ΤΟ ΔΕΝΤΡΟ ΤΗΣ ΖΩΗΣ 1 Σκηνή δενδρολατρείας με τη θεά καθιστή στη ρίζα ενός δέντρου και τις λατρεύτριες απέναντί της. Χρυσό σφραγιστικό δαχτυλίδι, Μυκήνες, τέλη 15 ου αι. π.χ. (αρ. ευρ. 992), Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Αθήνα. Photo ΥΠ.ΠΟ.Α./ΤΑΠ 2 Η ελιά στη δυτική πλευρά του Ερεχθείου, εκεί όπου, σύμφωνα με το μύθο, φύτρωσε η ιερή ελιά που πρόσφερε ως δώρο η θεά Αθηνά στην πόλη. Photo ΥΠ.ΠΟ.Α./ΤΑΠ, Εφορεία Αρχαιοτήτων Αθηνών Φωτογράφος Αλέξανδρος Μποτονάκης 3 Δύο στεφανωμένοι άνδρες συλλέγουν, παρουσία της θεάς Αθηνάς, το λάδι μιας Μορίας, δηλαδή ιερής ελιάς από την Αττική. Ερυθρόμορφος αμφορέας, Τράχωνες, 420-410 π.χ., Αρχαιολογικό Μουσείο Πειραιά. Photo ΥΠ.ΠΟ.Α./ ΤΑΠ, Εφορεία Αρχαιοτήτων Δυτικής Αττικής, Πειραιώς και Νήσων 4 Συγκομιδή της ελιάς. Μελανόμορφο ληκύθιο, Αρχαία Αγορά, 500-490 π.χ., Μουσείο Αρχαίας Αγοράς Αθηνών (Στοά του Αττάλου). Photo ΥΠ.ΠΟ.Α./ΤΑΠ, Εφορεία Αρχαιοτήτων Αθηνών 5 Ο Διόνυσος μεταμορφώνει το κατάρτι ενός πλοίου σε κληματαριά. Ελεύθερη απόδοση παράστασης από αττική μελανόμορφη κύλικα (εσωτερικό), 540-535 π.χ., Staatliche Antikensammlungen, Μόναχο. 6 Σάτυροι μεταφέρουν και πατούν σταφύλια, παρουσία του Διονύσου. Κιονωτός κρατήρας, άγνωστη προέλευση, 450-440 π.χ., Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Αθήνα. Photo ΥΠ.ΠΟ.Α./ΤΑΠ 7 Διονυσιακή γιορτή. Στο κέντρο το είδωλο του Διονύσου πλαισιώνεται από Μαινάδες που χορεύουν και παίζουν τύμπανα και αυλούς σε κατάσταση έκστασης. Ελεύθερη απόδοση παράστασης από αττική ερυθρόμορφη στάμνο, περ. 420 π.χ., Museo Archeologico Nazionale, Νάπολη.
8 Οι επτά Πλειάδες, κόρες του Άτλαντα, που ο Δίας μεταμόρφωσε σε αστέρια. Στέκονται γύρω από φοίνικα που συμβολίζει το τέλος του κόσμου, την Αιθιοπία, απ όπου τα ουράνια σώματα ξεκινούν την άνοδό τους στον ουρανό. Ερυθρόμορφη υδρία, Αθήνα, 400 π.χ. (αρ. ευρ. 17469), Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Αθήνα. Photo ΥΠ.ΠΟ.Α./ΤΑΠ Φωτογράφος Σπήλιος Πίστας 9 Ο Ηρακλής στον κήπο των Εσπερίδων. Ελεύθερη απόδοση παράστασης από αττική ερυθρόμορφη υδρία, περίπου 410 π.χ., British Museum, Λονδίνο. 10 Γυναίκα μεταφέρει στεφάνια μέσα σε καλάθι για να τα εναποθέσει στο ταφικό μνημείο, ως προσφορά στο νεκρό. Αττική λευκή λήκυθος από την Ερέτρια, περίπου 440 π.χ. (αρ. ευρ. 1935), Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Αθήνα. Photo ΥΠ.