοντες φάνηκε να συσχετίζονται θετικά. Αναφορικά με την ηλικία των φοιτητών/φοιτητριών διαπιστώνεται θετική συσχέτιση με τη Κλίμακα της Ανθεκτικότητας μόνο για τη διάστασης της Ανθεκτικότητας, Δέσμευση. Αντιστοίχως, διαπιστώνεται μέτρια θετική συσχέτιση μεταξύ της ηλικίας των φοιτητών/φοιτητριών με τη Γενικευμένη Αυτοαποτελεσματικότητα. Μεταξύ δυσλειτουργικών σκέψεων σταδιοδρομίας και της ακαδημαϊκής επίδοσης των φοιτητών του δείγματος διαπιστώνεται αρνητική υψηλή συσχέτιση για τον παράγοντα «Έλλειψη αποφασιστικότητας και αυτοεκτίμησης» καθώς επίσης αρνητική συσχέτιση σε μέτριο βαθμό με τον παράγοντα του CTI, Δυσκολία δέσμευσης. Μεταξύ των διαστάσεων της Ανθεκτικότητας, Δέσμευση και Έλεγχος, με την ακαδημαϊκή επίδοση διαπιστώνεται θετική συσχέτιση. Μεταξύ της Γενικευμένης Αυτοαποτελεσματικότητας και της ακαδημαϊκής επίδοσης διαπιστώνεται υψηλή θετική συσχέτιση. Μεταξύ των δημογραφικών στοιχείων, ηλικία και ακαδημαϊκή επίδοση, διαπιστώνεται υψηλή θετική συσχέτιση για το σύνολο του δείγματος της έρευνας. Επιπλέον, διαφάνηκε ότι οι φοιτητές, που δεν διαθέτουν κάποιας μορφής εργασιακή εμπειρία διατηρούν κάποιες δυσλειτουργικές σκέψεις σταδιοδρομίας και συγκεκριμένα έχουν σύγχυση στη λήψη αποφάσεων, δηλαδή έχουν αδυναμία να θέσουν σε εφαρμογή ή να διατηρήσουν τη διαδικασία λήψης αποφάσεων εξαιτίας της αδυναμίας τους να κατανοήσουν τη διαδικασία και τα στάδια της. Διαπιστώθηκε επίσης ότι οι φοιτητές/φοιτήτριες με εργασιακή εμπειρία σημειώνουν καλές επιδόσεις στη διάσταση της Ανθεκτικότητας, Έλεγχος. Ακόμα, διαπιστώθηκε ότι οι δυσλειτουργικές σκέψεις των φοιτητών/φοιτητριών, η ανθεκτικότητα και η γενικευμένη αυτοαποτελεσματικότητα σχετίζονται με το κατά πόσο οι φοιτητές αξιολογούν ως επαρκείς ή ανεπαρκείς τις γνώσεις που απέκτησαν στο 7

8 Τμήμα φοίτησης. Η πλειοψηφία του δείγματος αναφέρει ότι δεν έχει λάβει υποστήριξη από υπηρεσίες Συμβουλευτικής και Επαγγελματικού Προσανατολισμού όμως οι περισσότεροι φοιτητές δηλώνουν ότι οι σπουδές ταιριάζουν με τα ενδιαφέροντά τους. H παρούσα έρευνα είναι η πρώτη μελέτη στη χώρα μας αλλά και διεθνώς που επιδιώκει να διερευνήσει συνδυαστικά και τους τρεις Παράγοντες σε φοιτητικό πληθυσμό. Tα αποτελέσματα της έρευνας αναφορικά με τις δυσλειτουργικές σκέψεις σταδιοδρομίας, την ανθεκτικότητα και τη γενικευμένη αυτοαποτελεσματικότητα σε σχέση με ατομικά και δημογραφικά στοιχεία φοιτητών μπορούν ν αξιοποιηθούν στην πράξη για το σχεδιασμό και την υλοποίηση κατάλληλων προγραμμάτων Συμβουλευτικής Σταδιοδρομίας στη χώρα μας σε ατομικό ή ομαδικό πλαίσιο ακολουθώντας καλές πρακτικές, που υλοποιούνται διεθνώς τα τελευταία χρόνια (Osborn, Howard & Leierer,2007; Bullock-Yowell et al, 2014). Σκοπός αυτών των παρεμβάσεων με επίκεντρο τους φοιτητικούς πληθυσμούς είναι η ανάπτυξη εκείνης της όψης της προσωπικότητας που σχετίζεται με τη σταδιοδρομία, η καλλιέργεια δεξιοτήτων λήψης επαγγελματικής απόφασης, η ενίσχυση της αυτοεκτίμησης και η ανάπτυξη της ανθεκτικότητας και της γενικευμένης αυτοαποτελεσματικότητας, ώστε τα άτομα να καταστούν έτοιμα να αντιμετωπίσουν προκλήσεις, που σχετίζονται με τη σταδιοδρομία. Λέξεις κλειδιά: δυσλειτουργικές σκέψεις σταδιοδρομίας, αυτοαποτελεσματικότητα, ανθεκτικότητα, φοιτητές Κολεγίου, προγράμματα παρέμβασης Abstract The present study aims to examine the level of dysfunctional career thoughts in college students, hardiness and generalized self-efficacy, the relationship between dysfunctional career thoughts, generalized self-efficacy and hardiness, taking into account demographic and individual variables. The literature review demonstrates correlation of these factors with decision-making problems as well as psychological factors related to decision-making process concerning career (Willner, Gati & Guan, 2015). The sample of the study composed of 200 second-year-students and final-year students of a private College in Athens, in Greece (N=200). For the data collection we used the Career Thoughts Inventory (Sampson, Peterson, Lenz & Saundrers, 1996, translated by Sidiropoulou-Dimakakou & Papadakou, 2005), the Generalized self-efficacy Scale- GSE (Schwarzer, 1993; Glynou, Schwarzer & Jerusalem, 1994) and the Dispositional Resilience Scale -D.R.S.-30 item (Bartone, 1991). The present study is the first one in Greece and internationally which aims to investigate combined the three major Factors in student population.the results revealed statistical correlation between these three factors 8

9 and between demographic and individual variables such as the age, the academic performance, working experience and beliefs regarding the knowledge efficiency obtained by studies. The majority of the sample hasn t received support from Counseling and Vocational Guidance but most students state that their studies match their interests.the results of the study can be used in practice to design and implement appropriate Career Counseling programs in our country, in an individual or group context following good implementations worldwide (Osborn, Howard & Leierer, 2007; Bullock- Yowell et al., 2014). The purpose of these interventions focusing on student populations is to develop career-related personality aspect, develop professional decision-making skills, enhance self-esteem and develop hardiness and generalized self-efficacy of young people so as to be able to face career challenges. Keywords: dysfunctional career thoughts, hardiness, generalized self-efficacy, college students, Career Counselling interventions 9

10 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ.σελ.12 ΜΕΡΟΣ 1 ο ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ο Κεφ. 1.1 Επαγγελματική Συμβουλευτική: περιεχόμενο και βασικές αρχές..σελ. 14 Κεφ. 1.2 Ομάδες ωφελούμενων από την Επαγγελματική Συμβουλευτική..σελ.16 Κεφ.1.3 H Μεταλυκειακή Εκπαίδευση στην Ελλάδα σελ.17 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ο Κεφ.2.1 Δυσλειτουργικές Σκέψεις Σταδιοδρομίας σελ.19 Κεφ. 2.2 Θεωρητικό Υπόβαθρο των Δυσλειτουργικών Σκέψεων Σταδιοδρομίας σελ. 20 Κεφ.2.3 Θεωρία Γνωστικής Επεξεργασίας Πληροφοριών σελ.22 Κεφ. 2.4 Μέτρηση των Δυσλειτουργικών Σκέψεων Σταδιοδρομίας.σελ.23 Κεφ.2.5 Παράγοντες συνδεόμενοι με τις Δυσλειτουργικές Σκέψεις Σταδιοδρομίας..σελ.25 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ο Kεφ. 3.1 Η θεώρηση του ατόμου και η έννοια της Αυτοαποτελεσματικότητας..σελ.30 Κεφ 3.2 Δυσλειτουργικές Προσδοκίες και εαυτοαντιλήψεις..σελ.33 Κεφ. 3.3 Πηγές ανάπτυξης της Αυτοαποτελεσματικότητας.σελ.34 Κεφ. 3.4 Η μέτρηση της γενικευμένης Αυτοαποτελεσματικότητας σελ.35 Κεφ.3.5 Παράγοντες που συνδέονται με την έννοια της Αυτοαποτελεσματικότητας.σελ.36 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Ο 10

