Ι ΡΥΜΑ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ Κέντρο Ανάλυσης ιεθνών Συγκρούσεων ΚΟΣΣΥΦΟΠΕ ΙΟ Η ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 1999 Περίπτωση Εφαρµογής Crisis Eval *** ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ Χ. ΓΙΑΝΝΙΑΣ ΑΘΗΝΑ 2003
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ *** Σελ.. 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 5 2. ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑ ΡΟΜΗ 6 3. Η ΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΩΝ ΙΕΚ ΙΚΗΣΕΩΝ 11 4. ΠΡΩΤΗ ΠΕΡΙΟ ΟΣ: Ο ΡΟΜΟΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΕΝΑΡΞΗ 18 4.1. Το επεισόδιο στο Ράτσακ: 22 4.2. Οι διαπραγµατεύσεις του Ραµπουιγιέ: 24 4.2.1. Αποτίµηση των διαπραγµατεύσεων: 27 4.3. Το µεσοδιάστηµα των συνοµιλιών: 31 4.4. Ο δεύτερος γύρος των συνοµιλιών: 33 5. Η ΚΟΡΥΦΩΣΗ ΤΗΣ ΑΝΤΙΠΑΡΑΘΕΣΗΣ 37 5.1. Οι επιδιώξεις του ΝΑΤΟ: 38 5.2. Οι γιουγκοσλαβικές θέσεις: 40 5.3. Οι επιµέρους πολιτικές: 42 5.4. Ο πρώτος µήνας των αεροπορικών επιχειρήσεων: 46 5.5. Οι θέσεις των εµπλεκοµένων: 49 5.6. Ο µήνας των ζυµώσεων: 53 6. Η ΑΠΟΚΛΙΜΑΚΩΣΗ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ 58 6.1. Η λήξη των αεροπορικών επιχειρήσεων και η αποχώρηση των 61 Σέρβων: 6.2. Η ολοκλήρωση της αποχώρησης των Σέρβων: 64 7. ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΓΙΟΥΓΚΟΣΛΑΒΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ 70 7.1. Η γιουγκοσλαβική πλευρά: 71 7.2. Η αµερικανική ηγεµονία: 73 7.3. Οι συνέπειες για τη Ρωσία: 74-2 -
7.4. Η πληγωµένη ευρωπαϊκή ενότητα: 75 7.5. Οι χώρες της περιφέρειας: 76 7.6. Η κατάσταση στο ίδιο το Κοσσυφοπέδιο: 77 7.7. Η Νέα ιεθνής Τάξη στα Βαλκάνια: 79 *** Χάρτες Πίνακες ΧΑΡΤΗΣ 1: Τοµείς ευθύνης της KFOR 65 ΠΙΝΑΚΑΣ 1: Φάσεις της κρίσης του 1999 69 *** ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: 80 *** ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ: 81 *** ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Π.1) Η Ένταση ως Παράγων της Κρίσης: 104 ιευκρινήσεις: 105 Π.1.1) Η Πορεία της Έντασης: 108 Π.1.2) Η Πορεία της Έντασης της Κρίσης του 1999: 110 Γενικές παρατηρήσεις επί του σχεδιασµού των διαγραµµάτων: 111 ΣΣχχήήµµαα Π..11..22..11..αα) ):: ΒΒααθθµµόόςς ααυυττοοννοοµµί ίααςς / Ο....ΓΓ.. - Κοοσσοοββάάρροοι ι 113 ΣΣχχήήµµαα Π..11..22..11..ββ) ):: ΒΒααθθµµόόςς ααυυττοοννοοµµί ίααςς / Ο....ΓΓ.. - ΝΑΑΤΤΟ 113 ΣΣχχήήµµαα Π..11..22..11..γγ) ):: ΒΒααθθµµόόςς ααυυττοοννοοµµί ίααςς / Ο....ΓΓ.. - Ο..Η.ΕΕ.. 114 ο ΣΣχχήήµµαα Π..11..22..11..δδ) ):: ΒΒααθθµµόόςς ααυυττοοννοοµµί ίααςς / ΡΡωσσί ίαα (33 ( ς έέννααννττι ι Ο ΓΓ- -ΗΠΑΑ) ) 114 Σχόλια για τις γραφικές παραστάσεις «Π.11..22..11..αα δδ»: 115 Γενικές παρατηρήσεις για την αντιπαράθεση γύρω από το ζήτηµα του ββααθθµµοούύ ααυυττοοννοοµµί ίααςς ττοουυ Κοοσσσσυυφφοοππεεδδί ίοουυ (Κ11) ( ) 115 ΣΣχχήήµµαα Π..11..22..22..αα) ):: ι ικκααι ιώµµαατταα ΑΑλλββααννώνν / Ο....ΓΓ.. - Κοοσσοοββάάρροοι ι 117 ΣΣχχήήµµαα Π..11..22..22..ββ) ):: ι ικκααι ιώµµαατταα ΑΑλλββααννώνν / Ο....ΓΓ.. - ΝΑΑΤΤΟ 117 ΣΣχχήήµµαα Π..11..22..22..γγ) ):: ι ικκααι ιώµµαατταα ΑΑλλββααννώνν / Ο....ΓΓ.. - ΕΕ..ΕΕ.. 118 ΣΣχχήήµµαα Π..11..22..22..δδ) ):: ι ικκααι ιώµµαατταα ΑΑλλββααννώνν / Ο....ΓΓ.. - Ο..Η.ΕΕ.. 118 ο ΣΣχχήήµµαα Π..11..22..22..εε) ):: ι ικκααι ιώµµαατταα ΑΑλλββααννώνν / ΡΡωσσί ίαα (33 ( ς ππααρράάγγωνν) ) 119-3 -
ο ΣΣχχήήµµαα Π..11..22..22..σσττ) ):: ι ικκααι ιώµµαατταα ΑΑλλββααννώνν / ΕΕ..ΕΕ.. (33 ( ς ππααρράάγγωνν) ) 119 ο ΣΣχχήήµµαα Π..11..22..22..ζζ) ):: ι ικκααι ιώµµαατταα ΑΑλλββααννώνν / ΡΡωσσί ίαα (33 ( ς έέννααννττι ι Ο ΓΓ- -ΗΠΑΑ) ) 120 ο ΣΣχχήήµµαα Π..11..22..22..ηη) ):: ι ικκααι ιώµµαατταα ΑΑλλββααννώνν / ΕΕ..ΕΕ.. (33 ( ς έέννααννττι ι Ο ΓΓ- -ΗΠΑΑ) ) 120 Σχόλια για τις γραφικές παραστάσεις «Π.11..22..22..αα ηη»: 121 Γενικές παρατηρήσεις για την αντιπαράθεση γύρω από το ζήτηµα της παραχώρησης δδι ικκααι ιωµµάάττωνν σσττοουυςς Αλλββααννοούύςς ττοουυ Κοοσσσσυυφφοοππεεδδί ίοουυ (Κ22) ( ) 122 ΣΣχχήήµµαα Π..11..22..33..αα) ):: ι ιεεθθννήήςς ππααρροουυσσί ίαα / Ο....ΓΓ.. - Κοοσσοοββάάρροοι ι 124 ΣΣχχήήµµαα Π..11..22..33..ββ) ):: ι ιεεθθννήήςς ππααρροουυσσί ίαα / Ο....ΓΓ.. - ΝΑΑΤΤΟ 124 ΣΣχχήήµµαα Π..11..22..33..γγ) ):: ι ιεεθθννήήςς ππααρροουυσσί ίαα / Ο....ΓΓ.. - ΕΕ..ΕΕ.. 125 ΣΣχχήήµµαα Π..11..22..33..δδ) ):: ι ιεεθθννήήςς ππααρροουυσσί ίαα / Ο....ΓΓ.. - Ο..Η.ΕΕ.. 125 ο ΣΣχχήήµµαα Π..11..22..33..εε) ):: ι ιεεθθννήήςς ππααρροουυσσί ίαα / ΡΡωσσί ίαα (33 ( ς ππααρράάγγωνν) ) 126 ο ΣΣχχήήµµαα Π..11..22..33..σσττ) ):: ι ιεεθθννήήςς ππααρροουυσσί ίαα / ΕΕ..ΕΕ.. (33 ( ς ππααρράάγγωνν) ) 126 ο ΣΣχχήήµµαα Π..11..22..33..ζζ) ):: ι ιεεθθννήήςς ππααρροουυσσί ίαα / ΡΡωσσί ίαα (33 ( ς έέννααννττι ι Ο ΓΓ- -ΗΠΑΑ) ) 127 ο ΣΣχχήήµµαα Π..11..22..33..ηη) ):: ι ιεεθθννήήςς ππααρροουυσσί ίαα / ΕΕ..ΕΕ.. (33 ( ς έέννααννττι ι Ο ΓΓ- -ΗΠΑΑ) ) 127 ΣΣχχήήµµαα Π..11..22..33..θθ) ):: ι ιεεθθννήήςς ππααρροουυσσί ίαα / ΝΑΑΤΤΟ - ΡΡωσσί ίαα 128 ΣΣχχήήµµαα Π..11..22..33..ι):: ι ιεεθθννήήςς ππααρροουυσσί ίαα / ΗΠΑΑ - ΡΡωσσί ίαα 128 ΣΣχχήήµµαα Π..11..22..33..ιαα) ):: ι ιεεθθννήήςς ππααρροουυσσί ίαα / ΒΒεελλι ιγγρράάδδι ι - Μααυυρροοββοούύννι ιοο 129 Σχόλια για τις γραφικές παραστάσεις «Π.11..22..33..αα ιαα»: ι 129 Γενικές παρατηρήσεις για την αντιπαράθεση γύρω από το ζήτηµα της δδι ιεεθθννοούύςς ππααρροουυσσί ίααςς σσττοο Κοοσσσσυυφφοοππέέδδι ιοο (Κ33) ( ) 131 Π.2) Η Αλληλουχία των Εξελίξεων ( εκ.1998 Ιουν.1999): 133 Π.2.1) Τα Πρόσωπα της Κρίσης του 1999: 134 Π..22..11..αα) ) Η ΣΣεερρββι ικκήή ππλλεευυρράά: : 134 Π..22..11..ββ) ) Οιι Αλλββααννοοί ί ττοουυ Κοοσσσσυυφφοοππεεδδί ίοουυ (Κοοσσοοββάάρροοι ( ι) ):: 135 Π..22..11..γγ) ) Οιι χχώρρεεςς ττηηςς ππεερρι ιφφέέρρεει ιααςς: : 136 Π..22..11..δδ) ) Ο δδι ιεεθθννήήςς ππααρράάγγωνν: : 137 Π..22..11..εε) ) Υππόόµµννηηµµαα: : 140 Π.2.2) Πίνακας Εξελίξεων ( εκ.1998 Ιουν.1999): 141 *** - 4 -