ΠΟ.Α./ΤΑΠ 11 Οι Αργοναύτες στην Αργώ, έτοιμοι να αποβιβαστούν στην Κρήτη μετά την εξόντωση του γίγαντα Τάλω από τη Μήδεια. Ελεύθερη απόδοση παράστασης από αττικό ερυθρόμορφο ελικωτό κρατήρα, περίπου 400 π.χ., Museo Jatta, Ruvo di Puglia, Ιταλία. 12 13 Άνδρες υποδέχονται μικρό αναβάτη πάνω στο άλογό του, νικητή σε ιππικούς αγώνες των Μεγάλων Παναθηναίων. Η νίκη υποδηλώνεται από τα κλαδιά ελιάς που κρατούν οι άνδρες και τα στεφάνια ελιάς που φορούν ο αναβάτης και το άλογο στα κεφάλια τους. Παναθηναϊκός αμφορέας, 530-520 π.χ., Αρχαιολογικό Μουσείο Ναυπλίου (Συλλογή Γλυμενοπούλου). Photo ΥΠ.ΠΟ.Α./ΤΑΠ, Εφορεία Αρχαιοτήτων Αργολίδας Τρεις σειρές στεφανιών, από ελιά, δάφνη και βελανιδιά, αφιερωμένων στους νικητές αγώνων προς τιμήν του Ηρακλή. Πάνω από τα στεφάνια αναφέρονται τα αγωνίσματα και μέσα σε αυτά ο νικητής. Μαρμάρινη αγωνιστική επιγραφή, Χαλκίδα, 2 ος αι. π.χ. (αρ. ευρ. 8), Αρχαιολογικό Μουσείο Χαλκίδας. Photo ΥΠ.ΠΟ.Α./ ΤΑΠ, Εφορεία Αρχαιοτήτων Ευβοίας 14 Χρυσό στεφάνι, Βλοχός Καρδίτσας, 2ος αι. π.χ. (αρ. ευρ. Μ 79), Αθανασάκειο Αρχαιολογικό Μουσείο Βόλου. Photo ΥΠ.ΠΟ.Α./ΤΑΠ, Εφορεία Αρχαιοτήτων Μαγνησίας
15 Χρυσό νεκρικό στεφάνι από φύλλα βελανιδιάς, σύνηθες κτέρισμα σε τάφους της αρχαίας Ηπείρου. Δυτικό νεκροταφείο Αμβρακίας (σύγχρονη Άρτα), 2 ος αι. π.χ., Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων. Photo ΥΠ.ΠΟ.Α./ ΤΑΠ, Εφορεία Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων 16 Η ιερή βελανιδιά της Δωδώνης, η μαντική δρυς ή φηγός, υπήρξε ο πυρήνας γύρω από τον οποίο αναπτύχθηκε ένα πανάρχαιο μαντείο και ιερό, όπου λατρεύτηκαν αρχικά η θεά Γη και αργότερα ο Δίας και η Διώνη. Photo ΥΠ.ΠΟ.Α./ΤΑΠ, Εφορεία Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων 17 Ο Αιγέας ακούει τη Θέμιδα, παλιά θεότητα του μαντείου των Δελφών, που χρησμοδοτεί καθισμένη σε τρίποδα μέσα στο ναό. Έτσι χρησμοδοτούσε και η Πυθία. Ελεύθερη απόδοση παράστασης από ερυθρόμορφη κύλικα, περίπου 440-430 π.χ., Staatliche Museen, Βερολίνο. 18 Ανθισμένα λουλούδια, θαλερά δέντρα με ώριμους καρπούς, πουλιά που πετούν συνθέτουν έναν ειδυλλιακό κήπο (παράδεισο). Λεπτομέρεια τοιχογραφίας, Villa di Livia, 30-25 π.χ., Museo Nazionale Romano, Ρώμη. Photo Soprintendenza Speciale per i Beni Archeologici di Roma 19 Η αρπαγή της Περσεφόνης. Τοιχογραφία, Αιγές, «Τάφος της Περσεφόνης», περ. 350 π.