ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΟΥΤΣΟΘΕΟ ΩΡΗ ΛΑΜΠΡΟΥ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ: ΙΑΤΡΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ, ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΦΥΤΩΝ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΙΠΛΩΜΑ ΕΙ ΙΚΕΥΣΗΣ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ- ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ «ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΧΛΩΡΙ ΑΣ ΤΟΥ ΤΟΠΟΥ ΚΟΙΝΟΤΙΚΗΣ ΣΗΜΑΣΙΑΣ «ΜΟΝΗ ΕΛΩΝΑΣ ΚΑΙ ΧΑΡΑ ΡΑ ΛΕΩΝΙ ΙΟΥ» (ΦΥΣΗ GR ) ΚΑΙ ΑΝΑ ΕΙΞΗ ΤΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΜΕ ΣΤΟΧΟ ΤΗΝ ΟΙΚΟΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ» ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΟΥΤΣΟΘΕΟ ΩΡΗ ΛΑΜΠΡΟΥ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ: ΙΑΤΡΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ, ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΑΤΡΑ 2008

2 ΑΝΤΙ ΠΡΟΛΟΓΟΥ Ολοκληρώνοντας αυτή την εργασία αισθάνοµαι την υποχρέωση να ευχαριστήσω ορισµένους από τους ανθρώπους που µε βοήθησαν στην πραγµατοποίηση αυτής της εργασίας. Αρχικά θέλω να ευχαριστήσω τον επιβλέποντα καθηγητή µου, Αναπληρωτή Καθηγητή Γρηγόρη Ιατρού που µου έδωσε τη δυνατότητα να εργαστώ στο εργαστήριό του µε τη συστηµατική των φυτών, καθώς και για τη βοήθειά του. Ειδικά η αναγνώριση των φυτών θα ήταν για εµένα βουνό χωρίς τις γνώσεις και τις συµβουλές του. Το πιο σηµαντικό όµως για εµένα ήταν η εµπιστοσύνη που µου έδωσε κι η ελευθερία να εργαστώ µε τον τρόπο και το ρυθµό που επιθυµούσα. Επιπλέον θέλω να ευχαριστήσω τα δύο υπόλοιπα µέλη της τριµελούς επιτροπής, τον Καθηγητή Θεόδωρο Γεωργιάδη και τον Καθηγητή Τζανουδάκη ηµήτριο. Σε όλη αυτήν την προσπάθεια στο πλάι µου ήταν οι γονείς µου Μιχάλης και Ευπραξία και ο αδερφός µου Θοδωρής. Ειδικά ο πατέρας µου υπήρξε συνοδοιπόρος στις περισσότερες δειγµατοληψίες, προσφέροντάς µου εκτός από τη βοήθειά του και τις γνώσεις του για την περιοχή. Αναντικατάστατη ήταν και η συµπαράσταση των υπόλοιπων µελών της οικογένειάς µου, της γιαγιάς µου Πέλιας Τζανετή και των θείων µου Αρίστου, ηµήτρη, και Χαράλαµπου Ανδρεόγλου. Επίσης θα ήθελα να ευχαριστήσω τη γιαγιά µου Μαρία και τη θεία µου Στέλλα Κουτσοθεοδωρή για την πάντα ζεστή υποδοχή τους στον Κοσµά, καθώς και τη θεία µου Στρατηγούλα Νίκια για τη βοήθειά της στην ανακάλυψη των παλιών µονοπατιών του φαραγγιού. Ανεκτίµητη ήταν η βοήθεια των µεταπτυχιακών του εργαστηρίου, της Αδαµαντίας Πυλαρά, Μαρίας Λεωνταρίδου, ηµήτρη όγανου και ηµήτρη Κοντάκου. Ειδικά η Αδαµαντία, µε την οποία ήµασταν τον περισσότερο καιρό µαζί στο εργαστήριο, µε βοήθησε όχι µόνο στο στενό κοµµάτι της εργασίας, αλλά και µετατρέποντας το εργαστήριο σε έναν ευχάριστο χώρο δουλειάς. Τέλος θέλω να ευχαριστήσω τους φίλους που µοιράστηκαν µαζί µου την εµπειρία της εργασίας στο πεδίο, αλλά και για τις όµορφες στιγµές στον Κοσµά. Πιο συγκεκριµένα θέλω να ευχαριστήσω το Γίαννη Τσιρώνη, το Βασίλη Ατσαβέ, το Θωµά Καρίνο, τη Γιάννα Γεώργα, τον Κώστα Πέτρου, τη Σταυρούλα Χριστοδουλοπούλου, τη Βαγγελιώ ρόσου, την Αλεξάνδρα Κυζερίδου, τη Μαρία Κουµπούρα, την Αδαµαντία Πυλαρά, τη έσποινα Ουρανού, τον Ιάκωβο Τζιωρτζιή, τη ιονυσία Συµεωνίδη και το Βασίλη Χριστοδούλου. 2

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ 4 I.ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ...5 IΙ. ΑΒΙΟΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ. 6 1) Γεωµορφολογία Υδρολογία ) Γεωλογία ) Κλίµα...8 III. ΒΛΑΣΤΗΣΗ..10 1) Κλιµατικά καθοριζόµενη βλάστηση 11 2) Εδαφικά καθοριζόµενη ή αζωνική βλάστηση.12 IV. ΠΑΝΙ Α 14 V. ΧΛΩΡΙ Α ) Υλικά και µέθοδοι ) Χλωριδικός κατάλογος 16 3) Χλωριδική ανάλυση 37 4) Αποκλειστικά ενδηµικά του ΤΚΣ Natura 2000 «ΜΟΝΗ ΕΛΩΝΑΣ ΚΑΙ ΧΑΡΑ ΡΑ ΛΕΩΝΙ ΙΟΥ».39 5) Στενότοπα ενδηµικά της ευρύτερης περιοχής της χαράδρας του αφνώνα 47 6) Ενδηµικά της Νοτιοανατολικής Πελοποννήσου.59 7) Ενδηµικά Πελοποννήσου. 59 8) Taxa µε διακεκοµµένη γεωγραφική εξάπλωση...60 VI. ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ) Ιστορικά και πολιτιστικά στοιχεία 62 2) Αρχαιολογικά ευρήµατα Βυζαντινά και Μεσαιωνικά µνηµεία ή χώροι ) Μύθοι και αρχαίες λατρείες..70 4) Παραδοσιακές δραστηριότητες.71 5) Παραδόσεις ) Παραδοσιακά κτίρια ) Χτίσµατα παραδοσιακών δραστηριοτήτων ) Σύγχρονες ανθρώπινες επιδράσεις.78 VII. ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ..80 1) Αναγκαιότητα στόχοι προστασίας..80 2) Θεσµικό πλαίσιο προστασίας. 81 3) Φορέας ιαχείρισης Οικολογικού Πάρκου Πάρνωνα Μουστού. 84 VIII. ΟΙΚΟΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ) Προτάσεις έργων και ενεργειών για οικοτουριστική ανάπτυξη. 88 2) Οικοτουριστικοί σταθµοί - οικοτουριστικά µονοπάτια..91 IX. ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ. 99 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

4 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παρούσα ερευνητική εργασία πραγµατοποιήθηκε στον Τοµέα Βιολογίας Φυτών του τµήµατος Βιολογίας του Πανεπιστηµίου Πατρών, στα πλαίσια του Μεταπτυχιακού Προγράµµατος Σπουδών του Τµήµατος: «Οικολογία ιαχείριση και Προστασία Φυσικού Περιβάλλοντος υπό την επίβλεψη του Αναπληρωτή Καθηγητή Γρηγόρη Ιατρού. Πρωταρχικός σκοπός της εργασίας είναι η καταγραφή της χλωρίδας του Τόπου Κοινοτικής Σηµασίας (ΤΚΣ) του ευρωπαϊκού οικολογικού δικτύου «NATURA 2000» «ΜΟΝΗ ΕΛΩΝΑΣ ΚΑΙ ΧΑΡΑ ΡΑ ΛΕΩΝΙ ΙΟΥ» (GR ). Η περιοχή παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον λόγω της παρουσίας ενδηµικών και σπάνιων taxa. Η επιλογή όµως της συγκεκριµένης περιοχής έγινε και για δύο πρόσθετους λόγους. Ο ένας είναι η ερευνητική ενασχόληση του Γρηγόρη Ιατρού στην περιοχή ως υποψήφιος διδάκτορας. Ο δεύτερος είναι η δική µου καταγωγή από τον Κοσµά. Είναι µεγάλο πλεονέκτηµα να εργάζεται κάποιος σε ένα οικείο τοπίο. Επιπλέον είναι πολύ πιο εύκολο να αντληθούν πληροφορίες σηµαντικές για την έρευνα στο πεδίο, όταν γνωρίζει κάποιος τους κατοίκους της περιοχής. Σε δεύτερο επίπεδο, επιδιώκεται να τονιστεί η σπουδαιότητα και µοναδικότητα του φυσικού περιβάλλοντος, η οποία οφείλεται κυρίως στην παρουσία πολλών σπάνιων και ενδηµικών φυτών. Στόχος είναι η ενηµέρωση της τοπικής κοινωνίας για τα σηµαντικά στοιχεία του φυσικού αλλά και του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος, η οικοτουριστική ανάπτυξη της περιοχής, καθώς και η αξιοποίησή της για περιβαλλοντική εκπαίδευση. Ουσιαστικά και οι τρεις αυτές παράµετροι έχουν ως απώτερο σκοπό την προστασία του περιβάλλοντος της περιοχής. 4

