Ο «Παράδεισος» του Τιντορέττο Το 2012 κατά την 20ή επέτειο του Μουσείου Thyssen-Bornemisza παρουσιάστηκε το πρόσφατα συντηρημένο τεράστιο έργο «Παράδεισος» του Τιντορέττο (164 x 492 cm). Οι μελέτες και οι τεχνικές συντήρησης και αποκατάστασης παρουσιάζονται τακτικά και λεπτομερέστατα στα μουσεία Thyssen και Prado. Κάθε τόσο διοργανώνεται και μια μικρή έκθεση που παρουσιάζει τα έργα που αποκαθίστανται με το σχετικό φωτογραφικό υλικό, τις ακτινογραφίες και αναλυτικά τις ιδιαιτερότητες και τις δυσκολίες της κάθε περίπτωσης. Γίνονται δηλαδή παράλληλα με τις άλλες μουσειακές εκθέσεις και εκθέσεις που αφορούν τις εργασίες συντήρησης έργων. Η ιστορία του «Παραδείσου» περιλαμβάνει αδιευκρίνιστα σημεία. Στην πιο απλή εκδοχή, δεδομένου ότι μας λείπουν στοιχεία από το παρασκήνιο εκείνης της εποχής, θα μπορούσε να θεωρηθεί πως ο Τιντορέττο είχε την τύχη με το μέρος του. Το έργο αυτό αποτελεί την τελευταία πρόταση του καλλιτέχνη για τη διακόσμηση του τοίχου, στο βάθος της Αίθουσας του Μεγάλου Συμβουλίου, στο παλάτι των όγηδων στη Βενετία. Στη σημαντικότατη αυτήν αίθουσα ψηφίζονταν από το Μεγάλο Συμβούλιο θεσμικά ζητήματα και νόμοι. Εκεί εκλέγονταν ανώτατοι αξιωματούχοι και διοργανώνονταν κρατικά συμπόσια. Το μέγεθός της είναι πολύ μεγάλο. αναφέρεται πως 3.000 καλεσμένοι διασκέδασαν σ αυτήν, κατά την επίσκεψη του Ερρίκου Γ της Γαλλίας.
Σε μια έκθεση του 2006 στο ίδιο μουσείο οι επισκέπτες είχαν την ευκαιρία να δουν συγκεντρωμένες τις 5 ζωγραφικές προτάσεις υποψηφιότητες, που υποβλήθηκαν στο διαγωνισμό του 1582 στη Βενετία για τη διακόσμηση της παραπάνω αίθουσας, με το δοσμένο θέμα: Η Στέψη της Παναγίας - Ο Παράδεισος. Στο θέμα αυτό αντιστοιχεί ένα ουράνιο όραμα των εκλεκτών του Θεού, διατεταγμένων σε ομόκεντρους κύκλους, με μια ρυθμική κίνηση και μια μουσικότητα, που μέσα τους εκμηδενίζονται ακόμη και τα κύρια πρόσωπα. Ο διαγωνισμός του 1582 Μετά τη φωτιά που κατέστρεψε στις 20 εκ.1577 τις πιο σημαντικές σάλες του Παλατιού των όγηδων, η Signoria της Βενετίας αποφάσισε να ανακαινίσει ολόκληρο το κατεστραμμένο κτίριο και κάλεσε, για το έργο της ανοικοδόμησης, τους καλύτερους καλλιτέχνες και τεχνίτες της εποχής. Σύμφωνα με τις ενδείξεις, ο διαγωνισμός, του οποίου την ακριβή ημερομηνία δεν γνωρίζουμε, πρέπει να προκηρύχθηκε το 1582, και συμμετείχαν σ αυτόν με έργα τους οι : Palma ο νεώτερος, Veronese, Bassano και Τintoretto. Ανάθεση το 1564 στον Zuccari χωρίς αποτέλεσμα Ωστόσο, και πριν την δραματική φωτιά στο Παλάτι των όγηδων, το 1564 είχαν και πάλι, ανεπιτυχώς, προσπαθήσει να αντικαταστήσουν το παλιό φρέσκο του Guariento από την Πάδοβα, που χρονολογείτο από το 1365, και φαίνεται πως ήταν αρκετά κατεστραμμένο. Το νέο έργο είχε τότε ανατεθεί στο ζωγράφο Federico Zuccari, και γνωρίζουμε τα προσχέδια γι αυτή την αντικατάσταση, η οποία όμως τελικά δεν πραγματοποιήθηκε. Ανάμεσα στις υποθέσεις, που έχουν γίνει για την εγκατάλειψη του έργου από τον Zuccari, είναι και οι αντιρρήσεις των τοπικών καλλιτεχνών, που δεν έβλεπαν ευνοϊκά το ενδεχόμενο ένας μη βενετσιάνος καλλιτέχνης να διακοσμήσει την πιο εμβληματική γωνιά του Μεγάλου Συμβουλίου. Μεταξύ αυτών που ήταν αντίθετοι, ο Τιντορέττο έπαιξε, κατά πάσαν πιθανότητα, έναν συνωμοτικά παρασκηνιακό ρόλο, αφού παρουσίασε μια εναλλακτική λύση στο έργο του Zuccari, αντιπροτείνοντας τον καμβά που ανήκει σήμερα στη συλλογή του Μουσείου του Λούβρου. Η φωτιά του 1577 μετέτρεψε την επιθυμία σε ανάγκη και προκηρύχθηκε διαγωνισμός. Ο θάνατος του Veronese Στο διαγωνισμό του 1582, προτιμήθηκαν από τους κριτές τα σχέδια των Veronese και Bassano και τους ανατέθηκε να δουλέψουν μαζί για το έργο αλλά το κεντρικό θέμα να το αναλάβει ο Veronese. O Τιντορέττο συμμετείχε στο διαγωνισμό με το ίδιο έργο, που είχε αντιπροτείνει παλιότερα στο έργο του Zuccari, αφού το αναμόρφωσε για τον καινούργιο χώρο. Οι μετατροπές, που έκανε ο καλλιτέχνης πάνω στο αρχικό σχέδιο, αποκαλύφθηκαν στις ραδιογραφίες, που
