Ζηνώνειο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο 29 Απριλίου Εισηγητής: Σωφρόνης Κληρίδης

Transcript

1 Ζηνώνειο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο 29 Απριλίου 2014 Εισηγητής: Σωφρόνης Κληρίδης

2 1. Τα αίτια της κρίσης Μεγάλη εισροή κεφαλαίων Υπερκατανάλωση, υπερδανεισμός, φούσκα ακινήτων Διόγκωση κόστους προσαρμογής από λάθη πολιτικής 2. Από δω και μπρος Χρηματοπιστωτικό σύστημα Διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις στο μνημόνιο Μεταρρυθμίσεις πέραν του μνημονίου 2

3 3

4 Δημοσιονομικό πλεόνασμα (3,5% το ,9% το 2008) Δημόσιο χρέος 49% του ΑΕΠ (τέλος 2008) Μέσος ρυθμός ανάπτυξης 4% ετησίως το Ανεργία 2.9% Ένταξη στην Ευρωζώνη την 1/1/2008 Φαινομενικά άριστη εικόνα 4

5 Συσσωρευμένες ανισορροπίες μεγάλα ελλείμματα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών Υπερθέρμανση στις κατασκευές, φούσκα στα ακίνητα Υπερχρεωμένος ιδιωτικός τομέας Κακές τραπεζικές πρακτικές Παραπλανητική δημοσιονομική εικόνα βασισμένη σε μη επαναλαμβανόμενα έσοδα 5

6 Προσπάθειες προώθησης της Κύπρου ως διεθνές κέντρο χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών είχαν ξεκινήσει από παλιά αλλά εντάθηκαν μετά το 1990 Η Κύπρος παρείχε: Χαμηλό εταιρικό φόρο 4,25% για ξένες εταιρείες (18% για ντόπιες) Ευνοϊκό νομικό πλαίσιο με βάση το αγγλικό δίκαιο Καλά εκπαιδευμένους (στην Αγγλία) λογιστές, δικηγόρους και τραπεζίτες Καλή γεωγραφική θέση και κλίμα Εχεμύθεια 6

7 Η προσπάθεια ήταν επιτυχής Η Κύπρος πέτυχε να προσελκύσει πολλές επιχειρήσεις και πολύ χρήμα Μέσα σε μια δεκαετία κατάφερε να καθιερωθεί ως κέντρο παροχής επιχειρηματικών υπηρεσιών Όμως παράλληλα απέκτησε και μια κακή φήμη για χαλαρότητα στην εφαρμογή των κανόνων 7

8 Η ένταξη στη ΕΕ τον Μάιο 2004 κατέστησε την Κύπρο ακόμα πιο ελκυστική για τις διεθνείς επιχειρήσεις Ακολούθησε τεράστια αύξηση της δραστηριότητας στον τομέα, με πολλές εγγραφές νέων εταιρειών και εισροή μεγάλων κεφαλαίων Ανάλογη μεγέθυνση του τραπεζικού τομέα: ελαφρά μεγαλύτερος από ΑΕΠ πέντε φορές το ΑΕΠ εννέα φορές το ΑΕΠ 8

9 45 40 Ένταξη ΕΕ Ιαν-96 Ιουλ-96 Ιαν-97 Ιουλ-97 Ιαν-98 Ιουλ-98 Ιαν-99 Ιουλ-99 Ιαν-00 Ιουλ-00 Ιαν-01 Ιουλ-01 Ιαν-02 Ιουλ-02 Ιαν-03 Ιουλ-03 Ιαν-04 Ιουλ-04 Ιαν-05 Ιουλ-05 Ιαν-06 Ιουλ-06 Ιαν-07 Ιουλ-07 Residents Non-residents 9