5 I. ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ Το φαράγγι της Έλωνας βρίσκεται στο νοτιοανατολικό τµήµα του ορεινού όγκου του όρους Πάρνωνα, στη νοτιοανατολική Πελοπόννησο. Η περιοχή µελέτης έχει οριοθετηθεί ώστε να ταυτίζεται µε τον προστατευόµενο Τόπο Κοινοτικής Σηµασίας (Site of Community Importance) του ευρωπαϊκού οικολογικού δικτύου «NATURA 2000» «ΜΟΝΗ ΕΛΩΝΑΣ ΚΑΙ ΧΑΡΑ ΡΑ ΛΕΩΝΙ ΙΟΥ» (GR ) και έχει έκταση 7163 ha. ιοικητικά ανήκει στο δήµο Λεωνιδίου ( ηµοτικά ιαµερίσµατα Λεωνιδίου, Πραγµατευτής και Σαµπατικής) και στην κοινότητα Κοσµά χωρίς ωστόσο να περιλαµβάνει την οικιστική περιοχή της κοινότητας Κοσµά. Τα όριά της ανατολικά είναι το Μυρτώο Πέλαγος, βορειοανατολικά οι οικιστικές περιοχές της Πραγµατευτής και της Σαµπατικής, νοτιοανατολικά η οικιστική περιοχή της Πλάκας (επίνειο του Λεωνιδίου), δυτικά ο δρόµος του επαρχιακού άξονα Λεωνίδιο Κοσµάς στη θέση Πουρναρός (µεταξύ Άνω και Κάτω Πουρναρού) και βορειοδυτικά η οικιστική περιοχή του Κοσµά. υτικά συνορεύει µε τον προστατευόµενο Τόπο Κοινοτικής Σηµασίας του δικτύου «NATURA 2000» «Όρος Πάρνωνας και περιοχή Μαλεβής» (GR ). 5

6 II. ΑΒΙΟΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 1) Γεωµορφολογία - Υδρολογία Η χαράδρα του αφνώνα αποτελεί την πιο χαρακτηριστική µορφή καρστικής κατακόρυφης διάβρωσης στον Πάρνωνα µε εκτεταµένα απότοµα πρανή και δηµιουργία απότοµων κλιτύων και µαιανδρισµών. Το ανάγλυφο µπορεί να χαρακτηρισθεί ως νεαρό. Η περιοχή µελέτης ξεκινάει από το επίπεδο της θάλασσας και φτάνει µέχρι τα 1000m υψόµετρο στην περιοχή του Κάτω Πουρναρού. Σ αυτή την περιοχή σχηµατίζεται ένα οροπέδιο που από άποψη διάβρωσης βρίσκεται σε στάδιο ωριµότητας. Το µεγαλύτερο τµήµα της περιοχής είναι ηµιορεινό, ενώ στην ευρύτερη περιοχή του Λεωνιδίου παρουσιάζεται µικρή πεδινή έκταση που βρίσκεται σε στάδιο γήρανσης όσον αφορά τη διάβρωση. Η κλίση του ανάγλυφού της είναι από 0 10% και το υψόµετρο µέχρι τα 120 m. Στο βόρειο τµήµα της περιοχής οι ακτές είναι πολυσχιδείς και συνήθως απότοµες, ενώ στο νότιο τµήµα σχηµατίζεται η παραλία του Λεωνιδίου. Η υδρολογική λεκάνη του αφνώνα είναι ευρύτερη της περιοχής µελέτης. Είναι έντονα ορεινή και κρηµνώδης και ο κύριος κλάδος έχει αρχικά διεύθυνση ροής Ν-Β και στρέφεται στην περιοχή Νεραϊδάλωνα - Λινάκα ακολουθώντας ροή -Α, οπότε και εκβάλλει στη Θάλασσα ανατολικά του Λεωνιδίου. Το υδρογραφικό δίκτυο είναι παράλληλου τύπου, αραιό και µε µεγάλου µήκους κλάδους. Ο µεγαλύτερος αριθµός ρεµάτων αναπτύσσεται είτε κατά µήκος ρηγµάτων είτε παράλληλα προς αυτά. Πολλοί κλάδοι µικρής τάξης, 1 ης και 2 ης συµβάλλουν απ ευθείας στη βασική κοίτη του αφνώνα, ενώ δεν παρουσιάζει µόνιµη ροή (ΥΠΕΧΩ Ε, 1999). Χαρακτηριστική είναι η παρουσία τυφλών ρεµάτων, η ροή των οποίων σταµατά είτε σε ασβεστόλιθους και δολοµιτικούς ασβεστόλιθους (νότια της περιοχής ιόρεµα, βόρεια του οικισµού Χούνης, νότια των Τσιταλίων) είτε και στην επαφή µε κορηµατικούς σχηµατισµούς (περιοχή Τσουµιάς, Τσακώνικος Βράχος κ.λ.π.). Ορισµένα τυφλά ρέµατα που µορφοποιούνται σε καρστικοποιηµένους ανθρακικούς σχηµατισµούς καταλήγουν και απορρέουν µέσω καταβόθρων. Στην περιοχή του Παλαιοχωρίου (εκτός της περιοχής µελέτης) βρίσκεται το Βάραθρο Πρόπαντες, βάθους 315µ. (το δεύτερο βαθύτερο στην Ελλάδα). 6

7 2) Γεωλογία Α. Αλπικοί σχηµατισµοί Η χαράδρα του αφνώνα αναπτύσσεται κυρίως στους ανθρακικούς σχηµατισµούς της ενότητας Τρίπολης, οι οποίοι είναι ιδιαίτερα καρστικοποιηµένοι (ΥΠΕΧΩ Ε, 1999). Απαντάται όλη η στρωµατογραφική κολόνα της ενότητας. Οι γεωλογικοί σχηµατισµοί οµαδοποιηµένοι είναι οι παρακάτω: Ασβεστόλιθοι, δολοµίτες, δολοµιτικοί ασβεστόλιθοι (Μ. Ηώκαινο - Κρητιδικό) Ασβεστόλιθοι, δολοµιτικοί ασβεστόλιθοι (Κ.-Μ. Ιουρασικό - Α. Ιουρασικό) ολοµίτες και δολοµιτικοί ασβεστόλιθοι (Α. Τριαδικό - Κ. Ιουρασικό) Στρώµατα «Τυρού»: Ο σχηµατισµός αυτός αποτελεί το µεταµορφωµένο υπόβαθρο της ενότητας της Τρίπολης. Συνίστανται από δύο επί µέρους σειρές: Ηφαίστειο - ιζηµατογενής σειρά (Πέρµιο - Κ. Τριαδικό) Αργιλικοί σχιστόλιθοι µε εναλλαγές ή ενστρώσεις ψαµµιτών και λεπτοκρυσταλλικών ασβεστόλιθων (Λιθανθρακοφόρο). Β. Μεταλπικοί σχηµατισµοί i) Τεταρτογενείς αποθέσεις Απαντώνται στα χαµηλά τµήµατα της κοιλάδας του αφνώνα. Οι τεταρτογενείς αποθέσεις έχουν µικρή οριζοντιογραφική ανάπτυξη σε σχέση µε τους αλπικούς σχηµατισµούς. Έχουν ενοποιηθεί διαφόρου προελεύσεως πρόσφατοι σχηµατισµοί όπως ποταµοχειµάρριες αλλουβιακές προσχώσεις και αλλουβιακά ριπίδια, παλαιοί και νέοι κώνοι και πλευρικά κορήµατα, ποτάµιες αναβαθµίδες κ.λπ. Συνίστανται κυρίως από αργίλους, άµµους, κροκάλες, κροκαλοπαγή, χαλίκια κ.ά. Χαρακτηριστικό των σχηµατισµών αυτών είναι η ανοµοιοµορφία της διάταξης των υλικών, τα οποία ταξινοµηµένα σε µη κανονικές επαλληλίες στρώσεων κατά την κατακόρυφη και οριζόντια έννοια έχουν άµεση συνέπεια στην περατότητα τους. Οι προσχώσεις στην περιοχή Λεωνιδίου έχουν το µεγαλύτερο πάχος από τις τεταρτογενείς αποθέσεις που εµφανίζονται στον Πάρνωνα. 7

8 ii) Νεογενές Στην περιοχή του Κάτω Πουρναρού εµφανίζεται ένας σχηµατισµός νεογενούς που µαζί µε το γειτονικό του (Άνω Πουρναρός) αποτελούν τους µοναδικούς που έχουν χαρτογραφηθεί στον ορεινό όγκο του Πάρνωνα. Πρόκειται για κροκαλολατυποπαγή ασβεστολιθικά µε παρεµβολές ψαµµιτών και ψαµµιτικών ασβεστόλιθων. 3) Κλίµα Οι κοντινότεροι στην περιοχή µετεωρολογικοί σταθµοί είναι του Άστρους (παράκτια περιοχή) και της Βαµβακούς (ορεινή περιοχή, 1000 µ. υψόµετρο). Με βάση τα στοιχεία από τον πρώτο για την περίοδο και από το δεύτερο για την περίοδο προκύπτουν τα αντίστοιχα οµβροθερµικά διαγράµµατα. ιαγράµµατα 1 (α,β): Οµβροθερµικά διαγράµµατα Άστρους και Βαµβακούς. Στην παράκτια περιοχή το κλίµα µπορεί να χαρακτηριστεί ως υπέρξηρο - ξηρό µε χαρακτηριστική ξηρή περίοδο κατά το θέρος και σπάνια εµφάνιση παγετών και βροχοπτώσεων στη διάρκεια του χειµώνα. Επικρατούν βόρειοι άνεµοι µε µικρές εντάσεις (σπάνια πάνω από 6 Βeaufort). Η µέση σχετική υγρασία είναι περίπου 65%. Η ορεινή περιοχή έχει βαρύ χειµώνα, µεγάλες διακυµάνσεις θερµοκρασίας µεταξύ θερµής και ψυχρής περιόδου, εµφάνιση παγετών από Οκτώβριο ως Απρίλιο και βροχοπτώσεις κατανεµηµένες σε όλη τη διάρκεια του έτους. Η σχετική υγρασία είναι υψηλή και κυµαίνεται κατά την ψυχρή περίοδο µεταξύ 67% και 80% και κατά τη θερµή περίοδο µεταξύ 51% και 61%. Οι άνεµοι που επικρατούν είναι βορειοανατολικοί και σπανιότερα νοτιοδυτικοί. Χαρακτηριστικά είναι επίσης τα 8

