ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗ ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΓΣΕΒΕΕ ΑΝΑΦΟΡΙΚΑ ΜΕ ΤΟ ΕΘΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΩΝ ΠΡΟΣΟΝΤΩΝ

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΜΙΚΡΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΤΗΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΣΥΝΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΩΝ ΒΙΟΤΕΧΝΩΝ ΕΜΠΟΡΩΝ ΕΛΛΑΔΟΣ (ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ) Αριστοτέλους 46, 10433, Αθήνα Τηλ. 210 8846852, Fax: 210 8846853 www.imegsevee.gr, info@imegsevee.gr ΑΚΡΩΝΥΜΟ ΜΕΛΕΤΗΤΙΚΗ ΕΠΕ Λεωφόρος Αλεξάνδρας 91, 114 74 Αθήνα - τηλ: 210 6423188 - fax: 210 6411128 email: info@acronym.gr ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗ ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΓΣΕΒΕΕ ΑΝΑΦΟΡΙΚΑ ΜΕ ΤΟ ΕΘΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΩΝ ΠΡΟΣΟΝΤΩΝ Το παρόν παραδοτέο υλοποιήθηκε στο πλαίσιο του υποέργου «Αποτύπωση της κατάστασης και διαμόρφωση ολοκληρωμένων προτάσεων αναφορικά με τα επαγγελματικά προσόντα, τις διαδικασίες πιστοποίησης επαγγελματικής επάρκειας και της διαμόρφωσης των κλαδικών επαγγελματικών προσόντων για τα επαγγέλματα και τις ειδικότητες που εκπροσωπούνται από τη ΓΣΕΒΕΕ» της πράξης «Ενίσχυσης της θεσμικής και επιχειρησιακής ικανότητας της ΓΣΕΒΕΕ»

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. Πρακτικές των χωρών μελών της Ε.Ε. στην ανάπτυξη και εφαρμογή εθνικών πλαισίων επαγγελματικών προσόντων, συμβατών με το ευρωπαϊκό πλαίσιο επαγγελματικών 3 προσόντων. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. Διαδικασίες σχεδιασμού, εφαρμογής και αναθεώρησης των εθνικών πλαισίων προσόντων στην Ευρώπη. 11 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. Τα δομικά σημεία του σχεδιασμού των εθνικών πλαισίων προσόντων 15 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. Το εθνικό πλαίσιο προσόντων στο νόμο για τη δια βίου μάθηση 27 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ - ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ 32 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 39 2

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. Πρακτικές των χωρών μελών της Ε.Ε. στην ανάπτυξη και εφαρμογή εθνικών πλαισίων επαγγελματικών προσόντων, συμβατών με το ευρωπαϊκό πλαίσιο επαγγελματικών προσόντων. Οι ραγδαίες αλλαγές στο τομέα των νέων τεχνολογιών, σε συνδυασμό με την αύξηση του μέσου όρου ηλικίας του ανθρώπινου δυναμικού, έδωσε ουσιαστικά μια νέα διάσταση στο ρόλο της δια βίου εκπαίδευσης. Οι δεξιότητες αποκτούν πλέον ημερομηνία λήξης της χρηστικής εφαρμογής τους και απαιτείται η συνεχής επικαιροποίησή τους, τόσο για την ανταγωνιστικότητα των εταιριών όσο και για την απασχολησιμότητα των εργαζομένων. Ως συνέπεια όλο και περισσότεροι άνθρωποι στις μέρες μας οδηγούνται σε διαφορετικά στάδια της ενήλικης ζωής τους σε προγράμματα επαγγελματικής κατάρτισης δεδομένης της ανασφάλειας στο χώρο εργασίας και της ανάγκης για βελτίωση των δεξιοτήτων τους τόσο στο αντικείμενο της εργασίας τους, όσο και σε δεξιότητες που αφορούν ζητήματα διαχείρισης, εργασιακών σχέσεων. Παράλληλα, η κινητικότητα στο χώρο εργασίας έχει αυξηθεί σημαντικά. Συνεπώς, ο έντονος διεθνής ανταγωνισμός και οι συνεχείς τεχνολογικές αλλαγές που συνεχώς μεταβάλλουν τους όρους εργασίας, καθιστούν αναγκαία την ανάπτυξη ενός ενιαίου ευρωπαϊκού χώρου μάθησης και εργασίας, για τη δημιουργία του οποίου σημαντικό ρόλο θα μπορούσαν να επιτελέσουν, τόσο το ενιαίο ευρωπαϊκό πλαίσιο προσόντων, όσο και τα συνδεόμενα με αυτό εθνικά πλαίσια προσόντων. Υπάρχουσα κατάσταση σχετικά με την ανάπτυξη εθνικών πλαισίων προσόντων (ΕΠΠ) στην Ευρώπη Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη του CEDEFOP 1, η πλειονότητα των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των υπό ένταξη σε αυτή χωρών, σε ό,τι αφορά τη διαδικασία συγκρότησης Εθνικών Πλαισίων Προσόντων (Ε.Π.Π.) στα πρότυπα του Ευρωπαϊκού βρίσκεται σε σχετικά αρχικό στάδιο. Συνεπώς, οι εξελίξεις των επόμενων ετών θα μπορέσουν να αποδείξουν το κατά πόσο η διαμόρφωση των Ε.Π.Π. θα συμβάλει στην πρόοδο των σημερινών δεδομένων για την εκπαίδευση και την κατάρτιση. Ο σχεδιασμός και η εφαρμογή των ΕΠΠ δεν αποτελεί μια απλή συμφωνία επί ενός συνόλου τεχνικών χαρακτηριστικών, όπως για παράδειγμα ο αριθμός των επιπέδων ή η ανάπτυξη ενός μητρώου πιστοποιητικών και διπλωμάτων. Αποτελεί 1 CEDEFOP. The development of national qualifications frameworks in Europe. August 2010 3

πρωτίστως μια κοινωνικοπολιτική διεργασία στο πλαίσιο της οποίας εμπλέκεται ένα μεγάλο πλήθος ενδιαφερόμενων πλευρών, με διαφορετικά και πιθανόν αντιτιθέμενα συμφέροντα και προσδοκίες στο βαθμό που από το περιεχόμενο και την έκβαση της διεργασίας αυτής διακυβεύεται η θέση τους, τόσο στο υπάρχον σύστημα εκπαίδευσης και κατάρτισης, όσο και στην αγορά εργασίας. Η έκταση και το βάθος του διαλόγου που αναπτύσσεται με αφορμή το σχεδιασμό των ΕΠΠ, αποτελεί έναν πρώτο σημαντικό δείκτη της σπουδαιότητας που αποδίδεται για κάθε χώρα, τόσο όσον αφορά στο ΕΠΠ αυτό καθαυτό, όσο και ευρύτερα στη μεταρρύθμιση του συστήματος εκπαίδευσης και κατάρτισης. Ένα υψηλό επίπεδο συμμετοχής, ακόμα και εν μέσω διαφωνιών και αντιθέσεων, υποδηλώνει ότι το ΕΠΠ λαμβάνεται υπόψιν σοβαρά και ότι πιθανότατα θα επηρεάσει τις υφιστάμενες δομές και πρακτικές. Αντίθετα, η έλλειψη διαλόγου και συμμετοχής μπορεί να υποδηλώνει περιορισμένες επιπτώσεις του ΕΠΠ στο όλο σύστημα εκπαίδευσης και κατάρτισης. Σε γενικές γραμμές πάντως, φαίνεται ότι η έκταση και ο βαθμός της συμμετοχής σχετικά με την ανάπτυξη των ΕΠΠ διαφέρει μεταξύ των χωρών. Αποτελεί ωστόσο κοινό τόπο η διαπίστωση ότι αν ένας σημαντικός αριθμός χωρών αναπτύξει ΕΠΠ για τους τύπους και χωρίς σύνδεση με τα υφιστάμενα συστήματα προσόντων και τις πρακτικές, τότε θα υπονομευτούν τα όποια θετικά βήματα έχουν γίνει σχετικά. Οι στόχοι των Εθνικών Πλαισίων Προσόντων (ΕΠΠ) Τα ΕΠΠ επιτελούν ρόλο διασύνδεσης με τα επίπεδα αναφοράς και τους περιγραφητές του Ευρωπαϊκού πλαισίου επαγγελματικών προσόντων. Για τις περισσότερες χώρες η ανάπτυξη των ΕΠΠ συνδέεται κυρίως με την προοπτική της διεθνούς συγκρισιμότητας και της ανάγκης υιοθέτησης μιας κοινής γλώσσας. Βαθμιαία ωστόσο, αναγνωρίζεται ο ρόλος των ΕΠΠ στη βελτίωση των υπαρχόντων εθνικών συστημάτων εκπαίδευσης, κατάρτισης και προσόντων. Ανεξαρτήτως της φάσης όπου βρίσκονται σε σχέση με την ανάπτυξη των ΕΠΠ, οι παρακάτω στόχοι αναγνωρίζονται από το σύνολο σχεδόν των χωρών: να καταστήσουν τα εθνικά συστήματα προσόντων περισσότερο κατανοητά σε εθνικό αλλά και διεθνές επίπεδο να ενισχύσουν τη συνοχή των συστημάτων προσόντων, συνδέοντας τα διάφορα μέρη της εκπαίδευσης και της κατάρτισης 4

