Σελίδα 157. Øperùa nègaia Ησύχιος 2. Αριστοτέλους, Οικονομικός Δεύτερος, Β, 2 4 *1347 α 4] 3

Transcript

1 Σκηνές στον γυναικωνίτη: Α. μια γυναίκα με τη ρόκα της, και μια δεύτερη με κέντημα. Ερυθρόμορφη παράσταση αγγείου στο Λούβρο. Β. Μια γυναίκα τακτοποιεί υφάσματα σε κασσέλα. Πίνακας του 5 ου αιώνα στον Τάραντα. Αριστερά, γυναίκα με τη ρόκα της και μία δεύτερη μπροστά στον όρθιο αργαλειό. Επάνω το ύφασμα, κάτω οι κλωστές, πολλές μαζί σε κρίκους, περασμένους στις αγνύθες, τα βάρη δηλαδή που κρατούσαν τις κλωστές τεντωμένες. Δεξιά, γυναίκες διπλώνουν τα έτοιμα υφάσματα. Ν. Υόρκη, Μουσείο Μετροπόλιταν. Σε αντίθεση με τους ναούς της αρχαιότητας, τα ιδιωτικά σπίτια ήταν στην πλειοψηφία τους κατασκευασμένα με τα καθημερινά οικοδομικά υλικά που παρήγαγε ο οικείος κάθε φορά τόπος. Στην Σπάρτη μάλιστα η πολυτέλεια των σπιτιών απαγορευόταν από ειδική ρήτρα του νομοθέτη Λυκούργου. «Σε κάθε σπίτι, στη στέγη έπρεπε να έχει χρησιμοποιηθεί ως μόνο εργαλείο ο πέλεκυς, και στις πόρτες μόνο το πριόνι, κανένα από τα υπόλοιπα εργαλεία. Εκείνο δηλαδή που αργότερα είπε ο Επαμεινώνδας για το τραπέζι του, ότι σε τέτοιο τραπέζι δεν χωράει προδοσία, πρώτος το κατάλαβε ο Λυκούργος. Οτι δηλαδή ένα τέτοιο σπίτι δεν προκαλεί τρυφή και πολυτέλεια, oύτε και υπάρχει κανείς τόσο ακαλαίσθητος και ανόητος ώστε σε ένα απλό και λαϊκό σπίτι να βάλει κλίνες με ασημένια πόδια και πορφυρένια στρώματα και χρυσές κύλικες, και όλη την συνακόλουθη πολυτέλεια. Γιατί είναι ανάγκη να ταιριάζει με το σπίτι η κλίνη και η κλίνη με τα ρούχα, την όλη επίπλωση και τα σκεύη. Από αυτή τη συνήθεια λένε ότι ο Λεωτυχίδης ο Πρεσβύτερος, όταν δειπνούσε στην Σελίδα 56

