Εισήγηση του Υπουργού Εσωτερικών Καθηγητή κ. Προκόπη Παυλόπουλου στην Κυβερνητική Επιτροπή για το σχέδιο νόμου «Άσκηση του εκλογικού δικαιώματος κατά τις γενικές βουλευτικές εκλογές από τους Έλληνες εκλογείς που κατοικούν στο εξωτερικό» Ι. Εισαγωγή Α. Ο Απόδημος Ελληνισμός είναι, αναμφισβήτητα, αναπόσπαστο κομμάτι του Ελληνισμού, το οποίο πάντοτε διακρινόταν και εξακολουθεί να διακρίνεται από σταθερή διάθεση ανιδιοτελούς προσφοράς προς την Πατρίδα, ανοίγοντας δρόμους για τα εθνικά δίκαια και εκπροσωπώντας τη Χώρα μας, με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, στις 5 ηπείρους. Ωστόσο, δεν είναι νοητό ένα τόσο πολύτιμο κομμάτι του Ελληνισμού, ο Ελληνισμός της Διασποράς, να μην συμμετέχει στη χάραξη της μελλοντικής πορείας της Χώρας, έχοντας τον απαιτούμενο θεσμικό και πολιτικό λόγο για τα τεκταινόμενα σε αυτήν. Αυτό επιβάλλει και η περαιτέρω ενίσχυση της ουσίας και της ποιότητας της Δημοκρατίας μας. 1. Η άσκηση του δικαιώματος ψήφου των εκτός Επικρατείας Ελλήνων έχει μοναδικό ιστορικό προηγούμενο τις εκλογές του 1862 για την ανάδειξη των μελών της Β Εθνικής Συνέλευσης. Στο φύλο υπ αριθμ. 9 της Εφημερίδος της Κυβερνήσεως της 25 ης Νοεμβρίου 1862 δημοσιεύονται δύο πολύ ενδιαφέροντα κείμενα: Το πρώτο είναι προκήρυξη, που απηύθυνε προς τον Ελληνικό Λαό στις 23 Οκτωβρίου 1862 (δεκατρείς δηλαδή ημέρες μετά την ανατροπή του Όθωνα) η προσωρινή κυβέρνηση που είχε αναλάβει την εξουσία. Η προκήρυξη αυτή είχε ως αντικείμενο τα περί εκλογής των
πληρεξουσίων του συντακτικού σώματος, που επρόκειτο να συγκροτηθεί και, μεταξύ άλλων, ανέφερε ότι «...καλούνται εις την συνέλευσιν πληρεξούσιοι ου μόνον των εν τη ημεδαπή πολιτών Ελλήνων, αλλά και εκείνων οίτινες μακράν αυτής κοπιώσιν εργαζόμενοι υπέρ του μεγαλείου του ελληνικού ονόματος και απαύστως μεριμνώσι υπέρ της ευδαιμονίας της πατρίδος..». Το άλλο κείμενο είναι το «Ψήφισμα περί εκλογής των Πληρεξουσίων του Έθνους», το οποίο εξέδωσε η ίδια προσωρινή κυβέρνηση με ημερομηνία 30 Οκτωβρίου 1862. Το άρθρο 4 του Ψηφίσματος αυτού όριζε, ότι «οι οπουδήποτε εκτός της Ελλάδος ευρισκόμενοι υπήκοοι Έλληνες, εάν αποτελώσιν αριθμόν εκατόν μέχρι χιλίων ψυχών, εκλέγουσιν ένα πληρεξούσιον, αν δε χιλίους μέχρι δέκα χιλιάδων εκλέγουσι δύο, και αν υπερβαίνωσι τας δέκα χιλιάδας εκλέγουσι τρεις». Στις εκλογές του Νοεμβρίου του 1862 έλαβαν, πράγματι, μέρος και Έλληνες πολίτες που βρίσκονταν έξω από την Ελληνική Επικράτεια. Έκτοτε δεν υπήρξε συνέχεια, παρά το γεγονός ότι, στο πλαίσιο