να ενισχύσουν τη διαπερατότητα των συστημάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης, αποσαφηνίζοντας και ενισχύοντας τους οριζόντιους και κάθετους δεσμούς μεταξύ τους να υποστηρίξουν τη δια βίου μάθηση, καθιστώντας ορατές τις μαθησιακές διαδρομές και υποβοηθώντας την πρόσβαση, τη συμμετοχή και την πρόοδο να αναγνωρίζουν ένα μεγαλύτερο εύρος μαθησιακών αποτελεσμάτων, περιλαμβανομένων αυτών που αποκτώνται από μη τυπικές ή και άτυπες μαθησιακές διαδρομές να ενισχύσουν τη σχέση μεταξύ εκπαίδευσης, κατάρτισης και αγοράς εργασίας να ανοίξουν τα εθνικά συστήματα προσόντων σε προσόντα που έχουν απονεμηθεί εκτός τυπικού συστήματος εκπαίδευσης και κατάρτισης να δημιουργήσουν μια πλατφόρμα συνεργασίας και διαλόγου με ένα ευρύ φάσμα ενδιαφερόμενων πλευρών να παρέχουν ένα σημείο αναφοράς για τη διασφάλιση της ποιότητας. Δεδομένου ότι οι περισσότεροι εκ των ανωτέρω στόχων εντάσσονται στο πλαίσιο της προσέγγισης των μαθησιακών αποτελεσμάτων, είναι σαφές πως η ανάπτυξη και προώθηση των ΕΠΠ συνδέεται άμεσα με μια μεταστροφή προς τα μαθησιακά αποτελέσματα, η οποία αναμένεται να επιτελέσει έναν κεντρικό ρόλο για το μετασχηματισμό των συστημάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης. Γεγονός ωστόσο είναι ότι κάθε κράτος μέλος, μολονότι συνδέει την προσπάθεια ανάπτυξης εθνικού πλαισίου προσόντων με το ευρωπαϊκό πλαίσιο προσόντων, θέτει διαφορετικούς στόχους, προτεραιότητες και διαδικασίες εφαρμογής, λαμβάνοντας τουλάχιστον σε κάποιο βαθμό- υπόψιν τα δικά του οικονομικά, κοινωνικά και πολιτικά χαρακτηριστικά. Για παράδειγμα, στη Γερμανία αρκετοί φορείς προσδοκούν και αντιμετωπίζουν το εθνικό πλαίσιο ως ένα εργαλείο που έχει τη δυνατότητα να μειώσει τα παραδοσιακά φράγματα μεταξύ της εκπαίδευσης και της κατάρτισης και να αντιμετωπίσει την έλλειψη ισοδυναμίας μεταξύ των επαγγελματικών και ακαδημαϊκών προσόντων. Σε άλλα κράτη μέλη το εθνικό πλαίσιο προσόντων σκοπεύει να ενισχύσει τους δεσμούς της εκπαίδευσης και κατάρτισης με την αγορά εργασίας, δημιουργώντας μια κοινή γλώσσα και προωθώντας το διάλογο. Στη Δανία, την Αυστρία, την Φιλανδία και τη Σουηδία τα πλαίσια σχεδιάστηκαν με σκοπό να συμπεριλάβουν και τα προσόντα που αποκτήθηκαν με μεθόδους πέραν της παραδοσιακής εκπαίδευσης. Στη Δημοκρατία της Τσεχίας, τη Μάλτα, την Πορτογαλία και τη Σλοβενία το εθνικό πλαίσιο 5

προσόντων στοχεύει κυρίως στην ενίσχυση και την πιστοποίηση της μη τυπικής και της άτυπης μάθησης. Σημαντικό ερώτημα συνεπώς αποτελεί ο προσδιορισμός των παραγόντων από τους οποίους εξαρτάται ο καθορισμός των στόχων και των προτεραιοτήτων των εθνικών πλαισίων προσόντων, και κυρίως, ο βαθμός και τα αντικείμενα της διαφοροποίησης τους από τον «σκληρό πυρήνα» και το πρότυπο του ευρωπαϊκού πλαισίου προσόντων. Ενδεικτικοί παράγοντες διαφοροποίησης των επιλογών αυτών θα μπορούσαν να είναι: ο βαθμός ωριμότητας και αποτελεσματικότητας των υπαρχόντων συστημάτων επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης ο υφιστάμενος βαθμός και τρόπος σύνδεσης των διαφόρων μορφών και συστημάτων δια βίου μάθησης (γενική εκπαίδευση, αρχική και συνεχιζόμενη επαγγελματική κατάρτιση) ο τρόπος λειτουργίας των αγορών εργασίας η δομή και οι ανάγκες της οικονομίας η δομή των συμφερόντων που επηρεάζουν και επηρεάζονται από την υπάρχουσα λειτουργία των συστημάτων επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης η πολιτική δομή και οι σχέσεις του κράτους με τις περιφερειακές και τοπικές αρχές, αλλά και τους κοινωνικούς εταίρους. Αναλόγως, ενδεικτικά πεδία διαφοροποίησης των στοχεύσεων που ενέχει η ανάπτυξη των ΕΠΠ θα μπορούσαν να αποτελούν: η σχέση μεταξύ της εκπαίδευσης και της κατάρτισης η σχέση των συστημάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης με την αγορά εργασίας οι διαδικασίες πιστοποίησης για προσόντα που αποκτήθηκαν πέραν της παραδοσιακής εκπαίδευσης ο επιθυμητός βαθμός ολοκλήρωσης και οι λειτουργίες του πλαισίου προσόντων ο βαθμός διαφοροποίησης των στόχων για τα διάφορα επίπεδα ή επιμέρους τμήματα του πλαισίου προσόντων. Ρόλος και λειτουργίες των Εθνικών Πλαισίων Προσόντων (ΕΠΠ) Η μέχρι τώρα ευρωπαϊκή εμπειρία δείχνει ότι οι περισσότερες χώρες προωθούν τα εθνικά τους πλαίσια προσόντων, κυρίως για να βελτιώσουν τη διαφάνεια του 6

συστήματος εκπαίδευσης και κατάρτισης, καθιστώντας το περισσότερο κατανοητό σε όλους τους εμπλεκόμενους (μαθητές, εργαζόμενους, παρόχους και εκπαιδευτές) και αποσαφηνίζοντας τις κάθετες και οριζόντιες διασυνδέσεις μεταξύ διαφορετικών ειδών προσόντων. Από την άλλη πλευρά κάποιες χώρες, όπως για παράδειγμα η Κροατία, η Ισλανδία και η Πολωνία, αντιμετωπίζουν το Εθνικό Πλαίσιο Προσόντων ως μία ευκαιρία για να αλλάξουν το υπάρχον σύστημα εκπαίδευσης και κατάρτισης, το οποίο χρησιμοποιούν ως σημείο αναφοράς της αναμόρφωσης. Το σύστημα προσόντων και εκπαιδευτικών μονάδων στην Αγγλία, την Ουαλία, και την Β. Ιρλανδία είναι παράδειγμα ενός τέτοιου ρυθμιστικού πλαισίου, το οποίο θέτει σαφή κριτήρια για τα προσόντα και κατά συνέπεια, επηρεάζει άμεσα το σχεδιασμό και την αναγνώριση των προσόντων. Το ίδιο ισχύει και για το γαλλικό πλαίσιο, όπου η Εθνική Επιτροπή Πιστοποίησης ρυθμίζει όχι μόνο ποια προσόντα θα διαμορφώσουν ένα κομμάτι του πλαισίου, αλλά και τον τρόπο και σύμφωνα με ποια κριτήρια αυτά περιγράφονται. Παραδοσιακά, οι κανόνες για το σχεδιασμό, την παροχή και την απονομή προσόντων αποτελούσαν αρμοδιότητα του κάθε υποσυστήματος εκπαίδευσης και κατάρτισης. Το ΕΠΠ μπορεί να αλλάξει το γεγονός αυτό, λειτουργώντας ως εξωτερικό, κοινό σημείο αναφοράς. Αν αυτό θα οδηγήσει στη βελτίωσης της διαφάνειας και της συνοχής του υπάρχοντος συστήματος ή στην αλλαγή του εξαρτάται από το κατά πόσο τακτικά ενημερώνει και επηρεάζει το περιεχόμενο και την περιγραφή των προσόντων και κατά πόσο αναλαμβάνει το ρόλο του εθνικού ρυθμιστικού παράγοντα και καθορίζει το πεδίο και το χαρακτήρα του συνολικού εθνικού συστήματος προσόντων. Το εθνικό πλαίσιο μπορεί να έχει διαφορετικές λειτουργίες και στόχους για διαφορετικά συστήματα εκπαίδευσης και κατάρτισης. Στην Ιρλανδία το εθνικό πλαίσιο παρουσιάζει πιο έντονο αναμορφωτικό και ρυθμιστικό ρόλο για κάποια υποσυστήματα (επαγγελματική και μεταδευτεροβάθμια εκπαίδευση και μη πανεπιστημιακή ανώτερη εκπαίδευση και λιγότερο σε άλλα (γενική εκπαίδευση και πανεπιστήμια). Στα επόμενα χρόνια θα καταστεί ακόμα περισσότερο σαφής ο ρόλος που θα διαδραματίσει το ΕΠΠ στα διάφορά υποσυστήματα εκπαίδευσης και κατάρτισης των ευρωπαϊκών κρατών. Προκειμένου για τον καθορισμό των προσδοκώμενων ρόλων και των λειτουργιών των ΕΠΠ, ιδιαίτερα αξιόλογη και χρήσιμη θεωρείται η τυπολογία των 7