11 Κεφ. 4.1 Η έννοια της Ανθεκτικότητας (Hardiness).σελ.44 Κεφ. 4.2 Η έννοια της Ψυχικής Ανθεκτικότητας (Resilience)..σελ.45 Κεφ. 4.3 Οι διαστάσεις της Ψυχικής Ανθεκτικότητας..σελ. 47 Κεφ. 4.4 Η ανάπτυξη της Ανθεκτικότητας (Hardiness, Resilience).σελ. 48 Κεφ.4.5 Η Επαγγελματική Ανθεκτικότητα (Career Hardiness) σελ. 50 Κεφ. 4.6 Η μέτρηση της Ανθεκτικότητας σελ. 50 Κεφ. 4.7 Παράγοντες που σχετίζονται με την Ανθεκτικότητα στο φοιτητικό και ενήλικο πληθυσμό σελ52 ΜΕΡΟΣ 2 ο - ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ο Κεφ. 5.1 Σκοπός και στόχοι της έρευνας σελ.61 Κεφ. 5.2 Δείγμα..σελ.64 Κεφ. 5.3 Μέσα συλλογής δεδομένων.σελ.71 Κεφ. 5.4 Διαδικασία συλλογής δεδομένων σελ. 76 Κεφ. 5.5 Ευρήματα σελ.77 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 Ο Κεφ. 6.1 Ερμηνεία Ευρημάτων Συζήτηση.σελ.97 Κεφ. 6.2 Περιορισμοί της έρευνας - Προτάσεις για μελλοντική έρευνα..σελ.107 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ σελ. 109 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ I.σελ. 119 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ II σελ

12 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οι σκέψεις ενός ανθρώπου, θετικές ή αρνητικές, επηρεάζουν τις αντιλήψεις του για διάφορες όψεις της προσωπικότητάς του και τη συμπεριφορά του ενώ αποτελούν σημαντικό παράγοντα στη διαδικασία λήψης αποφάσεων ζωής (Beck, 1991; Ellis, 1989). Οι αρνητικές σκέψεις για έναν τομέα της ζωής, όπως είναι η σταδιοδρομία, αποβαίνουν δυσλειτουργικές με την έννοια ότι αυτές είναι συχνά ικανές να παρεμποδίσουν το άτομο να ξεδιπλώσει το δυναμικό του ενώ συντελούν στη διαμόρφωση αρνητικής εικόνας για θέματα που σχετίζονται με την επαγγελματική ανάπτυξη και τη σταδιοδρομία (Chang, 2007). Ιδιαίτερα στους νέους ανθρώπους, όπως είναι οι μαθητές/μαθήτριες, οι απόφοιτοι της τυπικής εκπαίδευσης και οι φοιτητές/ φοιτήτριες, έχουν καταγραφεί δυσλειτουργικές σκέψεις σχετιζόμενες με τις σπουδές και το επάγγελμα, οι οποίες, συνδυαστικά με τα ατομικά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του ατόμων και τις συνθήκες ζωής τους, αυξάνουν το επίπεδο στρες μειώνοντας την αυτοπεποίθηση και την αίσθηση αυτοαξίας δημιουργώντας μια κατάσταση αναβλητικότητας, στην οποία επέρχεται το άτομο με αποτέλεσμα να αποφεύγει να αντιμετωπίσει προκλήσεις σχετιζόμενες με τις σπουδές και τη σταδιοδρομία (Willner, Gati & Guan, 2015). Η έννοια της Αυτοαποτελεσματικότητας (self-efficacy), η οποία εισήχθη για πρώτη φορά από τον Bandura, δηλώνει το σύνολο των υποκειμενικών κρίσεων του ατόμου αναφορικά με την ικανότητά του να επιτύχει σε διάφορους σημαντικούς για το άτομο τομείς της ζωής του (Bandura, 1994). Τέτοιοι τομείς μπορεί να σχετίζονται με το σχολείο, τη φοίτηση σε κάποια σχολή, την εύρεση εργασίας, την εργασιακή επίδοση, τις διαπροσωπικές σχέσεις, τη διαχείριση του χρόνου, την εκτέλεση ενός έργου κ.α. Η αυτοαποτελεσματικότητα ως έννοια έχει μελετηθεί αρκετά κι έχει συνδεθεί με πολλούς παράγοντες, όπως εκείνοι που ενδεικτικά αναφέρθηκαν (Henderson, 2009; Sidiropoulou Dimakakou, Mylonas, Argyropoulou & Tampouri, 2012; Bullock-Yowell, Leavell, McConnell, Rushing, Andrews, Campbell & Osborne, 2014). Η έννοια της Ανθεκτικότητας (hardiness), την οποία πραγματεύεται η παρούσα εργασία, συνδέεται στενά με την έννοια της Αυτοαποτελεσματικότητας η οποία αφορά τον τρόπο που αντιλαμβάνεται το άτομο τη δυναμική του, τις ικανότητες και τις δεξιότητές του σε διαφόρους τομείς της ζωής. H Aνθεκτικότητα (hardiness) αποτελεί στοιχείο της προσωπικότητας που όταν είναι επαρκώς ανεπτυγμένο, τότε το άτομο θεωρείται ότι μπορεί να διαχειρίζεται και να ελέγχει διάφορους στρεσσογόνους παράγοντες της ζωής του με επιτυχία (Khoshaba & Maddi, 2004; Hasela, Abdolhoseini & Ganji, 2011). 12

13 Λαμβάνοντας υπόψη το ενδιαφέρον που επικρατεί για τις προαναφερθείσες έννοιες και τη σημαντικότητά τους σε διάφορους τομείς της ζωής του ανθρώπου, επιλέχθηκε να μελετηθεί η συσχέτιση αυτών με έναν πληθυσμό, όπως είναι ο φοιτητικός, ο οποίος βρίσκεται πάντα στο επίκεντρο του επιστημονικού ενδιαφέροντος. Κίνητρο για την επιλογή του συγκεκριμένου ερευνητικού πληθυσμού αποτέλεσε η επαγγελματική συνεργασία της ερευνήτριας με τον συγκεκριμένο εκπαιδευτικό οργανισμό. Η παρούσα εργασία διαρθρώνεται σε δυο κύρια μέρη: το πρώτο και το δεύτερο μέρος. Το πρώτο μέρος αποτελεί το θεωρητικό υπόβαθρο της εργασίας και χωρίζεται σε τέσσερα κεφάλαια. Στο πρώτο κεφάλαιο γίνεται μια σύντομή αναφορά στην έννοια, το σκοπό και το περιεχόμενο της Επαγγελματικής Συμβουλευτικής στις λειτουργίες της και τους φορείς της μιας και στο πλαίσιο αυτής συντάσσεται η συγκεκριμένη εργασία. Στη συνέχεια, περιγράφουμε συνοπτικά το θεσμό της μεταλυκειακής εκπαίδευσης όπως είναι τα Κολέγια και κάποια ενδεικτικά- παρεχόμενα προγράμματα σπουδών που παρέχονται στη χώρα μας. Στο δεύτερο κεφάλαιο γίνεται αναφορά στην έννοια των δυσλειτουργικών σκέψεων σταδιοδρομίας, στη θεωρητική τους βάση και στη σύνδεση αυτής της έννοιας με διάφορους παράγοντες Στο τρίτο κεφάλαιο αναλύεται η έννοια της γενικευμένης αυτοαποτελεσματικότητας και περιγράφονται οι πηγές που τη διαμορφώνουν καθώς επίσης η διαδικασία ανάπτυξής της. Επίσης, γίνεται αναφορά σε ερευνητικά δεδομένα αναφορικά με τους παράγοντες με τους οποίους συνδέεται η υπό μελέτη έννοιά μας. Στο τέταρτο κεφάλαιο αναλύεται η έννοια της ανθεκτικότητας, διακρίνοντάς την από την έννοια της ψυχικής ανθεκτικότητας. Επίσης, γίνεται αναφορά στις επιδράσεις της ανθεκτικότητας στη συμπεριφορά του ατόμου παρουσιάζονται ερευνητικά δεδομένα που τη συνδέουν με άλλους παράγοντες. Το δεύτερο μέρος της εργασίας αποτελεί το ερευνητικό μέρος, στο οποίο περιγράφεται με κάθε λεπτομέρεια η μεθοδολογία της εμπειρικής έρευνας και παρουσιάζονται τ αποτελέσματα των στατιστικών αναλύσεων. Στη συνέχεια, γίνεται η συζήτηση των αποτελεσμάτων, δίδονται οι περιορισμοί της έρευνάς μας και οι προτάσεις για μελλοντικές έρευνες. 13