ΚΟΣΣΥΦΟΠΕ ΙΟ: Η ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 1999 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οι αεροπορικές επιχειρήσεις του ΝΑΤΟ εναντίον της Γιουγκοσλαβίας, που ξεκίνησαν στα τέλη Μαρτίου και έληξαν στις αρχές Ιουνίου του 1999, αποτέλεσαν τη δραµατική κλιµάκωση (επέκταση και εντατικοποίηση) της κρίσης του Κοσσυφοπεδίου, η οποία βρισκόταν ήδη σε εξέλιξη ανάµεσα σε Κοσοβάρους Αλβανούς και Σέρβους 1, µε χαρακτηριστικότερο στοιχείο, την ενεργό παρέµβαση του διεθνούς παράγοντα ουσιαστικά, στο πλευρό των Αλβανών, κάτι το οποίο οδήγησε στη διαµόρφωση ενός νέου πλαισίου αντιπαράθεσης, στην περιοχή. Μέσα από αυτήν την διαδικασία, αναδείχθηκε: ένα νέο ζεύγος αντιπάλων πόλων (ΝΑΤΟ Γιουγκοσλαβία), οι οποίοι συγκρούστηκαν, για ένα νέο κρίσιµο ζήτηµα (την παρουσία του.π. στο Κοσσυφοπέδιο: εύρος, δικαιοδοσία, καθώς και τις επιπτώσεις της για την κυριαρχία της Ο.. Γιουγκοσλαβίας). Η κλιµάκωση αυτή, προήλθε αποκλειστικά από την αµεσότητα και την ευρύτητα της διεθνούς παρέµβασης στην αντιπαράθεση Αλβανών και Σέρβων για τον έλεγχο του Κοσσυφοπεδίου, και αποσκοπούσε στον εξαναγκασµό του Βελιγραδίου, σε αποδοχή των όρων του διεθνούς παράγοντα για το µέλλον του Κοσσυφοπεδίου. Η παρέµβαση του διεθνούς παράγοντα εκδηλώθηκε µε την αεροπορική εκστρατεία του ΝΑΤΟ εναντίον της Γιουγκοσλαβίας, µετά την άρνηση της ηγεσίας του Βελιγραδίου, να αποδεχθεί το σχέδιο της Οµάδας Επαφής, έτσι όπως αυτό τέθηκε ενώπιον της σερβικής αντιπροσωπείας κατά τη διάρκεια των συνοµιλιών στο Ραµπουιγιέ της Γαλλίας (Φεβρουάριος Μάρτιος 1999) 2 και παρά τις επιφυλάξεις της Ρωσίας και στη συνέχεια της Κίνας. Ωστόσο, καθ όλη τη διάρκεια των αεροπορικών επιχειρήσεων του ΝΑΤΟ, οι διπλωµατικές διεργασίες - 5 -
δεν έχασαν τη σηµασία τους για την εξεύρεση διεξόδου από το συνεχές της βίας, τη σταδιακή αποκλιµάκωση της έντασης, και την τελική επίτευξη συµφωνίας για την κατάπαυση του πυρός και τη διευθέτηση της διαφοράς. Η πρώτη (χρονικά) ποιοτική µεταβολή στην αντιπαράθεση που εξετάζουµε, ήταν το αποτέλεσµα της εµφάνισης και της δραστηριοποίησης του UÇK 3, εναντίον σερβικών στόχων στο ίδιο το Κοσσυφοπέδιο, παρέµβαση η οποία, µετέβαλε (κυρίως, εξ αιτίας της µεγάλης σηµασίας της χρήσης βίας) τα δεδοµένα που ίσχυαν πριν την εµφάνισή του, στην αντιπαράθεση Γιουγκοσλαβίας Αλβανών του Κοσσυφοπεδίου. Η δεύτερη ποιοτική µεταβολή (ενεργός ανάµειξη του διεθνούς παράγοντα) σηµατοδότησε µια ακόµη εντονότερη και σηµαντικότερη µετάλλαξη της σύγκρουσης για το Κοσσυφοπέδιο, σηµατοδοτόντας: 1. στο επίπεδο του σσυυσσττήήµµααττοοςς, µεγαλύτερη πιθανότητα δοµικών µεταβολών, ως αποτέλεσµα της δυναµικής παρέµβασης των µεγάλων δυνάµεων, και την αύξηση των συµµετεχόντων κρατών (κυρίως, στην ad hoc συµµαχία υπό το ΝΑΤΟ), 2. στο επίπεδο των εεµµππλλεεκκοοµµέέννωνν, ενδεχόµενο σηµαντικότερων αλλαγών στη φυσιογνωµία τους (έκταση, είδος διακυβέρνησης, ισορροπία ισχύος, και κανόνες συµπεριφοράς), µετά το τέλος της κρίσης 4. Με βάση τα παραπάνω, θα εξετάσουµε την κρίση του 1999, ξεκινώντας από την καταγραφή των γεγονότων 5 και των συνθηκών που οδήγησαν στην έναρξη των αεροπορικών επιχειρήσεων του ΝΑΤΟ, περνώντας µέσα από την περιγραφή των φάσεων και των περιόδων της κρίσης που ξέσπασε εξ αιτίας των αεροπορικών επιχειρήσεων, επιχειρώντας τελικά, να αναδείξουµε τις παραµέτρους εκείνες που στοιχειοθετούν την πορεία κλιµάκωσης της κρίσης 6. 2. ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑ ΡΟΜΗ Όταν τα φαινόµενα βίας επεκτάθηκαν και διογκώθηκαν, το πρόβληµα του Κοσσυφοπεδίου άρχισε να διεθνοποιείται, συγκεντρώνοντας την προσοχή της διεθνούς κοινής γνώµης που παρακολουθούσε αµήχανη ένα ακόµη επεισόδιο στην µακρά πορεία διάλυσης της Γιουγκοσλαβίας του Τίτο. Επιπλέον, υπήρχε πάντα ο φόβος (ή το πρόσχηµα) επέκτασης των συγκρούσεων και πέρα των συνόρων. Η δραστηριότητα των αυτονοµιστών ανταρτών του UÇK, µπορεί να µην αποτέλεσε ικανό αντίπαλο για τον Γιουγκοσλαβικό Στρατό στο πεδίο της µάχης, αλλά µε την - 6 -
κινητοποίηση που επεχείρησε ο τελευταίος, προκειµένου να διατηρήσει τον έλεγχο της κατάστασης, δηµιούργησε την απαραίτητη αιτιολογική συνθήκη για τη διεθνή στρατιωτική παρέµβαση, που ακολούθησε. Αυτό ήταν ίσως, το σηµαντικότερο επίτευγµα της δράσης του UÇK. Όσο πιο έντονη ήταν η δραστηριότητα των ανταρτών, τόσο διευρυνόταν το αίσθηµα ανασφάλειας των Σέρβων, µε άµεση συνέπεια την εντονότερη ανάµειξη του στρατού και των δυνάµεων ασφαλείας (οµοσπονδιακός στρατός, και σερβική αστυνοµία). Η έντονη παρουσία όµως των δυνάµεων ασφαλείας, δηµιούργησε µε τη σειρά της αισθήµατα ανασφάλειας στο αλβανικό στοιχείο, το οποίο αφ ενός, πύκνωνε τις τάξεις του UÇK, δίνοντάς του τη δυνατότητα να συνεχίσει τη δραστηριότητά του, και αφ ετέρου, εγκατέλειπε µαζικά τις περιοχές των συγκρούσεων, δηµιουργώντας τις απαραίτητες συνθήκες για την επίκληση εκ µέρους των Αλβανών, του κινδύνου µιας επερχόµενης ανθρωπιστικής τραγωδίας. Η αποφασιστική παρέµβαση της διεθνούς κοινότητας (ουσιαστικά, των µεγάλων δυνάµεων) µε τη στρατιωτική παρουσία διεθνούς ειρηνευτικής δύναµης στο Κοσσυφοπέδιο, απέβλεπε στην επιτυχή αντιµετώπιση ενός τέτοιου ενδεχοµένου, ήτοι, τον έλεγχο των εξελίξεων στην περιοχή, ώστε να αποτραπεί οποιαδήποτε εξέλιξη ερχόταν σε αντίθεση µε τα συµφέροντά τους για αποτελεσµατική διαχείριση της ασφάλειας στο υποσύστηµα των Βαλκανίων, µετά την αποχώρηση του ρωσικού παράγοντα από την περιοχή και τον κατακερµατισµό της Γιουγκοσλαβίας του Τίτο. Για τα κράτη της «Οµάδας Επαφής για το Γιουγκοσλαβικό» και ιδιαίτερα, για τις ΗΠΑ και τη Βρετανία, αυτή ήταν η βασική παράµετρος του ενδιαφέροντός τους για την άµεση διευθέτηση του προβλήµατος 7. Πίσω από το έντονο ενδιαφέρον τους να προσφέρουν «εγγύηση» και στις δύο αντιµαχόµενες πλευρές για την εκεχειρία, υπήρχε το συµφέρον της «ευρωατλαντικής» αντίληψης να δηµιουργήσει ζώνες µόνιµης επιρροής στα Βαλκάνια, ώστε να ελέγχει αποτελεσµατικά τις εξελίξεις σε αυτή την ευαίσθητη από γεωπολιτική σκοπιά, περιοχή της Ευρώπης 8. Εκείνο που φοβόταν από την πλευρά του το Βελιγράδι, ήταν το ενδεχόµενο, η εκτεταµένη αυτονοµία του Κοσσυφοπεδίου και η διεθνής στρατιωτική παρουσία, να αλλοιώσει σε τέτοιο βαθµό τη σερβική κυριαρχία στην περιοχή, µετατρέποντάς τη σταδιακά, σε διεθνές προτεκτοράτο, ευνοώντας το αίτηµα απόσχισης της επαρχίας από τη Γιουγκοσλαβία, και οδηγώντας ακόµη και στην ανεξαρτησία του Κοσσυφοπεδίου. Το σχέδιο της Οµάδας Επαφής, προέβλεπε: - 7 -