πλαισίων προσόντων που προτείνει ο D.Raffe 2, στηριζόμενος στην τυπολογία που πρωτοπαρουσίασε η S.Allais 3. Σύμφωνα με αυτούς, τα πλαίσια προσόντων διακρίνονται σε πλαίσια επικοινωνίας, μεταρρύθμισης και μετασχηματισμού, αναλόγως της έκτασης και του βάθους των μετασχηματιστικών τους στόχων, και του βαθμού που στηρίζονται στα υπάρχοντα συστήματα εκπαίδευσης και κατάρτισης. Στο ένα άκρο τίθεται το πλαίσιο της επικοινωνίας, το οποίο στηρίζεται στα υπάρχοντα συστήματα επιδιώκοντας να τα καταστήσει περισσότερο διαφανή, ορθολογικά και συνεκτικά. Στον αντίποδα, το μετασχηματιστικό πλαίσιο προσόντων θέτει ως σημείο αναφοράς ένα μελλοντικό και κατά κάποιο τρόπο ιδεατό σύστημα εκπαίδευσης, κατάρτισης και προσόντων, στο οποίο ορίζονται προσόντα, χωρίς ρητή αναφορά και σύνδεση με το υπάρχον υπό μετασχηματισμό- σύστημα. Ενδιάμεσα, το μεταρρυθμιστικό πλαίσιο προσόντων στηρίζεται στα υπάρχοντα συστήματα εκπαίδευσης, κατάρτισης και προσόντων, αλλά θέτει και σαφείς στόχους αλλαγής, που είτε προωθούνται άμεσα από το ίδιο το πλαίσιο προσόντων, είτε προωθούνται από άλλους θεσμούς και μηχανισμούς με τη διευκόλυνση του πλαισίου. Κατά τον Raffe, το γεγονός ότι τα πλαίσια της επικοινωνίας και της μεταρρύθμισης εκκινούν από τα υπάρχοντα συστήματα αποτελεί συγκριτικό πλεονέκτημα σε σχέση με το μετασχηματιστικό πλαίσιο. Η θέση αυτή προκύπτει επαγωγικά, από τα «επιτυχή» παραδείγματα των πλαισίων προσόντων της Σκοτίας και της Ιρλανδίας, τα οποία εμπίπτουν στους τύπους πλαισίων της επικοινωνίας και της μεταρρύθμισης, καθώς και από τα «μη επιτυχή» πλαίσια της Αγγλίας, της Νέας Ζηλανδία και της Ν. Αφρικής, τα οποία εμπίπτουν στον τύπο του μετασχηματιστικού πλαισίου. Σε κάθε περίπτωση, κρίνεται σκόπιμο ώστε ο προσδοκώμενος ρόλος και οι αναμενόμενες λειτουργίες, στόχοι και επιπτώσεις του πλαισίου, να προσδιορίζονται ρητά κατά τη φάση του σχεδιασμού του στο πλαίσιο ενός ευρύτατου κοινωνικού διαλόγου. Όλες οι ενδιαφερόμενες πλευρές θα πρέπει να συμμετάσχουν σε μια διαδικασία ολοκληρωμένης αξιολόγησης του υπάρχοντος συστήματος, και στη βάση αυτή να καθορίζουν τους στόχους που θέλουν να πετύχουν, τις αλλαγές που επιθυμούν και κρίνουν αναγκαίες και τέλος, το ρόλο που θα μπορούσε στο πλαίσιο των αλλαγών αυτών να επιτελέσει το εθνικό πλαίσιο προσόντων. Στη συνέχεια παρουσιάζονται σχηματικά οι διαφορές μεταξύ των τριών τύπων πλαισίων. 2 Raffe D. (2009). National Qualifications Frameworks in Ireland and Scotland: A comparative analysis. www.ces.ed.ac.uk/pdf%20files/nqf_ecer_2009.pdf 3 Allais, S. (2007). The rise and fall of the NQF: A critical analysis of the South African National Qualifications Framework. PhD thesis. University of the Witwatersrand. 8

Τύπος ΕΠΠ: Επικοινωνιακό Μεταρρυθμιστικό Μετασχηματιστικό Σημείο εκκίνησης: Υπάρχοντα συστήματα Υπάρχοντα συστήματα εκπαίδευσης Μελλοντικά συστήματα εκπαίδευσης και κατάρτισης και κατάρτισης εκπαίδευσης και κατάρτισης Στόχος: Η αύξηση της διαφάνειας Να επιτύχει συγκεκριμένους Να μετασχηματίσει το σύστημα Να παράσχει εργαλεία στόχους αλλαγών, όπως π.χ. να εκπαίδευσης και κατάρτισης και εξορθολογισμού του καλύψει τα κενά, να αυξήσει να ηγηθεί της μετάβασης προς συστήματος, αυξάνοντας τη την ποιότητα και να επεκτείνει ένα νέο σύστημα συνοχή και διευκολύνοντας την πρόσβαση και την εξέλιξη την πρόσβαση και την εξέλιξη Να παράσχει εργαλεία εξορθολογισμού του συστήματος Σχεδιασμός: Ηγεσία έλεγχος: και Χαλαρός, αλλά με διαφοροποιήσεις στα διάφορα υποσυστήματα Εθελοντική (συμμετοχή) Αλλαγές υποκινούμενες από κάτω προς τα πάνω Τα ιδρύματα της εκπαίδευσης και κατάρτισης διαμοιράζονται την ηγεσία Ουσιαστικές αποφάσεις λαμβάνονται σε επίπεδο υποσυστήματος Αυστηρότερος, αλλά με διαφοροποιήσεις στα διάφορα υποσυστήματα Υποχρεωτική (συμμετοχή) Αλλαγές υποκινούμενες από πάνω προς τα κάτω και καθοδηγούμενες από την κεντρική ή τις περιφερειακές κυβερνήσεις Τα ιδρύματα της εκπαίδευσης και κατάρτισης αποτελούν βασικούς εταίρους Ο έλεγχος μπορεί να ποικίλει για τα διάφορα υποσυστήματα Αυστηρός, οι κεντρικές προδιαγραφές επιβάλλουν περισσότερη ομοιομορφία Υποχρεωτική (συμμετοχή) Αλλαγές υποκινούμενες από πάνω προς τα κάτω και καθοδηγούμενες από την κεντρική ή τις περιφερειακές κυβερνήσεις Τα ιδρύματα της εκπαίδευσης και κατάρτισης συγκαταλέγονται μεταξύ των εταίρων Κεντρικός έλεγχος Προσδοκώμενος ρόλος: Εργαλείο αλλαγής: απαιτεί συμπληρωματικούς οδηγούς για να καταστεί χρηστικό Καθοδηγεί συγκεκριμένες αλλαγές αλλά απαιτεί συμπληρωματικούς οδηγούς για άλλες συνέπειες Καθοδηγεί τον μετασχηματισμό του συστήματος 9

Προκλήσεις για τα υπό ανάπτυξη εθνικά πλαίσια προσόντων Σύμφωνα με την προαναφερθείσα μελέτη του CEDEFOP, οι κύριες προκλήσεις που αντιμετωπίζουν τα υπό ανάπτυξη πλαίσια προσόντων αφορούν συνοπτικά τα εξής: Αναπτύσσονται κυρίως παρακινούμενα από σχετικές ευρωπαϊκές πρωτοβουλίες. Αυτό δημιουργεί τον κίνδυνο να γίνουν για τους τύπους, χωρίς ουσιαστική αναφορά στα υπάρχοντα συστήματα, συνεπώς, με ελάχιστες πιθανότητες επιρροής τους. Απαιτούν μια αλλαγή προς τα μαθησιακά αποτελέσματα από την οποία εξαρτάται η επιτυχία τους. Η λειτουργικότητα τους, καθώς και η επίτευξη των στόχων τους εξαρτάται από το κατά πόσο θα υποστηρίξουν και θα προάγουν λειτουργίες όπως η δυνατότητα επικύρωσης της μη τυπικής και της άτυπης μάθησης, καθώς και η δυνατότητα ανάπτυξης συστήματος σώρευσης και μεταφοράς πιστωτικών μονάδων. Απαιτείται η επίτευξη ισορροπίας μεταξύ της τάσης για περιεκτικότητα και ολοκλήρωση και της ανάγκης για ανταπόκριση-προσαρμογή στις ιδιαίτερες απαιτήσεις και λογικές των διαφόρων υποσυστημάτων και τομέων. Απαιτείται η ολόπλευρη συμμετοχή των ενδιαφερόμενων πλευρών σε όλες τις φάσεις και τα στάδια σχεδιασμού, εφαρμογής και αξιολόγησης των πλαισίων. Απαιτείται η ανάπτυξη συγκεκριμένων στρατηγικών για την παρακολούθηση της προόδου, την έρευνα και τις πειραματικές εφαρμογές και την αξιολόγηση. Τέλος, θα πρέπει να απαντηθούν ορισμένα άλλα καίρια ζητήματα: o επάρκεια χρηματοδότησης o άμεση ανταπόκριση σε στρατηγικές ανάπτυξης δεξιοτήτων που συνδέονται με τεχνολογικές αλλαγές, ελλείψεις δεξιοτήτων κ.λ.π. o διασύνδεση των εισροών με τις εκροές στο πλαίσιο των εθνικών πλαισίων o επικοινωνιακό σχέδιο και προώθηση στους τελικούς χρήστες. 10