14 ΜΕΡΟΣ 1 ο ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ο Κεφ. 1.1 Επαγγελματική Συμβουλευτική: περιεχόμενο και βασικές αρχές Ο όρος Επαγγελματική Συμβουλευτική χρησιμοποιείται για να δηλωθούν οι συμβουλευτικές υπηρεσίες που παρέχονται από εξειδικευμένους Επαγγελματικούς Συμβούλους προς άτομα και ομάδες με σκοπό την ανάπτυξη εκείνης της όψης της προσωπικότητας που συνδέεται με τις σπουδές, την απασχόληση και τη σταδιοδρομία (Δημητρόπουλος, 2004 Σιδηροπούλου - Δημακάκου, 2010). Ο γενικός σκοπός του θεσμού της Επαγγελματικής Συμβουλευτικής είναι να βοηθήσει το άτομο στην προσπάθειά του για εαυτοαντίληψη, εαυτοπραγμάτωση και επιτυχή προσαρμογή καλλιεργώντας όλες εκείνες τις δεξιότητες που είναι απαραίτητες για την επιλογή επαγγέλματος, τη διαχείριση της καριέρας και την ανάπτυξη της απασχολησιμότητας. Με τον όρο απασχολησιμότητα εννοείται το σύνολο των ικανοτήτων και δεξιοτήτων που έχει αναπτύξει ένα άτομο και το επίπεδο ετοιμότητάς του να διαχειριστεί ζητήματα της σταδιοδρομίας του όπως είναι η επαγγελματική κατάρτιση, η διαχείριση χρόνου και διαπροσωπικών σχέσεων, η ικανότητα για αυτοπαρουσίαση σε συνέντευξη εργασίας, η αναζήτηση, εύρεση και διατήρηση της εργασίας, η αξιοποίηση των τεχνολογιών της πληροφορίας στην αναζήτηση πληροφοριών σχετιζόμενων με επαγγελματικά - επιστημονικά θέματα κ.α. (Asonitou, 2015). Στο περιεχόμενο της Επαγγελματικής Συμβουλευτικής περιλαμβάνονται συγκεκριμένες διαστάσεις όπως είναι ο Επαγγελματικός Προσανατολισμός, η Συμβουλευτική φοιτητών και η Συμβουλευτική καριέρας. Η Επαγγελματική Συμβουλευτική περιλαμβάνει συγκεκριμένες λειτουργίες όπως είναι η ανάπτυξη της εαυτογνωσίας και της εαυτοαντίληψης και η επαγγελματική αξιολόγηση μέσω κατάλληλων ψυχομετρικών εργαλείων όπως ερωτηματολόγια ενδιαφερόντων, αξιών, λήψης απόφασης, πεποιθήσεων και τεστ προσωπικότητας (Σιδηροπούλου - Δημακάκου, 2010). Επίσης, στις λειτουργίες περιλαμβάνονται η πληροφόρηση για θέματα σπουδών κι επαγγελμάτων, η καλλιέργεια 14

15 δεξιοτήτων λήψης αποφάσεων, η απόκτηση δεξιοτήτων (πχ διαχείρισης χρόνου, διαχείρισης έργου, διαπροσωπικών δεξιοτήτων, επίλυσης συγκρούσεων, αυτοπαρουσίασης), το Mentoring και η προπονητική ζωής, η μετάβαση από το ένα αναπτυξιακό στάδιο στο επόμενο (πχ από το σχολείο, στο πανεπιστήμιο και στην αγορά εργασίας), η τοποθέτηση και η παρακολούθηση του συμβουλευομένου και η παραπομπή σε άλλες υπηρεσίες, όταν κρίνεται αναγκαίο. Κάθε λειτουργία αποτελείται από διάφορες δραστηριότητες, ενέργειες και ασκήσεις, τις οποίες εφαρμόζει ο Σύμβουλος στην πράξη κατά περίπτωση και ανάλογα με τις ανάγκες και τους στόχους για επεξεργασία του συμβουλευόμενου, για να διευκολυνθεί η συμβουλευτική διαδικασία προς όφελός του (Kασσωτάκης, 2002). Η Επαγγελματική Συμβουλευτική διαφοροποιείται από τη Συμβουλευτική ψυχικής υγείας και από την ψυχοθεραπεία, αφού στους σκοπούς της πρώτης δεν περιλαμβάνεται η αναδόμηση της προσωπικότητας του ατόμου ούτε η διαχείριση και η αντιμετώπιση ψυχολογικών προβλημάτων κι αυτό είναι σημαντικό ν αναφέρεται στην αρχή κάθε συμβουλευτικής διαδικασίας, κάνοντας σαφή τα όριά της και την πιθανότητα παραπομπής κατά περίπτωση. Ασφαλώς, ο συμβουλευόμενος λήπτης υπηρεσιών Επαγγελματικής Συμβουλευτικής ενδέχεται να αντιμετωπίζει θέματα ψυχικής υγείας ως απόρροια των προβλημάτων που σχετίζονται με τα ζητήματα που φέρνει ή επειδή αυτά προϋπήρχαν, γι αυτό ο Επαγγελματικός Σύμβουλος κρίνει και αξιολογεί κατά περίπτωση τα αιτήματα του συμβουλευόμενου (Kασσωτάκης, 2002 Μαλικιώση Λοϊζου, 2006). Η εφαρμογή του θεσμού της Επαγγελματικής Συμβουλευτικής στηρίζεται πάνω σε αρχές, όμοιες μ εκείνες της Ανθρωπιστικής Φιλοσοφίας και της Ψυχολογίας. Μερικές από τις βασικότερες, αναφέρονται παρακάτω (Δημητρόπουλος, 2004) : Ο Επαγγελματικός Προσανατολισμός και η Συμβουλευτική Σταδιοδρομίας αποβλέπουν στην ολιστική ανάπτυξη του ατόμου και δεν αντιλαμβάνονται ως ξεχωριστή την όψη εκείνη της προσωπικότητας που συνδέεται με το επάγγελμα και τη σταδιοδρομία. Ο θεσμός στηρίζεται στην αμοιβαία συνεργασία μεταξύ των εμπλεκομένων. Ο συμβουλευόμενος είναι άτομο με ελεύθερη βούληση, με δικαιώματα και υποχρεώσεις ως πολίτης και ενεργό μέλος της κοινωνίας, στην οποία ζει. Η αρχή της ατομικότητας/ διαφορετικότητας έχει ιδιαίτερη σημασία στο θεσμό αυτό. Κατά τη συμβουλευτική διαδικασία καλλιεργείται κλίμα επικοινωνίας και σεβασμού. Ο αυτοκαθορισμός είναι απαραίτητη προϋπόθεση για τη σωστή εφαρμογή του θεσμού. Οι υπηρεσίες του θεσμού έχουν ως στόχο την ανάπτυξη του ατόμου και την πρόληψη μελλοντικών προβλημάτων σχετιζόμενων με τη σταδιοδρομία του. 15