2 Κόρινθο, παρατηρώντας ότι η στέγη ήταν πολυτελής με φατνώματα ρώτησε αυτόν που τον φιλοξενούσε αν σε αυτούς τα τετράγωνα φυτρώνουν στα ξύλα»... Πλούταρχος, Λυκούργος 3 Τα ιδιωτικά σπίτια λοιπόν είχαν κατά κανόνα περιωρισμένες διαστάσεις, αφού έτσι επέβαλε και ο περιωρισμενος χώρος εντός των τειχών των πόλεων. Τα φτωχότερα σπίτια ήταν ακόμη μικρότερα. Συχνά είχαν όροφο, το υπερώον, όπου ανέβαιναν από την αυλή και από τις στοές με εξωτερική σκάλα. Τα υπερώα αυτά συχνά νοικιάζονταν σε ξένους. Μερικές φορές, για να εξοικονομηθεί περισσότερος χώρος, κατασκεύαζαν κλειστούς εξώστες οργανικά δεμένους με τον όροφο, με συνέπεια να στενεύουν ακόμη περισσότερο τα ήδη στενά δρομάκια. Αναφέρεται μάλιστα, ότι ο γιος του Πεισίστρατου Ιππίας πουλούσε τον αέρα που καταλάμβαναν t Øperšconta tîn Øperówn e j t j dhmos aj ÐdoÝj προκειμένου να συγκεντρώνει χρήματα. Φορολόγησε επίσης και «toýj nabaqmoýj kaˆ t profr gmata kaˆ t j qúraj t j noigomšnaj œxw...» 2 Το ίδιο και ο Ιφικράτης τον 4ο αιώνα. Προκειμένου να συγκεντρώσει χρήματα, φορολόγησε επίσης τα υπερέχοντα υπερώα, με τον εκβιασμό ότι θα τα αποκόψει και θα καταστραφούν τα σπίτια: «n por v crhm twn œpeisen 'Aqhna ouj t Øperšconta tîn o kodomhm twn j t j dhmos aj ÐdoÝj pokòptein À pipr skein, éste oƒ despòtai tîn o kiîn poll e s»negkan cr»mata Øp r toà m¾ perikopánai kaˆ saqr genšsqai t o kodom»mata». Πολυαίνου Στρατηγήματα Γ 9 30 Σαχνισιά, «υπερέχοντα των υπερώων εις τας δημοσίας οδούς». Επάνω: σε δρόμους της Σάμου, της Θράκης, της Μακεδονίας. 3 Τυπικό χαρακτηριστικό των παλιών πόλεων της Βόρειας Ελλάδας, και όχι μόνο, τα «υπερέχοντα των υπερώων» είναι από τα γοητευτικότερα αρχιτεκτονικά στοιχεία της νεώτερης οικιστικής παράδοσης. Τα στενά δρομάκια με τους τυφλούς τοίχους του ισογείου και τους τυφλούς μαντρότοιχους με μία αυλόπορτα θα υπήρχαν και στους δρόμους των αρχαίων πόλεων, Τα τυχόν παράθυρα του ορόφου θα ήταν λίγα και μικρότερα, χωρίς τζάμια, με ξύλινα κανάτια. Øperùa nègaia Ησύχιος 2 Αριστοτέλους, Οικονομικός Δεύτερος, Β, 2 4 *347 α 4] 3 Βλ. Κ. Παπαϊωάνου, Σάμος, στο Ελληνική Παραδοσιακή Αρχιτεκτονικη, Ανατολικό Αιγαίο-Σποράδες- Επτάνησα, Εκδόσεις Μέλισσα, σελ. 37. Βλ. και Γ. Κίζη, Θράκη, στο Ελληνική Παραδοσιακή Αρχιτεκτονικη, Μακεδονία Β, Εκδόσεις Μέλισσα, σελ. 26. Βλ. Ν. Καλογήρου, Βέροια και Ν. Μουτσόπουλου, Καστοριά, στο Ελληνική Παραδοσιακή Αρχιτεκτονικη, Μακεδονία Α, Εκδόσεις Μέλισσα, σελ. 68, 5. Σελίδα 57

3 Η ανωδομή των σπιτιών κατασκευαζόταν κατά κανόνα από ωμόπλινθους με ξυλοδεσιές και συνδετικό υλικό το πηλόχωμα, πάνω σε κρηπίδα και θεμέλιο από ακατέργαστους λίθους. Οι τοίχοι που έφεραν το βάρος της σκεπής δένονταν με ξυλοδεσιές και ήταν δυνατόν να στηρίξουν πολυώροφα κτίρια. Οπως και σε ολόκληρη την Ανατολή, η χρήση των ωμόπλινθων είχε από τα πανάρχαια χρόνια μεγάλη εφαρμογή για την ανέγερση των σπιτιών αλλά και άλλων κτιρίων, όπως πχ. τα τείχη. Κατασκευάζονταν από πηλό και άχυρα, κόβονταν σε καλούπια και στέγνωναν στον ήλιο ή τη σκιά. Ωμόπλινθοι και πλάκα δαπέδου από την αγροικία στη θέση Κομπολόι της αγροτικής περιοχής των αρχαίων Λειβήθρων στην Πιερία. Κάτω: Διαχωριστικός τοίχος από ωμόπλινθους στο υπόγειο του πύργου της αγρέπαυλης στο Κομπολόι. Οι τοίχοι από ωμόπλινθους είχαν μεγάλα πλεονεκτήματα, όπως φθηνή πρώτη ύλη, ευκολία κατασκευής, ελαστικότητα, ηχομονωτικές και θερμομονωτικές ιδιότητες κ.α., αλλά και μία μεγάλη αδυναμία: την ευαισθησία στο νερό και τον παγετό. Ηταν απαραίτητο λοιπόν να προστατεύονται από την υγρασία με λίθινη κρηπίδα, να επαλείφονται με στρώση πηλού και με επίχρισμα και να στεγάζονται με ασφάλεια. Ηταν και μεγάλη ευκολία για τους τοιχωρύχους, τους διαρήκτες δηλαδή της αρχαιότητας, που έμπαιναν μέσα στα σπίτια κατασκάπτοντας τα τοιχώματα. Η παράδοση της χρήσης των ωμόπλινθων διατηρήθηκε ζωντανή πολλές χιλιάδες χρόνια, από την νεολιθική εποχή μέχρι τη «Χθεσινή Ελλάδα» και πολύ πρόσφατα καταργήθηκε. Ενας καλός σύγχρονος τεχνίτης έκτιζε στη Θεσσαλία περίπου 0 τμ. την ημέρα. 2 Η Ελλάδα του 9 ου αιώνα και των αρχών του 20 ου. Βλ. Α. Snodgrass, An Αrchaeology of Greece, Berkeley 987. Βλ. Rackham, Oliver. "Ecology and pseudo-ecology: the example of ancient Greece, in Human Landscapes in Classical Antiquity, Routledge Βλ. Ε. Σκαφίδα, Κατασκευαστικά υλικά, τεχνική και τεχνολογία των πλίνθινων σπιτιών στη νεολιθική Θεσσαλία: μια εθνοαρχαιολογική προσέγγιση, στο Θεσσαλία, Δεκαπέντε χρόνια αρχαιολογικής έρευνας, , Πρακτικά διεθνούς Συνεδρίου, Λυών, 7-22 Απριλίου 990. Αθήνα 994, Σελίδα 58