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. Διαδικασίες σχεδιασμού, εφαρμογής και αναθεώρησης των εθνικών πλαισίων προσόντων στην Ευρώπη. Τα στάδια ανάπτυξης των εθνικών πλαισίων προσόντων Σε γενικές γραμμές, η ανάπτυξη και εφαρμογή των εθνικών πλαισίων προσόντων, περιέχει τα εξής στάδια: Σύλληψη και σχεδιασμός: Στο στάδιο αυτό καθορίζονται η λογική και οι κύριοι πολιτικοί στόχοι του μελλοντικού πλαισίου προσόντων. Συμβουλευτική και πειραματικές εφαρμογές: Στο στάδιο αυτό, αφενός το σχέδιο του πλαισίου προσόντων εκτίθεται σε ανοιχτή δημόσια διαβούλευση, αφετέρου, δοκιμάζονται σε επιλεγμένες οικονομικές περιοχές οι προτεινόμενοι περιγραφητές των επιπέδων του πλαισίου. Τυπική υιοθέτηση: Κατά το στάδιο αυτό, το πλαίσιο προσόντων κυρώνεται νομικά ή αποτελεί μέρος μιας τυπικής συμφωνίας μεταξύ των κύριων εταίρων. Πρακτική εφαρμογή: Κατά το στάδιο αυτό λαμβάνει χώρα η πλήρης εφαρμογή του συστήματος. Τα ιδρύματα εκπαίδευσης και κατάρτισης συμμορφώνονται πλήρως με αυτό, ενώ οι τελικοί χρήστες είναι πλήρως ενημερωμένοι για το ρόλο, τα οφέλη και τις απαιτήσεις του πλαισίου. Τα ανωτέρω στάδια μπορεί εν μέρει να επικαλύπτονται. Το γερμανικό παράδειγμα τουλάχιστον δείχνει ότι μια εκτεταμένη περίοδος δοκιμαστικών εφαρμογών είναι σημαντική τόσο για την επίτευξη τεχνικής αρτιότητας, όσο και για την ενίσχυση της αξιοπιστίας του νέου πλαισίου στις ενδιαφερόμενες πλευρές. Σε γενικές πάντως γραμμές, ο βαθμός ωριμότητας για την ανάπτυξη και εφαρμογή των εθνικών πλαισίων προσόντων, καθώς και για τη μετάβαση στα ανωτέρω στάδια, εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, κύριοι εκ των οποίων είναι οι εξής: ο βαθμός στον οποίο τα μαθησιακά αποτελέσματα είναι αποδεκτά και χρησιμοποιούνται για τον καθορισμό και την περιγραφή των προσόντων ο βαθμός στον οποίο οι χώρες έχουν ήδη αναπτύξει εθνικά πρότυπα (επαγγελματικά, εκπαιδευτικά κ.λ.π.) ο βαθμός στον οποίο τα μητρώα επαγγελμάτων έχουν ήδη εγκαθιδρυθεί και αποσαφηνίζουν το πεδίο εφαρμογής των εθνικών συστημάτων προσόντων και τις σχέσεις μεταξύ των προσόντων ο βαθμός στον οποίο έχει αναπτυχθεί η συνεργασία με θεσμικούς εκπροσώπους της αγοράς 11

ο βαθμός στον οποίο η επικύρωση της μη τυπικής και άτυπης μάθησης έχει ενσωματωθεί στα εθνικά συστήματα προσόντων ο βαθμός στον οποίο έχουν εγκαθιδρυθεί διαδρομές μεταξύ ιδρυμάτων διαφόρων υποσυστημάτων του πλαισίου, οι οποίες επηρεάζουν την πρόσβαση, την εξέλιξη και την μεταφορά (π.χ. πιστωτικών μονάδων) Αναλυτικότερα, στη συνέχεια παρουσιάζεται η ευρωπαϊκή εμπειρία σε σχέση με την εφαρμογή των ανωτέρω σταδίων: Διαδικασίες σύλληψης και σχεδιασμού - Δομή και αρχές συγκρότησης των εθνικών πλαισίων προσόντων. Το Βέλγιο (γαλλόφωνη κοινότητα), η Ιταλία, η Ολλανδία, η Σλοβακία και η Σουηδία δεν έχουν ακόμη αποφασίσει σχετικά με το ακριβές πεδίο και τη δομή των πλαισίων τους. Σε κάποιες περιπτώσεις (Ολλανδία) το γεγονός αυτό οφείλεται στην πολύ πρόσφατη έναρξη των εργασιών προς αυτήν την κατεύθυνση και σε κάποιες άλλες περιπτώσεις η καθυστέρηση είναι αποτέλεσμα διαφωνιών. Τέτοιο παράδειγμα είναι και η περίπτωση της Ιταλίας όπου παραμένει αδιευκρίνιστο το επίπεδο εμπλοκής της κεντρικής κυβέρνησης και των περιφερειακών διοικήσεων. Στη διαδικασία συγκρότησης του Εθνικού πλαισίου Προσόντων των παραπάνω χωρών συμμετέχουν ομάδες εργασίας φορέων της εκπαίδευσης και κατάρτισης και εκπρόσωποι της αγοράς εργασίας και αναμένεται να ολοκληρώσουν ένα αρχικό σχέδιο μέσα στον Οκτώβριο-Δεκέμβριο 2010. Η Βουλγαρία, η Κύπρος, η Ουγγαρία, η Λετονία, η Ισλανδία, η Πολωνία, η Ρουμανία, η Σλοβενία, η Ισπανία και η Τουρκία έχουν αποφασίσει το γενικό πεδίο και τη δομή των πλαισίων τους και επικεντρώνονται πλέον στην ολοκλήρωση των κριτηρίων και των δεικτών, στην κατανομή των ρόλων στους διάφορους φορείς, στις θεσμικές αρμοδιότητες και στην σχέση μεταξύ των διαφορετικών υποσυστημάτων (Επαγγελματικής και Ανώτατης Εκπαίδευσης κυρίως) Υφίσταται μια σαφής διάκριση μεταξύ των χώρων σε ό,τι αφορά τη χρήση των προσεγγίσεων που βασίζονται στα μαθησιακά αποτελέσματα ή τις ικανότητες. Η Φιλανδία, η Ισλανδία, η Ολλανδία, η Νορβηγία, η Ισπανία και η Σουηδία έχουν ήδη προβεί σε αναμορφώσεις του εθνικού τους συστήματος εκπαίδευσης και κατάρτισης, καταρτίζοντας ένα εθνικό πλαίσιο αναφοράς στηριζόμενο στα μαθησιακά αποτελέσματα. Το Βέλγιο, η Ιταλία και η Ρουμανία πραγματοποίησαν κάποιες αναμορφώσεις, οι οποίες όμως είναι περιορισμένες σε κάποια υποσυστήματα με περιορισμένο πεδίο και επιρροή. 12

Άλλες χώρες, όπως η Κύπρος, η Λετονία η Σλοβακία, η Πολωνία και η Τουρκία έχουν πολύ πρόσφατα εισέλθει στη λογική αυτή που στηρίζεται στα μαθησιακά αποτελέσματα. Η Πολωνία για παράδειγμα είναι στο στάδιο της υλοποίησης ενός προγράμματος που προωθεί τη χρήση των μαθησιακών αποτελεσμάτων στην ανώτατη εκπαίδευση. Τέλος, η Ολλανδία και η Ρουμανία ακολουθούν μια πολιτική ενδυνάμωσης της συμμετοχής των εργοδοτών και των εργαζομένων στις διαδικασίες ανάπτυξης των προσόντων μέσω τομεακών συμβουλίων και επιτροπών. Διαδικασία διαβούλευσης, δοκιμαστικών εφαρμογών και υιοθέτησης εθνικών πλαισίων προσόντων Αρκετές ευρωπαϊκές χώρες όπως η Γερμανία, η Αυστρία και η Φιλανδία διεξήγαγαν πιλοτικές εφαρμογές και διαβουλεύσεις για τη διαμόρφωση του εθνικού πλαισίου προσόντων, για μία αρκετά μεγάλη χρονική περίοδο Με την διεύρυνση των συμμετεχόντων και των εμπλεκομένων σε διάλογο στο πλαίσιο της διαβούλευσης το πλαίσιο αποκτά ενισχυμένο κύρος και «νομιμοποίηση». Στη Φιλανδία η διευρυμένη συμμετοχή στη διαβούλευση οδήγησε σε ευρεία αποδοχή του πλαισίου. Πρόκειται ωστόσο για μια διαδικασία η επιτυχία της οποίας συνδέεται και με τα χαρακτηριστικά και την πολιτική κουλτούρα της κάθε χώρας. Η διευρυμένη συμμετοχή στη διαβούλευση που διεξήγαγε η Γερμανία και η Αυστρία δεν παρατηρήθηκε στο σύνολο των χωρών που εξέθεσαν το εθνικό πλαίσιο προσόντων σε δημόσιο διάλογο. Το Βέλγιο (Φλαμανδική Κοινότητα), η Εσθονία, η Λιθουανία, η Μάλτα και η Πορτογαλία έχουν θεσμοθετημένα υιοθετήσει επίσημα πλαίσιο προσόντων. Η Κροατία και η Φιλανδία αναμένεται να το πράξουν μέχρι το τέλος του 2010. Ο τρόπος που κάθε χώρα κατοχυρώνει θεσμικά το εθνικό πλαίσιο προσόντων είναι και ζήτημα της θεσμικής παράδοσης που ακολουθεί. Κάποιες χώρες προβαίνουν σε ξεχωριστό διάταγμα η απόφαση (όπως η Τσεχία το 2006), ενώ κάποιες άλλες εντάσσουν τις σχετικές ρυθμίσεις σε ένα ευρύτερο πλαίσιο κάποιου νόμου. Για παράδειγμα η Δανία, η Ισλανδία και πρόσφατα η Ελλάδα, ενέταξαν το ζήτημα του Εθνικού πλαισίου Προσόντων στον καινούργιο τους νόμο για την αναδιάρθρωση του συστήματος εκπαίδευσης και κατάρτισης. Σε γενικές πάντως γραμμές, αποτελεί κοινή διαπίστωση ότι το εθνικό πλαίσιο προσόντων πιο σωστά εντάσσεται ως κομμάτι μιας ευρύτερης στρατηγικής για την 13