την ευρεία αυτονοµία του Κοσσυφοπεδίου, για µια ενδιάµεση περίοδο τριών ετών, ενώ κατά τον δεύτερο γύρο των συνοµιλιών στη Γαλλία (15 18 Μαρτίου 1999), η συµφωνία προέβλεπε και την οριστική διευθέτηση του καθεστώτος του Κοσσυφοπεδίου, µε τη σύµφωνη γνώµη των κατοίκων του, δηλαδή µε δηµοψήφισµα, κάτι που θα οδηγούσε µε βεβαιότητα στην ανεξαρτητοποίησή του, εξαιτίας της αριθµητικής υπεροχής του αλβανικού στοιχείου, η διακυβέρνηση της περιοχής θα περνούσε στα χέρια των Αλβανών, ενώ ο Γιουγκοσλαβικός Στρατός θα διατηρούσε µόνο τον έλεγχο των εξωτερικών συνόρων, ο UÇK θα αφοπλιζόταν και η Σερβική Αστυνοµία θα συρρικνωνόταν δραστικά, παραχωρώντας ουσιαστικά την ευθύνη για την τήρηση της τάξης στο Κοσσυφοπέδιο στη δικαιοδοσία µιας τοπικής αστυνοµικής δύναµης που θα αντικατόπτριζε την πληθυσµιακή σύνθεση της περιοχής, θα ήταν δηλαδή, µια αστυνοµική δύναµη, κατά συντριπτική πλειοψηφία, αλβανική. τέλος, µια διεθνής ειρηνευτική δύναµη υπό την αιγίδα του ΝΑΤΟ, µε ευρύτατες εξουσίες παρέµβασης, θα επέβλεπε την εφαρµογή της συµφωνίας. Ουσιαστικά λοιπόν, το σχέδιο απέβλεπε στη µετατροπή του Κοσσυφοπεδίου σε διεθνές προτεκτοράτο, καταργώντας την κυριαρχία της Σερβίας σε ένα τµήµα της επικράτειάς της και αφήνοντας παράλληλα ανοικτό το ενδεχόµενο συνοριακών µεταβολών, µετά την πάροδο της τριετούς περιόδου. Οι συνοµιλίες του Ραµπουγιέ ήταν καταδικασµένες να αποτύχουν, εξ αιτίας της έντονης αντίληψης βλάβης των συµφερόντων της, που δηµιουργούσε για τη σερβική πλευρά, το ενδεχόµενο αποδοχής των αλβανικών θέσεων ή των απαιτήσεων του διεθνούς παράγοντα. Στο πλαίσιο της αλβανικής πλευράς, αντιµετωπίστηκε µια διάσταση απόψεων, κατά τη διάρκεια των συνοµιλιών του Ραµπουιγιέ, ανάµεσα στις θέσεις που εξέφραζε ο πολιτικός εκπρόσωπος των ανταρτών Χασίµ Θάτσι, ο οποίος ανεδείχθη µέσα από τις συνοµιλίες ως ηγετική φυσιογνωµία της αντιπροσωπείας των Αλβανών και απέσπασε την προσοχή και το ενδιαφέρον των διεθνών µεσολαβητών, και ο οποίος απεδέχθη το σχέδιο του διεθνούς παράγοντα, ανοίγοντας τελικά, το δρόµο για την άσκηση εντονότερων πιέσεων προς τη σερβική πλευρά, και στις θέσεις του παλαίµαχου ριζοσπάστη πολιτικού Αντέµ Ντεµάτσι, θεωρούµενου έως τότε πολιτικού εκφραστή του UÇK, ο οποίος διαφώνησε ανοιχτά µε το προτεινόµενο από τους διεθνείς µεσολαβητές σχέδιο ειρήνευσης, απαιτώντας την άµεση ανεξαρτησία - 8 -
του Κοσσυφοπεδίου, και απορρίπτοντας οποιονδήποτε συµβιβασµό µε το Βελιγράδι. Ο εξαναγκασµός σε παραίτηση του Ντεµάτσι, ο οποίος κατηγορήθηκε από τον διεθνή παράγοντα ως «το µεγαλύτερο εµπόδιο» από την πλευρά των Αλβανών στην υπογραφή της ειρηνευτικής συµφωνίας, απέδειξε την µεγάλη επιρροή του διεθνούς και ιδιαίτερα, του αµερικανικού παράγοντα στο εσωτερικό της αλβανικής αντιπροσωπείας. Γίνεται έτσι, αντιληπτό ότι ο διεθνής παράγοντας στην συγκεκριµένη διαµάχη, διαδραµάτισε έναν καθοριστικό ρόλο. Ο διεθνής παράγοντας, ο οποίος εκφράστηκε κυρίως µέσα από την Οµάδα Επαφής για το Γιουγκοσλαβικό (ΗΠΑ, Βρετανία, Γαλλία, Γερµανία, Ιταλία και Ρωσία) αντιπροσώπευε τις ισχυρότερες χώρες του πλανήτη, τις µεγάλες ευρωπαϊκές δυνάµεις και, µέσω της συµµετοχής των παραπάνω χωρών, µια σειρά διεθνών οργάνων και οργανισµών (Συµβούλιο Ασφαλείας, ΝΑΤΟ, ΟΑΣΕ, Ευρωπαϊκή Ένωση). Στα πλαίσια της Οµάδας Επαφής διακρίνονταν, πριν τη διεξαγωγή των αεροπορικών επιδροµών, τρεις απόψεις για το γιουγκοσλαβικό: 1. Η αµιγώς αντι-σερβική στάση, εκφράστηκε από τις ΗΠΑ και τη Βρετανία, οι οποίες επιθυµούσαν την ανατροπή της πολιτικής ή και του ίδιου του Μιλόσεβιτς, ο οποίος αποτελούσε γι αυτές, την αιτία της αναταραχής και κάθε κακού στα µεταψυχροπολεµικά Βαλκάνια. 2. Η αντίθετη άποψη εκφράστηκε από τη Ρωσία, για την οποία η ευθύνη της αναταραχής στο Κοσσυφοπέδιο βάρυνε περισσότερο την αλβανική πλευρά. Πίσω από αυτή την αντίθεση απόψεων βρισκόταν η διαµάχη µεταξύ Ουάσιγκτον και Μόσχας για την επιρροή στα Βαλκάνια. Η κάθε µια από τις δύο, επεδίωκε να αυξήσει τη δική της επιρροή και να περιορίσει την επιρροή της άλλης. 3. Μεταξύ αυτών των δύο απόψεων, βρισκόταν η ενδιάµεση, ευρωπαϊκή αντίληψη για το µέλλον της περιοχής, που επεδίωκε την ενίσχυση της ευρωπαϊκής πολιτικής στα Βαλκάνια. Αυτή η άποψη εκφραζόταν παραδοσιακά από τη Γαλλία, µε συµπαραστάτες την Ιταλία και σε κάποιο βαθµό τη Γερµανία. Κάθε µια από αυτές, υποστήριζε µια ηπιότερη αντιµετώπιση της σερβικής πλευράς, για διαφορετικούς λόγους: η µεν Γαλλία, για να διατηρήσει κάποιας µορφής επιρροή στα Βαλκάνια, προσβλέποντας σε µια µελλοντική συνεργασία µε τη σερβική πλευρά, η Ιταλία, για να διαφυλάξει τις επιδιώξεις της στην περιοχή των Βαλκανίων, ως η εγγύτερη ευρωπαϊκή δύναµη, και - 9 -
η Γερµανία, για να µην αποµονώσει εντελώς την Ρωσία, και να διατηρήσει έτσι την ελπίδα µελλοντικής συνεργασίας µε τη Μόσχα, ικανοποιώντας µε αυτόν τον τρόπο, τον στρατηγικό στόχο της εξωτερικής της πολιτικής. Η θέση της γερµανικής κυβέρνησης πάντως, της επέτρεψε να ισορροπήσει επίσης, ανάµεσα στις ευρωπαϊκές δυνάµεις και τη Βρετανία, σε διαφορετικές περιόδους της κρίσης. Ο βαθµός επικράτησης µεταξύ των τριών αντιλήψεων, κυµάνθηκε κατά περίπτωση, εξαρτώµενος κάθε φορά, άµεσα από τον συσχετισµό ισχύος µεταξύ των χωρών που τις εξέφραζαν. Με την έναρξη των νατοϊκών επιχειρήσεων κατά της Γιουγκοσλαβίας, οι Ηνωµένες Πολιτείες µε την υποστήριξη των Ευρωπαίων συµµάχων τους, δεν δυσκολεύτηκαν να προχωρήσουν στην υλοποίηση των σχεδίων τους, ξεπερνώντας τις αντιδράσεις της Ρωσίας, οι οποίες έτσι κι αλλιώς ήταν µάλλον ήπιες (τουλάχιστον, κατά τη διάρκεια της πρώτης εβδοµάδας των βοµβαρδισµών) περιοριζόµενες εµφανώς από τη δεινή κατάσταση της ρωσικής οικονοµίας. Οι εξάρσεις της αντι-δυτικής κριτικής εκ µέρους της ρωσικής κυβερνήσεως, που παρατηρήθηκαν πριν και κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων, οφείλονταν µάλλον στην ανάγκη αναζήτησης εσωτερικών ισορροπιών, ανάµεσα στους υπέρµαχους της συνεργασίας µε τη ύση (φιλελεύθεροι, Κρεµλίνο) και τους παραδοσιακούς αντιπάλους αυτής της πολιτικής (εθνικιστές, στρατός). Από τις χώρες της περιφέρειας, η Αλβανία και η ΠΓ Μ, οι οποίες είχαν κοινά σύνορα µε το Κοσσυφοπέδιο, αποτέλεσαν τον στενότερο κύκλο των χωρών που επηρέασαν και επηρεάστηκαν σηµαντικά από την σύγκρουση, είτε µέσω της χρήσης του εδάφους τους από τους αντιµαχόµενους, είτε λόγω της αµεσότητας των επιπτώσεων της κρίσης στο εσωτερικό τους. Ένας ευρύτερος κύκλος χωρών της βαλκανικής χερσονήσου (Ελλάδα, Βουλγαρία, Τουρκία, Ρουµανία, Ουγγαρία, Βοσνία), επηρέασαν και επηρεάστηκαν έµµεσα από την κρίση, ενώ κάποιες από αυτές, αποτέλεσαν κρίσιµες παραµέτρους στο στρατηγικό σχεδιασµό των δυτικών, συµπληρώνοντας την αλυσίδα πιέσεων κατά της Γιουγκοσλαβίας. Η ασφυκτική πίεση που δηµιουργήθηκε από την µαζική έξοδο των προσφύγων από το Κοσσυφοπέδιο, οι φόβοι που εκφράστηκαν από διάφορες πλευρές για πιθανή εισβολή του Γιουγκοσλαβικού Στρατού στο έδαφος της ΠΓ Μ, όπου στάθµευε ο κύριος όγκος των νατοϊκών χερσαίων δυνάµεων, καθώς και η ιστορική αντιπαλότητα µεταξύ Γιουγκοσλαβίας και Αλβανίας, ενέτειναν το κλίµα αβεβαιότητας για την επέκταση της βίας σε περιοχές εκτός των ορίων του Κοσσυφοπεδίου. Συνοψίζοντας, - 10 -