χ. Photo ΥΠ.ΠΟ.Α./ ΤΑΠ, Εφορεία Αρχαιοτήτων Ημαθίας 20 Κλαδί ροδιάς πάνω στο οποίο κάθονται τρεις πέρδικες. Λεπτομέρεια ψηφιδωτού των Ωρών και των Εποχών, β μισό 2 ου αι. π.χ., Αρχαιολογικό Μουσείο Κισάμου. Photo ΥΠ.ΠΟ.Α./ΤΑΠ, Εφορεία Αρχαιοτήτων Χανίων 21 Το «δέντρο της ζωής» ανάμεσα σε δύο παγώνια. Πλάκα από δάπεδο του βυζαντινού καθολικού της μονής στα Αλεπόσπιτα, στους πρόποδες της Οίτης, 12 ος αιώνας (αρ. ευρ. ΦΘ Λ 35), Βυζαντινό Μουσείο Φθιώτιδας, Υπάτη. Photo ΥΠ.ΠΟ.Α./ΤΑΠ, Εφορεία Αρχαιοτήτων Φθιώτιδος και Ευρυτανίας
22 Το «δέντρο της ζωής» ανάμεσα σε δύο σφίγγες που καταπατούν ζαρκάδι. Μαρμάρινο θωράκιο, 12 ος αιώνας (αρ. ευρ. ΒΧΜ 978), Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο, Αθήνα. Photo ΥΠ.ΠΟ.Α./ΤΑΠ 23 Το «δέντρο της ζωής» πλαισιωμένο από δύο λιοντάρια. Μαρμάρινο θωράκιο, Αθήνα (Συλλογή Θησείου), 11 ος -12 ος αιώνας (αρ. ευρ. ΒΧΜ 977), Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο, Αθήνα. Photo ΥΠ.ΠΟ.Α./ΤΑΠ 24 Το «δέντρο της ζωής» ανάμεσα σε δύο γρύπες (μυθικά πτηνά). Μαρμάρινο θωράκιο, Θεσσαλονίκη, 10 ος αιώνας (αρ. ευρ. ΑΓ 275), Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού, Θεσσαλονίκη. Photo ΥΠ.ΠΟ.Α./ΤΑΠ 25 Ανάγλυφη παράσταση του σταυρού της Αναστάσεως, πλαισιωμένου από δύο κυπαρίσσια. Θωράκιο, Κρύπτη Αγίου Δημητρίου, Θεσσαλονίκη, πιθανόν 11 ος ή 12 ος αιώνας. Photo ΥΠ.ΠΟ.Α./ΤΑΠ, Εφορεία Αρχαιοτήτων Πόλης Θεσσαλονίκης 26 Θυρεός με απεικόνιση πεύκου. Αρχοντικό της Ιπποκρατίας στην πόλη της Ρόδου, 1513, Παλάτι Μεγάλου Μαγίστρου, Ρόδος. Photo ΥΠ.ΠΟ.Α./ΤΑΠ, Εφορεία Αρχαιοτήτων Δωδεκανήσου 27 Οι Πρωτόπλαστοι στον Παράδεισο. Λεπτομέρεια τοιχογραφίας, Μονή Φιλανθρωπηνών, Νησί Ιωαννίνων, 1560. Photo ΥΠ.ΠΟ.Α./ΤΑΠ, Εφορεία Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων 28 Ο Μυστικός Δείπνος. Εικόνα, περίπου 1600 (Α.Μ. 408), Μουσείο Αντιβουνιώτισσας, Κέρκυρα. Photo ΥΠ.ΠΟ.Α./ΤΑΠ, Εφορεία Αρχαιοτήτων Κέρκυρας
29 Χριστός η Άμπελος, Θεόδωρος Πουλάκης(;), Κέρκυρα, β μισό 17 ου αιώνα. Photo ΥΠ.ΠΟ.Α./ΤΑΠ, Εφορεία Αρχαιοτήτων Κέρκυρας 30 Στην εικόνα αποδίδεται συμβολικά η ανθρώπινη καταγωγή του Χριστού από τη βασιλική γενιά του Δαβίδ. Το γενεαλογικό δέντρο, με μορφή αμπέλου, έχει στη ρίζα του το γενάρχη Ιεσσαί, στα κλαδιά του άρρενες προγόνους του Χριστού, ενώ στο κέντρο, ως άνθος, την Παναγία με το Θείο Βρέφος. Παναγία η Ρίζα Ιεσσαί, Θεόδωρος Πουλάκης, 1666, Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο, Αθήνα. Photo ΥΠ.