εκπαίδευση και την κατάρτιση και για το λόγο αυτό θα μπορούσε περισσότερο λειτουργικά να αποτελεί μέρος ενός ευρύτερου θεσμικού πλαισίου. Διαδικασίες εφαρμογής και αναθεώρησης εθνικών πλαισίων προσόντων Η Ιρλανδία, η Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο εργάζονται στον τομέα του Εθνικού τους Πλαισίου Προσόντων για περισσότερο από μία δεκαετία και έχουν προσεγγίσει ένα αναβαθμισμένο επίπεδο εφαρμογής. Όλα τα πλαίσια που καταρτίστηκαν σε αρχικό επίπεδο βρίσκονται σε στάδιο αναμόρφωσης ή έχουν ήδη αναμορφωθεί και αναθεωρηθεί. Το πλαίσιο της Γαλλίας με τη δομή των πέντε επιπέδων βρίσκεται σε διαδικασία αναθεώρησης πιθανότατα προς την κατεύθυνση των 8 επιπέδων κατά το πρότυπο του Ευρωπαϊκού Πλαισίου Προσόντων. Αντίστοιχα η υιοθέτηση των προσόντων και των εκπαιδευτικών μονάδων από την Αγγλία και την Β. Ιρλανδία αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα για τον τρόπο που τα εθνικά πλαίσια εξελίσσονται μέσα από τις πρακτικές τους εφαρμογές. Πρόσφατη μελέτη εξωτερικής αξιολόγησης του Ιρλανδικού πλαισίου (Framework Implementation and Impact Study, 2009. National Qualifications Authority of Ireland), δίνει έμφαση στην ανάγκη για χρόνο κατανόησης και προσαρμογής στο πλαίσιο, για επαναληπτικές διαδικασίες και για υποστήριξη από τους φορείς και τους εμπλεκόμενους. Παράλληλα γίνεται λόγος για ένα πλαίσιο ελαστικό προκείμενου να υπηρετήσει τις διαφορετικές μορφές μάθησης, καθώς και για την ανάγκη ισορροπίας μεταξύ εφαρμογής στα υποσυστήματα και μιας πιο ολιστικής προσέγγισης των συστημάτων κατάρτισης και εκπαίδευσης. Τέλος η εν λόγω μελέτη τονίζει τη σημασία της περαιτέρω ενδυνάμωσης της διαφάνειας του πλαισίου σε σχέση με την αγορά εργασίας, υποστηρίζοντας με αυτόν τον τρόπο τις επαγγελματικές διαδρομές, την πιστοποίηση της ενδοεπιχειρησιακής κατάρτισης και την συμβουλευτική. 14

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. Τα δομικά σημεία του σχεδιασμού των εθνικών πλαισίων προσόντων Ο βαθμός ολοκλήρωσης των εθνικών πλαισίων προσόντων Σύμφωνα με τους J. Bjornavold και M. Coles 4, δύο είναι τα κύρια δομικά στοιχεία που αφορούν το εύρος εφαρμογής των εθνικών πλαισίων προσόντων: το κατά πόσο καλύπτει το σύνολο των εθνικών προσόντων ή απλώς όσα ανακύπτουν από συγκεκριμένα τμήματα του συστήματος εκπαίδευσης και κατάρτισης ο βαθμός στον οποίο σχεδιάζεται για να συνδέει τα διάφορα μέρη των συστημάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης. Με βάση τα δύο αυτά δομικά στοιχεία, προτείνουν στη συνέχεια τη διάκριση μεταξύ τριών τύπων πλαισίων: Τομεακά: Περιλαμβάνουν έναν ορισμένο αριθμό προσόντων για έναν ή περισσότερους τομείς της εκπαίδευσης (γενική, ανώτατη, επαγγελματική, ενηλίκων). Ορισμένα τομεακά πλαίσια έχουν περιγραφητές επιπέδων. Δεν υπάρχουν ρητές σχέσεις μεταξύ των τομεακών πλαισίων για τους διάφορους τομείς της εκπαίδευσης και της κατάρτισης. Συνδετικά: Διαθέτουν ένα σύνολο κοινών επιπέδων προσόντων που καλύπτουν όλους τους εκπαιδευτικούς τομείς. Ορισμένα από τα επίπεδα αυτά έχουν περιγραφητές. Τα επιμέρους πλαίσια αποτελούν τη βάση αυτών των συνδετικών πλαισίων. Τα συνδετικά πλαίσια διαμορφώνουν τυπικές σχέσεις μεταξύ των διαφορετικών τομέων εκπαίδευσης και κατάρτισης. Ολοκληρωμένα: Ένα ενιαίο σύνολο επιπέδων και περιγραφητών καλύπτει όλους τους τομείς εκπαίδευσης και κατάρτισης. Ο κάθε τομέας χρησιμοποιεί αυτό το ενιαίο σύνολο ως δικό του πλαίσιο. Δεν υπάρχουν ξεχωριστά τομεακά πλαίσια. Το ολοκληρωμένο πλαίσιο διαμορφώνει τυπικές σχέσεις των διαφορετικών τομέων εκπαίδευσης και κατάρτισης. Τα συνδετικά και τα ολοκληρωμένα πλαίσια μπορούν να θεωρηθούν ως περιεκτικά πλαίσια, εφόσον περικλείουν όλους τους τομείς μάθησης. Ο προσδιορισμός του επιθυμητού βαθμού ολοκλήρωσης των πλαισίων προσόντων, συναρτάται με τα κάτωθι ερωτήματα: 4 Bjornavold J. and Coles M. Added value of national qualifications frameworks in implementing the EQF, Luxemburg, European Union, 2010. 15

ποια είναι τα κέρδη και ποιες οι ζημιές στοχεύοντας στην ολοκλήρωση των συστημάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης; πως μπορούν να ισορροπηθούν οι στόχοι της συνοχής και της εξειδίκευσης; ποια είναι τα κέρδη και ποιες οι ζημιές αναπτύσσοντας κοινά σύνολα επιπέδων και περιγραφητών που θα καλύπτουν όλα τα επίπεδα και τύπους προσόντων; κατά πόσο οι συγκεκριμένοι στόχοι εκάστου υποσυστήματος (ανώτατης εκπαίδευσης επαγγελματικής κατάρτισης) διακυβεύονται από το αίτημα της δια βίου και καθολικής μάθησης; ποια μαθησιακά αποτελέσματα είναι τα πλέον κρίσιμα; ποια ισορροπία πρέπει να διατηρηθεί μεταξύ γνώσεων, ικανοτήτων και δεξιοτήτων; Η εμπειρία των ευρωπαϊκών χωρών αναδεικνύει τρεις κύριες τάσεις σχετικά. Η πρώτη τάση αφορά τα πλαίσια προσόντων που χαρακτηρίζονται από ένα συνεκτικό σύνολο περιγραφητών επιπέδων, που καλύπτουν όλα τα επίπεδα εκπαίδευσης και κατάρτισης και στα οποία η αύξηση της συνοχής τίθεται ρητά ως επιδιωκόμενος στόχος. Ουσιαστικά, στο πλαίσιο της τάσης αυτής αναγνωρίζεται η δυνατότητα χορήγησης υψηλών επιπέδων προσόντων από φορείς που δεν εντάσσονται στην ανώτατη εκπαίδευση. Τα πλαίσια προσόντων της Ιρλανδίας, Γαλλίας, Μάλτας, Αγγλίας, Σκοτίας καθώς και τα σχέδια της Κροατίας, Γερμανίας, Ισλανδίας και Πολωνίας εντάσσονται στην τάση αυτή. Η δεύτερη τάση εισαγάγει μια θεμελιώδη διάκριση μεταξύ των επιπέδων 1-5 και 6-8. Ουσιαστικά, στο πλαίσιο της τάσης αυτής η δυνατότητα χορήγησης υψηλών επιπέδων προσόντων αφορά μόνο φορείς που εντάσσονται στην ανώτατη εκπαίδευση. Τα πλαίσια προσόντων της Δανίας, της Ρουμανίας και του Βελγίου (Βαλλόνοι) εντάσσονται στην τάση αυτή. Τέλος, η τρίτη τάση, που περιλαμβάνει τα πλαίσια προσόντων της Αυστρίας και του Βελγίου (Φλάνδρα), επιχειρεί έναν συμβιβασμό σύμφωνα με τον οποίο τα επίπεδα 6-8 χωρίζονται σε δύο παράλληλα σκέλη. Το ένα καλύπτει τα ακαδημαϊκά προσόντα που απονέμουν τα ανώτατα ιδρύματα και το άλλο, αποκλειστικά τα επαγγελματικά προσόντα που απονέμονται από φορείς που δεν ανήκουν στην ανώτατη εκπαίδευση. Σε γενικές γραμμές, ο βαθμός ολοκλήρωσης των πλαισίων προσόντων καθορίζεται από τους κάτωθι παράγοντες: ύπαρξη ενός ρητού και συνεκτικού συνόλου επιπέδων που καλύπτουν όλα τα προσόντα 16

κατά πόσο έχει αναπτυχθεί ένα συνεκτικό σύνολο περιγραφητών επιπέδων, το οποίο να καλύπτει όλα τα επίπεδα προσόντων κατά πόσο τα προσόντα ορίζονται με όρους μαθησιακών αποτελεσμάτων ο βαθμός χρήσης συστημάτων πιστωτικών μονάδων κατά πόσο χρησιμοποιούνται κοινά κριτήρια για το σχεδιασμό και την απονομή των προσόντων ο βαθμός στον οποίο τα προσόντα αναφέρονται στα εθνικά επίπεδα σύμφωνα με τα ίδια κριτήρια κατά πόσον εφαρμόζεται ένα συνεκτικό σύνολο διαδικασιών διασφάλισης ποιότητας για όλους τους τύπους και τα επίπεδα προσόντων κατά πόσο αναπτύσσεται ένα κοινό μητρώο προσόντων κατά πόσο επιτυγχάνεται ισορροπία μεταξύ του κεντρικού-εθνικού σχεδιασμού και της αυτονομίας των υποσυστημάτων του πλαισίου. Ο αριθμός των επιπέδων και τα χαρακτηριστικά των περιγραφητών των επιπέδων των εθνικών πλαισίων προσόντων Ως προς τον αριθμό των επιπέδων δεν φαίνεται να υπάρχει ιδιαίτερη αντιπαράθεση μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών. Οι περισσότερες υιοθετούν τα οκτώ επίπεδα, μάλλον επηρεασμένες από το ευρωπαϊκό «μεταπλαίσιο» προσόντων. Ωστόσο, ως προς την άρθρωση και το περιεχόμενο των περιγραφητών των επιπέδων προσόντων φαίνεται πως υπάρχει κάποια ενδιαφέρουσα αντιπαράθεση. Γενική θέση αποτελεί ότι οι περιγραφητές των εθνικών πλαισίων, από τη μια θα πρέπει να είναι αρκούντως γενικοί ώστε να συνδέονται με το ευρωπαϊκό πλαίσιο, αλλά από την άλλη θα πρέπει να είναι επαρκώς ειδικοί και ακριβείς προκειμένου να αποτυπώνουν την ποικιλία των υπαρκτών εθνικών προσόντων. Το κύριο ερώτημα σχετικά αφορά αφενός την επίτευξη ισορροπίας μεταξύ γνώσεων και δεξιοτήτων, αφετέρου τον τρόπο χρήσης και κυρίως εξειδίκευσης της έννοιας των ικανοτήτων. Σε γενικές γραμμές, οι περιγραφητές είναι σε σημαντικό βαθμό συνεπείς αναφορικά με την έννοια της γνώσης. Οι σχετικές διαφοροποιήσεις αφορούν τη διάκριση θεωρητικής-πρακτικής γνώσης και της συγκεκριμένης-αφηρημένης γνώσης. Οι περιγραφητές είναι επίσης σε σημαντικό βαθμό συνεπείς αναφορικά με την έννοια των δεξιοτήτων. Οι σχετικές διαφοροποιήσεις αφορούν τη διάκριση γνωστικών-κινητικών δεξιοτήτων, γνωστικών-πρακτικών δεξιοτήτων και θεωρητικών-πρακτικών δεξιοτήτων. Μπορούμε επίσης να δούμε τη χρήση εννοιών όπως π.χ. ειδικευμένες, εργαλειακές, λειτουργικές ή δεξιότητες ρουτίνας κ.λ.π. Σε ορισμένες περιπτώσεις, είτε άμεσα είτε έμμεσα, η εξειδίκευση του πλαισίου όπου 17