16 Κεφ. 1.2 Ομάδες ωφελούμενων από την Επαγγελματική Συμβουλευτική Η Επαγγελματική Συμβουλευτική απευθύνεται σε όλους εκείνους, οι οποίοι έχουν ως στόχο οτιδήποτε άπτεται των λειτουργιών του θεσμού (βλ. παραπάνω). Τέτοια άτομα είναι όλα εκείνα που βρίσκονται μπροστά σε μια απόφαση που όμως αδυνατούν να γνωρίζουν τί θέλουν, τί τους ταιριάζει και πώς θα το σχεδιάσουν / υλοποιήσουν (Κασσωτάκης, 2002). Ωφελούμενοι λήπτες υπηρεσιών Επαγγελματικής Συμβουλευτικής μπορεί να είναι μαθητές με στόχο την ενημέρωση και την πληροφόρηση για το εκπαιδευτικό σύστημα, τη συμπλήρωση του μηχανογραφικού δελτίου των πανελλαδικών εξετάσεων, για τις σπουδές, τις δυνατότητες επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης, τα επαγγέλματα και την αγορά εργασίας. Επίσης, ωφελούμενοι συμβουλευτικών υπηρεσιών είναι φοιτητές που επιθυμούν να λάβουν υποστήριξη σε πρακτικά θέματα οργάνωσης της φοίτησής τους και εκπαίδευση στη διαδικασία λήψης απόφασης για το σχεδιασμό της σταδιοδρομίας τους. Οι ίδιοι μπορούν να λάβουν πληροφόρηση για τις διαθέσιμες ευκαιρίες συνέχισης των σπουδών τους στην ημεδαπή ή στο εξωτερικό. Στους λήπτες υπηρεσιών Συμβουλευτικής Σταδιοδρομίας και Επαγγελματικού Προσανατολισμού συγκαταλέγονται πρώην μαθητές και άτομα που αναζητούν νέες εκπαιδευτικές κατευθύνσεις και προγράμματα δια βίου μλαθησης, δηλαδή νέες κατευθύνσεις σταδιοδρομίας. Επιπλέον, συμπεριλαμβάνονται άτομα με αναπηρίες (ΑμεΑ), που χρειάζονται υποστήριξη σε θέματα που σχετίζονται με την επαγγελματική και κοινωνική τους ένταξη μέσω της αναζήτησης και τοποθέτησης σε ένα κατάλληλο εκπαιδευτικό κι εργασιακό περιβάλλον καθώς επίσης η παροχή εποπτείας σε αυτά τα περιβάλλοντα άτομα ευάλωτων/ ευπαθών κοινωνικά ομάδων (μετανάστες, πρόσφυγες, πρώην φυλακισμένοι, γυναίκες / μητέρες μονογονεϊκής οικογένειας, πρώην χρήστες ουσιών, πρώην φυλακισμένοι, άτομα με χρόνιες ασθένειες) που χρειάζονται ψυχοκοινωνική υποστήριξη και προώθηση της απασχολησιμότητάς τους άνεργοι που χρειάζονται καλλιέργεια δεξιοτήτων αναζήτησης, εύρεσης και διατήρησης εργασίας καθώς επίσης εργαζόμενοι και απασχολούμενοι που επιθυμούν την ανάπτυξη δεξιοτήτων διαπροσωπικής επικοινωνίας και δεξιοτήτων οργάνωσης χρόνου στο εργασιακό τους περιβάλλον καθώς επίσης παροχή εποπτείας έργου. 16

17 Κεφ.1.3 H Μεταλυκειακή Εκπαίδευση στην Ελλάδα Στην Ελλάδα ευκαιρίες εκπαίδευσης και αρχικής επαγγελματικής κατάρτισης παρέχονται μέσω διαφορετικών διόδων. Η πλειοψηφία του μαθητικού πληθυσμού επιλέγει, μέσω των πανελλαδικών εξετάσεων, την είσοδο σε κάποιο κρατικό εκπαιδευτικό ίδρυμα ανώτατης/ανώτερης εκπαίδευσης, όπως είναι τα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα (ΑΕΙ) και τα Ανώτερα Τεχνολογικά Ιδρύματα (ΑΤΕΙ) της χώρας μας. Η φοίτηση σε αυτά είναι από οκτώ έως και δώδεκα εξάμηνα, ανάλογα με τον επιστημονικό κλάδο στον οποίο ανήκουν. Η ολοκλήρωση των σπουδών στα ιδρύματα αυτά οδηγεί στην απόκτηση πτυχίου Bachelor που αναγνωρίζεται ακαδημαϊκά ως ισοδύναμης ποιότητας πτυχίο από όλα σχεδόν τα εκπαιδευτικά συστήματα στην Ευρώπη και τον υπόλοιπο κόσμο. Τα εκπαιδευτικά προγράμματα των κρατικών εκπαιδευτικών ιδρυμάτων και οι αντίστοιχοι τίτλοι που απονέμουν ομαδοποιούνται σε επιστημονικές περιοχές, με βάση το διεθνές σύστημα Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης. Οι πτυχιούχοι δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης έχουν την επιλογή φοίτησης σε εκπαιδευτικά πλαίσια μεταλυκειακής εκπαίδευσης (ΚΕΜΕ), όπως είναι τα δημόσια και ιδιωτικά Ινστιτούτα Επαγγελματικής Κατάρτισης (Δ.ΙΕΚ, Ι.ΙΕΚ), τα Κέντρα Ελευθέρων Σπουδών και τα ιδιωτικά Κολέγια, στα οποία παρέχονται προγράμματα σπουδών πάνω σε διάφορα εκπαιδευτικά και επιστημονικά πεδία για τα οποία ισχύει συγκεκριμένη νομοθεσία αναφορικά με τους απονεμημένους ακαδημαϊκούς τίτλους και τα επαγγελματικά δικαιώματα. Ο ν. 3696/2008 (ΦΕΚ 177 Α ) με θέμα «Ίδρυση και λειτουργία Κολεγίων και άλλες διατάξεις» όπως τροποποιήθηκε και ισχύει με το άρθρο 45 του ν. 3848/2010 σχετικά με «Αναβάθμιση του ρόλου του εκπαιδευτικού-καθιέρωση κανόνων αξιολόγησης και αξιοκρατίας στην εκπαίδευση και λοιπές διατάξεις» (ΦΕΚ 71 Α ), ορίζει τους όρους και τις προϋποθέσεις για τη χορήγηση άδειας ίδρυσης και άδειας λειτουργίας εκπαιδευτηρίων μεταλυκειακής εκπαίδευσης στην Ελλάδα. Τα επαγγελματικά προσόντα των αποφοίτων των ΚΕΜΕ αναγνωρίζονται υπό προϋποθέσεις, ορισμένες εκ των οποίων είναι οι παρακάτω: Το αιτούμενο επάγγελμα να είναι νομοθετικά ρυθμιζόμενο στην Ελλάδα (άρθ. 2 1, π.δ. 38/2010 ΦΕΚ 78Α ). Ο αιτών να έχει κατοχυρώσει επαγγελματικά δικαιώματα για το αιτούμενο επάγγελμα στο κράτος-μέλος προέλευσης, είτε ως αυτοαπασχολούμενος, είτε ως μισθωτός (άρθ. 2 1, π.δ. 38/2010). Η εκπαίδευση στο ίδρυμα (ΚΕΜΕ) που παρέσχε την κατάρτιση να έχει πιστοποιηθεί επισήμως από το εκπαιδευτικό ίδρυμα που βρίσκεται στο κράτος-μέλος καταγωγής του τίτλου (άρθ α, π.δ. 38/2010). 17