9 φαινόµενα οµίχλης κυρίως στη διάρκεια του φθινοπώρου και του χειµώνα. Το οµβροθερµικό πηλίκο του Emberger για τη περιοχή είναι Q 2 =78,2, η µέση τιµή των ελάχιστων θερµοκρασιών του ψυχρότερου µήνα είναι m=2,1 ο C και ο ξηροθερµικός δείκτης της ξηρής περιόδου είναι Χ=91,1. Με βάση αυτές τις τιµές και το κλιµατικό διάγραµµα Emberger, η περιοχή έχει Μεσογειακό έντονο χαρακτήρα, ύφυγρο µε ψυχρό χειµώνα. ιάγραµµα 2: Κλιµατικό διάγραµµα Emberger για το µετεωρολογικό σταθµό της Βαµβακούς. 9

10 III. ΒΛΑΣΤΗΣΗ Οι διάφοροι τύποι βλάστησης χωρίζονται γενικά σε δύο µεγάλες κατηγορίες. Στην πρώτη ανήκουν µονάδες βλάστησης που καθορίζονται από το κλίµα (κλιµατικά καθοριζόµενη βλάστηση), και στη δεύτερη µονάδες που είναι ανεξάρτητες του κλίµατος (εδαφικά καθοριζόµενη ή αζωνική βλάστηση). Οι µονάδες βλάστησης της πρώτης κατηγορίας σχηµατίζουν σε µια περιοχή ορόφους βλάστησης οριζόµενες από το υψόµετρο. Της δεύτερης κατηγορίας είναι ανεξάρτητες του υψοµέτρου και καθορίζονται από άλλους παράγοντες, κυρίως εδαφολογικούς. Στο Χάρτη 1 παρουσιάζονται οι διάφοροι τύποι οικοτόπων, έτσι όπως έχουν καταγραφεί στα πλαίσια του δικτύου Natura Χάρτης 1: Τύποι οικοτόπων του ΤΚΣ του «NATURA 2000» «ΜΟΝΗ ΕΛΩΝΑΣ ΚΑΙ ΧΑΡΑ ΡΑ ΛΕΩΝΙ ΙΟΥ» (GR ). 10

11 1) Κλιµατικά καθοριζόµενη βλάστηση Α. Θερµοµεσογειακός όροφος βλάστησης Στην περιοχή µελέτης, ο Θερµοµεσογειακός όροφος ξεκινάει από το επίπεδο της θάλασσας και εκτείνεται έως τα 250 m υψόµετρο. Σ αυτόν τον όροφο κυριαρχούν τα είδη Ceratonia siliqua, Pistacia lentiscus και Olea europea. Στον ίδιο όροφο βρίσκονται και δύο φυτεµένα δάση µε Pinus halepensis ssp. halepensis και Pinus halepensis ssp. brutia ένα νότια και ένα βόρεια του Λεωνιδίου. Το δεύτερο υποείδος είναι επιγενές στην περιοχή και εποµένως δεν έχει σχέση µε τη φυσική χλωρίδα της. Η παρουσία του αλλοιώνει το φυσικό οικοσύστηµα και µπορεί να προκαλέσει γενετική επιµόλυνση της Pinus halepensis ssp. halepensis. Β. Μεσοµεσογειακός όροφος βλάστησης Ο Μεσοµεσογειακός όροφος εκτείνεται στην περιοχή πάνω από το Θερµοµεσογειακό και µέχρι τα 700( 800) m υψόµετρο. Σ αυτόν τον όροφο σχηµατίζονται θαµνώνες µε αείφυλλα σκληρόφυλλα που σε ορισµένες περιπτώσεις είναι πυκνοί και αδιαπέραστοι (Μακκία βλάστηση). Σε πολλά σηµεία οι µεσογειακοί θαµνώνες έχουν υποβαθµιστεί σε διαπλάσεις µε Quercus coccifera ή έχουν αντικατασταθεί από φρυγανική βλάστηση. Η αιτία αυτής της υποβάθµισης είναι η υπερβόσκηση για αρκετούς αιώνες και ενδεχοµένως και πυρκαγιές κατά το παρελθόν. Σε άλλες περιοχές, τη θέση των θαµνώνων έχουν πάρει χέρσα και καλλιεργούµενα χωράφια. Πολλά από τα χωράφια αυτά χρησιµοποιούνται σήµερα ως βοσκότοποι. Γ. Υπερµεσογειακός Στον Πάρνωνα δεν υπάρχει ενιαίος Υπερµεσογειακός όροφος µεταξύ των µεσογειακών θαµνώνων και των ορεινών κωνοφόρων, αλλά εµφανίζονται διαπλάσεις του κατά τόπους. Ενδεχοµένως παλαιότερα αυτός ο όροφος να κάλυπτε ευρύτερη έκταση. Επειδή όµως τα εδάφη που δηµιουργούν τα δάση αυτού του ορόφου είναι ιδιαίτερα παραγωγικά, τα εκµεταλλεύτηκε από νωρίς ο άνθρωπος, µετατρέποντάς τα σε καλλιεργούµενες εκτάσεις. Στην περιοχή µελέτης µας, στον συγκεκριµένο όροφο υπάρχει µόνο το δάσος µε Castanea sativa κοντά στον Κοσµά, έκτασης στρεµµάτων (δεν βρίσκεται όλο το δάσος εντός της περιοχής µελέτης). Είναι πιθανό 11

12 να έχει εισαχθεί στην περιοχή εδώ και αιώνες, ή ακόµη και από την αρχαιότητα, και να φυτεύτηκε σε µέρη που προηγουµένως καλύπτονταν από δρυς, δένδρα µε παρόµοιες εδαφικές απαιτήσεις (ΥΠΕΧΩ Ε, 1999).. Ορεινός Μεσογειακός όροφος βλάστησης Ο Ορεινός Μεσογειακός όροφος εκτείνεται από τα 700 m. υψόµετρο. Στην περιοχή µελέτης οι περιοχές µε τέτοιο υψόµετρο δεν έχουν µεγάλη έκταση και καλύπτονται από µεικτές συστάδες όπου κυριαρχούν τα Juniperus drupacea και Abies cephalonica, ενώ εµφανίζονται και άτοµα Juniperus oxycedrus ssp. oxycedrus. Αυτά τα δάση, αν και πολλές φορές επικρατεί η Juniperus drupacea έχουν χαρτογραφηθεί στο Natura 2000 ως «άση ελληνικής ελάτης ( Abies cephalonica)» µε κωδικό 951B. 2) Εδαφικά καθοριζόµενη ή αζωνική βλάστηση Α. Βλάστηση φρύγανων Τα φρύγανα είναι ένας τύπος βλάστησης που εµφανίζεται στην περιοχή σε εκτάσεις που έχουν υποστεί υποβάθµιση κυρίως από τις πυρκαγιές καθώς και από την υπερβόσκηση. Β. Χασµοφυτική βλάστηση Στα ασβεστολιθικά βράχια της περιοχής και ιδιαίτερα σε αυτά µε µεγάλη κλίση παρατηρείται ένας ιδιαίτερος τύπος βλάστησης, η χασµοφυτική ή βραχόφιλη βλάστηση. Τα χασµόφυτα είναι φυτά ειδικά προσαρµοσµένα να φύονται στις σχισµές των βράχων. Το βαθύ τους ριζικό σύστηµα επιτρέπει τη στήριξή τους πάνω στα βράχια αλλά και την εκµετάλλευση του νερού και των θρεπτικών στοιχείων από τον ασβεστόλιθο. Το σύστηµα των κατακόρυφων ασβεστολιθικών βράχων της χαράδρας του αφνώνα είναι υψηλής χλωριδικής αξίας γιατί αποτελεί το ενδιαίτηµα πολλών ενδηµικών ειδών. Τα περισσότερα χασµόφυτα, µη µπορώντας να ανταγωνιστούν τα υπόλοιπα φυτά σε ενδιαιτήµατα µε µικρότερες απαιτήσεις, φύονται σχεδόν αποκλειστικά στους βράχους. Μ αυτόν τον τρόπο πληθυσµοί αποµονώνονται από συγγενικούς τους που βρίσκονται σε βράχια άλλων βουνών, παράγοντας που ευνοεί την ειδογένεση. Η περιορισµένη ανταλλαγή γονιδίων µε αποµονωµένους συγγενικούς 12

13 πληθυσµούς δηµιουργεί φυτά µε γονότυπο µικρής ανταγωνιστικής ικανότητας (µε µικρή πλαστικότητα). Το αποτέλεσµα είναι ο πληθυσµός να είναι περισσότερο ευαίσθητος στις µεταβολές του περιβάλλοντος, αλλά και ακόµα λιγότερο ανταγωνιστικός ακόµα και προς τους υπόλοιπους πληθυσµούς των χασµοφύτων. Η συγκεκριµένη µονάδα βλάστησης αναφέρεται στο δίκτυο Natura 2000 ως τύπος οικοτόπου µε τίτλο «Χασµοφυτική βλάστηση βραχωδών πρανών / Ασβεστόφιλες υποδιαιρέσεις» και κωδικό Γ. άση ανατολικής πλατάνου (Platanus orientalis) Εµφανίζεται µια συστάδα δέντρων µέσα στην κοίτη του αφνώνα στο δυτικό όριο της περιοχής µελέτης. Η συστάδα αυτή συνεχίζεται στη γειτονική περιοχή Natura «Όρος Πάρνωνας και περιοχή Μαλεβής» (GR ). 13