λαμβάνει χώρα η άσκηση του προσόντος, επίσης χρησιμοποιείται για να διακρίνει τα επίπεδα προσόντων. Οι σχετικές αναφορές είναι για προβλέψιμα, μεταβαλλόμενα, σύνθετα, προβλέψιμα ή απρόβλεπτα πλαίσια. Τέλος, όροι όπως αυτονομία και υπευθυνότητα χρησιμοποιούνται για να αποσαφηνίσουν την έννοια της ικανότητας. Στη συνέχεια παρουσιάζονται σε μορφή πίνακα οι λειτουργίες και τα κύρια δομικά χαρακτηριστικά των πλαισίων προσόντων που αναπτύσσονται στον ευρύτερο ευρωπαϊκό χώρο. 18

19

20

21

22

23

24

25

26

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. Το εθνικό πλαίσιο προσόντων στο νόμο για τη δια βίου μάθηση Σε συνέχεια της Ευρωπαϊκής Σύστασης σχετικά με τη θέσπιση του ευρωπαϊκού πλαισίου επαγγελματικών προσόντων για τη διά βίου μάθηση (2008/C 111/01), η ψήφιση του νόμου Ν.3879/2010 επιχειρεί να διαμορφώσει ένα νέο περιβάλλον δια βίου μάθησης, στα πρότυπα του ευρωπαϊκού. Ειδικότερα, με το άρθρο 1, παρ.1, του νόμου 3879/2010 ορίζεται ότι σκοπός του νόμου αποτελεί η ανάπτυξη της δια βίου μάθησης, μέσω της αναγνώρισης εναλλακτικών εκπαιδευτικών διαδρομών, της δικτύωσης των φορέων δια βίου μάθησης και της διασφάλισης της διαφάνειας και της ποιότητας, έτσι ώστε να επιτυγχάνεται η διασύνδεση της δια βίου μάθησης με την απασχόληση, η διαμόρφωση μιας ολοκληρωμένης προσωπικότητας των ατόμων και γενικότερα η κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη. Εν συνεχεία, με την παρ. 3 του ίδιου άρθρου, ορίζονται ως ειδικοί στόχοι του νόμου: α) η συστηματοποίηση και ο συντονισμός της διερεύνησης των εκπαιδευτικών και επιμορφωτικών αναγκών των ενηλίκων σε σχέση με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας και της κοινωνικής ανάπτυξης, β) ο προγραμματισμός και η αποκέντρωση των δράσεων δια βίου μάθησης, η συστηματική υποστήριξη των φορέων του Εθνικού Δικτύου Δια Βίου Μάθησης και η προγραμματική συνεργασία των φορέων διοίκησης του Δικτύου με τους φορείς παροχής υπηρεσιών δια βίου μάθησης, γ) η ανάδειξη της επαγγελματικής κατάρτισης και της γενικής εκπαίδευσης ενηλίκων ως δύο ισότιμων πυλώνων της δια βίου μάθησης, δ) η θεσμοθέτηση προτύπων και μέσων για την ανάπτυξη και την ποιοτική αναβάθμιση της δια βίου μάθησης, ε) η διασφάλιση της δυνατότητας πρόσβασης των ατόμων και ιδιαίτερα των μελών κοινωνικά ευπαθών και ευάλωτων ομάδων σε όλες τις δράσεις κατάρτισης και γενικής εκπαίδευσης ενηλίκων, στ) η συνεχιζόμενη εκπαίδευση και αξιολόγηση των εκπαιδευτών ενηλίκων, ζ) η δημιουργία συνεκτικού εθνικού πλαισίου αξιολόγησης και πιστοποίησης για όλες τις μορφές κατάρτισης και γενικής εκπαίδευσης ενηλίκων και η) η συγκρότηση ενιαίου εθνικού πλαισίου αναγνώρισης προσόντων και πιστοποίησης γνώσεων, δεξιοτήτων και ικανοτήτων. 27

Στο άρθρο 2 του νόμου, παρατίθενται οι εξής ορισμοί: «Εθνικό Πλαίσιο Προσόντων»: Το πλαίσιο κατάταξης προσόντων με τη μορφή μαθησιακών αποτελεσμάτων, σύμφωνα με ένα σύνολο κριτηρίων επίτευξης επιπέδων μάθησης. Στο Εθνικό Πλαίσιο Προσόντων τα μαθησιακά αποτελέσματα κατηγοριοποιούνται σε γνώσεις, δεξιότητες και ικανότητες, χωρίς να διασπάται ο ενιαίος χαρακτήρας της μάθησης. Στο πλαίσιο του Εθνικού Πλαισίου Προσόντων, ειδικότερα, νοούνται ως: α) «Προσόν»: Το αποτέλεσμα μιας διαδικασίας αξιολόγησης και επικύρωσης, ύστερα από διαπίστωση από τον αρμόδιο φορέα ότι ένα άτομο έχει επιτύχει μαθησιακά αποτελέσματα που ανταποκρίνονται σε συγκεκριμένες προδιαγραφές. β) «Περιγραφικοί δείκτες»: Οι δείκτες που προσδιορίζουν τα μαθησιακά αποτελέσματα (γνώσεις, δεξιότητες, ικανότητες) που αντιστοιχούν στα προσόντα ενός συγκεκριμένου επιπέδου. γ) «Κλαδικοί περιγραφικοί δείκτες»: Οι εξειδικευμένοι κατά κλάδο περιγραφικοί δείκτες των επιπέδων του Εθνικού Πλαισίου Προσόντων, οι οποίοι προσδιορίζουν τα κλαδικά μαθησιακά αποτελέσματα που αντιστοιχούν στα προσόντα του συγκεκριμένου κλάδου. δ) «Κλαδικό προσόν»: Το προσόν που απονέμεται ως αποτέλεσμα μιας διαδικασίας αξιολόγησης και επικύρωσης, ύστερα από διαπίστωση από τον αρμόδιο κλαδικό φορέα ότι ένα άτομο έχει επιτύχει μαθησιακά αποτελέσματα που ανταποκρίνονται σε συγκεκριμένες προδιαγραφές. Αν ο αρμόδιος κλαδικός φορέας έχει διεθνή υπόσταση, το προσόν ονομάζεται «διεθνές κλαδικό προσόν». Ειδικότερα, στο άρθρο 16 το Εθνικό Πλαίσιο Προσόντων ορίζεται ως πρότυπο μέσο του εθνικού δικτύου δια βίου μάθησης, μέσω του οποίου αναγνωρίζονται και συσχετίζονται τα μαθησιακά αποτελέσματα όλων των μορφών τυπικής εκπαίδευσης, μη τυπικής εκπαίδευσης και άτυπης μάθησης, ώστε αυτά να πιστοποιούνται και να κατατάσσονται σε επίπεδα κατ αντιστοίχιση με τα επίπεδα του Ευρωπαϊκού Πλαισίου Προσόντων. Το Εθνικό Πλαίσιο Προσόντων μπορεί να εξειδικεύεται σε κλαδικά πλαίσια προσόντων. Την εποπτεία της διαμόρφωσης και λειτουργίας του Εθνικού Πλαισίου Προσόντων, καθώς και το συντονισμό των εμπλεκομένων με το Πλαίσιο αυτό, όπως είναι οι εκπρόσωποι σε εθνικά και κοινοτικά συλλογικά όργανα, οι φορείς 28