Αναθεωρητικών Βουλών, είχαν διατυπωθεί σχετικές προτάσεις, οι οποίες συχνά επαναφέροντο και κατά τη διάρκεια συζητήσεων στη Βουλή επί σχεδίων νόμων που αφορούσαν είτε την πρωτογενή είτε την κατά τροποποίηση ρύθμιση θεμάτων της εκλογικής νομοθεσίας. Επισημαίνεται ότι, κατά καιρούς, ικανός αριθμός Βουλευτών και νομικών υπεστήριξε τη γνώμη ότι η άσκηση του εκλογικού δικαιώματος, στον τόπο κατοικίας τους, των Ελλήνων υπηκόων του Εξωτερικού μπορεί ν αντιμετωπισθεί με κοινό τυπικό νόμο, χωρίς να χρειάζεται συνταγματική ρύθμιση. H συμμετοχή ορισμένων εκτός Επικρατείας Ελλήνων στη ψηφοφορία για την εκλογή των Ελλήνων αντιπροσώπων στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (ν. 1427/1984), είναι προφανές ότι δεν συνιστά συμμετοχή στην ανάδειξη των αιρετών οργάνων διακυβέρνησης της Χώρας και, σε κάθε περίπτωση, αποτελούσε αναγκαία συμμόρφωση προς το παράγωγο Κοινοτικό Δίκαιο. 2. Το Σύνταγμά μας, μετά την τελευταία Αναθεώρηση του 2001, έλυσε το πρόβλημα. Καταρχήν περιέλαβε ειδική πρόβλεψη για τη σύσφιξη των δεσμών των Αποδήμων με την Πατρίδα. Στο πλαίσιο αυτό το άρθρο 108 του Συντάγματος θεσπίζει «κοινωνικό δικαίωμα» των απόδημων Ελλήνων, το οποίο διατυπώνεται ως καθήκον του Κράτους να μεριμνά υπέρ αυτών. Πιο συγκεκριμένα ορίζει ότι «Το Κράτος μεριμνά για τη ζωή του απόδημου ελληνισμού και για τη διατήρηση των δεσμών του με τη μητέρα Πατρίδα. Επίσης μεριμνά για την παιδεία και την 2
κοινωνική και επαγγελματική προαγωγή των Ελλήνων που εργάζονται έξω από την επικράτεια. Νόμος ορίζει τα σχετικά με την οργάνωση, τη λειτουργία και τις αρμοδιότητες του Συμβουλίου Απόδημου Ελληνισμού, που έχει ως αποστολή του την έκφραση όλων των δυνάμεων του απανταχού Ελληνισμού». Η ενδυνάμωση της φωνής και της παρέμβασης των Αποδήμων και, τελικά, η ουσιαστική προώθηση του οράματος του Οικουμενικού Ελληνισμού λαμβάνει, αναμφισβήτητα, σε μεγάλο βαθμό, σάρκα και οστά με τη συμμετοχή τους στις γενικές βουλευτικές εκλογές που διεξάγονται στην Ελλάδα. Για τον λόγο αυτόν και η συντριπτική πλειοψηφία των Βουλευτών τάχθηκε, κατά την Αναθεώρηση του 2001, υπέρ της σχετικής ρητής πρόβλεψης. Έτσι, σύμφωνα με το β εδάφιο της παρ. 4 του άρθρου 51 του Συντάγματος «Νόμος που ψηφίζεται με την πλειοψηφία των δύο τρίτων του όλου αριθμού των βουλευτών μπορεί να ορίζει τα σχετικά με την άσκηση του εκλογικού δικαιώματος από τους εκλογείς που βρίσκονται έξω από την Επικράτεια. Ως προς τους εκλογείς αυτούς η αρχή της ταυτόχρονης διενέργειας των εκλογών δεν κωλύει την άσκηση του εκλογικού τους δικαιώματος με επιστολική ψήφο ή άλλο πρόσφορο μέσο, εφόσον η καταμέτρηση και η ανακοίνωση των αποτελεσμάτων διενεργείται όποτε αυτό γίνεται και σε ολόκληρη την Επικράτεια». 