18 Οι εκδοθέντες από ΚΕΜΕ τίτλοι εκπαίδευσης να είναι οι ίδιοι με εκείνους που θα είχαν χορηγηθεί εάν η εκπαίδευση είχε πραγματοποιηθεί εξ ολοκλήρου στο κράτος μέλος καταγωγής του τίτλου (άρθ β, π.δ. 38/2010). Οι εκδοθέντες από ΚΕΜΕ τίτλοι εκπαίδευσης να προσδίδουν τα ίδια επαγγελματικά δικαιώματα στην επικράτεια του κράτους-μέλους που χορήγησε τον τίτλο (άρθ γ, π.δ. 38/2010). Εστιάζοντας στα ιδιωτικά Κολέγια, ως Κέντρα Μεταλυκειακής Εκπαίδευσης (ΚΕΜΕ), όσοι απόφοιτοι Λυκείου το επιθυμούν, έχουν τη δυνατότητα φοίτησης σε αυτά κατόπιν εγγραφής προσκομίζοντας το απολυτήριο λυκείου. Πρόκειται για εκπαιδευτικά ιδρύματα στα οποία παρέχονται προγράμματα σπουδών βάσει συμφωνιών πιστοποίησης (validation) και δικαιόχρησης (franchising) με ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα του εξωτερικού. Τα Κολέγια, υπαγόμενα συνήθως σε κάποιο εκπαιδευτικό όμιλο, έχουν συνάψει συμφωνία δικαιόχρησης µε Πανεπιστήμια που εδρεύουν σε κάποιο άλλο κράτος, µέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στο πλαίσιο αυτής της συµφωνίας, η εκπαίδευση παρέχεται από το ίδρυµα που λειτουργεί βάσει συμφωνίας δικαιόχρησης. Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα κάθε Κολεγίου υπόκειται στον έλεγχο από τα μητρικά πανεπιστήμια, για να διασφαλίζεται η ποιότητά τους. Τα Κολέγια παρέχουν, κατόπιν επιτυχούς και επαρκούς τριετούς ή τετραετούς φοίτησης, πτυχία (Bachelor). Σε αρκετές περιπτώσεις οι σπουδαστές έχουν την υποχρέωση να παρακολουθήσουν τα μαθήματα του τελευταίου έτους στο μητρικό πανεπιστήμιο. Στα Κολέγια οι απόφοιτοι προπτυχιακών προγραμμάτων έχουν τη δυνατότητα συνέχισης των σπουδών τους σε μεταπτυχιακό επίπεδο και στη συνέχεια μπορούν να εκπονήσουν διδακτορική διατριβή, εποπτευόμενη από το εκπαιδευτικό ίδρυμα του εξωτερικού. Τόσο οι προπτυχιακοί όσο και οι μεταπτυχιακοί τίτλοι σπουδών των ΚΕΜΕ αναγνωρίζονται από τον ΣΑΕΠ (Συμβούλιο Αναγνώρισης Επαγγελματικών Προσόντων), αρκεί να πληρούνται επί τη βάσει των διατάξεων του π.δ. 38/2010 συγκεκριμένες προϋποθέσεις και κατόπιν εξέτασης του ατομικού φακέλου κάθε αποφοίτου. Περισσότερες πληροφορίες μπορεί να αναζητήσει ο αναγνώστης στην επίσημη ιστοσελίδα του Υπουργείου Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων ( καθώς επίσης στους ιστοτόπους των Κέντρων Συμβουλευτικής και Προσανατολισμού μέσω της επίσημης ιστοσελίδας του ΕΟΠΠΕΠ ( 18

19 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ο Κεφ.2.1 Δυσλειτουργικές Σκέψεις Σταδιοδρομίας Η Σταδιοδρομία, ως έννοια, εμπεριέχει τη λήψη εκπαιδευτικής και επαγγελματικής απόφασης, τη γνώση των επαγγελμάτων, την προτίμηση μιας ομάδας επαγγελμάτων, την εαυτογνωσία αναφορικά με τις ικανότητες, τα ενδιαφέροντα και τις προτιμήσεις, τη δέσμευση σε έναν ξεκάθαρο στόχο και την εσωτερική παρώθηση για δράση. Οι επαγγελματίες, οι θεωρητικοί και οι ερευνητές, έχουν παρατηρήσει ότι κάποιοι πελάτες εκφράζουν λεκτικά κάποιες αρνητικές διατυπώσεις (αρνητικές και δυσλειτουργικές σκέψεις) σχετικά με τη διαδικασία επίλυσης προβλημάτων, τη λήψη απόφασης και για την επάρκειά τους ν ανταπεξέρχονται δύσκολες και πρωτόγνωρες καταστάσεις. Τέτοιες διατυπώσεις εκφράζονται συνήθως από εφήβους, νέους και φοιτητές που καλούνται να αντιμετωπίσουν καταστάσεις της ενηλικίωσής τους, όπως είναι η λήψη εκπαιδευτικής απόφασης, η ολοκλήρωση των σπουδών και ο σχεδιασμός πλάνου σταδιοδρομίας (Σιδηροπούλου - Δημακάκου, 2010). Οι «δυσλειτουργικές σκέψεις» (dysfunctional thoughts) είναι προκατειλημμένες ή/και διαστρεβλωμένες πεποιθήσεις, παράλογες προσδοκίες και αρνητικές εκτιμήσεις για τον εαυτό και τις διάφορες πτυχές της προσωπικότητας. Οι δυσλειτουργικές σκέψεις για τη σταδιοδρομία είναι διαστρεβλωμένες ή/και αρνητικές πεποιθήσεις αναφορικά με την ανάπτυξη του επαγγελματικού εαυτού, δηλαδή το άτομο διατηρεί αρνητικές προσδοκίες για την επάρκειά του να βρει τί του ταιριάζει, πώς μπορεί να καταφέρει ν ανταποκριθεί στην αγορά εργασίας και να σχεδιάσει ένα πλάνο σταδιοδρομίας διατηρεί κι εκφράζει συναισθήματα απαισιοδοξίας για τη δυνατότητα να βρει υποστήριξη στα παραπάνω από το κοινωνικό δίκτυο ενώ το άγχος πολλές φορές είναι διάχυτο στο άτομο (Funqua et al., 1987; Kleiman et al., 2004; Vignoli, 2015). Σύμφωνα με τη βιβλιογραφική ανασκόπηση, οι δυσλειτουργικές σκέψεις σταδιοδρομίας αναφέρονται στη βιβλιογραφία και ως παρερμηνείες (misconceptions), δυσλειτουργικές πεποιθήσεις σταδιοδρομίας (dysfunctional career beliefs), αυτο-ηττοπαθείς πεποιθήσεις (self-defeating assumptions), αυτο-ηττοπαθείς δηλώσεις (self-defeating statements), παράλογες προσδοκίες (irrational expectations), δυσλειτουργικές γνωσίες (dysfunctional cognitions) και ψευδείς πεποιθήσεις (faulty selfefficacy beliefs). 19

20 Σε έρευνα των Thriftl et al. (2012) σε φοιτητικό πληθυσμό διαφάνηκε ότι οι δυσλειτουργικές σκέψεις σταδιοδρομίας μπορεί να παραποιήσουν την πραγματικότητα μιας κατάστασης και να εμποδίζουν το άτομο να δει αντικειμενικά μια κατάσταση και να κινητοποιηθεί για ν αναλάβει δράση, προκειμένου να ξεπεράσει ζητήματα συνδεόμενα με τη φοίτηση και τη μελλοντική σταδιοδρομία. Έτσι, οι αρνητικές διατυπώσεις μπορούν να κάνουν τη διαδικασία επίλυσης ενός προβλήματος και τη λήψη μιας απόφασης πιο δύσκολη αναγκάζοντας το άτομο είτε να την αποφεύγει παρατείνοντας την κατάστασή του είτε να μεταθέτει την ευθύνη επίλυσης σε τρίτους. Ως αποτέλεσμα των παραπάνω, το άτομο μπορεί να βιώνει έντονο άγχος (anxiety), να βρίσκεται σε διαρκή κατάσταση άγχους, να μην μπορεί ν αντλεί χαρά από άλλους τομείς της ζωής του, να μειώνεται η αυτοεκτίμησή του και η αίσθηση ελέγχου της ζωής του ή να εκδηλώσει καταθλιπτική συμπτωματολογία (Ηenderson, 2009; Walker & Peterson, 2012). Οι αρνητικές σκέψεις εμποδίζουν το άτομο να σκεφτεί με συστηματικό και οργανωμένο τρόπο, αφού συνήθως η σκέψη του αποκτά μονοδιάστατο περιεχόμενο υπερχειλισμένο από σκέψεις απαισιοδοξίας για το παρόν και το μέλλον του. Οι δυσλειτουργικές σκέψεις, ως έννοια, στηρίζονται θεωρητικά στη Γνωστική Ψυχοθεραπεία και στη Γνωστική Θεωρία Επεξεργασίας Πληροφοριών. Κεφ. 2.2 Θεωρητικό υπόβαθρο των Δυσλειτουργικών Σκέψεων Σταδιοδρομίας Η Γνωστική Ψυχοθεραπεία αναπτύχθηκε από τον Aaron Beck στις αρχές του 1960 στο Πανεπιστήμιο της Πελσυλβάνια. Σύμφωνα με τη Γνωστική Θεραπεία, οι δυσλειτουργικές σκέψεις είναι «προϊόντα» των γνωσιακών σχημάτων που διατηρεί το άτομο για τον εαυτό του και τον κόσμο γύρω του. Τα γνωσιακά σχήματα ορίζονται ως λειτουργικές κατασκευές των σχετικά μόνιμων αναπαραστάσεων προηγούμενων πληροφοριών. Αποτελούνται από τη γνώση που έχει κάποιος για τον εαυτό του, τον κόσμο και τη θέση του σε αυτόν (Clark & Beck, 1989). Σύμφωνα με τους Clark και Beck (1989), τα γνωσιακά σχήματα είναι ενεργά και διαμορφώνουν την ποιότητα των σκέψεων, ορίζοντας το πρόσημο, θετικό, αρνητικό, ουδέτερο, που αυτές θα έχουν, ανάλογα με τις προϋπάρχουσες εμπειρίες και τα ψυχολογικά χαρακτηριστικά του ατόμου. Σύμφωνα με τους Beck και Emery (1985), τα άτομα που σκέφτονται αρνητικά για τον εαυτό τους, τον κόσμο και το μέλλον τους, κάνουν αυτόματες αρνητικές σκέψεις, οι οποίες προκαλούν αρνητικά συναισθήματα, τα οποία με τη σειρά τους διαμορφώνουν τη συμπεριφορά του ατόμου (συνήθως αποφευκτική). Σύμφωνα με την προσέγγιση αυτή, οι δυσλειτουργικές πεποιθήσεις και σκέψεις ενός ατόμου ασκούν επίδραση στα συναισθήματα και στη συμπεριφορά του. Στόχος της γνωστικής θεραπείας είναι 20