εκπαίδευσης και κατάρτισης, οι κοινωνικοί εταίροι και τα επιμελητήρια, ασκεί η Διεύθυνση Ευρωπαϊκής Ένωσης της Κεντρικής Υπηρεσίας του Υπουργείου Παιδείας, Δια Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων. Με προεδρικό διάταγμα, που εκδίδεται με πρόταση του Υπουργού Παιδείας, Δια Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων, ύστερα από εισήγηση του Ε.Ο.Π.Π., καθορίζονται: α) οι όροι διαμόρφωσης και εφαρμογής του Εθνικού Πλαισίου Προσόντων και, ιδίως, τα θέματα που αφορούν την αντιστοίχιση με το Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Προσόντων και με διεθνή κλαδικά προσόντα και τη δημιουργία κλαδικών περιγραφικών δεικτών, β) οι προϋποθέσεις, οι όροι και η διαδικασία πιστοποίησης των προσόντων, περιλαμβανομένου συστήματος εξέτασης, αξιολόγησης και επικύρωσης των γνώσεων, δεξιοτήτων και ικανοτήτων όσων επιθυμούν την αναγνώριση και πιστοποίηση των προσόντων τους και γ) οι προϋποθέσεις, οι όροι και η διαδικασία αδειοδότησης φορέων πιστοποίησης των προσόντων, περιλαμβανομένων των προδιαγραφών, των οργάνων και της διαδικασίας του συστήματος εξέτασης, αξιολόγησης και επικύρωσης των λειτουργιών τους και των απαιτούμενων δικαιολογητικών, καθώς και οι όροι παροχής των υπηρεσιών τους, περιλαμβανομένου του συστήματος ελέγχου. Στο νέο νόμο 3879/2010 το ζήτημα της πιστοποίησης των προσόντων κατέχει ιδιαίτερη θέση και αποτυπώνεται κυρίως με τη θεσμοθέτηση ενός νέου οργανισμού με την επωνυμία «Εθνικός Οργανισμός Πιστοποίησης Προσόντων (Ε.Ο.Π.Π.)», ο οποίος αποτελεί τον εθνικό φορέα πιστοποίησης των εκροών της μη τυπικής εκπαίδευσης και της άτυπης μάθησης και λειτουργεί ως εθνική δομή των Ευρωπαϊκών Δικτύων που διαχειρίζονται θέματα προσόντων και ευρωπαϊκών εργαλείων διαφάνειας και κινητικότητας, όπως το Εθνικό Σημείο Συντονισμού του Ευρωπαϊκού Πλαισίου Προσόντων, το Εθνικό Κέντρο Ευρωδιαβατηρίου και το Εθνικό Σημείο Αναφοράς για τη Διασφάλιση της Ποιότητας. Οι βασικοί σκοποί του νέου οργανισμού είναι α) η δημιουργία και ανάπτυξη του Εθνικού Πλαισίου Προσόντων και η αντιστοίχισή του με το Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Προσόντων, β) η αντιστοίχιση των προσόντων που αποκτώνται μέσω της τυπικής εκπαίδευσης, της μη τυπικής εκπαίδευσης και της άτυπης μάθησης, στα επίπεδα του Εθνικού Πλαισίου Προσόντων, 29

γ) η δημιουργία των κλαδικών περιγραφικών δεικτών σε μορφή γνώσεων, δεξιοτήτων και ικανοτήτων, που αντιστοιχούν στα επίπεδα του Εθνικού Πλαισίου Προσόντων, δ) η πιστοποίηση των εκροών της μη τυπικής εκπαίδευσης και της άτυπης μάθησης και, ειδικότερα: αα) η ανάπτυξη συστήματος αναγνώρισης και πιστοποίησης των προσόντων που αποκτώνται μέσω της μη τυπικής εκπαίδευσης και της άτυπης μάθησης, η πιστοποίηση των προσόντων αυτών και η αντιστοίχισή τους στα επίπεδα του Εθνικού Πλαισίου Προσόντων και ββ) η αδειοδότηση και ο έλεγχος λειτουργίας φορέων πιστοποίησης των προσόντων που αποκτώνται μέσω της μη τυπικής εκπαίδευσης και της άτυπης μάθησης. Σημειωτέον ότι στο νόμο δεν υπάρχει καμιά ειδική αναφορά για τη σχέση της πιστοποίησης των εισροών με τις διαδικασίες και τα κριτήρια της πιστοποίησης των εισροών των μαθησιακών διαδικασιών. Για την εκπλήρωση των σκοπών του ο Ε.Ο.Π.Π. ιδίως: α) συνεργάζεται με διεθνείς ή ευρωπαϊκούς φορείς ή φορείς άλλων χωρών, οι οποίοι έχουν ανάλογο σκοπό, εκπροσωπεί το Υπουργείο Παιδείας, Δια Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων σε όργανα διεθνών ή ευρωπαϊκών οργανισμών σε ζητήματα αναγνώρισης και πιστοποίησης των προσόντων, παρακολουθεί τις διεθνείς και τις ευρωπαϊκές εξελίξεις στα ζητήματα αυτά, εκπονεί τις αναγκαίες έρευνες, μελέτες και εμπειρογνωμοσύνες, οργανώνει σχετικές εκδηλώσεις και εισηγείται στον Υπουργό Παιδείας, Δια Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων τη διαμόρφωση της δημόσιας πολιτικής, των κανόνων και των προγραμμάτων που αφορούν την αναγνώριση και πιστοποίηση των προσόντων και γενικότερα του συστήματος πιστοποίησης των εκροών της μη τυπικής εκπαίδευσης και της άτυπης μάθησης, β) εισηγείται στον Υπουργό Παιδείας, Δια Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων την έκδοση κανονιστικού πλαισίου για τις προϋποθέσεις, τους όρους και τη διαδικασία πιστοποίησης των προσόντων, περιλαμβανομένου συστήματος εξέτασης, αξιολόγησης και επικύρωσης των γνώσεων, δεξιοτήτων και ικανοτήτων όσων επιθυμούν την αναγνώριση και πιστοποίηση των προσόντων τους, εφαρμόζει το κανονιστικό πλαίσιο, τηρεί μητρώο των πιστοποιηθέντων και ενημερώνει το Ηλεκτρονικό Μητρώο Δια Βίου Μάθησης της Γενικής Γραμματείας Δια Βίου Μάθησης, γ) εισηγείται στον Υπουργό Παιδείας, Δια Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων την έκδοση κανονιστικού πλαισίου για τις προϋποθέσεις, τους όρους και τη διαδικασία 30

αδειοδότησης φορέων πιστοποίησης των προσόντων, αδειοδοτεί τους φορείς αυτούς, ελέγχει την εφαρμογή του κανονιστικού πλαισίου και τηρεί μητρώο των αδειοδοτηθέντων φορέων, δ) εκπονεί τα πρότυπα και τα μέσα που αφορούν την αναγνώριση και πιστοποίηση των προσόντων, αναπτύσσει τη σχετική τεχνογνωσία και συνεργάζεται με τους φορείς της δια βίου μάθησης, ώστε να επιτευχθεί ο σκοπός του και οι στόχοι των περιπτώσεων β, γ, δ, ε και η της παραγράφου 3 του άρθρου 1, ε) παρέχει πρόσβαση στις πληροφορίες και καθοδήγηση στους ενδιαφερόμενους φορείς σχετικά με τη συσχέτιση των εθνικών προσόντων, μέσω του Εθνικού Πλαισίου Προσόντων, με το Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Προσόντων, στ) εισηγείται στον Υπουργό Παιδείας, Δια Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων την έκδοση κανονιστικού πλαισίου για την απονομή τίτλων της μη τυπικής εκπαίδευσης, όπως τα διπλώματα αρχικής επαγγελματικής κατάρτισης, τα πιστοποιητικά, οι βεβαιώσεις επάρκειας και άλλοι τίτλοι που βεβαιώνουν επιτυχώς περατωθείσα επαγγελματική κατάρτιση, καθώς και επιτυχώς περατωθείσα επαγγελματική κατάρτιση που μπορεί να απαιτείται συμπληρωματικά προς τους κύκλους σπουδών του τυπικού εκπαιδευτικού συστήματος, και ζ) εισηγείται στον Υπουργό Παιδείας, Δια Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων την έκδοση κανονιστικού πλαισίου για τον καθορισμό των επαγγελματικών δικαιωμάτων των κατόχων προσόντων που αποκτώνται στο πλαίσιο της δια βίου μάθησης, πλην της ανώτατης εκπαίδευσης Ο Ε.Ο.Π.Π. αποτελεί φορέα διοίκησης του Εθνικού Δικτύου Δια βίου Μάθησης και υποστηρικτικές του λειτουργίες είναι και η αναγνώριση των προσόντων και η πιστοποίηση των γνώσεων, δεξιοτήτων και ικανοτήτων των ατόμων και ε) η αναγνώριση επαγγελματικών δικαιωμάτων που αντιστοιχούν σε επαγγελματικά προσόντα, τα οποία αποκτώνται στο πλαίσιο της δια βίου μάθησης, πλην της ανώτατης εκπαίδευσης. Παράλληλα στα πρότυπα και τα μέσα για τη λειτουργία και ανάπτυξη του Εθνικού Δικτύου Δια Βίου Μάθησης αναφέρεται μεταξύ άλλων το εθνικό πλαίσιο προσόντων. Επιπρόσθετα, στις αρμοδιότητες της Διαρκούς Διάσκεψης Γενικής Εκπαίδευσης Ενηλίκων περιλαμβάνεται και η βελτίωση της ποιότητας και της αποτελεσματικότητας των προγραμμάτων και των παρεχόμενων υπηρεσιών της γενικής εκπαίδευσης ενηλίκων, καθώς και η διαφάνεια των αποκτώμενων προσόντων. 31