3. Η ρύθμιση αυτή δεν είχε ως τώρα τεθεί σε ισχύ, διότι δεν είχε ψηφισθεί ο απαιτούμενος εκτελεστικός του Συντάγματος νόμος. Η Κυβέρνηση Καραμανλή, πιστή στις δεσμεύσεις της και απέναντι στον Ελληνισμό της Διασποράς, ανέλαβε γρήγορα τη σχετική πρωτοβουλία για την παροχή δικαιώματος ψήφου στους Έλληνες εκλογείς, πραγματοποιώντας μία ακόμη τομή προς περαιτέρω ενίσχυση της ανόθευτης έκφρασης της λαϊκής κυριαρχίας. Ο Πρωθυπουργός, από το βήμα της ΣΤ Τακτικής Συνέλευσης του Συμβουλίου Απόδημου Ελληνισμού, τόνισε ότι θα κατατεθεί στη Βουλή το σχέδιο του ανωτέρω εκτελεστικού του Συντάγματος νόμου. Προηγήθηκε, όπως είναι γνωστό, η επιψήφιση του ν. 3480/2006, ο οποίος αποτελεί ορόσημο στις σχέσεις της Πολιτείας με τον Ελληνισμό της Διασποράς, και αναφέρεται στην οργάνωση, τη λειτουργία και τις αρμοδιότητες του Συμβουλίου Απόδημου Ελληνισμού. 4. Το Υπουργείο Εσωτερικών, σε συνεργασία με το Υπουργείο Εξωτερικών, προχώρησε άμεσα στην προετοιμασία του προσχεδίου, συνεκτιμώντας παράλληλα τις δυνατότητες και τον χρόνο που χρειάζεται η Δημόσια Διοίκηση για να εφαρμόσει το νέο θεσμικό πλαίσιο χωρίς σοβαρά προβλήματα. Για τον λόγο αυτόν, καθώς και 3
προκειμένου να μην υπάρχει κανένας αιφνιδιασμός των πολιτικών δυνάμεων, καταστήσαμε εξαρχής σαφές ότι ο νέος νόμος θα εφαρμοσθεί από τις μεθεπόμενες εκλογές. 5. Επειδή ακριβώς η ρύθμιση του δικαιώματος ψήφου των Ελλήνων Εκλογέων αποτελεί ζήτημα που υπερβαίνει τυχόν μικροπολιτικές σκοπιμότητες και ιστορικό εθνικό χρέος άλλωστε το ίδιο το Σύνταγμα προβλέπει την ψήφιση του σχετικού νόμου με την πλειοψηφία των 2/3 των Βουλευτών - επιδιώξαμε εξαρχής τον διάλογο και τη συνεννόηση με όλα τα Πολιτικά Κόμματα. Έτσι, στις 14.3.2007 τους αποστείλαμε το προσχέδιο νόμου για την υποβολή παρατηρήσεων, θέτοντάς το, με τον τρόπο αυτόν, σε δημόσια διαβούλευση. Στη συνέχεια το θέσαμε σε συζήτηση στην αρμόδια Διαρκή Επιτροπή της Βουλής (13.11.2007), σε μία προσπάθεια να γίνει, όσο το δυνατόν, ευρύτερος και γόνιμος διάλογος σε όλα τα αρμόδια όργανα. Το προσχέδιο αυτό είχε αποσταλεί στους αντιπροσωπευτικότερους εκπροσώπους των ίδιων των Αποδήμων, ιδίως στο Συμβούλιο Απόδημου Ελληνισμού, των οποίων οι σκέψεις και παρατηρήσεις είναι οπωσδήποτε πολύτιμες, προκειμένου να διαμορφωθεί ένα