14 IV. ΠΑΝΙ Α Η µακροχρόνια παρουσία του ανθρώπου στον Πάρνωνα έχει οδηγήσει στη σταδιακή εξαφάνιση αρκετών ειδών της πανίδας και κυρίως των µεγάλων θηλαστικών. Πρέπει να τονιστεί ότι υπάρχουν ελάχιστα δεδοµένα για την πανίδα της περιοχής. Αξιοσηµείωτη είναι η παρουσία των ελληνικών ενδηµικών Armadillidium kalamatense, Porcellio messenicus, Apodemus flavicollis dietzi και Vulpes vulpes hellenica. Τον τελευταίο χρόνο έχει αναφερθεί η παρουσία του Sus scrofa (αγριόχοιρου) στην περιοχή. Ο αγριόχοιρος είχε εξαφανιστεί από τον Πάρνωνα και επανεµφανίστηκε πριν από λίγα χρόνια. Πιθανότατα άτοµα του πληθυσµού που είχε επανεισαχθεί στο Μαίναλο, να µετανάστευσαν και να εγκαταστάθηκαν στον Πάρνωνα. Παρακάτω αναφέρονται τα taxa της περιοχής πόυ βρίσκονται υπό καθεστός προστασίας, καθώς και οι διεθνείς καταλόγοι και το εθνικό θεσµικό πλαίσιο όπου τα συγκεκριµένα είδη περιλαµβάνονται. Επεξήγηση συµβόλων ΠΙΙ: Παράρτηµα II της Οδηγίας 92/43 79/409: Παράρτηµα I της οδηγίας 79/409 της Επιτρ. Ευρωπ. Κοινοτ. Σ: ιεθνείς συµβάσεις Βέρνης, Βόννης, Βιοποικιλότητα Π : Προεδρικό ιάταγµα 67/1981 ΚΚ: Κόκκινος Κατάλογος των απειλούµενων σπονδυλόζωων της Ελλάδας ΕΡΠΕΤΑ Cyrtodactylus kotschyi ssp. bibroni Σ, Π Malpolon monspessulanus Σ, Π Ophiomorus punctatissimus Σ, Π Testudo marginata ΠΙΙ, Π Vipera ammodytes Σ ΘΗΛΑΣΤΙΚΑ Canis aureus ΚΚ Lepus europaeus Σ Martes foina Σ Mustela nivalis Σ, Π Sus scrofa Σ ΠΤΗΝΑ Aquila chrysaetos ΚΚ, 79/409 Bubo bubo 79/409 Falco peregrinus ΚΚ, 79/409 14

15 V. ΧΛΩΡΙ Α 1) Υλικά και Μέθοδοι Α. Αρχές ειγµατοληψίας Κατά τη διαδικασία της µελέτης της χλωρίδας µιας περιοχής πραγµατοποιείται δειγµατοληψία σε τρία επίπεδα. Στο πρώτο επιλέγονται οι χρονικές περίοδοι της δειγµατοληψίας, στο δεύτερο οι περιοχές από τις οποίες γίνεται συλλογή υλικού και στο τρίτο επιλέγονται τα φυτικά δείγµατα που συλλέγονται για προσδιορισµό. Για να γίνει εποµένως ολοκληρωµένη καταγραφή της χλωρίδας µιας περιοχής θα πρέπει να συλλεχθεί το σύνολο των φυτικών ειδών που φύονται σε όλη την περιοχή µελέτης κατά τη διάρκεια όλου του χρόνου. Κατά την επιλογή των περιόδων δειγµατοληψίας συνήθως λαµβάνεται υπόψη το γεγονός ότι την άνοιξη και νωρίς το καλοκαίρι παρατηρείται η ανθοφορία και καρποφορία των περισσότερων φυτικών ειδών. Για αυτόν το λόγο συνήθως την άνοιξη πραγµατοποιούνται οι περισσότερες συλλογές. Ορισµένα από τα κριτήρια που καθορίζουν τις περιοχές από όπου θα γίνουν οι δειγµατοληψίες είναι η προσβασιµότητα, η ετερογένεια των βιοτόπων, το υψόµετρο, η κατανοµή των δειγµατοληψιών σε όλη την περιοχής µελέτης και προηγούµενες αναφορές δειγµατοληψιών. Πιο συγκεκριµένα, συνήθως επιλέγονται περιοχές που βρίσκονται κοντά σε δρόµο ή µονοπάτι ώστε να διευκολύνεται η πρόσβαση αλλά και να µειώνεται ο χρόνος της δειγµατοληψίας από κάθε περιοχή. Η ύπαρξη διαφορετικών βιοτόπων, πρέπει να ληφθεί υπόψη ώστε να πραγµατοποιούνται αρκετές δειγµατοληψίες σε κάθε έναν. Είναι προφανές ότι αναµένεται να υπάρχει διαφορά στα είδη που φύονται από βιότοπο σε βιότοπο. Με την ίδια λογική θα πρέπει να γίνονται δειγµατοληψίες σε διάφορα υψόµετρα. Θα πρέπει επιπλέον να δοθεί βάση ώστε οι δειγµατοληψίες να διατρέχουν ικανοποιητικά την περιοχή µελέτης. Η γνώση για δειγµατοληψίες άλλων ερευνητών στην περιοχή θεωρείται κρίσιµη µια και µπορεί να δώσει πληροφορίες για περιοχές µέσα στην περιοχή µελέτης όπου παρουσιάζεται χλωριδικό ενδιαφέρον. Ο κυριότερος λόγος που χρησιµοποιούνται αυτά τα κριτήρια είναι ο περιορισµένος συνήθως χρόνος που διατίθεται για την κάθε δειγµατοληπτική περίοδο. Ένα από τα σηµαντικότερα στοιχεία της δειγµατοληψίας στο οποίο πρέπει να δοθεί έµφαση είναι η επιλογή των φυτικών δειγµάτων από µια περιοχή. Συχνά παρατηρείται µεροληψία µε αποτέλεσµα να µη συλλέγονται όλα τα taxa µιας 15

16 περιοχής. Η µεροληψία αυτή έχει πολλά αίτια. Σηµαντικό ρόλο παίζει το µέγεθος των φυτών, καθώς και το µέγεθος και το χρώµα των ανθέων. Εποµένως µικρά φυτά µε άνθη που δεν έχουν έντονο χρώµα, µπορεί εύκολα να διαφύγουν της προσοχής του ερευνητή. Η µεροληψία αποκτά µεγαλύτερες διαστάσεις όταν ο ερευνητής έχει απειρία για ορισµένες οµάδες φυτών ή και γενικότερα µε την αναγνώριση των φυτών. Ένας άπειρος ερευνητής, ενδεχοµένως να µη δώσει σηµασία στις διαφορές που εµφανίζουν δύο taxa και να συλλέξει µόνο το ένα. Για όλους τους παραπάνω λόγους, είναι σαφής η δυσκολία της καταγραφής όλων των φυτικών taxa µιας περιοχής στα πλαίσια µιας ερευνητικής διαδικασίας. Β. Προσδιορισµός των φυτικών taxa Η αναγνώριση των φυτικών taxa έγινε στο Εργαστήριο Βοτανικής του Τοµέα Βιολογίας Φυτών του Τµήµατος Βιολογίας του Πανεπιστηµίου Πατρών καθώς και στο Βοτανικό Μουσείο (Herbarium) του Τµήµατος Βιολογίας του Πανεπιστηµίου Πατρών (UPA). Στην αναγνώριση χρησιµοποιήθηκαν κυρίως τα βιβλία Flora Europaea Ι-V (Tutin & al. (Eds.), ), Flora Europaea Ι (Tutin & al (Eds.), 1993)., Flora Hellenica, Vol 1-2 (Strid & Kit Tan, ), Endemic Plants of Greece The Peloponnese (Tan & Iatrou, 2001) και άλλα σχετικά συγγράµµατα. Επιπλέον τα δείγµατα συγκρίθηκαν µε τα αντίστοιχα του Βοτανικού Μουσείου του πανεπιστηµίου Πατρών (UPA). Τα taxa έχουν ονοµατιστεί µε βάση την ονοµατολογία που υπάρχει στα βιβλία Flora Europaea (Tutin & al ), Med-Checklist Vols 1, 3, 4 (Greuter et al., ), Flora Hellenica, Vol 1-2 (Strid & Kit Tan, ), Endemic Plants of Greece The Peloponnese (Tan & Iatrou, 2001) µε προτεραιότητα στα µεταγενέστερα. Η ταξινόµηση των αγγειόσπερµων σε οικογένειες έγινε µε βάση το Angiosperm Phylogeny Group (APG) II. (2003). 2) Χλωριδικός κατάλογος Η χαράδρα του αφνώνα έχει µελετηθεί στο πρόσφατο παρελθόν και συνεχίζει να µελετάται από διάφορους βοτανικούς, οι οποίοι έχουν επικεντρώσει κυρίως το ενδιαφέρον τους στη µελέτη των ενδηµικών φυτών. Ο παρακάτω χλωριδικός κατάλογος έχει προκύψει κυρίως από την παρούσα ερευνητική εργασία, ενώ είναι εµπλουτισµένος µε παλαιότερες δειγµατοληψίες του κ. Ιατρού, καθώς και µε δείγµατα που αναφέρονται σε εργασίες άλλων ερευνητών (Strid & Tan, 1995) 16

17 (Kalpoutzakis & Constantinidis, 2004, 2005), (Tan et al., 2006). Οι περιοχές από όπου έχουν πραγµατοποιηθεί οι δειγµατοληψίες παρουσιάζονται στο Χάρτη 2. Χάρτης 2: Τύποι οικοτόπων του ΤΚΣ του «NATURA 2000» «ΜΟΝΗ ΕΛΩΝΑΣ ΚΑΙ ΧΑΡΑ ΡΑ ΛΕΩΝΙ ΙΟΥ» (GR ), όπου σηµειώνονται οι περιοχές δειγµατοληψίας της παρούσας µελέτης. Επεξήγηση συµβόλων και συντοµεύσεων Περιοχές A = Περιοχές στο οροπέδιο του Κάτω Πουρναρού B = Περιοχές στην πλαγιά βόρειας έκθεσης όπου βρίσκεται ο επαρχιακός δρόµος Κοσµάς Έλωνα C = Μονοπάτι Αγ. ηµήτριος Κάτω Πουρναρού Μονή Έλωνας D = Περιοχές γύρω από το µοναστήρι της Έλωνας E = Περιοχές βόρεια από το µοναστήρι της Έλωνας F = Περιοχές εκατέρωθεν της κοίτης του αφνώνα G = Περιοχές γύρω από το µοναστήρι της Σίντζας H = Περιοχές νότια από την οικιστική περιοχή του Λεωνιδίου J = Περιοχές κοντά στην Πλάκα L = Περιοχές γύρω από τα κατακόρυφα βράχια βόρεια του Λεωνιδίου M = Μονοπάτι Λεωνίδιο Λίµνες N = Περιοχές κοντά στους ανεµόµυλους του Λεωνιδίου O = Περιοχή «Λίµνες» P =Περιοχές γύρω από τον επαρχιακό δρόµο Λεωνίδιο - Πραγµατευτή 17