το πλήθος και η βαρύτητα των εµπλεκοµένων παραγόντων, οι διαφορές στους στόχους και τις επιδιώξεις µεταξύ τους, η σηµασία της περιοχής για τη σταθερότητα και την ασφάλεια των Βαλκανίων, καθώς και η χρήση βίας τέτοιας κλίµακας και τέτοιας έντασης, συνέβαλαν καθοριστικά στην ιδιαίτερα αυξηµένη δριµύτητα της κρίσης, ενώ οι επιπτώσεις της κρίσης σε µονοµερές, διµερές, περιφερειακό και διεθνές επίπεδο, έτσι όπως διαµορφώθηκαν µετά την είσοδο της διεθνούς ειρηνευτικής δύναµης (KFOR) στο Κοσσυφοπέδιο, δικαιολογούν την εξαιρετικά υψηλή σπουδαιότητα της κρίσης του Κοσσυφοπεδίου. 3. Η ΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΩΝ ΙΕΚ ΙΚΗΣΕΩΝ Η σερβική πλευρά, παρέµεινε αµετακίνητη στις θέσεις της για το ζήτηµα της εδαφικής ακεραιότητας της Γιουγκοσλαβίας αφού, ενδεχόµενη µεταβολή των συνόρων εις βάρος της, θα σήµαινε την ουσιαστική διάλυση της οµοσπονδίας, µε την δραµατική συρρίκνωση της Σερβίας, την ενίσχυση των φυγόκεντρων δυνάµεων στο ήδη αποστασιοποιηµένο Μαυροβούνιο 9, και τον κίνδυνο περαιτέρω αποσχιστικών κινηµάτων σε άλλες ευαίσθητες (από άποψη πληθυσµιακής σύνθεσης) περιοχές εντός της Σερβίας. Αδιαπραγµάτευτο ήταν για τη σερβική πλευρά και το ζήτηµα της ξένης στρατιωτικής παρουσίας στο Κοσσυφοπέδιο, αφού κάτι τέτοιο, θα καταργούσε στην πράξη τη σερβική κυριαρχία στην περιοχή, και θα καθιστούσε το Κοσσυφοπέδιο, ουσιαστικά, διεθνές προτεκτοράτο. Η συµφωνία που επιθυµούσε η διεθνής κοινότητα να επιβάλει, και η οποία την οδήγησε µέχρι την υλοποίηση των απειλών της για τη χρήση βίας κατά της Γιουγκοσλαβίας, προέβλεπε την άµεση κατάπαυση του πυρός, τη σταδιακή απόσυρση του Γιουγκοσλαβικού Στρατού και τον δραστικό περιορισµό της παρουσίας της Σερβικής Αστυνοµίας. Ο Γιουγκοσλαβικός Στρατός θα περιοριζόταν σε µια ελάχιστη δύναµη, 1500 ανδρών, φύλαξης των διεθνών συνόρων, και η Σερβική Αστυνοµία σε µια επίσης µικρή δύναµη, 2500 ανδρών, αφήνοντας την πολιτική εξουσία στους Αλβανόφωνους και τη στρατιωτική ισχύ στον διεθνή παράγοντα. Το Βελιγράδι δεν θα µπορούσε να δεχτεί τη συρρίκνωση της παρουσίας του και, κατά συνέπεια, της κυριαρχίας του στην - 11 -
περιοχή, παρά µόνο αν το κόστος για τη διατήρησή της εκεί, ήταν µεγαλύτερο από το κόστος εγκατάλειψης. Η προτεινόµενη παρουσία Ρώσων στρατιωτών στη διεθνή ειρηνευτική δύναµη, ήταν ένα από τα στοιχεία που συντελούσαν στην µείωση του κόστους εγκατάλειψης, ωστόσο, δεν µπορούσε να αποτελέσει ικανό και επαρκές αντάλλαγµα για την συγκατάθεση του Βελιγραδίου στην de facto κατάργηση της σερβικής κυριαρχίας στο Κοσσυφοπέδιο. Το ρόλο αύξησης του κόστους παραµονής, ήταν αναµενόµενο, να αναλάβουν οι αεροπορικές επιχειρήσεις, αµέσως µετά την κατάρρευση των συνοµιλιών. Η µεγαλύτερη δυνατή παραχώρηση από γιουγκοσλαβικής πλευράς, ήταν η παραχώρηση κάποιων δικαιωµάτων στην αλβανόφωνη πλειοψηφία των κατοίκων της περιοχής και έστω, µια εκτεταµένη αυτονοµία για το Κοσσυφοπέδιο, µε τη διατήρηση όµως παράλληλα της σερβικής κυριαρχίας και τη δυνατότητα παρέµβασης του Βελιγραδίου στην περιοχή. Ακόµη και µετά την κλιµάκωση της αντιπαράθεσης µε τη ύση, την κήρυξη κατάστασης πολέµου στη Γιουγκοσλαβία µε το ΝΑΤΟ, το µόνο στο οποίο εµφανιζόταν η γιουγκοσλαβική πλευρά διατεθειµένη να συµφωνήσει, ήταν η επαναδιαπραγµάτευση ενός ειρηνευτικού σχεδίου, και σε καµία περίπτωση η αποδοχή του κειµένου του Ραµπουιγιέ. Αυτό βεβαίως, δεν άφηνε πολλά περιθώρια επιτυχίας στην αµερικανική και νατοϊκή ηγεσία, χωρίς τη χρήση βίας, κάτι το οποίο, παρά τις αρχικές εκτιµήσεις, έφτανε µέχρι το ενδεχόµενο στρατιωτικής επέµβασης µε χερσαίες δυνάµεις, συντριβής του αντιπάλου και πλήρους συνθηκολόγησης της Γιουγκοσλαβίας, κάτι όµως, που το ΝΑΤΟ δεν µπορούσε να επιτύχει χωρίς υψηλό κόστος, τόσο σε ανθρώπινες ζωές, όσο και σε αξιοπιστία. Η συνθηκολόγηση τελικά, προέκυψε αναπάντεχα, όχι τόσο από τη χρήση βίας, καθ αυτή, αλλά από τη διπλωµατική επιτυχία των Αµερικανών, να επιτύχουν τη συνεργασία της Ρωσίας, του στρατηγικού εταίρου του Μιλόσεβιτς. Το µεγαλύτερο πρόβληµα που αντιµετώπιζε η αλβανική πλευρά, από την άλλη, ήταν η έλλειψη συνοχής. Η βασική διαφωνία µεταξύ των Αλβανών του Κοσσυφοπεδίου, αφορούσε κυρίως, τον τρόπο αντιµετώπισης της σερβικής κυριαρχίας. Οι µετριοπαθής πτέρυγα, που εκφράστηκε από τον Ιµπραήµ Ρουγκόβα, πίστευε ότι µε την ειρηνική, «µη-βίαιη» αντίσταση των Αλβανών του Κοσσυφοπεδίου, θα έκαµπταν την αποφασιστικότητα των σερβικών δυνάµεων ασφαλείας και θα συγκέντρωναν την προσοχή της διεθνούς κοινότητας στο πρόβληµά τους. Η απουσία όµως, οποιασδήποτε ουσιαστικής παρέµβασης εκ µέρους του διεθνούς παράγοντα, η ακαµψία του Βελιγραδίου στα αιτήµατά τους, και η - 12 -
παράλληλη επιτυχία του UÇK, να φέρει µε την πρακτική του, το πρόβληµα του Κοσσυφοπεδίου στο επίκεντρο του διεθνούς ενδιαφέροντος, κατέδειξαν την αναποτελεσµατικότητα της µετριοπαθούς στάσης του Ρουγκόβα, και οδήγησαν στον περιορισµό της επιρροής του µεταξύ των Αλβανών του Κοσσυφοπεδίου. Η αντίστοιχη ενίσχυση της επιρροής των ριζοσπαστικών θέσεων του UÇK, στο εσωτερικό της αλβανικής πλευράς, καθώς και η επέκταση των δραστηριοτήτων του, σε τακτικό επίπεδο, είχαν ως αποτέλεσµα την αύξηση της απόστασης που χώριζε πλέον τις αλβανικές από τις σερβικές θέσεις στο πλαίσιο της διαπραγµάτευσης, αποµακρύνοντας έτσι, περαιτέρω, το ενδεχόµενο συνεννόησης µεταξύ τους. Με τη δράση του, ο UÇK επεδίωκε να επιφέρει πλήγµα στις σερβικές δυνάµεις ασφαλείας του Κοσσυφοπεδίου, να δηµιουργήσει την αντίληψη ύπαρξης απειλής κατά της ασφάλειας των Σέρβων κατοίκων του, οδηγώντας σε περαιτέρω συρρίκνωση της παρουσίας τους εκεί, και τελικά, να επιτύχει την πλήρη κατάργηση της σερβικής κυριαρχίας στην περιοχή. Με την πίεση που ασκήθηκε εκ µέρους της αµερικανικής πλευράς, κατά τη διάρκεια των συνοµιλιών του Ραµπουιγιέ, επετεύχθη ένας συµβιβασµός ως προς το αίτηµα της ανεξαρτησίας του Κοσσυφοπεδίου, τουλάχιστον µεσοπρόθεσµα, µεταθέτοντάς το χρονικά, για µια τουλάχιστον τριετία, µετά το τέλος της οποίας, το ζήτηµα θα µπορούσε να τεθεί εκ νέου. Κατά τη διάρκεια των συνοµιλιών στο Ραµπουιγιέ, έγινε φανερό ότι ο UÇK αποτελούσε την κυρίαρχη πολιτικά, δύναµη στο εσωτερικό της αλβανικής αντιπροσωπείας, µε την υποστήριξη κυρίως των Αµερικανών. Οι υπόλοιπες πολιτικές τάσεις στο πλαίσιο της αλβανικής πλευράς, η «ηµοκρατική Ένωση για το Κοσσυφοπέδιο» (LDK) του Ρουγκόβα, και το «Ενωµένο ηµοκρατικό Κίνηµα» (LBD) του Κόσια (µια πολιτική πρωτοβουλία που δηµιουργήθηκε το 1998, από τη συγχώνευση έξι µικρότερων κοµµάτων, διατηρώντας στενές σχέσεις µε τον UÇK, και περιλαµβάνοντας στους κόλπους του πολλά δυσαρεστηµένα µέλη του LDK) δεν µπορούσαν παρά να αποδεχθούν την νέα κατάσταση που είχε διαµορφωθεί, και να αναγνωρίσουν την πρωτοκαθεδρία των αντιπροσώπων του UÇK. Η παρέµβαση των Αµερικανών ενίσχυσε, αν δεν επέβαλλε, τη συνοχή της αλβανικής αντιπροσωπείας και ουσιαστικά, είχε ως αποτέλεσµα την αποδοχή της ειρηνευτικής συµφωνίας από την πλευρά εκείνη του UÇK, που αντιδρούσε αρχικά στη συµφωνία. Η χαλαρή, αποκεντρωµένη οργάνωση και δοµή ηγεσίας του UÇK, έδωσε το περιθώριο στους αυτονοµιστές αντάρτες να συνεχίσουν τη δράση τους, παρά την αποδοχή της συµφωνίας από την αντιπροσωπεία τους, αλλά αυτό - 13 -
