124 Χάρμα ιδέσθαι... ΜΑΓΟΥΛΑ 125

Transcript

1 ΜΑΓΟΥΛΑ 123 ΜΑΓΟΥΛΑ Μαγούλα: Κωμόπολη έδρα ομώνυμης κοινότητας (τώρα δήμου) του διαμερίσματος Δυτ. Αττικής, με υψόμετρο 60μ. στις δυτικές παρυφές της πεδιάδας της Ελευσίνας (Θριάσιο Πεδίο). Για το όνομα της κωμόπολης μπορούμε να υποθέσουμε τα εξής: 1. Πως προέρχεται από τον όρο "Μαγούλα" που όπως μας πληροφορούν τα λεξικά σημαίνει έξαρμα εδάφους σε πεδινά κυρίως μέρη, που δημιουργείται από λείψανα προϊστορικών οικισμών, οι οποίοι επανιδρύονται συνεχώς στο ί- διο σημείο. 2. Από την αλβανική λέξη Μαγούλα που σημαίνει λόγος (G. Mayer NS. 2,68). Πιθανότατη η δεύτερη περίπτωση. Βρίσκεται 20 χιλιόμετρα από την Αθήνα. Μπορεί κανείς να φθάσει με αστική συγκοινωνία (Πλατεία Κουμουνδούρου μέσω Ελευσίνας).

2 124 Χάρμα ιδέσθαι... ΜΑΓΟΥΛΑ 125 Με υπεραστική (από το Θησείο μέσω Ελευσίνας). Με IX (από Εθνική οδό Αθηνών - Κορίνθου). Με IX (από Αττική οδό - έξοδος 2). Με τον προαστιακό. Με έδρα την Μαγούλα ξεκινήσαμε την έρευνα για την καταγραφή των μνημείων (ιστορικών - θρησκευτικών) που βρίσκονται στην Δυτική Αττική στην περιοχή, που βρίσκεται βόρεια - βορειοδυτικά της Μαγούλας. Ακολουθώντας την Παλαιά Εθνική οδό Αθηνών - Θηβών σε απόσταση 25 χλμ από τη Μαγούλα και 45 χλμ από την Αθήνα φθάνουμε στο χωριό Οινόη. Στην είσοδο του χωριού διασώζεται μέρος από την ιστορική «Φρυκτωρία». Σύμφωνα με την τραγωδία του Αισχύλου «Αγαμέμνων» η ά- λωση της Τροίας μεταδόθηκε στις Μυκήνες με συνθηματικές φωτιές, που άναψαν την νύκτα στις κορυφές των βουνών μεταξύ των οποίων και του Κιθαιρώνα της Οινόης. Η «Φρυκτωρία» ήταν ένα σύστημα επικοινωνίας οπτικής, για την μετάδοση σημάτων με την αυξομείωση της φωτιάς την νύκτα και των χρωμάτων του καπνού την ημέρα. Χρησιμοποιήθηκε από τον 5ο αι. π.χ. έως το 1850 μ.χ. περίπου. Διασχίζοντας το χωριό Οινόη με κατεύθυνση βόρεια σε μικρή απόσταση από την «Φρυκτωρία», σχεδόν απέναντι, βρίσκονται πάνω σε ένα μικρό λόφο τα λείψανα οχυρωματικού πύργου του 4ου αιώνα. Αφήνοντας τον οχυρωματικό πύργο και συνεχίζοντας προς βορρά ανηφορίζουμε προς το βουνό. Στην νοτιανατολική πλευρά του Κιθαιρώνα βρίσκεται το κτίσμα της μονής του Οσίου Μελετίου (11ος αιώνας) (φ.3,4). Όπως στα περισσότερα βυζαντινά μοναστήρια, ο ναός είναι τοποθετημένος στο κέντρο της Μονής και όλα τα υπόλοιπα κτίσματα βρίσκονται γύρω από αυτόν.