μακρόπνοο και εφαρμόσιμο θεσμικό πλαίσιο για την ψήφο των απόδημων εκλογέων. Ακολούθησε νέα συνεννόηση με το Συμβούλιο Απόδημου Ελληνισμού και συμφωνία για τις βασικές αρχές του προσχεδίου και, στις 15.7.2008, πραγματοποιήθηκε σύσκεψη με τα Πολιτικά Κόμματα που εκπροσωπούνται στη Βουλή, με γνώμονα την εξεύρεση κοινού τόπου. Η συνισταμένη των απόψεων που υποστηρίχθηκαν από όσα Κόμματα κατέθεσαν τις απόψεις τους ενσωματώθηκε στο παρόν σχέδιο νόμου «Άσκηση του εκλογικού δικαιώματος κατά τις γενικές βουλευτικές εκλογές από τους Έλληνες εκλογείς που κατοικούν στο εξωτερικό». Β. Βασικοί άξονες του σχεδίου νόμου, που ακολουθεί τις επιταγές του άρθρου 51 παρ. 4 του Συντάγματος - και με το οποίο δεν εισάγονται αποκλίσεις από την εν γένει διαδικασία άσκησης του εκλογικού δικαιώματος, σύμφωνα με τη νομοθεσία για την εκλογή των Βουλευτών - είναι οι ακόλουθοι: Το δικαίωμα ψήφου παρέχεται στους Έλληνες που κατοικούν σε οποιαδήποτε χώρα του εξωτερικού ή υπηρετούν σε ελληνική αρχή της αλλοδαπής. 4
Η άσκηση του εκλογικού δικαιώματος συναρτάται και με τη χωρική αρμοδιότητα των Ελληνικών Πρεσβευτικών και έμμισθων Προξενικών αρχών στο οικείο Κράτος. Δικαίωμα ψήφου παρέχεται σε όσους έχουν την Ελληνική Ιθαγένεια, είναι, δηλαδή εγγεγραμμένοι στα δημοτολόγια και κατά συνέπεια και στους εκλογικούς καταλόγους Δήμου ή Κοινότητας του Ελληνικού Κράτους. Οι απόδημοι ψηφίζουν συνδυασμούς Κομμάτων και Συνασπισμούς Κομμάτων, οι οποίοι έχουν καταρτίσει ψηφοδέλτια Επικρατείας, σύμφωνα με τη νομοθεσία για την εκλογή Βουλευτών. Η άσκηση του εκλογικού δικαιώματος στο εξωτερικό προϋποθέτει απλή δήλωση του ενδιαφερομένου, που απευθύνεται στην κατά τόπο αρμόδια ελληνική πρεσβευτική ή έμμισθη προξενική αρχή. Η σύνταξη των ειδικών εκλογικών καταλόγων, μετά την υποβολή των ανωτέρω δηλώσεων και με βάση τις εγγραφές στο γενικό εκλογικό κατάλογο, γίνεται με ευθύνη του Υπουργείου Εσωτερικών. Η αναθεώρηση των ειδικών εκλογικών καταλόγων πραγματοποιείται, όπως ισχύει και για τους γενικούς εκλογικούς καταλόγους, ανά δίμηνο. Κατά τα λοιπά, η δόμηση της διεξαγωγής της ψηφοφορίας με υπεύθυνους τους αντιπροσώπους της δικαστικής αρχής και τα μέλη των εφορευτικών επιτροπών και με γνώμονα την αποφυγή οιασδήποτε ταλαιπωρίας των ψηφοφόρων, καθώς και την έγκαιρη εξαγωγή των αποτελεσμάτων, επιστηρίζεται στο πλέγμα των ρυθμίσεων των ειδικών νόμων που αφορούν τη διεξαγωγή της ψηφοφορίας για την ανάδειξη των Ελλήνων Αντιπροσώπων στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, καθώς