ελάχιστα ευαισθητοποίησε την αµερικανική πλευρά που κατηγορούσε αποκλειστικά τον Γιουγκοσλαβικό Στρατό και τη Σερβική Αστυνοµία για την επιδείνωση της κατάστασης στο Κοσσυφοπέδιο, η οποία απετέλεσε και την αφορµή για την έναρξη των αεροπορικών επιχειρήσεων. Εκτός των συνόρων του Κοσσυφοπεδίου, η Αλβανία περιοριζόταν στις επιλογές της από τα προβλήµατα που αντιµετώπιζε στο εσωτερικό της (δυσχερής οικονοµική κατάσταση, ελλιπής κρατική οργάνωση, εµφανής στρατιωτική ανεπάρκεια). Η κυβέρνηση του τότε πρωθυπουργού Παντελί Μάικο, ωστόσο, εµφανιζόταν σαφώς διαφοροποιηµένη ως προς την θέση της έναντι της Γιουγκοσλαβίας, από την µετριοπαθέστερη πολιτική του προκατόχου του, Φάτος Νάνο, και πλησίαζε περισσότερο τις θέσεις της αλβανικής αντιπολίτευσης (Σαλί Μπερίσα), καταγγέλλοντας την πολιτική του Βελιγραδίου και υποστηρίζοντας την αναγκαιότητα διεθνούς στρατιωτικής επέµβασης για την προστασία των δικαιωµάτων των Αλβανών του Κοσσυφοπεδίου. Οι αεροπορικοί βοµβαρδισµοί και, πολύ περισσότερο, η ενδεχόµενη χερσαία επέµβαση κατά της Γιουγκοσλαβίας, λειτουργούσε υπέρ των αλβανικών συµφερόντων. Η δηµιουργία ενός εν δυνάµει ανεξάρτητου Κοσσυφοπεδίου (ελεγχόµενου πλήρως από το αλβανικό στοιχείο, και τον φιλικό προς αυτό, διεθνή παράγοντα), θα εξασφάλιζε έναν αναβαθµισµένο ρόλο παρέµβασης των Τιράνων στις βαλκανικές εξελίξεις, προσδίδοντας στην Αλβανία αυξηµένο ειδικό βάρος. Η κλιµάκωση της αντιπαράθεσης µε το Βελιγράδι, εξηγείται επίσης εν µέρει, από την έξαρση του αισθήµατος συµπαράστασης και αλληλεγγύης προς το αλβανικό στοιχείο του Κοσσυφοπεδίου στο εσωτερικό της Αλβανίας, το οποίο αν δεν εκµεταλλευόταν η κυβέρνηση θα µπορούσε να καρπωθεί εξ ολοκλήρου η αντιπολίτευση, η ενίσχυση της οποίας, µε δεδοµένη την απουσία οµαλού δηµοκρατικού βίου στη γειτονική χώρα, θα είχε δυσµενείς συνέπειες για τη σταθερότητα της ίδιας της αλβανικής κυβέρνησης. Οι φόβοι που εκφράστηκαν αργότερα, και µέχρις ενός σηµείου επαληθεύτηκαν, ήταν ότι τα Τίρανα θα χρησιµοποιούσαν τον κίνδυνο επέκτασης των συνοριακών επεισοδίων ή και εισβολής από τον Γιουγκοσλαβικό Στρατό, καθώς και το κύµα των προσφύγων, για να προκαλέσουν την εµπλοκή χερσαίων δυνάµεων του ΝΑΤΟ στην περιοχή, επιδιώκοντας τα µέγιστα δυνατά οφέλη εις βάρος ενός εξουθενωµένου αντιπάλου, κάτι το οποίο όµως θα µπορούσε να αποσταθεροποιήσει πλήρως την - 14 -
Βαλκανική, και θα αποτελούσε την αφετηρία δυσµενέστατων και ιδιαίτερα επικίνδυνων καταστάσεων. Η κυβέρνηση του Μαυροβουνίου (µιας χώρας που βρισκόταν σε µια ιδιόµορφη κατάσταση, ως εταίρος της Σερβίας στα πλαίσια της Γιουγκοσλαβικής Οµοσπονδίας αφ ενός, µε καθαρά φιλοδυτικές όµως θέσεις) έδειχνε ολοένα και περισσότερο διατεθειµένη να ξεφύγει από τη διεθνή αποµόνωση που υπέστη εξαιτίας της συµβίωσής της µε τη Σερβία του Μιλόσεβιτς. Στην αντιπαράθεση Σερβίας Μαυροβουνίου, σηµαντική υπήρξε η επίδραση της προσωπικής πολιτικής αντιπαλότητας µεταξύ του ίδιου του Μιλόσεβιτς, και του Προέδρου του Μαυροβουνίου, Μίλο Τζουγκάνοβιτς. Ωστόσο, τα συµφέροντα του Μαυροβουνίου ήταν εκείνα που πρωτίστως υπαγόρευαν την έξοδο από την αποµόνωση και την επαναπροσέγγιση της διεθνούς κοινότητας. Η δυσχερής οικονοµική κατάσταση θα µπορούσε να αντιµετωπιστεί µε το άνοιγµα των ακτών της Αδριατικής στο διεθνές εµπόριο και τον τουρισµό. Το Μαυροβούνιο όµως, ασφυκτιούσε, από την µια λόγω της παντοδυναµίας (κυρίως λόγω της διαφοράς µεγέθους) της Σερβίας στα πλαίσια της οµοσπονδίας, και από την άλλη εξαιτίας της ασφυκτικής εξωτερικής πίεσης της οποίας µεν κύριος αποδέκτης ήταν το Βελιγράδι, οι συνέπειες όµως επιβάρυναν εξίσου και το ίδιο. Ενώ δηλαδή, δεν είχε ουσιαστικές δυνατότητες παρέµβασης στις εσωτερικές εξελίξεις, το Μαυροβούνιο υπέστη στο ακέραιο τις συνέπειες των επιλογών της σερβικής ηγεσίας. Η κλιµάκωση της αντιπαράθεσης µεταξύ της κυβέρνησης του Μαυροβουνίου και των οµοσπονδιακών αρχών, που εκδηλώθηκε, πριν τις νατοϊκές επιχειρήσεις, µε την πρόσκληση προς τις νατοϊκές δυνάµεις να χρησιµοποιήσουν το λιµάνι του Μπαρ (17/2/99), την άρνηση χρήσης του εδάφους του Μαυροβουνίου από τις δυνάµεις του γιουγκοσλαβικού στρατού (23/2/99), και την κατάργηση του οµοσπονδιακού νόµου για την έκδοση visa σε ξένους τουρίστες (4/3/99), και αργότερα, µε την ανοιχτή διαφοροποίηση µε το Βελιγράδι, οδήγησαν σε µια παρατεταµένη κατάσταση «αναµονής» στο εσωτερικό του Μαυροβουνίου, που διήρκεσε καθ όλη την περίοδο της κρίσης, αλλά και της µετέπειτα διακυβέρνησης της Γιουγκοσλαβίας από τον Μιλόσεβιτς, και η οποία εξακολούθησε και µετά τη λήξη της συγκεκριµένης κρίσης. - 15 -
Οι Ηνωµένες Πολιτείες, από την πλευρά του διεθνούς παράγοντα, επεδίωκαν την ενίσχυση της παρουσίας τους στην περιοχή, ώστε να είναι σε θέση να ελέγχουν τις πιθανές εστίες έντασης στη βαλκανική χερσόνησο, εξυπηρετώντας τελικά, τη διατήρηση του ρόλου τους ως διαχειριστές ασφαλείας ενός υποσυστήµατος (Βαλκανική χερσόνησος) το οποίο, µετά την κατάρρευση του ανατολικού συνασπισµού και τη συρρίκνωση της σοβιετικής ρωσικής επιρροής, αποτελούσε ένα «κενό δύναµης» 10, εξαιρετικά ασταθές και άρα, επικίνδυνο για τις δυνάµεις εκείνες που διατηρούσαν συµφέροντα στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Η Ουάσιγκτον, αποσκοπούσε στην εξασφάλιση µακροπρόθεσµα, του αυξηµένου ειδικού βάρους της, στις ευρωπαϊκές εξελίξεις, προσφέροντας εκείνο που οι Ευρωπαίοι εµφανίζονται εξαιρετικά ανίσχυροι ή αναποφάσιστοι να εξασφαλίσουν στη δική τους ήπειρο, δηλαδή, την ασφάλεια και τη σταθερότητα. Με την εµµονή τους στην αποδοχή από το Βελιγράδι της διεθνούς ειρηνευτικής δύναµης, οι ΗΠΑ εξασφάλιζαν την εγγύηση που ζητούσαν οι Αλβανόφωνοι, παράλληλα µε µια σηµαντική και αποτελεσµατική παρέµβαση στις µετέπειτα εξελίξεις. Αυτή η δύναµη, υπό την αιγίδα του ΝΑΤΟ, θα προσέφερε άνεση ελιγµών και παρέµβασης στις βαλκανικές εξελίξεις για την αµερικανική πλευρά, χωρίς τα προσκόµµατα που θα µπορούσε ενδεχοµένως να θέσει η Μόσχα, και θα αποτελούσε