ΠΟ.Α./ΤΑΠ 31 Ο Αδάμ και η Εύα γεύονται τον απαγορευμένο καρπό του «δέντρου της γνώσης του καλού και του κακού». Σκηνές από την Παλαιά Διαθήκη, Κωνσταντίνος Κονταρίνης, 1699 (Α.Μ. 42), Μουσείο Αντιβουνιώτισσας, Κέρκυρα. Photo ΥΠ.ΠΟ.Α./ΤΑΠ, Εφορεία Αρχαιοτήτων Κέρκυρας 32 Μυροδοχείο, ασημένιο φιαλίδιο με το οποίο μεταφέρουν το Άγιο Μύρο στη Βάπτιση. 19 ος αιώνας (Α.Μ. 76), Μουσείο Αντιβουνιώτισσας, Κέρκυρα. Photo ΥΠ.ΠΟ.Α./ΤΑΠ, Εφορεία Αρχαιοτήτων Κέρκυρας 33 Η θριαμβική είσοδος του Χριστού στα Ιεροσόλυμα. Τοιχογραφία, Παντάνασσα, Μυστράς. Photo ΥΠ.ΠΟ.Α./ΤΑΠ, Εφορεία Αρχαιοτήτων Λακωνίας 34 Ζευγάρι νέων μέσα σε κήπο με δέντρα κατάφορτα από καρπούς (κυδωνιά και ροδακινιά) και μια ανθισμένη τριανταφυλλιά. Ξύλινη ζωγραφιστή κασέλα, Μυτιλήνη, τέλη 18 ου -αρχές 19 ου αιώνα, Μουσείο Μπενάκη, Αθήνα. Photo Μουσείο Μπενάκη 35 Στέφανα γάμου από λεμονανθούς μέσα σε κεντητή στεφανοθήκη με φυτικό διάκοσμο. Ηράκλειο, 1941-1942, Ιστορικό Μουσείο Κρήτης, Ηράκλειο. Photo Εταιρία Κρητικών Ιστορικών Μελετών
36 Βασίλη Ιθακήσιου (1877-1977), Στις κορυφές του Ολύμπου, λάδι σε μουσαμά, Πινακοθήκη Ε. Αβέρωφ, Μέτσοβο. Photo Ίδρυμα Ε. Αβέρωφ-Τοσίτσα Πινακοθήκη Ε. Αβέρωφ 37 Μιχάλη Μανουσάκη, Με αφορμή τη Δωδώνη, ακρυλικό και κάρβουνο σε πλακάζ, 2001, Πινακοθήκη Ε. Αβέρωφ, Μέτσοβο. Photo Ίδρυμα Ε. Αβέρωφ-Τοσίτσα Πινακοθήκη Ε. Αβέρωφ 38 Παύλος, Κυπαρίσσι, κατασκευή, 1991, Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, Θεσσαλονίκη. Photo Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης 39 Βασίλη Ζωγράφου, Απλά μαθήματα αντίληψης, λάδι σε μουσαμά, 2006, Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, Θεσσαλονίκη. Photo Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης 40 Κώστα Τσόκλη, Χωρίς τίτλο, μεικτή τεχνική σε καμβά, 2008, Γκαλερί Αστρολάβος, Αθήνα. Photo Κώστας Τσόκλης Γκαλερί Αστρολάβος 41 Χρήστος Μποκόρος, Ελιά με αναθήματα, χρώματα λαδιού και μεταλλικά φύλλα ελιάς σε πανί. Photo Χρήστος Μποκόρος 42 Χρήστος Μποκόρος, Σκιά ελιάς καντήλι, σκόνες και χρώματα λαδιού σε χρυσωμένο ξύλο, 1996. Photo Χρήστος Μποκόρος