21 η αναδόμηση του τρόπου σκέψης, η αλλαγή και η αντικατάσταση δηλαδή των επαναλαμβανόμενων γνωστικών μοτίβων, που είναι δυσλειτουργικά, με άλλα πιο ορθολογικά. Τα γνωσιακά σχήματα αποτελούν τη βάση πολλών γνωσιακών προσεγγίσεων στην Ψυχολογία, όπως είναι η Λογικο-θυμική του Ellis (1962). Σύμφωνα με αυτή, υπάρχουν άτομα που έχουν διαμορφώσει για τον εαυτό και τον κόσμο γύρω τους κατηγορίες γνωσιακών σχημάτων όπως οι προτάσεις απαίτησης (προτάσεις με αυστηρό και άκαμπτο περιεχόμενο), τα καταστροφικά πιστεύω (πεποιθήσεις που σχετίζονται με αρνητικές πλευρές μια κατάστασης και ερμηνεύονται ως τρομερές), η χαμηλή ανεκτικότητα (η τάση του ατόμου να μην ανέχεται την παραμικρή ενόχληση ή να πιστεύει ότι δεν μπορεί να την ανεχθεί), οι προτάσεις αξιολόγησης (μονομερείς αξιολογήσεις στηριζόμενες σε ένα μόνο χαρακτηριστικό μιας κατάστασης) και η υπεργενίκευση για το μέλλον (επιμονή για άριστες επιδόσεις και στην μόνιμη επιδοκιμασία από τρίτους. Τυχόν αποτυχία θεωρείται ότι θα επαναληφθεί και μελλοντικά). Σύμφωνα με τους Blackburn και Davidson (1990), ο αρνητικός τρόπος με τον οποίο ένα άτομο αντιλαμβάνεται τον εαυτό του, τον κόσμο και το μέλλον του, ορίζει την αγχογενή γνωσιακή τριάδα (anxiogenic cognitive triad). Τα άτομα με αρνητικές σκέψεις και (δηλωμένο ή εκφρασμένο) άγχος κάνουν γνωσιακά λάθη: o θεωρούν τον εαυτό τους ευάλωτο απέναντι σε νέες καταστάσεις που τους δημιουργούν αίσθημα αβεβαιότητας, παρουσιάζουν μειωμένη αυτοπεποίθηση και καταφεύγουν συχνά στη στρατηγική της αποφυγής ή της εξάρτησης από τρίτους ή/και καταστάσεις. o Θεωρούν τον κόσμο απειλητικό και o θεωρούν το μέλλον απρόβλεπτο και εκτός του ελέγχου τους. Τα γνωσιακά λάθη μπορεί να είναι i) αυθαίρετα συμπεράσματα (arbitrary inference), που εξάγονται χωρίς επαρκή εξέταση αν όλα τα δεδομένα μιας κατάστασης είναι αληθή, ii) επιλεκτική αφαίρεση (selective abstraction), δηλαδή η αξιολόγηση μιας κατάστασης η οποία βασίζεται σε μια μόνο πλευρά μιας κατάστασης και όχι στο γενικό σύνολο στοιχείων που τη συνθέτουν, iii) υπεργενίκευση (οvergeneralization), όταν δηλαδή το άτομο θεωρεί ότι ένα μεμονωμένο αρνητικό συμβάν είναι αντιπροσωπευτικό παρόμοιων καταστάσεων, iv) μεγέθυνση και σμίκρυνση (magnification & minimization), η τάση δηλαδή να μεγαλοποιούμε ή να ελαχιστοποιούμε τα στοιχεία μιας κατάστασης, γνωστό και ως φαινόμενο «κυάλια», v) προσωποποίηση (personalization), η τάση δηλαδή ν αναλαμβάνει το άτομο την ευθύνη μιας κατάστασης, ακόμα κι όταν δεν του αναλογεί και 21

22 vi) απόλυτος διχοτομισμός (absolute dichotomous thinking), δηλαδή η τάση του ατόμου να κωδικοποιεί τις καταστάσεις σε «μαύρο-άσπρο». Κεφ.2.3 Θεωρία Γνωστικής Επεξεργασίας Πληροφοριών Οι επαγγελματίες, θεωρητικοί και ερευνητές, θέτουν ως υπόβαθρο των δυσλειτουργικών σκέψεων σταδιοδρομίας τη Θεωρία της Γνωστικής Επεξεργασίας Πληροφοριών (ΘΕΠ), όπως αυτή εφαρμόζεται στη διαδικασία επίλυσης προβλημάτων και λήψης αποφάσεων για τη σταδιοδρομία (Thrift, Ulloa-Heath, Reardon & Peterson, 2012). Η κύρια βάση της θεωρίας αυτής είναι ότι, για να μπορέσει το άτομο να επιλύσει αποτελεσματικά αναδυόμενα προβλήματα σχετιζόμενα με τη σταδιοδρομία του, όπως είναι η λήψη εκπαιδευτικής απόφασης και η δέσμευση σε ένα στόχο, απαιτείται η αποτελεσματική επεξεργασία των πληροφοριών στα εξής επίπεδα: Γνώση του εαυτού: περιλαμβάνει το σύνολο των αντιλήψεων του ατόμου για τις ικανότητές του, τις αδυναμίες του, τα ενδιαφέροντα, τις κλίσεις, τις αξίες του κ.α. Επαγγελματική γνώση: σχετίζεται με τη γνώση του κόσμου των επαγγελμάτων, των εκπαιδευτικών προγραμμάτων, της λειτουργίας του κόσμου της εργασίας Δεξιότητες λήψης απόφασης: αναφέρονται στις γενικές δεξιότητες επεξεργασίας πληροφοριών που χρησιμοποιούν τα άτομα για να επιλύσουν τα προβλήματά τους και να λάβουν τις κατάλληλες, για τα ίδια, αποφάσεις. Διαδικασία εκτέλεσης: περιλαμβάνει τις μεταγνώσεις, δηλαδή τις γνώσεις εκείνες που σχετίζονται με τη γνωστική διαδικασία που περιλαμβάνεται στην αξιολόγηση, την παρακολούθηση και τον έλεγχο της γνώσεις. Οι μεταγνώσεις ελέγχουν την επιλογή και την εφαρμογή των γνωστικών στρατηγικών οι οποίες χρησιμοποιούνται για την επίλυση ενός προβλήματος σταδιοδρομίας (Σιδηροπούλου - Δημακάκου, 2010). Σύμφωνα με τη ΘΕΠ, για την επίλυση ενός προβλήματος και τη λήψη αποφάσεων σχετικά με αυτό, απαιτούνται δεξιότητες που σχετίζονται με την επικοινωνία, δηλαδή την κατανόηση των εξωτερικών και εσωτερικών σημάτων ενός προβλήματος που αντιμετωπίζει ένα άτομο. Εν συνεχεία, χρειάζεται να γίνει συσχέτιση των στοιχείων του προβλήματος με την παρούσα κατάσταση του ατόμου, τις σκέψεις και τα κίνητρά του. Έπειτα, γίνεται σύνθεση των εναλλακτικών λύσεων και διαμορφώνονται οι επιλογές που έχει το άτομο για δράση. Η αξιολόγηση της καταλληλότερης επιλογής είναι το επόμενο στάδιο κατά την λήψη μιας απόφασης μπροστά σ ένα πρόβλημα. Το άτομο 22