απόδειξη της αναγκαιότητας διατήρησης της Ατλαντικής Συµµαχίας, άρα του ευρω-ατλαντικού συνδέσµου, άρα τελικά, της αµερικανικής παρουσίας στην Ευρώπη 11. Στην ίδια την Ευρώπη, ο προβληµατισµός για τη διευθέτηση της κρίσης του Κοσσυφοπεδίου, σχετίστηκε άµεσα µε το ευρύτερο πρόβληµα του διεθνούς ρόλου που επιδιώκουν να διαδραµατίσουν στην παγκόσµια πολιτική σκηνή τα ευρωπαϊκά κράτη. Πιέστηκαν να συµβάλουν ενεργά στην επίλυση της σύγκρουσης στο Κοσσυφοπέδιο, ώστε να διεκδικήσουν έπειτα µε αξιώσεις µια «ανεξάρτητη» ευρωπαϊκή φωνή στις διεθνείς εξελίξεις. Τα περιθώρια παρέµβασης όµως του ευρωπαϊκού παράγοντα ήταν εξαιρετικά περιορισµένα (σε σχέση µε την οικονοµική βαρύτητα που διεκδικεί η Ενωµένη Ευρώπη) εξαιτίας αφενός, της διαφοροποίησης των συµφερόντων µεταξύ των µεγάλων ευρωπαϊκών κρατών, και αφετέρου, λόγω της διστακτικότητας στην ανάληψη του κόστους που συνεπάγεται η ευρωπαϊκή ασφάλεια. Οι ίδιοι οι Ευρωπαίοι αναγνώρισαν (Βρετανός υπουργός άµυνας, 5/2/99) ότι, δεν ήταν σε θέση να επιβάλλουν µε επιτυχία στρατιωτικές λύσεις στην ήπειρό τους χωρίς τη - 16 -
βοήθεια των Αµερικανών. Ακόµη κι αν διέθεταν τα µέσα για κάτι τέτοιο, είναι εξαιρετικά αµφίβολο αν θα έβρισκαν την πολιτική βούληση που χρειάζεται προκειµένου να υποστούν το κόστος µιας στρατιωτικής σύγκρουσης µε έναν αποφασισµένο αντίπαλο που µάχεται για την επιβίωσή του 12. Η κοινή ευρωπαϊκή παρουσία συνδέθηκε άµεσα, µε το βαθµό σύµπτωσης συµφερόντων µεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών. Τα συµφέροντα της Γαλλίας επί παραδείγµατι, υπαγόρευαν παραδοσιακά, την ελαχιστοποίηση της αµερικανικής συµµετοχής σε οποιαδήποτε ρύθµιση στην Ευρώπη. Στην περίπτωση ωστόσο, των βοµβαρδισµών, το σύνολο των χωρών του ΝΑΤΟ, απεδέχθησαν την αµερικανική άποψη και συµπαρατάχθηκαν ή ακολούθησαν τις ΗΠΑ στις επιλογές τους. Από την πλευρά της Ρωσίας, η βασική της επιδίωξη στα Βαλκάνια, ήταν η διατήρηση κάποιας µορφής ελέγχου της δυτικής και ιδιαίτερα, της αµερικανικής παρέµβασης στην περιοχή. Η Ρωσία διατηρεί συγκεκριµένες φιλοδοξίες για συγκεκριµένες περιοχές στις οποίες θεωρεί ότι µπορεί να διαδραµατίσει πρωταγωνιστικό ρόλο. Προκειµένου να επιτύχει κάτι τέτοιο, η Ρωσία έχει ανάγκη από συµµάχους που δεν θα ελέγχονται ήδη από τις ΗΠΑ ή άλλη ευρωπαϊκή δύναµη. Η Γιουγκοσλαβία, αν και διεθνώς αποµονωµένη (ίσως και λόγω ακριβώς, αυτής της αποµόνωσης), προσφερόταν για την άσκηση σηµαντικής επιρροής εκ µέρους της Μόσχας. Εκείνο που προείχε λοιπόν, ήταν ο περιορισµός της αµερικανικής παρέµβασης και συµµετοχής σε οποιαδήποτε διεθνή πρωτοβουλία για το Κοσσυφοπέδιο. Σηµαντικό ήταν ακόµη, να αποφευχθεί ο εκµηδενισµός της στρατιωτικής ισχύος της Γιουγκοσλαβίας, ώστε να µην πληγεί ανεπανόρθωτα το ειδικό βάρος της Ρωσίας στις βαλκανικές εξελίξεις. Τα περιθώρια κινήσεων της ρωσικής κυβέρνησης, επηρεάστηκαν από µια τριπλή ανάγκη: 1. να εµφανιστεί προς τη σερβική πλευρά ότι υπερασπίζεται τα συµφέροντά της, ώστε να µπορεί αργότερα να την επηρεάσει προς την επιθυµητή κατεύθυνση, 2. να εµφανιστεί προς τη ρωσική αντιπολίτευση (που είχε τον έλεγχο της ούµας) ότι υποστηρίζει τα συµφέροντα ενός «αδελφού» σλαβικού λαού, αποφεύγοντας έτσι, περιπέτειες στο εσωτερικό, και 3. να εµφανιστεί προς τη δύση ότι ενδιαφέρεται να συµβάλει στην επίλυση του προβλήµατος του Κοσσυφοπεδίου, διατηρώντας έτσι το σηµαντικό ειδικό της βάρος στις ευρωπαϊκές εξελίξεις. - 17 -
Έτσι εξηγείται η επίσηµη (σε επίπεδο διακηρύξεων, κατά βάση) αντίθεση της Ρωσίας στους αεροπορικούς βοµβαρδισµούς κατά σερβικών στόχων, ενώ ατύπως, είχε συναινέσει στις επιχειρήσεις εναντίον του Κοσσυφοπεδίου, καθώς και η εν γένει στάση της πριν, κατά τη διάρκεια και µετά τη λήξη των αεροπορικών επιχειρήσεων 13. Παράλληλα, ενώ η ρωσική πλευρά αντιτάχθηκε στην εγκατάσταση νατοϊκής δύναµης στο Κοσσυφοπέδιο, συµφώνησε στην εγκατάσταση µιας διεθνούς ειρηνευτικής δύναµης υπό την αιγίδα του ΟΗΕ. Η βαρύνουσα θέση της Ρωσίας, ως µιας εκ των µονίµων µελών του Συµβουλίου Ασφαλείας, του κυρίαρχου οργάνου για θέµατα ασφάλειας του διεθνούς οργανισµού, εξηγεί τη θέση της αυτή, αφού αν η ειρηνευτική δύναµη λειτουργούσε υπό την αιγίδα του ΝΑΤΟ, η Ρωσία θα στερούταν οποιουδήποτε αποφασιστικού ρόλου 14. Σηµαντική βαρύτητα είχε τελικά, για τον προσδιορισµό του περιθωρίου κινήσεων της ρωσικής κυβέρνησης η κατάσταση της ρωσικής οικονοµίας, η οποία έκρινε το βαθµό εξάρτησής της από την υποστήριξη των δυτικών χωρών. Συνοψίζοντας, η κρίση που ξέσπασε στο Κοσσυφοπέδιο το 1999, πέρασε από µια ιδιαίτερα επικίνδυνη φάση κλιµάκωσης της βίας, µε τη δραµατική εξέλιξη των αεροπορικών επιχειρήσεων του ΝΑΤΟ εναντίον της Γιουγκοσλαβίας. Η «διαπραγµάτευση» επί των ζητηµάτων που αποτέλεσαν τις συνιστώσες της αντιπαράθεσης, πέρασε από µια ιδιαίτερα βίαιη µορφή, και τα περιθώρια ειρηνικής επίλυσης περιορίστηκαν κάποιες φορές ασφυκτικά, στην υποταγή της µιας πλευράς ή την έλλειψη αξιοπιστίας της άλλης. Η αντιπαράθεση πήρε την µορφή ενός αγώνα επικράτησης αντιτιθέµενων βουλήσεων και συµφερόντων ο οποίος, απείλησε σοβαρά τη σταθερότητα των Βαλκανίων. Η λήξη των πολεµικών επιχειρήσεων, δεν σήµανε την οριστική διευθέτηση της σύγκρουσης για το µέλλον του Κοσσυφοπεδίου. Ωστόσο, ένα πρώτο συµπέρασµα είναι ότι, η επικράτηση της µιας πλευράς, ήταν ευθέως ανάλογη της διαφοράς µεταξύ των αντιπάλων, στο ισοζύγιο θέλησης και ισχύος, όχι µόνο στον στρατιωτικό, αλλά και στον διπλωµατικό, τον πολιτικό και τον οικονοµικό τοµέα. 4. ΠΡΩΤΗ ΠΕΡΙΟ ΟΣ: Ο ΡΟΜΟΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΕΝΑΡΞΗ Η πρώτη περίοδος της κρίσης του 1999, αναφέρεται στις συνθήκες που οδήγησαν στο ξέσπασµα της αντιπαράθεσης ανάµεσα στον διεθνή παράγοντα και τη - 18 -