43 Κώστα Τσόκλη, Υπόγειο Πάρκο, εγκατάσταση, 2000. Σταθμός «Εθνική Άμυνα», Μετρό της Αθήνας Photo Κώστας Τσόκλης 44 Μια συκιά με αναρτημένα υφάσματα δίπλα σε «αγίασμα», δηλαδή πηγή νερού που θεωρείται ότι έχει θεραπευτικές ιδιότητες. Κεφαλάρι Δράμας, Μονή Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης. Photo ΥΠ.ΠΟ.Α./ΤΑΠ, Εφορεία Αρχαιοτήτων Δράμας 45 Στα «καμένα» της Πάρνηθας Photo ΥΠ.ΠΟ.Α., Διεύθυνση Μουσείων Φωτογράφος Αλέξανδρος Μποτονάκης ΕΝΤΥΠΑ 1 Ναός του Ολυμπίου Δία (Στύλοι του Ολυμπίου Διός). Photo ΥΠ.ΠΟ.Α./ΤΑΠ, Εφορεία Αρχαιοτήτων Αθηνών Φωτογράφος Σπήλιος Πίστας 2 Ερείπια σπιτιών στην ευρύτερη περιοχή του Ολυμπιείου. Στο βάθος ο ναός του Δελφινίου Απόλλωνα. Photo ΥΠ.ΠΟ.Α./ΤΑΠ, Εφορεία Αρχαιοτήτων Αθηνών Φωτογράφος Σπήλιος Πίστας 3 Η Γοργοεπήκοος, βυζαντινός ναός αφιερωμένος στην Παναγία Γοργοεπήκοο και τον Άγιο Ελευθέριο. Αθήνα, τέλη 12 ου αι. Photo ΥΠ.ΠΟ.Α./ΤΑΠ, Εφορεία Αρχαιοτήτων Αθηνών Φωτογράφος Σπήλιος Πίστας
4 Λεπτομέρεια αρχαίου ανάγλυφου από το ανώτερο τμήμα της δυτικής όψης του ναού. Βυζαντινός ναός της Γοργοεπηκόου, Αθήνα. Photo ΥΠ.ΠΟ.Α./ΤΑΠ, Εφορεία Αρχαιοτήτων Αθηνών Φωτογράφος Σπήλιος Πίστας 5 Αρχαίο ανάγλυφο με παράσταση γυμνού άνδρα που εκχριστιανίζεται με το σύμβολο του σταυρού. Βυζαντινός ναός της Γοργοεπηκόου, Αθήνα. Photo ΥΠ.ΠΟ.Α./ ΤΑΠ, Εφορεία Αρχαιοτήτων Αθηνών Φωτογράφος Σπήλιος Πίστας 6 Η πάλη του Καλού και του Κακού, έτσι όπως συμβολίζεται από την πάλη δύο ζώων. Βυζαντινός ναός της Γοργοεπηκόου, Αθήνα. Photo ΥΠ.ΠΟ.Α./ΤΑΠ, Εφορεία Αρχαιοτήτων Αθηνών Φωτογράφος Σπήλιος Πίστας 7 Το Δέντρο της Ζωής. Ανάγλυφη παράσταση σε μαρμάρινη πλάκα δυτικής όψης βυζαντινού ναού της Γοργοεπηκόου, Αθήνα. Photo ΥΠ.ΠΟ.Α./ΤΑΠ, Εφορεία Αρχαιοτήτων Αθηνών Φωτογράφος Σπήλιος Πίστας 8 Το Δέντρο της Ζωής. Ανάγλυφη παράσταση σε μαρμάρινη πλάκα, βυζαντινός ναός της Γοργοεπηκόου, Αθήνα. Photo ΥΠ.ΠΟ.Α./ΤΑΠ, Εφορεία Αρχαιοτήτων Αθηνών Φωτογράφος Σπήλιος Πίστας 9 Αριστερά, αρχαίο ανάγλυφο εξαγνισμένο με το σύμβολο του σταυρού. Δεξιά, απεικόνιση της Ζωοδόχου Πηγής, παραδείσιου συμβόλου. Μαρμάρινες πλάκες δυτικής όψης βυζαντινού ναού της Γοργοεπηκόου, Αθήνα. Photo ΥΠ.ΠΟ.Α./ΤΑΠ, Εφορεία Αρχαιοτήτων Αθηνών Φωτογράφος Σπήλιος Πίστας 10 Απεικόνιση της Ζωοδόχου Πηγής, παραδείσιου συμβόλου. Μαρμάρινη πλάκα δυτικής όψης βυζαντινού ναού της Γοργοεπηκόου, Αθήνα. Photo ΥΠ.ΠΟ.Α./ ΤΑΠ, Εφορεία Αρχαιοτήτων Αθηνών Φωτογράφος Σπήλιος Πίστας