10 Τεράστια εισροή κεφαλαίων στις Κυπριακές τράπεζες, κυρίως την περίοδο Που διοχετεύθηκε; Μεγάλος δανεισμός στο εσωτερικό, κυρίως στον κατασκευαστικό τομέα και στην κατανάλωση Επέκταση εκτός συνόρων Ελλάδα και αλλού Αγορά Ελληνικών (και όχι μόνο) ομολόγων Αποτελέσματα: Αύξηση τιμών ακινήτων (2,4 φορές μεταξύ ) Διόγκωση ιδιωτικού χρέους Αύξηση εργατικού κόστους Μεγάλα τραπεζικά ρίσκα 10

11 Μεγάλη αύξηση στις τιμές των ακινήτων Τραπεζικό μοντέλο δανειοδότησης με βάση την εξασφάλιση και χωρίς την πρέπουσα βαρύτητα στη δυνατότητα αποπληρωμής Τιμές ακινήτων αυξήθηκαν 2,4 φορές μεταξύ Έχουν πέσει περίπου 25% από τότε 11

12 Q1 2002Q2 2002Q3 2002Q4 2003Q1 2003Q2 2003Q3 2003Q4 2004Q1 2004Q2 2004Q3 2004Q4 2005Q1 2005Q2 2005Q3 2005Q4 2006Q1 2006Q2 2006Q3 2006Q4 2007Q1 2007Q2 2007Q3 2007Q4 2008Q1 2008Q2 2008Q3 2008Q4 2009Q1 2009Q2 2009Q3 2009Q4 2010Q1 2010Q2 2010Q3 2010Q4 2011Q1 2011Q2 2011Q3 2011Q4 2012Q1 2012Q2 2012Q3 2012Q4 2013Q1 2013Q2 2013Q3 Πηγή: Κεντρική Τράπεζα 12

13 Q1 2003Q3 2004Q1 2004Q3 2005Q1 2005Q3 2006Q1 2006Q3 2007Q1 2007Q3 2008Q1 2008Q3 2009Q1 2009Q3 2010Q1 2010Q3 2011Q1 2011Q3 2012Q1 2012Q3 2013Q1 2013Q3 Πηγή: Κεντρική Τράπεζα 13

14

15 15

16 Θετική πορεία μεταξύ : πλεονάσματα το 2007 και 2008, χρέος στο 49% του ΑΕΠ το 2008 Όμως ήταν παραπλανητική εικόνα που οφειλόταν σε μη επαναλαμβανόμενα έσοδα από τη φορολογική αμνηστία, την φούσκα των ακινήτων και την υπερκατανάλωση Όταν τα έσοδα κατέρρευσαν το 2009, οι δαπάνες συνέχισαν να αυξάνονται ακόμα πιο γρήγορα Αποτέλεσμα: μεγάλα ελλείμματα, παρά τη ρηχή ύφεση 16

17

18 Πηγή: Διεθνής Οργάνωση Εργασίας, Global Wage Report 2012/13. 18

19 Πηγή: Διεθνής Οργάνωση Εργασίας, Global Wage Report 2012/13. 19

20 Οι τεράστιες εισροές κεφαλαίων και η ανικανότητα διαχείρισής τους ήταν τα βασικά αίτια της κρίσης Η ένταξη στην ΕΕ αύξησε σημαντικά τις εισροές κεφαλαίων στο τραπεζικό σύστημα Οι τράπεζες επεκτάθηκαν αλόγιστα στο εξωτερικό, χρηματοδότησαν τη φούσκα στα ακίνητα και υπερκατανάλωση, επένδυσαν σε Ελληνικά ομόλογα Η φούσκα απέφερε μεγάλα έσοδα στα κρατικά ταμεία και ανάλογες αυξήσεις στις δαπάνες 20

21 Υπερβολικός δανεισμός από το κράτος και από τον ιδιωτικό τομέα δημιούργησε συνεχή μεγάλα ελλείμματα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών Οι μισθοί αυξάνονταν πέραν της παραγωγικότητας Όλοι περνούσαν καλά μέχρι που η διεθνής κρίση έσπασε τη φούσκα και έφερε την αναπόφευκτη κατάρρευση Ανεπαρκής αντίδραση και δημόσια υπόσκαψη του συστήματος εκτόξευσε το κόστος προσαρμογής 21