23 προβαίνει σε δοκιμαστική επιλογή μέσα από τη στάθμιση των θετικών και αρνητικών στοιχείων κάθε μιας από τις επιλογές. Η αξιολόγηση γίνεται με επίκεντρο το άτομο, τις ανάγκες του, τα στοιχεία της προσωπικότητάς του και τις ισχύουσες συνθήκες, ατομικές και περιβαλλοντικές. Τέλος, το άτομο προβαίνει σε εκτελεστικές ενέργειες διαμορφώνοντας ένα κατάλληλο πρόγραμμα δράσης και αξιολογεί τα αποτελέσματα. Κατά την αξιολόγηση των αποτελεσμάτων, το άτομο κάνει ενδοσκόπηση και έλεγχο των δράσεών του, δηλαδή χρησιμοποιεί μεταγνωστικές στρατηγικές. Τα παραπάνω βήματα περιλαμβάνονται στο μοντέλο «Πυραμίδα των Περιοχών Γνωστικής Επεξεργασίας Πληροφοριών» των Paterson, Sampson, Reardon και Lenz (1996) το οποίο στηρίζεται στη ΘΕΠ. Οι Σύμβουλοι Σταδιοδρομίας χρησιμοποιούν τις αρχές της ΘΕΠ και τα εργαλεία που έχουν κατασκευαστεί στη βάση αυτής για τη διερεύνηση των σκέψεων των συμβουλευομένων και για το σχεδιασμό κατάλληλων συμβουλευτικών παρεμβάσεων (Thrift, Ulloa-Heath, Reardon & Peterson, 2012; Bullock-Yowell et al, 2014). Κεφ. 2.4 Μέτρηση των Δυσλειτουργικών Σκέψεων Σταδιοδρομίας Οι δυσλειτουργικές σκέψεις σταδιοδρομίας ανιχνεύονται μέσω των λεκτικών δηλώσεων και των εκδηλώσεως συμπεριφοράς του ατόμου όπως αυτές καταγράφονται σε σχετικά ερωτηματολόγια αυτοαναφορών, δυο από τα πιο ευρέως χρησιμοποιούμενα περιγράφονται στη συνέχεια. Το Ερωτηματολόγιο Σκέψεων Σταδιοδρομίας (Career Thoughts Inventory CTI), που κατασκεύασαν οι Sampson, Peterson, Lenz, Reardon & Saunders το 1996, είναι ένα σύντομο ερωτηματολόγιο αυτοαναφοράς, ένα εργαλείο καταγραφής και προσδιορισμού της φύσης των δυσλειτουργικών πεποιθήσεων του ατόμου αναφορικά με την επαγγελματική του σταδιοδρομία. Πρόκειται για ένα εργαλείο αξιολόγησης των δυσλειτουργικών σκέψεων και πεποιθήσεων του ατόμου που σχετίζονται με τη λήψη επαγγελματικών αποφάσεων το οποίο σχεδιάστηκε για να βελτιώσει την ποιότητα των επαγγελματικών αποφάσεων του ατόμου. Το εργαλείο αυτό είναι ευρέως χρησιμοποιούμενο από τους επαγγελματικούς συμβούλους (Burke & Burke, 1997; Vernick, 1999). Αποτελείται από 48 προτάσεις δηλώσεις τετράβαθμης κλίμακας τύπου Likert, οι οποίες συνιστούν μη λογικές και δυσλειτουργικές πεποιθήσεις, στάσεις και στρατηγικές που είναι πιθανό να υιοθετήσει το άτομο και οι οποίες εμποδίζουν ή δυσχεραίνουν την επίλυση προβλημάτων σταδιοδρομίας. Το CTI μπορεί να λειτουργήσει ως μέσο αρχικής διαγνωστικής αξιολόγησης ή/και ως μέσο αξιολόγησης αναγκών, όπως αυτές απορρέουν από τις διαστάσεις που μετρά το εργαλείο, τις εξής: 23

24 Σύγχυση στη διαδικασία λήψης απόφασης (Decision Making Confusion DMC), η οποία αναφέρεται στη δυσκολία του ατόμου να θέσει σ εφαρμογή ή να διατηρήσει τη διαδικασία λήψης απόφασης (πχ «Ποτέ δεν πρόκειται να βρω ένα εκπαιδευτικό ή επαγγελματικό πεδίο που θα μου άρεσε πραγματικά»). Άγχος δέσμευσης αναφορικά με την απόφαση (Commitment Anxiety CA), η οποία μετρά τη δυσκολία του ατόμου να δεσμευτεί σε μια συγκεκριμένη επιλογή σταδιοδρομίας και μια γενικευμένη ανησυχία για την έκβαση της διαδικασίας λήψης απόφασης (πχ «Τα ενδιαφέροντά μου αλλάζουν διαρκώς»). Εξωτερική σύγκρουση που αντιμετωπίζει το άτομο (External Conflict EC), η οποία μετρά τη δυσκολία του ατόμου να επιτύχει ισορροπία ανάμεσα στις δικές του απόψεις και σε εκείνες των σημαντικών άλλων στη ζωή του με αποτέλεσμα την απροθυμία του ν αναλάβει την ευθύνη για τη λήψη αποφάσεων (πχ «Ξέρω τί δουλειά θέλω να κάνω αλλά πάντα κάποιος μού θέτει εμπόδια στο δρόμο μου»). Η κατασκευή του CTI βασίστηκε i) στη θεωρία της Γνωστικής Επεξεργασίας Πληροφοριών, όπως αυτή εφαρμόζεται στη διαδικασία επίλυσης προβλημάτων και λήψης αποφάσεων για τη σταδιοδρομία, και ii) στη Γνωσιακή Ψυχοθεραπεία (βλ. Κεφ 2.1.1). Το Ερωτηματολόγιο απευθύνεται σε μαθητές Λυκείου, φοιτητές και ενήλικες. To CTI μπορεί να χρησιμοποιηθεί στην παροχή συμβουλευτικών υπηρεσιών σε άτομα που αντιμετωπίζουν προβλήματα αναφορικά με τη σταδιοδρομία τους, ως αποτέλεσμα των αρνητικών διαμορφωμένων αντιλήψεών τους για την επαγγελματική όψη της προσωπικότητάς τους και τη σταδιοδρομία. Οι σκέψεις σταδιοδρομίας μετριούνται και μέσω του αξιολογικού εργαλείου του Krumboltz (1991), το Career Beliefs Inventory (CBI). Αυτό το εργαλείο βοηθά τα άτομα να προσδιορίσουν τις πεποιθήσεις που τα εμποδίζουν στην επίτευξη των σχετιζόμενων με τη σταδιοδρομία στόχων. Το τεστ αποτελείται από 96 ερωτήματα πενταβάθμης κλίμακας. Περιλαμβάνει 25 κλίμακες οι οποίες αποτελούν πέντε μεγάλες κατηγορίες: 1) Η τωρινή μου επαγγελματική κατάσταση, 2) Τι χρειάζομαι για να είμαι ευτυχισμένος /-η, 3) Παράγοντες που επηρεάζουν τις αποφάσεις, 4) Αλλαγές που θέλω να κάνω, 5) Προσπάθεια που θέλω να καταβάλλω. Το CBI είναι κατάλληλο για μαθητές που βρίσκονται στο στάδιο επιλογής σπουδών / επαγγέλματος και για ενηλίκους που επιθυμούν αλλαγές στη σταδιοδρομία τους. 24