και στις διατάξεις για την άσκηση του εκλογικού δικαιώματος των ετεροδημοτών. ΙΙ. Ειδικό μέρος Α. Πεδίο εφαρμογής του προσχεδίου Το ασκούμενο εκλογικό δικαίωμα στην αλλοδαπή αναφέρεται σε Έλληνες υπηκόους, που κατοικούν στο εξωτερικό, καθώς και σε Έλληνες δημόσιους υπαλλήλους που υπηρετούν σε οποιαδήποτε ελληνική αρχή του εξωτερικού. Στην ίδια ρύθμιση είναι προφανές ότι υπάγονται και οι Έλληνες δημόσιοι υπάλληλοι που έχουν νόμιμη κατοικία, στο εξωτερικό, διότι υπηρετούν σε Διεθνείς Οργανισμούς, οι 5
οποίοι εδρεύουν στην αλλοδαπή. Η ημερομηνία διεξαγωγής της ψηφοφορίας, συνεκτιμωμένων των μεγάλων αποστάσεων και της διαφοράς ώρας, θα ορισθεί με το προβλεπόμενο, από τη νομοθεσία για την εκλογή βουλευτών, προεδρικό διάταγμα. Επισημειώνεται ότι κατά την παράγραφο 4 του άρθρου 51 του Συντάγματος δεν επιτάσσεται, αναγκαίως, η ταυτόχρονη διενέργεια των εκλογών σε όλα τα Κράτη που θα ψηφίσουν Έλληνες αλλά, αντιθέτως, επιβάλλεται η καταμέτρηση και η ανακοίνωση των αποτελεσμάτων να διενεργηθεί όποτε αυτό γίνεται και σε ολόκληρη την Επικράτεια. Β. Προϋποθέσεις άσκησης του εκλογικού δικαιώματος των Ελλήνων και θέματα υποψηφίων 1. Οι προϋποθέσεις για να είναι κανείς Έλληνας απόδημος εκλογέας είναι, σωρευτικά, οι ακόλουθες δύο: Η εγγραφή στα δημοτολόγια και στους εκλογικούς καταλόγους Δήμου ή Κοινότητας του Ελληνικού Κράτους, γεγονός, το οποίο συνδέεται με ενεστώσα Ελληνική Ιθαγένεια και Η συνδρομή του δικαιώματος του εκλέγειν καθώς και η μη αποστέρηση τούτου, κατά τις ειδικότερες προβλέψεις της νομοθεσίας για την εκλογή Βουλευτών. Για την άσκηση του εκλογικού δικαιώματος απαιτείται εγγραφή σε ειδικούς εκλογικούς καταλόγους, οι οποίοι συντάσσονται από το Υπουργείο Εσωτερικών, κατ αντιστοιχία των εγγραφών που υφίστανται, ανά εκλογική Περιφέρεια, στους γενικούς εκλογικούς καταλόγους. Η εγγραφή του εκλογέως, γίνεται με σχετικό έγγραφο αίτημά του, που απευθύνεται στην πλησιέστερη προς τον τόπο κατοικίας του Ελληνική Πρεσβευτική ή έμμισθη Προξενική αρχή. Με δεδομένο ότι οι ανωτέρω εκλογικοί κατάλογοι θα αναθεωρούνται ανά δίμηνο, η ευχέρεια εγγραφής παρέχεται σε διηνεκή, σχεδόν, βάση. Η πλήρης ευόδωση του νέου θεσμικού πλαισίου συνδέεται άρρηκτα και με τη διαμόρφωση του Εθνικού Δημοτολογίου, το οποίο ήδη εφαρμόζεται σε πάνω από 45 ΟΤΑ της Χώρας και επιτρέπει την ενοποίηση και διασύνδεση όλων των δημοτολογίων της Χώρας, την ευχερή επικαιροποίησή τους, καθώς και την αποφυγή διπλοεγγραφών. 2. Όπως προαναφέρθηκε, οι παραπάνω εκλογείς ψηφίζουν συνδυασμούς Κομμάτων και Συνασπισμούς Κομμάτων, οι οποίοι έχουν καταρτίσει ψηφοδέλτια Επικρατείας, σύμφωνα με τη νομοθεσία για την εκλογή Βουλευτών 6