18 Περίοδος δειγµατοληψίας a =25 27 /03/2005 b = 30/04-05/05 /2005 c = 9-10 /07/2005 d = 7-8 /08/2005 e = /10/2005 f = /11/2005 g = /03/2006 h = /04/2006 k = /05/2006 l = /06/2006 m = /10/2006 n = /02/2007 Συλλέκτες C&Kal = Κωνσταντινίδης & Καλπουτζάκης Ι = Ιατρού Γρ. Κ = Κουτσοθεοδωρής Λ. S&T = Strid & Tan S&al. = Strid & al. T&V = Kit Tan & G. Vold + = βαλκανικά ενδηµικά * = ελληνικά ενδηµικά [ ] = φυτεµένο taxon PTERIDOPHYTA Polypodiaceae Adiantum capillus-veneris L. K 322: E1b Asplenium ceterach L. I K 194: D1a; K 936:F1h; K 596: G2e Asplenium trichomanes L. - K 27: F3a; K 495: G1c Cheilanthes pteridioides (Reichard) C. Chr. - K 1262: F1h Dryopteris pallida (Bory) Maire & Petitmengin - K 1758: Cl GYMNOSPERMAE Cupressaceae Cupressus sempervirens L. K 1704: H3l Juniperus drupacea Labill. - K 1834: A3l Juniperus oxycedrus L. ssp. oxycedrus - K 479: A3c; K 942: A3h Juniperus phoenicea L. - K 1448: L2h; K 1270: Mh; K 621: N1e Ephedraceae Ephedra foeminea Forsskål - K 628: N1e 18

19 Pinaceae *Abies cephalonica J.W. Loudon - K 1828: A3l [Pinus halepensis ssp. brutia (Ten.) Holmboe] K 1696: N1l Pinus halepensis Miller ssp. halepensis - K 610: N1e ANGIOSPERMAE DICOTYLEDONES Acanthaceae Acanthus spinosus L. - K 457: J1c Aizoaceae Carpobrotus acinaciformis (L.) L. Bolus K 1705: J3l Amaranthaceae Amaranthus blitoides S. Watson - K 535: N2e Amaranthus retroflexus L. - K 670: F3e; K 485: J3c Amaranthus viridis L. - K 489: J3c Chenopodium ambrosioides L. - K 486: J3c Chenopodium botrys L. - K 553: H2e; K 772: N1g; K 361: P1b Anacardiaceae Cotinus coggygria Scop. - K 1200: Ch; K 1537: Ck; K 474: E1c; K 679: E1e; K 346: J1b; K 1418: Mh; S&T(39587) Pistacia lentiscus L. - C&Kal.; K 934: F1h; K 598: G2e; K 1406: Mh; K 1855: N1 Pistacia terebinthus L. - K 570: J1e Apiaceae *Athamanta arachnoidea Boiss. & Orph. I K 1754: Cl; K 1626: G1k Bunium ferulaceum Sibth. & Sm. - K 1679: A3k +Bupleurum glumaceum Sibth. & Sm. - K 478: A3c; K 1737: Ml Bupleurum trichopodum Boiss & Spruner K 1221: F1h; S&T (39616) Cnidium silaifolium (Jacq.) Simonkai - K 1563: A2k; K 1752: Cl; K 1460: L2h; K 1665: Mk Daucus carota L. - K 198: P2b Daucus guttatus Sibth. & Sm. - K 1302: Mh Eryngium amethystinum L. - K 464: A1c *Heptaptera colladonioides Margot & Reuter - K 1664: Mk 19

20 Lagoecia cuminoides L. - K 1599: G1k; K 1307: Mh; K 315: Ob; K 317: Ob Laserpitium siler L. ssp. garganicum (Ten) Arcangeli - K 1730: Ml Malabaila aurea (Sibth. & Sm.) Boiss. - K 1569: A2k; K 1242: F1h; K 1324: Mh; K 203: P1b Orlaya daucoides (L.) Greuter - K 1350: G1h; K 1617: G1k; K 1300: Mh Scandix australis L. - K 1431: A3h Scandix pecten-veneris L. - K 196: A3b; K 1084: B1h; K 1186: Ch; K 1261: F1h; K 77: H4a; K 805: L1g; K 856: Oh; K 76: P3a Smyrnium rotundifolium Miller - K 338: A3b; K 1423: A3h; K 1148: Ch Tordylium apulum L. - K 197: A3b; K 1644: Mk; K 855: Oh; K 75: P3a; K 74: P3a; K 199: P3b Tordylium officinale L. - K 202: J1b; S&T (39594) Torilis arvensis (Hudson) Link - K 324: H2b; K 201: J1b; K 1667: Mk; S&T (39596) Torilis leptophylla (L.) Reichenb. Fil. - K 1593: G1k; K 1628: G1k Apocynaceae Nerium oleander L. - K 1780: D2l; K 932: F1h; K 551: H2e Vinca herbacea Waldst. & Kit. - K 313: A2b; K 1047: A3h; K 962: Ch Vinca major L. - K 46: E1a Asteraceae Aetheorhiza bulbosa (L.) Cass. - K 1110: B1h; K 415: E1b; K 423: E2b; K 994: F1h; K 1351: G1h; K 1210: H3h; K 1465: L2h; K 1289: Mh Anthemis arvensis L. - K 1680: A3k; K 450: P3b Anthemis chia L. - K 428: A3b; K 1017: A3h; K 1198: Ch; K 1016: F3h; K 726: G1g; K 1612: G1k; K 803: L1g; K 922: L1h; K 750: N1g; K 66: Oa; K 847: Oh; K 67: P3a Aster squamatus (Sprengel) Hieron - K 539: N2e Atractylis cancellata L. - K 1341: Mh; K 1728: Ml Bellis perennis L. - K 69: A3a; K 357: Cb; K 960: Ch; K 68: D1a; K 414: E1b Bellis sylvestris Cyr. - K 1352: G1h; K 558: H2e; K 531: Oe Calendula arvensis L. - K 437: A2b; K 1071: A2h; K 416: L1b; K 804: L1g; K 1456: L2h; K 64: Oa; K 854: Oh; K 65: P3a; K 62: P3a Carduus pycnocephalus L. - K 435: A2b; K 1177: Ch; K 1627: G1k; K 894: P1h Carlina graeca (Boiss.) Heldr. - K 522: A3d Carthamus dentatus (Forskel) Vahl - K 461: A1c *Centaurea laconica Boiss. ssp. laconica - C&Kal.; K 1592: G1k; K 417: N2b; K 1700: L1l *Centaurea leonidia Kalpoutz. & Constantin. - C&Kal 10674; C&Kal *Centaurea raphanina Sm.ssp. mixta (DC.) Runemark I K 436: A2b; K 1125: Ch; K 1416: Mh; K 626: N1e Centaurea solstitialis L. - K 460: A3c Chondrilla juncea L. - K 560: H2e Chrysanthemum coronarium L. - K 72: P3a; K 409: P3b 20

21 Cichorium intybus L. - K 524: A1d; K 1691: A3k Cirsium arvense (L.) Scop. - K 1461: L2h Cirsium italicum (Savi) DC. - K 465: A1c +Crepis dioscoridis L. - K 1103: B1h; K 1516: Ck; K 1220: F1h; K 1623: G1k; K 1284: Mh Crepis foetida L. - K 1562: A2k; K 430: B2b; K 1240: F1h; K 1606: G1k; K 1662: Mk; K 433: Ob; K 445: P3b Crepis frassii Schultz Bip. - K 1105: B1h; K 1268: F1h; K 1595: G1k; K 1208: H3h *Crepis hellenica Kamari - K 1560: A2k; K 1436: A3h; K 413: E1b; K 1453: L2h; K 434: Ob; K 846: Oh Crepis neglecta L. - K 1061: A3h; K 1173: Ch; K 1639: Mk Crepis rubra L. - K 429: A3b; K 1425: A3h; K 1118: Ch; K 1494: Ck; K 424: E2b; K 1394: G1h; K 1607: G1k; K 918: J1h Crepis sancta (L.) Babcock - K 422: A2b; K 427: A3b; K 1049: A3h; K 1684: A3k; K 799: L1g; K 765: N1g Crepis zakintha (L.) Babcock K 1283: Mh Crupina crupinastrum (Moris) Vis. - K 1688: A3k; K 420: L1b; K 1463: L2h; K 446: P3b Dittrichia viscosa (L.) W. Greuter ssp. viscosa I K 70: P3a Echinops ritro L. - K 467: A3c Filago pyramidata L. - K 1309: Mh Galactites tomentosa Moench. - K 1854: C; K 1745: L2l; K 1666: Mk Hedypnois cretica (L.) Dum.-Courset - K 1075: A2h; K 832: Oh Helichrysum stoechas (L.) Moench - K 466: B1c; K 1106: B1h; K 442: Cb; K 1199: Ch; K 1533: Ck Hyoseris scabra L. - K 1377: G1h; K 53: H2a Hypochaeris cretensis (L.) Bory & Chaub. - K 431: B2b *Inula verbascifolia (Willd.) Hausskn. ssp. methanaea (Hausskn.) Tutin - C&Kal.; K 1853: C; K 468: D1c; K 666: F3e; K 469: G1c; K 637: L1e; K 1732: Ml; K 545: N2e Lactuca quercina L. - K 458: A1c; K 1475: N1h Lamyropsis cynaroides (Lam.) Dittrich - K 444: P3b Leontodon crispus Vill. - K 432: B2b; K 1267: F1h Leontondon hispidus L. - K 1286: Mh Leotondon tuberosus L. - K 1495: Ck; K 763: N1g; K 691: Of; K 851: Oh; K 52: P3a Onopordum caulescens D'Urv. - K 456: A3c Onopordum tauricum Willd. - K 463: A1c Pallenis spinosa (L.) Cass. - K 1215: H3h; K 1474: L2h; K 774: N1g; K 71: P3a; K 1: P3a; K 448: P3b Phagnalon graecum Boiss. & Heldr. - K 1782: D2l; K 1765: L1l; K 636: L1e; K 1731: Ml; K 619: N1e; K 764: N1g; K 73: P3a Picris pauciflora Willd. - S&T(39601) +Ptilostemon afer (Jacq.) W. Greuter C&Kal; K 459: A1c Ptilostemon chamaepeuce (L.) Less. - C&Kal.; K 1751: Cl; K 1748: L2l; K 532: N2e 21