Γιουγκοσλαβία, µετασχηµατίζοντας µια εσωτερική κατά βάση, κρίση (Αλβανοί του Κοσσυφοπεδίου Βελιγράδι), σε µια διεθνή κρίση ευρέων διαστάσεων. Τα συγκεκριµένα γεγονότα, εκείνης της περιόδου, και οι διεργασίες που δροµολογήθηκαν, θα µας απασχολήσουν στο κείµενο που ακολουθεί, και το οποίο για λόγους νοηµατικούς χωρίζεται σε υπο-ενότητες, µε βάση εννοιολογικά κριτήρια (καλύτερη παρακολούθηση και ευκολότερη κατανόηση των εξελίξεων). Αρχικά, λοιπόν, η αλληλεπίδραση µεταξύ των άµεσα εµπλεκοµένων παραγόντων (Αλβανοί του Κοσσυφοπεδίου Βελιγράδι), από τον εκέµβριο του 1998 και µέχρι τα µέσα του Ιανουαρίου 1999, βρισκόταν σταθερά πάνω από το όριο (threshold) έναρξης κρίσης, στο βαθµό που η µεταξύ τους αντιπαράθεση συγκέντρωνε, όπως έχουµε ήδη υποστηρίξει στο σχετικό µέρος της διατριβής (Εµπλεκόµενοι), τα χαρακτηριστικά της κρίσης (απειλή αξιών, χρονική πίεση για τη λήψη αποφάσεων, χρήση βίας) 15, χαρακτηριζόταν όµως από διαδοχικές περιόδους έξαρσης και ύφεσης της έντασης ουσιαστικά, των συγκρούσεων, ανάµεσα στις δυνάµεις των ανταρτών και τις σερβικές δυνάµεις ασφαλείας. Έτσι, θα µπορούσαν να διακριθούν οι εξής, σαφώς ξεχωριστές υπο-περίοδοι: 1. Η πρώτη (τελευταίο δεκαήµερο εκεµβρίου 1998) οπότε παρατηρήθηκε µια έξαρση της βίας στην µεταξύ τους αντιπαράθεση, µε τον σερβικό στρατό να κλιµακώνει τις ενέργειες στρατιωτικής µορφής κατά των περιοχών από όπου πιστεύεται ότι έδρασαν οι αντάρτες του UÇK, 2. Η σταδιακή αποκλιµάκωση της βίας στην µεταξύ των αντιµαχοµένων σύγκρουση φαίνεται από τις 27/12/98, οπότε διοικητές και από τις δύο πλευρές συµφωνούν για τον περιορισµό της χρήσης βίας, και διαρκεί τις πρώτες πέντε ηµέρες του νέου έτους. Οι στρατιωτικές ενέργειες µεσαίας έκτασης περιορίζονται και η κατάσταση επανέρχεται στο προηγούµενο επίπεδο έντασης, µε περιστατικά δολοφονίας µεµονωµένων πολιτών, βαρύνουσες δηλώσεις (για µη υπαναχώρηση στα ζητήµατα που θεωρούνται ζωτικά) και απειλές εκατέρωθεν (για προσφυγή στη χρήση βία στο άµεσο µέλλον). Η ένταση µε αυτόν τον τρόπο επανέρχεται σε ένα επίπεδο «κανονικότητας» της εσωτερικής σύγκρουσης, έτσι όπως αυτή είχε διαµορφωθεί στο πλαίσιο της εσωτερικής σύγκρουσης Αλβανών ανταρτών σερβικών δυνάµεων ασφαλείας, - 19 -
3. Περίοδος ανάκαµψης των έντονων φαινοµένων βίας, που ξεκινά από το τέλος του πρώτου δεκαηµέρου του Ιανουαρίου 1999, οπότε διαπιστώνεται µια ανοδική αυξητική πορεία του επιπέδου της έντασης ανάµεσα στους αντιπάλους, που εκδηλώνεται µε: τα φαινόµενα πολιτικής τροµοκρατίας στο εσωτερικό του Κοσσυφοπεδίου (βοµβιστικές επιθέσεις, ενέδρες, σποραδικές συγκρούσεις), τις διαδηλώσεις διαµαρτυρίας των Σέρβων κατοίκων του, που συµβάλουν στο κλίµα εσωτερικής πίεσης προς το Βελιγράδι, για τη λήψη µέτρων, και τη συγκέντρωση δυνάµεων του γιουγκοσλαβικού στρατού (VJ) στο βόρειο Κοσσυφοπέδιο, και την χρήση βίας εκ µέρους των δυνάµεων αυτών (βολές πυροβολικού) εναντίον περιοχών που πιστεύεται ότι αποτελούσαν καταφύγιο των αυτονοµιστών ανταρτών (9/1/99) 16. Οι αλβανόφωνοι αντάρτες, επεδίωκαν να εµπλέξουν ενεργά τον διεθνή παράγοντα, αφ ενός µε δηλώσεις και προειδοποιήσεις για την ασφάλεια των διεθνών παρατηρητών, και αφ ετέρου µε την επίκληση της διεθνούς προστασίας για τους αλβανόφωνους του Κοσσυφοπεδίου, από τις επιθέσεις των σερβικών δυνάµεων. Στο εσωτερικό της αλβανικής πλευράς, παρά τις προσπάθειες της Αλβανίας να γεφυρωθεί το χάσµα µεταξύ µετριοπαθών του Ρουγκόβα και των ανταρτών του UÇK, η διαµάχη µεταξύ των δύο κυρίαρχων τάσεων διατηρήθηκε, ιδιαίτερα µετά την δολοφονία από αγνώστους στενού συνεργάτη του Ρουγκόβα, στις 11/1/99. Ο UÇK, µε την τακτική που ακολουθούσε, ανεδείχθη κεντρικός παράγοντας της σύγκρουσης, και µόνος ικανός να πλήξει τα συµφέροντα της σερβικής πλευράς τόσο άµεσα, µε την τακτική του ανταρτοπολέµου, που εφάρµοζε, όσο και έµµεσα, προσπαθώντας να δηµιουργήσει καταστάσεις όξυνσης που θα δοκίµαζαν την αυτοσυγκράτηση του σερβικού στρατού, και θα οδηγούσαν κατ επέκταση, στην αµεσότερη εµπλοκή του διεθνούς παράγοντα, ο οποίος ήταν εκείνος που διέθετε την ικανότητα να απειλήσει την κυριαρχία της Γιουγκοσλαβίας στην περιοχή. Η σερβική πλευρά, πάντως, επωφελούµενη από την έως τότε, επικρατούσα πρακτική, ανοχής στις επιχειρήσεις καταστολής της δράσης των αλβανοφώνων ανταρτών από τις δυνάµεις ασφαλείας, επεδίωκε να αντιµετωπίσει αποφασιστικά και τελεσίδικα, την απειλή που αντιπροσώπευε η πρακτική του UÇK. - 20 -
Ο διεθνής παράγοντας, την ίδια περίοδο, από τη µια διατηρούσε την αντίθεσή του µε τη σερβική ηγεσία, σε επίπεδο δηλώσεων και πολιτικών διπλωµατικών µέτρων 17, επισηµαίνοντας τις ευθύνες των αλβανοφώνων ανταρτών, στο πρόσφατο ξέσπασµα της βίας. Το ενδιαφέρον του διεθνούς παράγοντα, ήταν η ασφάλεια των διεθνών παρατηρητών του ΟΑΣΕ, που βρίσκονταν τότε στο έδαφος του Κοσσυφοπεδίου. Ο διεθνής παράγων, στο σύνολό του, ανέλαβε ακόµη, το ρόλο του διαµεσολαβητή, µε επίκεντρο το ζήτηµα της απελευθέρωσης των Σέρβων οµήρων. Παρατηρήθηκε, ωστόσο, µια σαφής διαφοροποίηση των παραγόντων εκείνων που επεδίωκαν αφ ενός, την άµεση και δυναµική αντιµετώπιση του προβλήµατος και αφ ετέρου, εκείνων που προσπαθούσαν να διατηρήσουν κάποιες ισορροπίες στην περιοχή ή να αποφύγουν τη δηµιουργία προηγούµενου για την αντιµετώπιση παρόµοιων προβληµάτων που άγγιζαν τη σφαίρα των ζωτικών συµφερόντων τους 18. Οι πρώτοι, διατηρούσαν την αντιπαλότητά τους µε την σερβική πλευρά, σε σχετικά υψηλό επίπεδο (σε επίπεδο δηλώσεων, κυρίως) και απέφευγαν να κατηγορήσουν την τακτική των ανδρών του UÇK. Οι δεύτεροι, αντίθετα, έδειχναν κάποια κατανόηση ανοχή στην δράση των σερβικών δυνάµεων ασφαλείας και αναγνώριζαν τις σηµαντικές ευθύνες των Αλβανών ανταρτών στην αύξηση της έντασης 19. Η Ρωσία παρενέβη µε δήλωση του υπουργείου εξωτερικών, υποστηρίζοντας ανοιχτά την σερβική πλευρά και καταδικάζοντας την τακτική βίας των αυτονοµιστών ανταρτών. Ωστόσο, η παρέµβαση αυτή είχε το χαρακτηριστικό γνώρισµα, όλων των προηγουµένων ρωσικών παρεµβάσεων, περιοριζόµενη, σε µια χαµηλού προφίλ προσεκτική παρακολούθηση των εξελίξεων, χωρίς να διαφοροποιείται σηµαντικά από τις δυτικές δυνάµεις, και χωρίς να προσφέρει στη σερβική πλευρά, τίποτε περισσότερο από µια ηθική υποστήριξη. Από την πλευρά των περιφερειακών χωρών, σηµαντικότερη ήταν η παρέµβαση της Αλβανίας, η ηγεσία της οποίας µεσολάβησε µεταξύ των µετριοπαθών αλβανοφώνων του Ρουγκόβα και των ανταρτών του UÇK, ώστε να περιοριστεί ο αρνητικός αντίκτυπος από τη δράση των ανταρτών, και την αδιαλλαξία των πολιτικών εκφραστών του, στο εξωτερικό. Από τις υπόλοιπες χώρες της περιοχής, η Βουλγαρία και η ΠΓ Μ, αποτέλεσαν τους προορισµούς επισκέψεων υψηλά ιστάµενων δυτικών αξιωµατούχων 20, σηµατοδοτόντας το έντονο ενδιαφέρον του διεθνούς παράγοντα, και ιδιαίτερα των δυτικών χωρών, για την προετοιµασία ενός περιφερειακού µετώπου κατά του Βελιγραδίου. - 21 -