3 126 Χάρμα ιδέσθαι... ΜΑΓΟΥΛΑ 127 είχε το τύμπανο κυλινδροειδές και έφερε οκτώ μικρά μονόβολα παράθυρα. Η κεντρική είσοδος βρίσκεται στη νότια πλευρά. Η α- νατολική και βορινή πλευρά της Μονής αποτελείται από κελιά μοναχών. Στη νότια πλευρά βρίσκονται οι ξενώνες. Πάνω στις πτέρυγες της μονής βρίσκεται τρία νεώτερα παρεκκλήσια της Παναγίας της Μυρτιδιώτισσας, της Αγίας Αικατερίνης και της Αγίας Παρασκευής. Ο κυρίως ναός είναι τετράγωνο κτίσμα στο οποίο ανατολικά είναι προσκολλημένες τρεις κόγχες ιερού. Ο τρούλος στηρίζεται σε 4 κίονες, που βοηθούνται από ισάριθμες ημικυκλικές αψίδες. Έτσι ο ναός χαρακτηρίζεται σταυροειδής εγγεγραμμένος με τρούλο του σύνθετου τετρακίονου συστήματος. Ο κεντρικός τρούλος του ναού όπως είναι σήμερα ο- κτάγωνος, προέρχεται από μετασκευή. Ο αρχικός τρούλος (3) (4) Σήμερα ο τρούλος φέρει μόνο τέσσερα ανοικτά παράθυρα. Το κυλινδρικό τύμπανο είναι ενδεικτικό αρχαιότητας και συναντάται σε ναούς τους 10ου και 11ου αιώνα. Φεύγοντας από την μονή ακολουθούμε τον ίδιο δρόμο και βρισκόμαστε πάλι στην Οινόη. Από την Οινόη με κατεύθυνση βορειοδυτική σε απόσταση περίπου 3 χιλ. στο όρος Πάστρα όπου κατά την αρχαιότητα είχαν αναπτυχθεί οι δήμοι και οι οικισμοί Οινόη, Ελευθεραί, Ερυθραί, Υσιαί και Σκώλον συναντούμε τα οχυρωματικά έργα και το ομώνυμο Φρούριο των Ελευθερών (Κάζα) του 4ου π.χ. αιώνα με περίμετρο 1000 μέτρων. Εδώ διογκώνονται τετράγωνοι διώροφοι πύργοι 5-6 μέτρων με τείχη ύψους 2-3 μέτρων και πάχους 2,5 μέτρων. Οι Ελευθερές, αν και βοιωτική πόλη,

4 128 Χάρμα ιδέσθαι... ΜΑΓΟΥΛΑ 129 συμπεριλήφθηκε από την αρχαϊκή εποχή στην Αττική λόγω προτίμησης του πολιτεύματος των Αθηνών από αυτό της Θήβας. Σχετικά με τη θέση της πόλης έχουν διατυπωθεί αρκετές γνώμες. Η πιθανότερη άποψη είναι ότι η πόλη βρίσκονταν στη σημερινή Κάζα όπου και σώζεται η ακρόπολή της και τώρα ονομάζεται Γυφτόκαστρο (φ. 5,6). Αναμφισβήτητα η ακρόπολη του Γυφτόκαστου αποτελούσε το μεγαλύτερο αρχαίο φρούριο στην Αττική και ήταν θέση με μεγάλη στρατηγική σημασία πάνω στο δρόμο, που συνέδεε την Αθήνα, Ελευσίνα και τη Θήβα. Συνεχίζοντας να αναζητούμε στην περιοχή που ανέλαβε την πολιτιστική μας κληρονομιά οδηγηθήκαμε στα Αιγόσθενα (οικισμός σήμερα του δήμου Βιλλίων) που είναι γνωστά ως Πόρτο Γερμένο, Γερμένος, Γερμανό. 51 χιλιόμετρα από τη Μαγούλα και κατεύθυνση Δυτική και 71 χιλ. από την Αθήνα. Η πρώτη κατοίκηση στην περιοχή αρχίζει σύμφωνα με τα ευρήματα των ανασκαφών την γεωμετρική περίοδο και συνεχίζεται μέχρι τη Ρωμαϊκή. Τα Αιγόσθενα ανήκαν αρχικά στη Μεγαρίδα και μαζί με τα Μέγαρα έγιναν μέλος της Αχαϊκής Συμπολιτείας το 244 π.χ. Αργότερα αποχώρησαν και έγιναν μέλος του κοινού των Βοιωτικών πόλεων για να επανέλθουν στη Συμπολιτεία μετά το δεύτερο Μακεδονικό πόλεμο. Σύμφωνα με την περιγραφή του Παυσανία μέσα στην πόλη υπήρχαν Ιερά του Ηρακλή και της Αρτέμιδος, αλλά το πιο σημαντικό ιερό ήταν ενός μυθικού μάντη, του Μελάμποδος, εισηγητή της διονυσιακής λατρείας. Υπήρχε μαντείο, με βωμό και άγαλμα του Μελάμποδος, όπου κάθε χρόνο γίνονταν προς τιμή του αγώνες και θυσίες. Το πλέον εντυπωσιακό μνημείο στα Αιγόσθενα είναι τα ερείπια των οχυρωματικών τειχών της πόλης, που σώζονται