22 22

23 Η χαλαρότητα της δεκαετίας του 1990 δημιούργησε κακό όνομα έκανε ζημιά το 2013 Αδυναμία κατανόησης των κινδύνων ενός μεγάλου τραπεζικού τομέα και μεγάλων εισροών κεφαλαίων (βλέπε Επιτροπή Lascelles) Υπερβολική έμφαση σε χαμηλή φορολογία αντί σε άλλα πλεονεκτήματα Κακές τραπεζικές πρακτικές και εταιρική διακυβέρνηση, ανεπαρκής εποπτεία, διαπλοκή τραπεζών-πολιτικών 23

24 Αποχώρηση HSBC από Λαϊκή το 2006 Αποτυχία προσπάθειας ανανέωσης του ΔΣ της Τράπεζας Κύπρου το 2008 Μη συγκράτηση δανεισμού μετά το 2006 Ξένες καταθέσεις σε ευρώ έτυχαν ίδιας μεταχείρισης με ντόπιες από το 2008 και μετά Μη απαλλαγή από Ελληνικά ομόλογα (2009/10) Θυγατροποίηση της Λαϊκής στην Ελλάδα (Απρ. 2011) Δυσφήμηση του τραπεζικού τομέα από το ίδιο το κράτος 24

25 Μεγάλη αύξηση κρατικών δαπανών από το 2008 Μη έγκαιρη λήψη μέτρων στα αρχικά στάδια της κρίσης Αποδοχή χωρίς όρους του κουρέματος του Ελληνικού χρέους Μη υποβολή αιτήματος για στήριξη αμέσως μετά το Ελληνικό κούρεμα (Οκτ. 2011) Χειρισμός Λαϊκής στήριξη με 1,8 δις (Μάιο 2012) Καθυστέρηση στη συμφωνία μνημονίου μετά το αίτημα για στήριξη (Ιούνιο 2012) Απόρριψη της απόφασης του πρώτου Eurogroup χωρίς εναλλακτική πρόταση 25

26 Μια κακή συγκυρία για την Κύπρο: Κόπωση στην Ευρώπη με τις διασώσεις Γερμανικές εκλογές Δυσανασχέτηση ΔΝΤ με Ευρώπη Μικρή, μη συστημική χώρα που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για παραδειγματισμό άλλων χωρών 26

27 Πολλές χώρες δεν ευνοούν την ύπαρξη φορολογικών παραδείσων ειδικά όταν εμπλέκονται Ρώσοι «ολιγάρχες» και ήταν μια ευκαιρία να χτυπηθεί αυτό το μοντέλο Η βασική ιδέα της διάσωσης με ίδια μέσα (bail-in) δεν είναι κακή: αντί να φορτώνεται το βάρος ο φορολογούμενος, να το αναλαμβάνουν οι καταθέτες Όμως έγινε απρογραμμάτιστα με αποτέλεσμα να έχει πολύ αρνητικές συνέπειες για την Κύπρο 27

28 Καταστροφή τραπεζικού τομέα απώλεια πλούτου έλλειψη ρευστότητας Ισχυρό πλήγμα στην αξιοπιστία της χώρας Αύξηση ανεργίας, βαθιά ύφεση Αύξηση μη εξυπηρετούμενων δανείων Όμως, όλα αυτά βρίσκονταν ήδη σε εξέλιξη 28

29 3 2 Ποσοστιαία αλλαγή πραγματικού ΑΕΠ Μαρί Κούρεμα Q1 2009Q2 2009Q3 2009Q4 2010Q1 2010Q2 2010Q3 2010Q4 2011Q1 2011Q2 2011Q3 2011Q4 2012Q1 2012Q2 2012Q3 2012Q4 2013Q1 2013Q2 2013Q3 2013Q4 29