4 Εξόρυξη πηλού. Από αρχαϊκό κορινθιακό πίνακα. Αναπαράσταση σπιτιού στην Ολυνθο. Εγκατελειμένο νεώτερο σπίτι, κτισμένο με ωμούς πλίνθους, χωρίς επίχρισμα, πάνω σε λιθολόγημα Κάποιοι από τους τοίχους της ανωδομής, ιδιαίτερα των υψηλών ορόφων, θα ήταν κατασκευασμένοι με ελαφρότερη κατασκευή από πηλό και ξύλο, όπως στα νεώτερα χρόνια *μπαγδατί, τσατμάς, πλοκαρή+. Στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική παρόμοιες ελαφιρές τοιχοποιίες χρησιμοποιούνται για εσωτερικούς διαχωριστικούς τοίχους, εξωτερικούς τοίχους υψηλών ορόφων, στις οροφές, και στα «υπερέχοντα των υπερώων» δηλαδή τα σαχνισιά. Σπανιότερα, και σε περιοχές όπου αφθονούσε η πέτρα αντί του πηλού, η ανωδομή κατασκευαζόταν από πέτρα. Τα δάπεδα του ισογείου ήταν κατασκευασμένα από πατημένο πηλό, μερικές φορές στρωμένο με βοτσαλάκι, αλλά και με ασβεστοκονίαμα, όρθια κομμάτια από κεραμίδια, πλάκες λίθινες, πήλινες, ξύλο, κλπ. Σπανιότερα, στον 4 ο αιώνα, άρχισαν να κατασκευάζονται στα πλούσια αστικά σπίτια και ψηφιδωτά δάπεδα. Τα δάπεδα του ορόφου ήταν ξύλινα. Οι στέγες ήταν ανάλογες με το κλίμα, την χρήση και την περιοχή: συνήθως κεραμοσκεπείς και δίρριχτες με ξύλινο σκελετό και κεραμίδια καλά ψημένα σε κλιβάνους ή επίπεδα δώματα στις ξερές περιοχές. Μερικές Βλ. J.W. Graham, Olynthiaka, Hesperia XXII, 954, FII 9, p.... Σελίδα 59

5 φορές, κάτω από τα κεραμίδια υπήρχε η δόρωσις, πηλός αναμειγμένος με άχυρα. Τα κεραμίδια ήταν κυρίως στρωτήρες και καλυπτήρες λακωνικού τύπου *καμπύλου+ ή κορινθιακού *επίπεδου+. Μερικά έφεραν σφραγίδες ιδιοκτησίας του δημοσίου, του ιερού, του βασιλέως κα. Συχνά έφεραν επίσης επίχρισμα, αλλά και επάλειμμα από πίσσα. Κάτω αριστερά. Κομμάτια τοιχοποιίας από πηλό και ξυλοκατασκευή που βρέθηκαν στην ανασκαφή του πύργου της αγροικίας στη θέση Κομπολόι των αρχαίων Λειβήθρων, περιοχή Μακεδονικού Ολύμπου. Κάτω δεξιά, παρόμοια τοιχοποιία από ερείπιο σπιτιού στον γειτονικό (στο Κομπολόι) οικισμό του Π.Παντελεήμονα (επάνω αριστερά και δεξιά). Σελίδα 60