5 130 Χάρμα ιδέσθαι... ΜΑΓΟΥΛΑ 131 σε πολύ καλή κατάσταση και αποτελούν ένα από τα καλύτερα διατηρημένα δείγματα της οχυρωματικής τέχνης των αρχαίων Ελλήνων. Στην κορυφή του λόφου βρίσκεται η ακρόπολη του Αιγοσθένων, περιτριγυρισμένη από τείχος ορθογωνίου σχήματος. Από τη ΒΔ και τη ΝΔ γωνία της ακρόπολης ξεκινούν δύο σκέλη τείχους, που προχωρούν προς δυτικά και περιβάλλουν την κάτω πόλη φθάνοντας μέχρι την παραλία. Το τείχος σώζεται σε αρκετά μεγάλο ύψος (4-5,5 μέτρα) στην Α & Β πλευρά. Κατά διαστήματα μέτρων ενισχύεται με μεγάλους τετράγωνους πύργους, που χρησίμευαν ως προμαχώνες. Από αυτούς σώζονται δεκαέξι, οι μισοί στην α- κρόπολη και οι άλλοι στο β' σκέλος της κάτω πόλης. Ο πύργος που βρίσκεται στην Ν.Α. γωνία της ακρόπολης διατηρείται σχεδόν ανέπαφος φθάχνοντας σε συνολικό ύψος 15 μ. Ο πύργος αυτός είναι ένα λαμπρό παράδειγμα της οχυρωματικής τέχνης των αρχαίων Ελλήνων. Όλες οι οχυρώσεις των Αιγοσθένων έχουν κτισθεί από κροκαλοπαγή γκρίζο ασβεστόλιθο που εξορύχτηκε από τη γύρω περιοχή. Στο κτίσιμο διακρίνονται δύο είδη: το πρώτο είναι ακανόνιστο πολυγωνικό σύστημα (5ος αιώνας) και το άλλο είναι ισόδομο τραπεζιόσχημο σύστημα με καλοδουλεμένες όψεις που χρονολογείται στον 4ο και στις αρχές του 3ου αιώνα. Πάνω στα ερείπια των τειχών της πόλης των Αιγοσθένων χτίστηκαν αργότερα διάφορα οικοδομήματα, ένα από αυτά είναι μια μικρή χριστιανική εκκλησία του Αγίου Γεωργίου πάνω στην ακρόπολη (φ.9). Είναι των μεσαιωνικών χρόνων και λειτουργεί έως σήμερα.

6 132 Χάρμα ιδέσθαι. ΜΑΓΟΥΛΑ 133 Η πλατύτερα από την εικονογράφηση του Ναού του Α- γίου Γεωργίου. Το τέμπλο του ναού του Αγ. Γεωργίου. Εσωτερικό του Ναού με εικονογραφημένο τον Άγιο Γεώργιο προς τιμή του οποίου κτίσθηκε ο ναός στην ακρόπολη των Αιγοσθένων. Εικονογράφηση του ναού του Αγ. Γεωργίου στα Αιγόσθενα.

7 134 Χάρμα ιδέσθαι... ΜΑΓΟΥΛΑ 135 Μέσα στο Φρούριο σώζεται σειρά κελιών μοναστηριών των μεσαιωνικών χρόνων, ακριβώς πίσω από τον ναό του Αγ. Γεωργίου. Αναχωρώντας από τα Αιγόσθενα κατευθυνθήκαμε στα Βίλλια. Η πόλη των Βιλλίων είναι χτισμένη στις πλαγιές του Κιθαιρώνα, σε υψόμετρο 600 μέτρων. Είναι έδρα του Δήμου Ειδυλλίας, ο οποίος περιλαμβάνει τους οικισμούς Πόρτο Γερμενού, Ψάθας, Αλεποχωρίου. Συνορεύει βόρεια με το Δήμο Ερυθρών και τις κοινότητες Πλαταιών και Καπαρελίου, νότια με τον Δήμο Μεγάρων, ανατολικά με τον Δήμο Μάνδρας και την κοινότητα Οινόης. Σκοπός της επίσκεψής μας ήταν η φωτογράφηση τριών ναών μέσα στα χρονολογικά όρια που εκινείτο η έρευνα. Πρώτα επισκεφθήκαμε το ναό των Παμμεγίστων Ταξιαρχών (1637). Φωτογραφία από το τέμπλο του ναού των Παμμεγίστων Ταξιαρχών στα Βίλλια.

8 136 Χάρμα ιδέσθαι... ΜΑΓΟΥΛΑ 137 (17) Μετά επισκεφθήκαμε το ναό του Αγ. Αθανασίου (12ος αιώνας Βυζαντινού ρυθμού). (19) Ο Παντοκράτωρ (Αγ. Αθανάσιος Βιλλίων 12ος αιώνας) Αγ. Αθανάσιος (12ος αιώνας) (18) Τέμπλο Αγ. Αθανασίου (20)

9 138 Χάρμα ιδέσθαι. ΜΑΓΟΥΛΑ 139 (21) (23) Εσωτερικό Ιερού Ναού Αγ. Αθανασίου (τέμπλο) Παναγίτσα (Βίλλια) 14ος αιώνας Για την καταχώριση συνεργάστηκαν οι: Ηρακλής Παπαγιάνναρος, θεολόγος Βασιλική Σισκοπούλου Ιωάννα Σισκοπούλου Παρασκευή Στάθη Πηνελόπη Τουρκοδημήτρη Θεοδοσία Φίλη (22)