22 Reichardia picroides (L.) Roth. - K 669: F3e; K 51: H2a; K 555: H2e; K 538: N2e; K 528: Oe; K 50: P3a; K 61: P3a Rhagadiolus stellatus (L.) Gaertner - K 1070: A2h; K 1435: A3h; K 1178: Ch; K 1357: G1h; K 319: H4b; K 760: N1g; K 848: Oh Scolymus hispanicus L. - K 462: A1c Scorzonera cana (C.A.Meyer) O. Hoffm. - K 1176: Ch *Scorzonera crocifolia Sm. - K 425: E2b; K 1224: F1h; K 1211: H3h; K 1287: Mh; K 779: N1g; K 412: Ob; K 449: P3b Scorzonera laciniata L. - K 1557: A2k; K 418: A3b; K 1437: A3h; K 1682: A3k; K 1102: B1h; K 802: L1g; K 440: Ob Senecio squalidus L. - K 949: Ch; K 788: G1g; K 56: H4a; K 849: Oh; K 60: P2a; K 59: P3a Senecio vulgaris L. - K 725: G1g; K 864: Oh Sonchus oleraceus L. - K 48: P2a Sonchus tenerrimus L. - K 732: G1g; K 54: P2a; K 57: P3a Taraxacum megalorrhizon (Forskal) Hand.-Mazz. - K 1062: A3h Tragopogon porrifolius L. - K 426: B1b; K 1108: B1h; K 1338: Mh; K 447: P3b Urospermum picroides (L.) Scop. ex F. W. Schmidt - K 1011: F3h; K 1594: G1k; K 1207: H3h; K 1447: L2h; K 1335: Mh; K 1653: Mk; K 762: N1g; K 1479: N1h Xanthium strumarium L. - K 552: H2e; K 488: J3 Xeranthemum inapertum (L.) Miller - K 1490: Ck Boraginaceae *Alkana graeca Boiss. & Spruner spp. baeotica (A. DC.) Nyman - K 1591: A2k; K 298: A3b; K 1035: A3h; K 1099: B1h; K 309: Cb; K 959: Ch; K 1252: F1h; K 1000: F3h; K 796: L1g; K 1396: Mh; K 187: Oa; K 310: Ob; K 860: Oh Anchusa officinalis L. - K 1100: B1h *Anchusella variegata (L.) Bigazzi, Nardi & Selvi - K 206: A3b; K 967: Ch; K 192: D1a; K 723: G1g; K 185: Oa Cynoglossum columnae Ten. - K 1536: Ck; K 1236: F1h; K 189: H4a; K 188: J1a; K 308: J1b; K 753: N1g; K 859: Oh; K 358: P1b; K 354: P3b; S&T (39609) Echium italicum L. - K 1573: A2k Echium plantagineum L. - K 903: P1h; K 190: P3a Heliotropium europaeum L. - K 454: J3c Heliotropium hirsutissimum Grauer - K 537: N2e Lithospermum arvense L. ssp. arvense - K 946: Ch; K 24: H4a Myosotis ramosissima Rochel - K 948: Ch Neatostema apulum I.M. Johnston - K 1072: A2h; K 328: L1b; K 1329: Mh; K 823: Oh Onosma graeca Boiss. - K 1149: Ch; K 1383: G1h; K 1851: M Onosma frutescens Lam. - K 1150: Ch; K 974: F1h; K 1012: F3h; K 1382: G1h; K 1420: Mh; K 747: N1g; K 857: Oh; K 193: P3a 22

23 Brassicaceae Aethionema saxatile (L.) R. Br. - K 176: B1a; K 972: Ch; K 1501: Ck; K 14: D1a Alyssum minus (L.) Rothm. - K 1580: A2k; K 283: A3b; K 520: A3c; K 813: A3g; K 1024: A3h; K 721: G1g; K 797: L1g Alyssum siculum Jordan - K 287: A2b Arabis collina Ten. - K 740: G1g Arabis verna (L.) R. Br. - K 944: Ch; K 1015: F3h; K 722: G1g Aubrieta deltoidea (L.) DC. - K 1060: A3h Aurinia saxatilis (L.) Desv. ssp. orientalis (Ard.) T.R. Dudley - C&Kal.; K 1051: A3h; K 1689: A3k; K 1760: E3l; K 157: F3a; K 793: L1g; K 705: N1f Biscutella didyma L. - K 1517: Ck; K 1007: F3h; K 165: F4a; K 1298: Mh; K 1638: Mk; K 776: N1g; K 867: Oh; K 916: P1h; K 164: P3a *Brassica cretica Lam. ssp. laconica M.A. Gust. & Snogerup - C&Kal.; K 173: L1a; K 781: N1g Brassica geniculata (Desf.) Snogerup & B. Snogerup - K 1082: A2h; K 284: A3b; K 1343: Mh Bunias erucago L. K 1192: Ch; K 984: F1h; K 728: G1g; K 801: L1g; K 159: P3a Cakile maritima Scop. ssp. maritima - K 1821: J3c; K 592: J3e Capsella bursa-pastoris (L.) Medicus - K 956: Ch; K 168: D2a; K 738: G1g; K 167: P2a; K 166: P3a Cardamine graeca L. - K 1089: B1h; K 1375: G1h Cardamine hirsuta L. - K 734: G1g Clypeola jonthlaspi L. ssp. jonthlaspi - K 282: A3b; K 1369: G1h; K 163: L1a; K 835: Oh Eruca vesicaria (L.) Cav. - K 1063: A3h; K 169: H4a; K 170: P3a *Erysimum corinthium (Boiss.) Wettst. - C&Kal.; K 156: D1a; K 155: L1a; K 744: N1g Iberis carnosa Willd. - K 1694: Ok; S&T (39586) Malcolmia flexuosa (Sm.) Sm. K 175: J1a; K 923: L1h; K 749: N1g +Malcolmia graeca Boiss. & Spruner - K 288: B1b; K 285: E2b; K 979: F1h; K 1445: L2h Matthiola incana (L.) R. Br. - K 1824: J1k Raphanus raphanistrum L. ssp. raphanistrum - K 158: H4a; K 274: Ob; K 843: Oh; K 383: P2b Sinapis alba L. - K 816: A3g; K 161: P3a; K 281: P3b Sisymbrium orientale L. - K 1006: F3h Thlaspi perfoliatum L. - K 286: A2b; K 1583: A2k; K 820: A3g; K 1023: A3h; K 171: Oa; K 275: Ob Campanulaceae *Campanula asperuloides (Boiss. & Orph.) Engler I T&V K 471: D1c; K 1838: G1 Campanula drabifolia Sm. - K 1247: F1h; K 1625: G1k; K 348: J1b; K 1316: Mh; K 1655: Mk Campanula ramosissima Sibth. & Sm. - K 1611: G1k; S&T (39584) Campanula rupestris Sm. - S&T (39600a) +Campanula spatulata Sm. - K 307: A3b; K 1530: Ck; K 1378: G1h; K 1616: G1k; K 1399: Mh; K 1637: Mk; K 305: Ob; K 825: Oh 23

24 *Campanula topaliana Beauverd ssp. topaliana - K 306: G1b; K 1615: G1k; K 1397: Mh; S&T (39600b) Legousia speculum-veneris (L.) Chaix - K 29: Oa; K 205: Ob Capparidaceae Capparis spinosa L. - C&Kal.; K 1779: D2l; K 1744: L2l; K 561: H2e Caprifoliaceae Lonicera implexa Aiton - K 599: G2e Caryophyllaceae Agrostemma githago L. ssp. githago -K 326: H4b Arenaria muralis (Link) Sprengel -K 1672: Mk; S&T (39611) Arenaria serpyllifolia L. -K 1521: Ck; K 1374: G1h *Bolanthus laconicus (Boiss.) Barkoudah I K 662: B2e; K 712: Cf; K 491: E1c Cerastium glomeratum Thuill. - K 181: F4a; K 742: G1g; K 920: J1h; K 182: P3a *Cerastium illyricum Ard. ssp. brachiatum (Lonsing) Jalas -K 1052: A3h; K 945: Ch; K 1544: Ck; K 1264: F1h; K 1609: G1k *Cerastium pedunculare Bory & Chaub. - K 178: P2a *Minuarta favargeri Iatrou & Georgiadis - K 304: B2b; K 1753: Cl; K 347: D1b; K 714: F2f; K 1361: G1h Minuartia attica (Boiss. & Spruner) Vierh. ssp. attica -K 1430: A3h; K 340: B2b Minuartia globulosa (Labill.) Schinz & Thell. S&T (39578) Minuartia hybrida (Vill.) Schischkin S&T (39583b) +Minuartia mesogitana (Boiss.) Hand.-Mazz. ssp. velenovskyi (Rohlena) McNeill S&T (39583a) *Minuartia parnonia (Kamari) Iatrou, Trigas & Kit TanK 654: Ce Paronychia capitata (L.) Lam. -K 1548: Ck; K 41: F4a; K 926: L1h Petrorhagia dubia (Rafin.) G. López & Romo. - K 1041: A3h; K 1172: Ch; K 1523: Ck; K 301: H2b; K 1444: L2h; K 905: P1h; K 180: P3a *Petrorhagia glumacea (Bory & Chaub.) P.W. Ball & Heywood - K 1781: D2l; K 453: E1c; K 1763: L1l; K 1633: Mk; K 1727: Ml; K 1481: N1h *Petrorhagia grandiflora Iatrou I K 452: D1c; K 1776: D2l; K 451: G1c; K 644: L1e; K 1739: L2l; K 1848: M; K 614: N1e Silene behen L. - K 184: H4a; K 1441: L2h Silene cretica L. - K 1025: A3h; K 1037: A3h; K 904: P1h; K 183: P3a *Silene integripetala Bory & Chaub ssp. integripatala - K 821: A3g; K 1038: A3h; K 1151: Ch; K 1511: Ck; K 985: F1h; K 810: F3g; K 1003: F3h; K 1371: G1h; K 1608: G1k; K 174: H2a *Silene italica (L.) Pers. ssp. peloponnesiaca Greuter - K 1527: Ck *Silene laconica Boiss. & Orph. - K 921: L1h; K 768: N1g; K 906: P1h Silene multicaulis Guss. ssp. multicaulis - K 1677: B2k 24