4.1. Το επεισόδιο στο Ράτσακ: Η επόµενη περίοδος που ακολουθεί, (δεύτερο δεκαήµερο τέλη Ιανουαρίου 1999) χαρακτηρίζεται από το επεισόδιο της ανακάλυψης οµαδικού τάφου Αλβανών, στο χωριό Ράτσακ του Κοσσυφοπεδίου, κάτι το οποίο αποτέλεσε τη θρυαλλίδα (ή την αφορµή) της ενεργοποίησης του άµεσου πλέον, και έντονου ενδιαφέροντος του.π., για το Κοσσυφοπέδιο. Η περίοδος αυτή, διαφοροποιείται σαφώς, σε σχέση µε την προηγούµενη: ενώ για τους άµεσα εµπλεκόµενους η κατάσταση εξακολουθεί σταθερά να βρίσκεται πάνω από το όριο έναρξης κρίσης 21, µε παροδικές εξάρσεις της µεταξύ τους έντασης, (φαινόµενα χρήσης βίας µικρής έκτασης, χαρακτηριστικά του ανταρτοπολέµου που διεξάγεται µήνες τώρα στην περιοχή), το ενδιαφέρον βρίσκεται στην ουσιαστική και ραγδαία κλιµάκωση της αντιπαράθεσης της γιουγκοσλαβικής πλευράς µε τον.π.. Συγκεκριµένα, µε αφορµή το επεισόδιο στο χωριό Ράτσακ 22, η διεθνής αντιπροσωπεία στην περιοχή του Κοσσυφοπεδίου, µε πρώτον, τον αρχηγό της αποστολής των διεθνών Ο Ουέσλυ Κλαρκ (αριστερά) και ο Κλάους Νόυµαν παρατηρητών του ΟΑΣΕ, Ουίλιαµ Ουώκερ, αποδίδει την ευθύνη στην γιουγκοσλαβική πλευρά και καλεί τον Μιλόσεβιτς να δεχθεί ουσιαστικότερη παρέµβαση του.π., στην διακρίβωση των υπευθύνων και την επιβολή κυρώσεων 23. Ζητά, δηλαδή, ουσιαστικά τη διάβρωση της σερβικής κυριαρχίας στην περιοχή του Κοσσυφοπεδίου, κάτι το οποίο δεν γίνεται αποδεκτό και έτσι ξεκινά το συνεχές δράσης αντίδρασης µεταξύ, Γιουγκοσλαβίας και διεθνούς παράγοντα, αναβαθµίζοντας την αντιπαράθεση για το Κοσσυφοπέδιο, από άποψη εµπλεκοµένων και προετοιµάζοντας το έδαφος για την επέκταση της διαφωνίας στο κρίσιµο ζήτηµα της παρουσίας διεθνούς (ένοπλης) δύναµης στο Κοσσυφοπέδιο. Οι δηλώσεις του Αµερικανού αρχηγού της δύναµης των παρατηρητών του ΟΑΣΕ στο Κοσσυφοπέδιο, συνοδεύονται από τις παρεµβάσεις των κυριοτέρων πρωταγωνιστών της ύσης 24. Σχεδόν ταυτόχρονα, τίθενται σε κίνηση οι µηχανισµοί εκείνοι που προετοίµαζαν το ενδεχόµενο στρατιωτικού πλήγµατος κατά της Γιουγκοσλαβίας 25. Φάνηκε έτσι ότι, η αµερικανική πλευρά ιδιαίτερα, ήταν αποφασισµένη να καταφύγει σε ένα αεροπορικό χτύπηµα «τύπου Ιράκ» ή «Βοσνίας», - 22 -
παρά τις µάλλον διστακτικές δηλώσεις άλλων αξιωµατούχων του ΝΑΤΟ (20/1), καθώς και του Αµερικανού ΥΕΘΑ, την ίδια µέρα. Οι ΗΠΑ επιθυµούσαν την ουσιαστικότερη παρουσία του.π. στην περιοχή, ώστε να αναγνωριστεί και να καθιερωθεί γι αυτόν ο ρόλος του διαχειριστή ασφαλείας στην περιοχή της Γιουγκοσλαβίας, και να ξεφύγει το ζήτηµα της διαµάχης για το Κοσσυφοπέδιο, από την αποκλειστική δικαιοδοσία του Βελιγραδίου. Στα πλαίσια του διεθνούς παράγοντα, εµφανίστηκαν ασφαλώς, και οι πιο µετριοπαθείς έναντι της Γιουγκοσλαβίας θέσεις, επιφυλακτικές ή ακόµη και αντίθετες ως προς τη στρατιωτική επιλογή, κυρίως από την Ρωσία (αποστολή αναπληρωτή ΥΠΕΞ 20/1), αλλά και από την Κίνα (συνεδρίαση ΣΑ 18/1). Η διαφοροποίηση ΗΠΑ Γαλλίας που είχε διαφανεί προηγουµένως, φαίνεται να πέρασε σε δεύτερη µοίρα, µετά τις ραγδαίες εξελίξεις του δεύτερου δεκαηµέρου του Ιανουαρίου. Σηµαντική τέλος, ήταν και πάλι, η παρέµβαση της Αλβανίας, από τις χώρες της περιφέρειας, η οποία κλιµάκωσε ανάλογα την αντιπαράθεσή της µε το Βελιγράδι, εκµεταλλευόµενη το διεθνές κλίµα, όπως ήταν αναµενόµενο. Η νέα ηγεσία της χώρας, διαφοροποιηµένη σαφώς από την µετριοπαθέστερη πολιτική του πρώην πρωθυπουργού Φάτος Νάνο, υποστήριζε σθεναρά το ενδεχόµενο, διεθνούς επέµβασης υπέρ των Αλβανών του Κοσσυφοπεδίου 26. Η δραστηριοποίηση της Αλβανίας ωστόσο, δεν ξεπέρασε, ούτε και σε αυτή τη φάση τα εσκαµµένα, παρά την κινητοποίηση κάποιων στρατιωτικών δυνάµεων της Αλβανίας στις 15/1, και εξαντλήθηκε κυρίως, στη διπλωµατική δραστηριοποίησή της, στα πλαίσια διεθνών οργανισµών (ΟΗΕ) και την επίκληση της στρατιωτικής επέµβασης του ΝΑΤΟ. Την αµέσως επόµενη περίοδο, µέχρι το τέλος Ιανουαρίου 1999, η κατάσταση για τους άµεσα εµπλεκόµενους, εξακολουθεί να διατηρείται πάνω από το όριο έναρξης κρίσης, συντηρούµενο µε επεισόδια χρήσης βίας σε περιορισµένη κλίµακα (Αλβανοί αντάρτες σερβικές δυνάµεις ασφαλείας) 27 και δηλώσεις που εκφράζουν ανυποχώρητη στάση (κυρίως, από την πλευρά των εκπροσώπων των αυτονοµιστών ανταρτών), ενώ, σε επίπεδο διεθνούς παράγοντα, σηµαντικότερη ήταν η δραστηριοποίηση των ΗΠΑ, οι οποίες ασκούσαν πλέον, πιέσεις προς την κατεύθυνση του στρατιωτικού πλήγµατος εναντίον της Γιουγκοσλαβίας 28, στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ, για την ανάληψη δράσης εκ µέρους του οποίου, επιζητούσαν την νοµιµοποίηση του ΟΗΕ (Συµβουλίου Ασφαλείας) 29. Η αµερικανική θέση ήταν ότι έπρεπε να υπάρξει ένα - 23 -
προσεκτικό, αλλά σκληρό χτύπηµα κατά της στρατιωτικής µηχανής του Μιλόσεβιτς, και προς την κατεύθυνση αυτή άρχισαν να δραστηριοποιούνται. Εκείνο που έλλειπε ήταν η αφορµή, η οποία δεν άργησε να έρθει, µε τη στάση της σερβικής αντιπροσωπείας, στις διαπραγµατεύσεις που ακολούθησαν στο Ραµπουιγιέ της Γαλλίας. Το επεισόδιο στο Ράτσακ, αποτέλεσε ωστόσο, αναµφίβολα, το κοµβικό εκείνο σηµείο της κρίσης για το Κοσσυφοπέδιο, µε αφετηρία το οποίο, ο διεθνής παράγων έπαψε να παρακολουθεί τα τεκταινόµενα και ανέλαβε έναν πρωταγωνιστικό ρόλο στην περαιτέρω εξέλιξη των γεγονότων, λαµβάνοντας σαφή θέση εναντίον του Βελιγραδίου και του ίδιου του Μιλόσεβιτς 30. Η µεγάλη πίεση που ασκήθηκε προς το Βελιγράδι, ήταν τέτοια ώστε, εάν µεν ο Μιλόσεβιτς αποδεχόταν τις απαιτήσεις του.π., θα ήταν καταδικασµένος πολιτικά, ενώ αν τις απέρριπτε, θα έδινε την απαραίτητη αφορµή για ανάληψη δράσης εκ µέρους των δυτικών. 4.2. Οι διαπραγµατεύσεις του Ραµπουιγιέ: Η περίοδος που ακολούθησε, αναλώθηκε στις διπλωµατικές προσπάθειες επίλυσης της διαφοράς των εµπλεκοµένων µερών (Αλβανοί Κοσσυφοπεδίου Βελιγράδι), µε την ενεργό διεθνή διαµεσολάβηση του διεθνούς παράγοντα (Οµάδα Επαφής) και υπό την πίεση των απειλών για ανάληψη δράσης εκ µέρους του ΝΑΤΟ κατά του Βελιγραδίου, στην πόλη Ραµπουιγιέ της Γαλλίας. Ενώ στο ίδιο το Κοσσυφοπέδιο, οι συγκρούσεις ανάµεσα στους άµεσα εµπλεκόµενους, διατηρούσαν το επίπεδο της έντασης πάνω από το όριο έναρξης της κρίσης, το κέντρο του ενδιαφέροντος άρχισε σταδιακά, να µετατοπίζεται στην ολοένα αυξανόµενη αντιπαράθεση της γιουγκοσλαβικής ηγεσίας µε τον διεθνή παράγοντα, µε ορατό το ενδεχόµενο µετασχηµατισµού της κρίσης ανάµεσα στους Κοσοβάρους και το Βελιγράδι, σε µια κρίση ανάµεσα στο ΝΑΤΟ και τη Γιουγκοσλαβία. Στο τραπέζι των διαπραγµατεύσεων, τέθηκαν µια σειρά από ζητήµατα (τα ζητήµατα της διαπραγµάτευσης), τα οποία περιέγραφαν το πρόβληµα του Κοσσυφοπεδίου, στη δεδοµένη χρονική συγκυρία: 1. Το (συνταγµατικό) καθεστώς του Κοσσυφοπεδίου, για το οποίο, το σύνολο του διεθνούς παράγοντα, πίεζε προς την κατεύθυνση της εκτεταµένης αυτονοµίας εντός των ορίων της Γιουγκοσλαβίας, θέση την οποία φαινόταν έτοιµη, να αποδεχθεί και η γιουγκοσλαβική πλευρά 31. Την ίδια θέση φαινόταν ότι αποδεχόταν και η µετριοπαθής πτέρυγα των Αλβανών του Κοσσυφοπεδίου, ενώ οι εκπρόσωποι του UÇK, υποστήριζαν απόψεις που κυµαίνονταν από την πλήρη - 24 -