30 18 16 Ποσοστό ανεργίας Μαρί Κούρεμα M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M01 30

31 31

32 Διογκωμένος και δυσκίνητος δημόσιος τομέας, υπερχρεωμένος ιδιωτικός τομέας Πληγωμένο τραπεζικό σύστημα Κουλτούρα εύκολου/γρήγορου κέρδους, κυνήγι μεγάλων έργων, υπερβολική έμφαση σε κατασκευές αντί σε παραγωγικές επενδύσεις Εργατικό δυναμικό προσανατολισμένο σε επιχειρηματικές υπηρεσίες, δημόσιο 32

33 Κινείται σε τρεις άξονες: 1. Αποκατάσταση τραπεζικού τομέα 2. Δημοσιονομική προσαρμογή 3. Διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις Και οι τρεις απαραίτητοι 33

34 Κινούμαστε προς την ορθή κατεύθυνση αλλά ο δρόμος είναι πολύ μακρύς Η οικονομία θα βρίσκεται σε διαδικασία απομόχλευσης για αρκετό καιρό Πρέπει να εξεταστούν σοβαρά ιδέες όπως η δημιουργία εταιρείας διαχείρισης περιουσιακών στοιχείων Έκθεση Επιτροπής για το Μέλλον του Τραπεζικού Τομέα περιέχει πολλές καλές εισηγήσεις 34

35 Το κράτος υποσχόταν στους πολίτες τους πολύ περισσότερα από ότι ήταν σε θέση να προσφέρει Μισθοί και συντάξεις δημοσίου έπρεπε να αναπροσαρμοστούν Η δικαιοσύνη και η σωστή χρήση πόρων απαιτούν ίδια αμοιβή για ίδια εργασία σε δημόσιο και ιδιωτικό τομέα Η ηπιότερη του αναμενόμενου ύφεση και η σωστή εφαρμογή μέτρων μας έβαλαν σε καλό δρόμο 35

36 Παρατηρείται διαχρονική αδυναμία του κράτους να σχεδιάσει και να υλοποιήσει μεγάλες μεταρρυθμίσεις Μεγάλες μεταρρυθμίσεις έγιναν μόνο λόγω ένταξης στην ΕΕ δύσκολο να σκεφτεί κανείς έστω και μία σημαντική μεταρρύθμιση που να προήλθε μέσα από το ίδιο το σύστημα Το μνημόνιο περιλαμβάνει σειρά μεταρρυθμίσεων που εμείς οι ίδιοι έχουμε παραδεχτεί ότι χρειαζόμαστε 36

37 Συνταξιοδοτικό Σχέδιο υγείας Εκσυγχρονισμός δημοσίου Τοπική αυτοδιοίκηση Φοροδιαφυγή Φόρος ακίνητης ιδιοκτησίας Τίτλοι ιδιοκτησίας Σχεδιασμός αγοράς ενέργειας Ημικρατικοί οργανισμοί Τουρισμός Ενίσχυση ανταγωνισμού και ρυθμιστικών αρχών 37

38 Ευκαιρία να προωθηθούν μεταρρυθμίσεις που συζητούνται εδώ και πολλά χρόνια Πολλές από αυτές είναι στο μνημόνιο πρέπει να τις υλοποιήσουμε γιατί δεσμευτήκαμε και γιατί τις χρειάζεται η οικονομία Καλός ο διάλογος, αλλά κάποια στιγμή πρέπει να παίρνονται και αποφάσεις 38

39 Δυσκίνητη και αναποτελεσματική, αδυνατεί να ανταποκριθεί στις ανάγκες της οικονομίας Χρειάζονται ριζοσπαστικές αλλαγές: Εναλλαξιμότητα, κατάργηση μονιμότητας Κατάργηση αυτόματων αυξήσεων Αξιολόγηση και ανταμοιβή απόδοσης Λογοδοσία και διαφάνεια Καταπολέμηση γραφειοκρατίας Περιορισμός εκεί που είναι απαραίτητο, μεγαλύτερη αξιοποίηση ιδιωτικού τομέα 39