25 Silene vulgaris (Moench) Garcke - K 1083: B1h; K 1534: Ck; K 1380: G1h; K 1624: G1k; K 299: Ob; K 302: P3b Stellaria cupaniana (Jordan & Fourr.) Béguinot - K 37: H2a Stellaria media (L.) Vill. - K 1364: G1h; K 177: P2a; K 297: P2b; K 13: P3a Cistaceae Cistus creticus L. - K 1101: B1h; K 1165: Ch; K 1414: Mh; K 1857: N1; K 291: Ob; K 862: Oh; K 882: P1h Cistus salviifolius L. - K 1109: B1h; K 1164: Ch; K 1389: G1h; K 1408: Mh; K 277: Ob; K 179: P3a Fumana arabica (L.) Spach. - K 42: D2a; K 339: E1b; K 782: G1g; K 1285: Mh; K 618: N1e; K 865: Oh; K 4: P3a; K 292: P3b Fumana thymifolia (L.) Webb - K 355: Cb; K 1206: Ch; K 919: J1h; K 293: L1b; K 1312: Mh; K 1486: N1h; K 278: Ob; K 529: Oe; K 2: P3a *Helianthemum hymettium Boiss. & Heldr. - K 295: Cb; K 1167: Ch Helianthemum nummularium (L.) Miller - K 294: A3b; K 1036: A3h; K 958: Ch; K 1506: Ck; K 1263: F1h Convolvulaceae Convolvulus althaeoides L. ssp. tenuissimus (Sibth. & Sm.) - K 1499: Ck; K 1340: Mh; K 276: Ob +Convolvulus boissieri Steudel ssp. compactus (Boiss.) Stace - K 623: N1e Convolvulus cantabrica L. - K 290: L1b; K 1454: L2h; K 1487: N1h Convolvulus oleifolius Desr. - K 1764: L1l Cuscuta planiflora Ten. - K 1552: Ck Crassulaceae Sedum acre L. -K 1468: L2h Sedum album L. -K 1756: Cl Sedum amplexicaule DC. ssp. tenuifolium (Sm.) Greuter & Burdet -K 1497: Ck; K 1254: F1h; K 1601: G1k Sedum rubens L - K 289: A3b; K 1652: Mk Umbilicus chloranthus Heldr. & Sart. Ex Boiss. - K 1356: G1h; K 1630: G1k; K 1470: L2h Dipsacaceae Knautia integrifolia (L.) Bertol. - K 272: A3b; K 1021: A3h; K 1098: B1h; K 1550: Ck; K 686: E1e; K 1232: F1h; K 1622: G1k; K 1299: Mh; K 411: Ob; K 270: P3b Lomelosia brachiata (Sm.) Greuter & Burdet - K 314: A2b; K 320: L1b; K 1275: Mh; K 1320: Mh Scabiosa crenata Cyr. ssp. breviscapa (Boiss. & Heldr.) Hayek ή var. breviscapa (Boiss. & Heldr.) Boiss. - K 518: G1c *Scabiosa hymettia Boiss. & Spruner - K 1438: L2h; K 1729: Ml 25

26 Ericaceae Arbutus andrachne L. - K 341: B1b Arbutus unedo L. I K 678: E1e; K 597: G2e; K 9: P3a Erica manipuliflora Salisb. - K 661: B2e; K 1137: Ch; K 676: E1e; K 673: F3e; K 1392: G1h; K 595: G2e; K 1850: M; K 612: N1e; K 530: Oe; K 23: P3a; K 344: P3b; Euphorbiaceae Euphorbia acanthothamnos Boiss. I K 269: Ob Euphorbia dendroides L. - K 1045: A3h; K 152: H4a; K 891: P1h Euphorbia helioscopia L. K 1020: A3h; K 954: Ch; K 153: H2a; K 154: H2a Euphorbia peplus L. - K 1426: A3h; K 323: E1b Euphorbia rigida MB. - K 1065: A2h; K 1128: Ch; K 1498: Ck; K 988: F1h; K 151: H2a Mercurialis annua L. - K 334: G1b; K 1459: L2h; K 356: P1b; K 21: P3a Fagaceae Castanea sativa Miller - K 1827: A1m Quercus coccifera L. I; C&Kal.; K 933: F1h; K 1747: L2l Quercus ilex L. - C&Kal.; K 1190: Ch; K 677: E1e; K 1358: G1h; S&T (39579) Quercus pubescens Willd. - K 1253: F1h Fumariaceae Fumaria officinalis L. K 268: A2b; K 1259: F1h Fumaria petteri Reichenb. - K 953: Ch; K 785: G1g; K 150: H4a Gentianaceae Blackstonia perfoliata (L.) Hudson - K 1321: Mh Centaurium erythraea Rafn. K 496: G1c Centaurium tenuiflorum (Hoffmanns. & Link) Fritsch - K 475: E1c Geraniaceae Erodium cicutarium (L.) L'Hér. - K 263: A2b; K 1429: A3h; K 1681: A3k; K 950: Ch; K 999: F1h; K 719: G1g; K 146: H2a; K 1305: Mh; K 775: N1g Erodium gruinum (L.) L'Hér. - K 25: H4a; K 1442: L2h Erodium malacoides (L.) L'Hér. K 1455: L2h; K 264: Ob; K 834: Oh Geranium lucidum L.- K 267: A3b; K 1087: B1h; K 718: G1g; S&T (39591) Geranium molle L. - S&T (39597) Geranium robertianum L. purpureum (Vill.) NymanK 1564: A2k; K 998: F1h; K 1010: F3h; K 754: N1g; K 833: Oh; K 147: P2a; K 296: P2b 26

27 Geranium rotundifolium L. - K 1097: B1h; K 1605: G1k; K 148: P3a Guttiferae Hypericum empetrifolium Willd. ssp. empetrifolium - K 1531: Ck; K 1610: G1k; K 517: H1c; K 1646: Mk; K 265: Ob; K 22: P3a Hypericum perfoliatum L. K 266: P2b Hypericum triquetrifolium Turra - K 516: H1c Labiatae Ballota acetabulosa (L.) Bentham - K 511: A3c; K 1852: C; K 657: D1e; K 1777: D2l; K 510: G1c; K 634: L1e Coridothymus capitatus (L.) Reichenb. fil. - K 514: H1c; K 131: H4a; K 1762: L1l; K 1740: L2l; K 1734: Ml; K 617: N1e; K 240: P3b Lamium amplexicaule L. - K 1067: A2h; K 815: A3g; K 963: Ch; K 130: H2a Lamium bifidum Cyr. - K 129: P2a Lavandula stoechas L. - K 7: P3a Marrubium vulgare L. S&T (39606) Mentha spicata L. - K 505: A3c Origanum onites L. - K 507: A3c; K 494: E1c; K 1668: Mk; K 1735: Ml; K 506: B1c Origanum vulgare L. - K 681: E1e; K 671: F3e; K 564: J1e; K 632: L1e; K 1272: Mh; K 609: N1e; K 708: N1f *Phlomis cretica C. Presl - K 1034: A3h; K 1326: Mh; K 247: Ob; K 863: Oh Phlomis fruticosa L. I; C&Kal.; K 1116: Ch Prunella laciniata (L.) L. - K 1493: Ck Salvia fruticosa Miller - K 1185: Ch; K 127: L1a; K 1451: L2h Salvia pomifera L. - K 259: G1b; K 1457: L2h; K 243: P3b Salvia pratensis L. - K 587: J2e Salvia verbenaca L. - K 248: A2b; K 260: A3b; K 480: A3c; K 125: H2a; K 794: L1g; K 542: N2e; K 126: Oa; K 246: Ob; K 249: P3b Salvia viridis L. - K 245: J1b; K 256: P3b Satureja alpina (L.) Scheele ssp. meridionalis (Nyman) Greyter & Burdet - K 258: B2b; K 253: Cb; K 1170: Ch; K 257: E2b; K 1388: G1h Satureja graeca L. - K 1219: F1h; K 1631: G1k; K 262: L1b Satureja insularis Greuter & Burdet - K 603: G2e; K 557: H2e; K 533: N2e Satureja juliana L. - I K 711: Cf; K 1540: Ck; K 509: G1c; K 700: G1f; K 1670: Mk; K 706: N1f; K 254: N2b Satureja nervosa Desf. - K 866: Oh; K 250: P3b; K 242: P3b Satureja suaveolens (Sm.) Watzl-Zeman - K 1520: Ck Satureja thymbra L. - K 503: E1c; K 1227: F1h; K 1716: F1k; K 261: H2b; K 132: P3a; K 251: P3b; K 241: P3b; S&T (39604) 27