τραβήχτηκαν το 1994 κατά την συντήρηση αυτού, του προσχεδίου του Λούβρου. Ο Τιντορέττο δεν κέρδισε τη δουλειά. Το 1588 όμως πέθανε ο Veronese, ο ένας από τους νικητές του διαγωνισμού, και δεδομένου ότι το μεγάλο έργο που θα εκτελούσε, σε συνεργασία με τον Bassano, είχε καθυστερήσει και ήταν ακόμα σε εμβρυακή κατάσταση λόγω της διαφοράς του καλλιτεχνικού ύφους μεταξύ των δύο καλλιτεχνών, ο Τιντορέττο επωφελήθηκε για να παρουσιάσει μια καινούργια πρόταση, το έργο της συλλογής Thyssen, που χρονολογείται στο 1588. Σε αυτή τη 2 η εκδοχή ο Τιντορέττο αφαίρεσε τα σφαιρικά παιχνίδια, για να παρουσιάσει μια σύνθεση ανάλογη με το γούστο της εποχής. Εξωθώντας, λοιπόν, τις περιστάσεις, όπως ήδη είχε κάνει και σε άλλες στιγμές της καριέρας του (στον διαγωνισμό για τη διακόσμηση της Scuola di San Rocco, βλ.ridolfi)*, πήρε τελικά την ανάθεση του πολύ σημαντικού και τεράστιου σε διαστάσεις έργου, το οποίο ολοκλήρωσε, με αλλαγές, ο γιος του Domenico. Αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες παραστάσεις σε καμβά της χριστιανικής τέχνης, με διαστάσεις περίπου 7 Χ 22 μ. Για έναν άνδρα πάνω από 70 χρονών αποτελεί αξιοσημείωτο έργο, ακόμα και με τη βοήθεια του γιου του. Στην έκθεση του 2006 στο μουσείο Thyssen-Bornemisza ήταν συγκεντρωμένες οι πολυπρόσωπες, χαοτικές συνθέσεις, παρεμφερούς σχήματος (μεγάλου μήκους, μικρού ύψους ) των καλλιτεχνών που έλαβαν μέρος στο διαγωνισμό. ηλαδή οι ελαιογραφίες σε καμβά των : 1) Jacopo Palma, του Νεώτερου (1582, Mιλάνο, Pinacothecα Ambrosiana), 2)Tintoretto, Jacopo Robusti, (1564, επιζωγραφισμένο το 1582, Παρίσι, Λούβρο, 1,43 Χ 3,62 μ. ), 3) Tintoretto, ( 1588, Μαδρίτη, Μουσείο Thyssen-Bornemisza), 4)Francesco Bassano, (1582, San Petersburg, Ermitage) και 5) Veronese, Paolo Caliari, (1578-1582, Lille, Palais des Beaux-Arts). Αυτό που είχε ενδιαφέρον να προσέξει κανείς ήταν ποιες υποψηφιότητες προτίμησαν οι κριτές, να προσπαθήσει να διακρίνει τα κριτήρια της επιλογής ή τα γούστα της εποχής, αλλά και να συγκρίνει τα προσχέδια με το τελικό έργο, που βρίσκεται in situ στη Βενετία. Κατερίνα Καζολέα *Ο Ridolfi αναφέρει, πως κατά τον διαγωνισμό για την διακόσμηση στην Scuola di San Rocco, ο Τιντορέττο, αντί να δείξει προσχέδιο, παρουσίασε ολοκληρωμένη στη θέση της, στην οροφή της αίθουσας, την παράστασή του με την όξα του Αγίου Ρόκκο, προκαταλαμβάνοντας με αυτόν τον τρόπο τους κριτές, αλλά και τους συνδιαγωνιζόμενους αντιπάλους του, (Veronese, Zuccari, Salviati και Schiavone), οι οποίοι από θαυμασμό για την τελειότητα του έργου, αποσύρθηκαν από τον διαγωνισμό και τον άφησαν να ολοκληρώσει την διακόσμηση ( Ridolfi, Le Maraviglie dell Arte...,έκδοση Hadeln ΙΙ, σελ 27).
Τιντορέττο, 1588, έργο συλλογής Thyssen-Bornemisza (169,5 X 294 cm) Τιντορέττο, 1579-82, έργο συλλογής Μουσείου Λούβρου (143 X 362 cm) Veronese, 1582 Lille, Palais des Beaux-Arts Veronese, 1582 Lille, Palais des Beaux-Arts
τελικό έργο στο παλάτι των Δόγηδων, Βενετία (7 Χ 22 μέτρα) λεπτομέρεια από το τελικό έργο