40 Η Κύπρος κατατάσσεται στην 39 η θέση 40

41 Πέρα από το μνημόνιο 41

42 Η Κύπρος διατηρεί πολλά από τα πλεονεκτήματά της και μπορεί να συνεχίσει να είναι διεθνές κέντρο υπηρεσιών Δεν χρειάζεται μεγάλος τραπεζικός τομέας και προσέλκυση κεφαλαίων Εκμετάλλευση προοπτικών εξειδίκευσης, π.χ. ναυτιλία Έμφαση σε υπηρεσίες, όχι χαμηλή φορολογία Άψογη εφαρμογή κανόνων για να καθαρίσει το όνομα 42

43 Στρεβλώσεις τα χρόνια της ανάπτυξης με αποτέλεσμα Υπερ-επένδυση σε ακίνητα και κατασκευές Ανεπαρκείς παραγωγικές επενδύσεις Τα ακίνητα και οι κατασκευές δεν μπορούν να αποτελούν μηχανή ανάπτυξης μιας οικονομίας Χρειάζεται δημιουργία συνθηκών που θα προσελκύσουν επενδύσεις και θα επιτρέψουν την ανάπτυξη νέων τομέων οικονομικής δραστηριότητας στόχος η πολυδιάστατη ανάπτυξη αντί εξάρτησης από 1-2 τομείς 43

44 Στόχος η προσέλκυση μυαλών (επιστημόνων, ερευνητών, επιχειρηματιών) και παραγωγικών επενδύσεων, όχι μετρητών Οι παραγωγικές επενδύσεις δημιουργούν κεφάλαιο και θέσεις εργασίας, βελτιώνουν την τεχνολογία, αυξάνουν την παραγωγικότητα Οι επενδύσεις ξένων σε ακίνητα αποφέρουν πρόσκαιρα κέρδη αλλά λίγα μακροπρόθεσμα οφέλη 44

45 Ο τουρισμός μπορεί ακόμα να προσφέρει πολλά, χρειάζεται όμως ποιοτική αναβάθμιση Ο τομέας της ενέργειας είναι υποσχόμενος, όμως υπάρχει αβεβαιότητα και θα πάρει χρόνο Υπηρεσίες υγείας και εκπαίδευσης χρειάζονται κατάλληλο θεσμικό πλαίσιο Χρειάζεται σωστή παιδεία και κατάρτιση, αποτελεσματικός δημόσιος τομέας, αλλαγή νοοτροπίας 45

46 Μια από τις πιο αναγκαίες μεταρρυθμίσεις είναι στην παιδεία Χρειάζεται συνολική αλλαγή κουλτούρας: Εισαγωγή αξιολόγησης Έμφαση στην κριτική σκέψη και την έρευνα Τεχνικές/επαγγελματικές σπουδές Στροφή στην επιστήμη (STEM) Στόχευση στην αριστεία και στην έρευνα αιχμής έχουμε ήδη πετύχει πολλά, μπορούμε περισσότερα 46

47 47

48 Είναι κλισέ, αλλά καλό κλισέ Η κρίση ήταν αναπόφευκτη, όμως διογκώθηκε από τραγικά λάθη, κυρίως δικά μας αλλά και άλλων Η Κυπριακή οικονομία δείχνει να έχει αντοχές, όμως ο δρόμος είναι μακρύς. Πρέπει να δράξουμε την ευκαιρία να προχωρήσουμε σε μεταρρυθμίσεις που να θέσουν την οικονομία της Κύπρου σε μια πορεία υγιούς και βιώσιμης ανάπτυξης 48

49 Σας ευχαριστώ 49