28 *Scutellaria rupestris Boiss. & Heldr. ssp. cytherea (Rech. fil.) Greuter & Burdet K 1528: S & al T&V 27993; K 1245: F1h; K 717: F2f; K 601: G2e Sideritis curvidens Stapf - K 1230: F1h; K 1246: F1h; K 327: F3b; K 239: J1b; K 924: L1h; K 1443: L2h; K 1331: Mh *Stachys chrysantha Boiss. & Heldr. I; C&Kal.; K 1136: Ch; K 1778: D2l; K 937: F1h; K 1005: F3h; K 508: G1c; K 633: L1e; K 1404: Mh; K 709: N1f; K 1482: N1h; K 238: P1b; S&T (39588) Stachys spinulosa Sm. - K 133: P2a Teucrium capitatum L. - K 504: A1c; K 1271: Mh; K 1485: N1h Teucrium flavum L. ssp. hellenicum Rech. fil. - ; S&T (39603) *Teucrium francisci-werneri Rech. fil. I; C&Kal.; K 482: B2c; K 664: B2e; K 1502: Ck; K 1757: Cl; K 473: D1c; K 1775: D2l; K 492: E1c; K 685: E1e; K 498: G1c; K 604: G2e; K 643: L1e; K 1738: L2l; K 1304: Mh; K 620: N1e Lauraceae Laurus nobilis L. - K 134: F4a Leguminosae Anthyllis hermanniae L. - K 1535: Ck; S&T (39599) Anthyllis vulneraria L. - K 1076: A2h; K 372: Cb; K 1134: Ch; K 1514: Ck; K 1412: Mh; K 1642: Mk; K 898: P1h; K 369: P3b Bituminaria bituminosa (L.) Stirton - K 1405: Mh; K 540: N2e; K 378: Ob; K 116: P2a; K 117: P3a; K 367: P3b Calicotome villosa (Poiret) Link - K 1138: Ch; K 1413: Mh; K 110: P3a Ceratonia siliqua L. - C&Kal.; K 1385: G1h Cercis siliquastrum L. - K 658: B2e; K 106: E1a; K 680: E1e; K 107: P3a Colutea arborescens L. - K 397: B1b; K 899: P1h; K 386: P2b Coronilla scorpioides (L.) Koch. - K 1027: A3h; K 1093: B1h; K 1160: Ch Dorycnium hirsutum (L.) Ser. - K 1508: Ck; K 407: H2b; K 1274: Mh; K 1635: Mk; K 1483: N1h; K 368: P3b; K 393: P3b Genista acanthoclada DC. - K 1741: L2l; K 1410: Mh; K 1671: Mk Hippocrepis biflora Sprengel - K 976: F1h Hippocrepis ciliata Willd. - K 1539: Ck Hippocrepis emerus (L.) Lassen ssp. emeroides (Boiss. & Spruner) Lassen - K 1009: F3h; K 616: N1e Hymenocarpos circinatus (L.) Savi - K 1575: A2k; K 402: A3b; K 1237: F1h; K 103: F4a; K 373: Ob; K 385: P2b Lathyrus aphaca L. - K 104: Oa; K 873: Oh Lathyrus cicera L. - K 1424: A3h; K 869: Oh Lathyrus clymenum L. - K 108: Oa; K 889: P1h; K 109: P3a Lathyrus digitatus (MB.) Fiori - K 951: Ch; K 1256: F1h Lathyrus laxiflorus (Desf.) O. Kuntze - K 401: A3b; K 398: B1b; K 1086: B1h 28

29 Lathyrus nissolia L. - K 1157: Ch Lathyrus setifolius L. - K 1074: A2h; K 1570: A2k; K 405: A3b; K 1091: B1h; K 1496: Ck; K 105: J1a; K 766: N1g Lotus corniculatus L. S&T (39598) Lotus cytisoides L. - K 406: A3b; K 1054: A3h; K 1123: Ch; K 982: F1h; K 808: F3g; K 121: H4a; K 745: N1g; K 381: Ob; K 871: Oh; K 123: P2a; K 122: P3a Lotus ornithopodioides L. - K 872: Oh Lotus tetragonolobus L. - K 1825: Ob Lupinus angustifolius L. - K 113: P3a; K 392: P3b Medicago disciformis DC. - K 1585: A2k; K 1031: A3h; K 1687: A3k; K 878: Oh; K 384: P2b Medicago littoralis Loisel. - K 408: J1b Medicago minima (L.) L. - K 1053: A3h; K 1645: Mk; S&T (39593) Medicago murex Willd. - K 1586: A2k Medicago orbicularis (L.) Bartal. - K 1584: A2k; K 1029: A3h; K 1330: Mh; K 375: Ob; K 877: Oh Medicago polymorpha L. - K 390: J1b; K 366: P3b; S&T (39595) Medicago truncatula Gaertner - K 1823: Mh Medicago tuberculata (Retz.) Willd. - K 374: Ob *Melilotus graecus (Boiss. & Spruner) Lassen - K 1469: L2h Melilotus italicus (L.) Lam. - K 767: N1g; K 885: P1h; K 114: P2a; K 342: P2b Melilotus neapolitanus Ten. - K 396: B1b; K 1112: B1h; K 1519: Ck; K 980: F1h; K 1002: F3h; K 388: P2b; S&T (39590) Onobrychis caput-galli Lam. - K 880: Oh; K 370: P3b Ononis pubescens L.- K 1226: F1h; K 400: L1b; K 1450: L2h; K 391: P2b Ononis pusilla L. - K 395: B1b; K 1529: Ck; K 337: E2b; K 1258: F1h; K 1663: Mk; K 755: N1g; S&T (39592) Scorpiurus muricatus L. - K 1568: A2k; K 371: Cb; K 1458: L2h; K 1310: Mh; K 893: P1h Securigera cretica (L.) Lassen - K 981: F1h; K 394: J1b; K 1216: H3h; K 1641: Mk; K 780: N1g; K 901: P1h Securigera varia (L.) Lassen - K 876: Oh Spartium junceum L. I; K 1837: Bh Trifolium angustifolium L. - K 1582: A2k; K 1229: F1h; K 1303: Mh; K 1313: Mh; K 1656: Mk; K 389: P3b Trifolium boissieri Guss. - K 1092: B1h; K 1621: G1k; K 1217: H3h; K 1294: Mh; K 376: Ob Trifolium campestre Schreber - K 1574: A2k; K 975: F1h; K 1278: Mh; K 1484: N1h; K 387: P2b Trifolium incarnatum L. - K 1026: A3h Trifolium nigrescens Viv. - K 1571: A2k; K 1056: A3h; K 1154: Ch; K 111: P3a Trifolium pallidum Waldst. & Kit. - K 111: P3a Trifolium physodes MB. - K 379: A2b; K 1077: A2h; K 1581: A2k; K 868: Oh Trifolium repens L. - K 1159: Ch Trifolium scabrum L. - K 1492: Ck 29

30 Trifolium stellatum L. -K 403: A3b; K 1433: A3h; K 382: Ob; K 892: P1h Tripodion tetraphyllum (L.) Fourr. - K 1013: F3h; K 1407: Mh; K 773: N1g Vicia hybrida L. - K 404: A3b; K 1028: A3h; K 969: Ch; K 1503: Ck; K 806: L1g; K 875: Oh Vicia sativa L. -K 1064: A3h Vicia villosa Roth - K 399: A3b; K 1022: A3h; K 1195: Ch; K 881: Oh; K 120: P3a Linaceae Linum aroanium Boiss. & Orph. - K 1676: B2k; K 1553: Ck; K 1749: L2l Linum austriacum L. - K 1281: Mh +Linum elegans Boiss. - K 1308: Mh; K 1649: Mk +Linum hirsutum L. ssp. spathulatum (Halácsy & Bald.) Hayek - K 1276: Mh Linum nodiflorum L. - K 1449: L2h; K 886: P1h + Linum pubescens Banks & Solander ssp.sibthorpianum (Margot & Reuter) P. H. Davis - K 311: E1b; K 1235: F1h - S&T (39582) Linum strictum L. - K 1491: Ck; K 1228: F1h; K 1282: Mh; K 1654: Mk; K 1478: N1h Malvaceae +Alcea cretica (Weinm.) Greuter -K 501: J1c Malva sylvestris L. - K 1538: Ck; K 229: J1b; K 895: P1h; K 95: P3a Moraceae Ficus carica L. - K 1830: Ck Oleaceae Fraxinus ornus L. - C&Kal.; K 1142: Ch; K 987: F1h; K 1409: Mh Olea europea L. ssp. oleaster (Hoffmanns. & Link) Negodi - K 329: H2b Phillyrea latifolia L. - C&Kal.; K 989: F1h; K 28: F3a; K 1391: G1h; K 1746: L2l; K 1401: Mh; K 883: P1h Orobanchaceae Orobanche alba Willd. - K 635: L1e Orobanche gracilis Sm. - K 223: Cb; K 1541: Ck; (S&T 39608) Orobanche pubescens Dum.-Urville - K 224: Cb; K 1826: G1k; K 1462: L2h; K 222: Ob Orobanche ramosa L. - K 1347: Mh; K 917: P1h Oxalidaceae Oxalis pes-caprae L. - K 1379: G1h; K 93: P3a Papaveraceae 30

31 Glaucium flavum Crantz - K 221: P3b Papaver apulum Ten. - K 1040: A3h; K 1683: A3k; K 844: Oh Papaver rhoeas L. - K 1545: Ck; K 1248: F1h; K 92: H4a; K 845: Oh; K 896: P1h Plantaginaceae Globularia alypum L. - C&Kal.; K 1135: Ch; K 935: F1h; K 667: F3e; K 1387: G1h; K 605: G2e; K 1417: Mh; K 622: N1e; K 20: P3a Plantago afra L. - K 902: P1h Plantago arenaria Waldst. & Kit. - K 484: J3c Plantago lagopus L. - K 220: A3b; K 1522: Ck; K 1295: Mh; K 1669: Mk; K 839: Oh; K 8: P3a Plantago lanceolata L. -K 1059: A3h; K 34: Oa; K 35: P2a; K 353: P3b Platanaceae Platanus orientalis L. - K 1831: E1m Plumbaginaceae Plumbago europaea L. - K 589: J2e Polygalaceae *Polygala crista-galli Chodat -K 279: A2b; K 219: E1b Polygala nicaeensis Koch - K 1587: A2k Polygonaceae Rumex bucephalophorus L. ssp. bucephalophorus - K 47: J1a; K 350: J1b Rumex conglomeratus Murray - K 1736: Ml Rumex tuberosus L. - K 331: A3b; K 364: Cb; K 1194: Ch Primulaceae Anagalis arvensis L. - K 1188: Ch; K 977: F1h; K 736: G1g; K 30: H2a; K 1643: Mk; K 770: N1g; K 217: Ob; K 830: Oh; K 887: P1h; K 32: P3a Cyclamen graecum Link. - K 707: N1f; K 526: Oe; K 693: Of *Cyclamen peloponnesiacum (Grey-Wilson) Kit Tan ssp. vividum (Grey-Wilson) Kit Tan - K 1081: A2h; K 1048: A3h; K 1180: Ch; K 607: G2e; K 91: P3a Ranunculaceae Anemone apennina L. ssp. blanda (Schott & Kotschy) Nyman - K 87: J1a Anemone pavonina Lam. - K 1144: Ch; K 86: P3a Clematis flammula L. - K 497: J1c; K 572: J1e Consolida ajacis (L.) Schur - K 523: A1d; K 1554: A2k; K 476: A3c 31