25 Κεφ.2.5 Παράγοντες συνδεόμενοι με τις Δυσλειτουργικές Σκέψεις Σταδιοδρομίας Τα τελευταία χρόνια πολλοί ερευνητές έχουν στρέψει το ερευνητικό τους ενδιαφέρον στην κατανόηση του τρόπου με τον οποίο επιδρούν οι δυσλειτουργικές σκέψεις στη λήψη απόφασης σχετιζόμενη με τη σταδιοδρομία. Ως λήψη απόφασης ορίζεται η διαδικασία επιλογής συγκεκριμένης δράσης ανάμεσα σε δυο ή περισσότερες εναλλακτικές προκειμένου να επιτευχθούν συγκεκριμένοι στόχοι. Σύμφωνα με μελέτες, οι δυσλειτουργικές σκέψεις, που διατηρεί ένα άτομο αναφορικά με τη σταδιοδρομία του, φαίνεται να επιδρούν αρνητικά στη διαδικασία λήψης απόφασης. είτε εκπαιδευτικής, όταν αναφερόμαστε σε μαθητές, είτε επαγγελματικής όταν αναφερόμαστε σε φοιτητές και νέους που βρίσκονται μπροστά στο σχεδιασμό της σταδιοδρομίας τους. Ειδικά για τους νέους (μαθητές, φοιτητές) που βρίσκονται στα αρχικά στάδια της εκπαιδευτικής/ επαγγελματικής τους πορείας, η επιλογή σταδιοδρομίας και η στοχοθεσία γύρω από αυτή φαίνεται να είναι ένα ιδιαιτέρως δύσκολο ζήτημα με πολλές ψυχολογικές διαστάσεις, όπως είναι η δυσκολία στην αποσαφήνιση των εναλλακτικών, το άγχος δέσμευσης σε μια απόφαση και η ψυχολογική κινητοποίηση για ανάληψη δράσης αναφορικά με αυτή (Berger Gross, 1983; Shea & Joy, 2012; Willner, Gati & Guan, 2015). Οι αρνητικές αυτοαναφορές αναφορικά με τη σταδιοδρομία και οι δηλωμένες δυσκολίες λήψης εκπαιδευτικών και επαγγελματικών αποφάσεων είναι ικανές να επηρεάσουν αρνητικά τη δυναμική του ατόμου και να το οδηγήσουν είτε σε ακατάλληλες αποφάσεις είτε σε αναποφασιστικότητα ως προς τη σταδιοδρομία υποβάλλοντάς το σε μια κατάσταση συνεχούς αναβλητικότητας. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα έρευνας σε φοιτητές Κολεγίου, οι φοιτητές που δεν είχαν αποσαφηνίσει ξεκάθαρα τα επαγγελματικά τους ενδιαφέροντα ή δήλωναν δυσκολίες λήψης αποφάσεων σχετιζόμενες με τη σταδιοδρομία (σπουδές / επάγγελμα), είχαν υψηλότερα επίπεδα δυσλειτουργικών σκέψεων σταδιοδρομίας συγκριτικά με φοιτητές που είχαν ξεκάθαρα δηλωμένα επαγγελματικά ενδιαφέροντα ή είχαν πάρει αποφάσεις σχετικές με τις σπουδές και το επάγγελμα. H υψηλή συσχέτιση μεταξύ δυσλειτουργικών σκέψεων σταδιοδρομίας, επαγγελματικής αναποφασιστικότητας και δυσκολιών στη λήψη αποφάσεων έχει επιβεβαιωθεί από πλήθος ερευνών (Osipow & Reed, 1985; Osipow, 1999; Hartley, 2009; Sidiropoulou Dimakakou et el, 2012). Σύμφωνα με έρευνες (Germeijs & De Boeck, 2003 Ταμπούρη, 2009) στον φοιτητικό πληθυσμό, οι αρνητικές σκέψεις σταδιοδρομίας παρουσιάζουν συσχέτιση με την επαγγελματική αναποφασιστικότητα και τις δυσκολίες λήψης επαγγελματικής απόφασης οφειλόμενη κυρίως σε ελλιπή πληροφόρηση κυρίως για θέματα που σχετίζονται με τα επαγγέλματα και την αγορά εργασίας καθώς επίσης με μια διάχυτη ανησυχία σχετικά με τις επιπτώσεις των επιλογών τους. Σε παρόμοια 25

26 αποτελέσματα έχει καταλήξει και η έρευνα των Sidiropoulou Dimakakou και συν. (2012), σύμφωνα με την οποία η σύγχυση στη λήψη αποφάσεων, όπως μετριέται με το ερωτηματολόγιο CTI, έχει υψηλή συσχέτιση με την έλλειψη πληροφόρησης, παράγοντας που μετριέται με το αντίστοιχο εργαλείο μέτρησης των δυσκολιών λήψης επαγγελματικών αποφάσεων, το Career Decision making difficulties Questionnaire (Gati, Krausz & Osipow, 1996). Οι Saunders, Peterson και Reardon (2000) βρήκαν ότι οι αναποφάσιστοι νέοι ως προς τη σταδιοδρομία τους διατηρούν σε μεγαλύτερο ποσοστό δυσλειτουργικές σκέψεις συγκριτικά με εκείνους που έχουν πάρει κάποια εκπαιδευτική ή επαγγελματική απόφαση. Οι ίδιοι αναφέρουν ότι η δυσλειτουργική σκέψη, ως συστατικό της έλλειψης αποφασιστικότητας σε θέματα σταδιοδρομίας, μπορεί να αποτρέψει τα άτομα από τον σχεδιασμό μιας διαδικασίας λήψης απόφασης. Η υψηλή συσχέτιση των δυσλειτουργικών σκέψεων σταδιοδρομίας με την επαγγελματική αναποφασιστικότητα έχει επιβεβαιωθεί και από άλλες έρευνες (Austin et al, 2003 Αλεξοπούλου, 2009). Σε έρευνα των Taylor & Popma (1990) έχει διαπιστωθεί αρνητική συσχέτιση μεταξύ των παραγόντων της αυτοαποτελεσματικότητας στη λήψη επαγγελματικής απόφασης και της επαγγελματικής αναποφασιστικότητας. Οι αρνητικές ή δυσλειτουργικές σκέψεις σχετιζόμενες με τη σταδιοδρομία μπορούν σε μεγάλο βαθμό να επηρεάσουν τη συμπεριφορά και τις αποφάσεις σχετικά με αυτή. Οι Kleiman και συν. (2004) αναφέρουν ότι οι δυσλειτουργικές σκέψεις κατά τη διαδικασία λήψης αποφάσεων μπορεί να επηρεάσουν αρνητικά τις ορθολογικές αποφάσεις του ατόμου. Επιπλέον, οι δυσλειτουργικές σκέψεις σταδιοδρομίας συνδέονται με αρνητική αυτοεκτίμηση του ατόμου και μειωμένη αντίληψη αυτο-αποτελεσματικότητας. Ως εκ τούτου, οι δυσλειτουργικές σκέψεις σταδιοδρομίας επιδρούν στη διαδικασία επιλογής ενός επαγγέλματος ή/ και στη λήψη αποφάσεων και μπορεί να οδηγήσουν σε εσφαλμένες αποφάσεις για τη σταδιοδρομία. Αναφορικά με τις διαφορές φύλου ως προς τις σκέψεις σταδιοδρομίας, τη διαδικασία λήψη απόφασης και την αναποφασιστικότητα, αυτές δεν φαίνεται να είναι σημαντικές σε κάποιες έρευνες, καθώς έχει παρατηρηθεί μικρή διαφορά, με τις γυναίκες να αφιερώνουν ελαφρώς περισσότερο χρόνο στη διερεύνηση ζητημάτων σχετικών με τη σταδιοδρομία εκφράζοντας μεγαλύτερα επίπεδα ανησυχίας (Ταμπούρη, 2009; Gati, Landman, Davidovitch, Asulin- Peretz & Gadassi, 2010). Σε άλλες έρευνες, ωστόσο, (Σιδηροπούλου Δημακάκου & Παπαδάκου, 2005 Αλεξοπούλου, 2009), διαφάνηκαν διαφορές των μέσων όρων των παραγόντων του CTI ως προς δημογραφικά στοιχεία, όπως το φύλο. Πιο συγκεκριμένα, οι γυναίκες εμφάνισαν υψηλότερες βαθμολογίες συγκριτικά με τους άνδρες στη συνολική κλίμακα των δυσλειτουργικών σκέψεων σταδιοδρομίας. 26