(διαφοροποίηση σε σχέση με το αρχικό προσχέδιο, όπου ψήφιζαν τους Βουλευτές της Περιφέρειας στην οποία ήταν εγγεγραμμένοι). Κάθε ψηφοδέλτιο Επικρατείας περιλαμβάνει υποχρεωτικά, μεταξύ των υποψηφίων του, 3 τουλάχιστον, οι οποίοι αποδεδειγμένα κατοικούν στο εξωτερικό, επί μια δεκαετία, πριν από την ανακήρυξη και έχουν το δικαίωμα του εκλέγεσθαι κατά τη νομοθεσία για την εκλογή Βουλευτών. Γ. Τελικές διατάξεις και έναρξη ισχύος 1. Για κάθε θέμα, για το οποίο δεν υφίσταται ειδική πρόβλεψη, περιλαμβανόμενων και των δημοσκοπήσεων, εφαρμόζονται οι διατάξεις της νομοθεσίας για την εκλογή Βουλευτών. 2. Δεν επιτρέπεται η δημοσιοποίηση των αποτελεσμάτων των εκλογικών τμημάτων του εξωτερικού, πριν από την 19.00 η ώρα της ημέρας ψηφοφορίας στο εξωτερικό. 3. Οι διατάξεις του ν. 1427/1984 για την άσκηση του εκλογικού δικαιώματος κατά τις εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου από τους Έλληνες που διαμένουν στο έδαφος των λοιπών κρατών της Ευρωπαϊκής Ένωσης παραμένουν σε ισχύ. 4. Η ισχύς του αρχίζει μεν από τη δημοσίευσή του στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως αλλά η άσκηση του εκλογικού δικαιώματος είναι δυνατή από τις Βουλευτικές εκλογές, που θα διενεργηθούν μετά την 1 ην Ιανουαρίου 2011. Και αυτό γιατί πρέπει να διασφαλισθούν, πλήρως, στον κρατικό μηχανισμό οι προϋποθέσεις εκείνες που θα επιτρέψουν την απρόσκοπτη διεξαγωγή των εκλογών. Αυτό, άλλωστε, επιβάλλει η θωράκιση της ανόθευτης έκφρασης της λαϊκής ετυμηγορίας σε συνδυασμό με την αποτροπή κάθε είδους πολιτικού αιφνιδιασμού σε τέτοιου είδους ζητήματα. ΙΙΙ. Επισημαίνεται πως, με δεδομένο ότι η εκτέλεση της σχετικής συνταγματικής διάταξης ως προς την ψήφο των αποδήμων αποτελεί ένα πρωτόγνωρο για τα εκλογικά μας δεδομένα εγχείρημα, είναι προφανές ότι το παρόν σχέδιο νόμου καθιερώνει ένα είδος μεταβατικής περιόδου εφαρμογής στην προώθηση του όλου θεσμού. Μεταβατικής περιόδου κατά την οποία θα τεθούν οι βάσεις για την περαιτέρω εξέλιξή του κυρίως προς δύο κατευθύνσεις: Α. Προς την κατεύθυνση της διερεύνησης της μελλοντικής καθιέρωσης δυνατότητας εκλογής εκπροσώπων των Αποδήμων ανά περιφέρεια εξωτερικού. 7
Β. Και, δεύτερον, προς την κατεύθυνση της υιοθέτησης της μεθόδου άσκησης του εκλογικού δικαιώματος από τους απόδημους με επιστολική ψήφο. 8