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ - ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Είναι σαφές ότι τόσο σε έκταση, όσο και σε περιεχόμενο, το ζήτημα του Εθνικού πλαισίου προσόντων κατέχει σημαίνουσα θέση στον νέο νόμο για τη Δια βίου Μάθηση. Αυτό αποτελεί λογική εξέλιξη σχετικών ευρωπαϊκών συστάσεων και πρωτοβουλιών, που απέναντι στην όξυνση του διεθνούς ανταγωνισμού και των συνεχών εξελίξεων στην τεχνολογία, τις αγορές εργασίας και τα συστήματα εκπαίδευσης και κατάρτισης επιχειρούν να μορφοποιήσουν έναν ενιαίο ευρωπαϊκό χώρο, μέσω του ενιαίου ευρωπαϊκού πλαισίου προσόντων και των συνδεόμενων με αυτό εθνικών πλαισίων προσόντων. Στο πλαίσιο αυτό, γίνεται αντιληπτή η χρησιμότητα και η σκοπιμότητα της ανάπτυξης και εδραίωσης πλαισίων επαγγελματικών προσόντων, τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε εθνικό επίπεδο. Η χρησιμότητα και αναγκαιότητα της ανάπτυξης εθνικού πλαισίου προσόντων είχε άλλωστε εκφραστεί ως θέση της ΓΣΕΒΕΕ και στο πλαίσιο της συζήτησης για το Εθνικό Σύστημα Σύνδεσης της Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης με την Απασχόληση (Ν. 3191/2003), το οποίο στην ουσία, ουδέποτε ενεργοποιήθηκε. Ειδικότερα ωστόσο και σχετικά με επιμέρους στοιχεία της διαδικασίας, του περιεχομένου και των στόχων, της δομής και των λειτουργιών, η ΓΣΕΒΕΕ επισημαίνει τα εξής: 1. Διαδικασία συγκρότησης και υιοθέτησης του εθνικού πλαισίου προσόντων Θα πρέπει εξαρχής να τονιστεί ότι η ανάπτυξη του εθνικού πλαισίου προσόντων, όπως προτείνεται στο κείμενο της διαβούλευσης και αποτυπώνεται στο νόμο 3879/2010 δεν αποτελεί εθνική πρωτοβουλία, αλλά ανταπόκριση -και μάλλον καθυστερημένη- στη σύσταση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και Συμβουλίου της 23ης Απριλίου του 2008, η οποία προτρέπει τα κράτη μέλη να εκπονήσουν εθνικά πλαίσια προσόντων σύμφωνα με την ισχύουσα εθνική νομοθεσία και πράξη, τα οποία θα πρέπει να συσχετίσουν με το ευρωπαϊκό πλαίσιο προσόντων ως το 2010. Το γεγονός ότι η πρόθεση ανάπτυξης ΕΠΠ αποτελεί εξωτερική εισροή και όχι εθνική πρωτοβουλία δεν είναι κατ ανάγκη αρνητικό, υπό την προϋπόθεση ότι θα λαμβάνει χώρα σε συνέργεια με το υφιστάμενο σύστημα δια βίου μάθησης της χώρας κα θα προσδιορίζεται σαφώς ο ακριβής ρόλος που θα κληθεί το ΕΠΠ να επιτελέσει στο πλαίσιο βελτίωσης και συνολικής μεταρρύθμισης του υπάρχοντος συστήματος δια βίου μάθησης. Στο πλαίσιο αυτό κρίνεται αναγκαίο ώστε τώρα, που διερχόμαστε τη φάση του σχεδιασμού του ΕΠΠ, να προβούμε σε μία συνολική αποτίμηση του ρόλου και των λειτουργιών που επιτελεί 32

το υπάρχον σύστημα εκπαίδευσης, κατάρτισης και προσόντων, στον προσδιορισμό των αδυναμιών και των κενών του και επί τη βάσει της διαγνωστικής αυτής ανάλυσης να προβούμε σε συμφωνία επί των προτεινόμενων αλλαγών, στην αντιμετώπιση ενός μέρους των οποίων θα μπορούσε να συμβάλλει η ανάπτυξη και λειτουργία του ΕΠΠ. Μόνο στο πλαίσιο αυτό, θα μπορούσαν να αποσαφηνιστούν ζητήματα όπως οι ειδικοί στόχοι και οι λειτουργίες, ο βαθμός ολοκλήρωσης, η διάρθρωση και τα δομικά χαρακτηριστικά του ΕΠΠ. Επιπλέον των ανωτέρω και ακολουθώντας το γερμανικό παράδειγμα, όπου υπάρχει εκτεταμένη περίοδος για το σχεδιασμό και τις πιλοτικές εφαρμογές του πλαισίου, κρίνουμε σκόπιμο ώστε πριν την συγκρότηση και υιοθέτηση του ΕΠΠ να έχει προηγηθεί αντίστοιχα και στη χώρα μας μια φάση πιλοτικών εφαρμογών, η οποία θα συμβάλλει στην τεχνική αρτιότητα του πλαισίου, στην οργανική του διασύνδεση με το υπάρχον σύστημα προσόντων και με τις αναγκαίες αλλαγές αυτού, καθώς και στην κοινωνική του αποδοχή και νομιμοποίηση. Για τους παραπάνω λόγους και δεδομένου ότι υπάρχει ήδη μια σημαντική καθυστέρηση ανταπόκρισης των εθνικών αρχών να ανταποκριθεί στο περιεχόμενο της σχετικής ευρωπαϊκής σύστασης, προτείνουμε τη μετάθεση του χρονικού ορίζοντα συγκρότησης του ΕΠΠ. 2. Περιεχόμενο, στόχοι και λειτουργίες του εθνικού πλαισίου προσόντων Στο υπό διαβούλευση κείμενο, οι στόχοι που διατυπώνονται αναφέρονται γενικότερα στη διαμόρφωση ενός σύγχρονου, ισχυρού και αποτελεσματικού συστήματος δια βίου μάθησης (σελ. 12). Κάπως πιο συγκεκριμένα και πάντα σύμφωνα με το κείμενο της διαβούλευσης, η ανάπτυξη του ΕΠΠ έχει ως αναφορά τα επαγγελματικά προσόντα και δη τη διαφάνεια τους ώστε να διευκολύνεται η αναγνώριση και αξιοποίηση τους διεθνώς και με τον τρόπο αυτό να διευκολύνεται η επαγγελματική αλλά και η γεωγραφική κινητικότητα των εκπαιδευόμενων και απασχολούμενων. Παράλληλα, μέσω του προσδιορισμού των ωφελούμενων (σελ. 11) διατυπώνεται η θέση ότι θα ωφεληθούν οι πολίτες εργαζόμενοι και μη- αλλά και οι εργοδότες, επειδή μετά την ολοκλήρωση της αντιστοίχισης των προσόντων σε εθνικό ή/και κλαδικό επίπεδο θα υπάρξει ευχερέστερη σύγκριση και παρουσίαση του περιεχομένου των προσόντων των πολιτών. Αυτό βεβαίως υπό την προϋπόθεση ότι θα έχουν αναπτυχθεί τα εθνικά και κλαδικά πλαίσια προσόντων σε αντιστοίχιση με το ευρωπαϊκό πλαίσιο προσόντων. Προκύπτει συνεπώς, ότι ως κύριος στόχος τίθεται σε ευρωπαϊκό επίπεδο η συγκρισιμότητα και η 33

αναγνωρισιμότητα των προσόντων, γεγονός που έμμεσα, και υπό την προϋπόθεση άλλων, επίσης κοινών ευρωπαϊκών θεσμικών, ρυθμίσεων, θα μπορούσε να υποβοηθήσει την κινητικότητα του εργατικού δυναμικού, τόσο γεωγραφικά εντός και εκτός των εθνικών συνόρων- όσο και επαγγελματικά και εκπαιδευτικά. Στο ίδιο μήκος κύματος, η Υπουργός Παιδείας, Δια βίου μάθησης και θρησκευμάτων στην ομιλία της σε ημερίδα για τη συγκρότηση του εθνικού πλαισίου προσόντων (Αθήνα 25-2-2010), έθεσε ως κύριο στόχο της ανάπτυξης του εθνικού πλαισίου προσόντων τη συσχέτιση όλων των μορφών της δια βίου μάθησης, καθώς και την αναγνώριση και πιστοποίηση των αποτελεσμάτων τους. Έχει δε σημασία ότι ως βάση του ΕΠΠ τίθεται η συνολική θεώρηση της μάθησης με έμφαση στα αποτελέσματα των μαθησιακών δραστηριοτήτων (εκροές), ανεξαρτήτως του τρόπου που αποκτήθηκαν. Θέση της ΓΣΕΒΕΕ αποτελεί ότι η συγκρισιμότητα και η αναγνωρισιμότητα των προσόντων αποτελούν κοινωνικά αναγκαίους στόχους, που υπό όρους θα μπορούσαν να έχουν θετικές επιπτώσεις στους πολίτες, στην απασχόληση, την οικονομία, καθώς και στη λειτουργία των δομών επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης. Στο πλαίσιο αυτό, θεωρεί ότι κατ αρχήν μπορεί να συμβάλλει θετικά η ανάπτυξη του ΕΠΠ. Ωστόσο, θα πρέπει να διατυπωθούν οι εξής παρατηρήσεις και προτάσεις: 1. Στο πολύ σημαντικό κείμενο «Making a European Area of Lifelong Learning a Reality» διατυπώνονταν τέσσερις κύριοι πυλώνες για την ευρωπαϊκή πολιτική της δια βίου μάθησης: α) η απασχολησιμότητα και προσαρμοστικότητα, β) η δημιουργία ενεργών πολιτών, γ) η κοινωνική ένταξη και δ) η προσωπική ολοκλήρωση. Ο προσανατολισμός του ΕΠΠ στα προσόντα και δη στη διαφάνεια τους ώστε να εξασφαλίζεται η συγκρισιμότητα και να προάγεται η κινητικότητα, διασυνδέεται ουσιαστικά με τον πρώτο από τους προαναφερθέντες πυλώνες. Το γεγονός αυτό δεν θα μας έβρισκε αντίθετους αν στο μεταξύ ή παράλληλα, αναλαμβάνονταν θεσμικές πρωτοβουλίες προώθησης των άλλων τριών πυλώνων της δια βίου μάθησης. Το γεγονός δε ότι και ο νόμος 3879/2010 χαρακτηρίζεται επίσης από έναν προνομιακό προσανατολισμό προς τον ίδιο πυλώνα, υποδηλώνει είτε μια σκόπιμα ετεροβαρή πολιτική προτεραιότητα που δεν μπορεί να μας βρει σύμφωνους, είτε μια αδυναμία εθνικού σχεδιασμού για την προώθηση μέτρων που θα συμβάλλουν στην ισόρροπη ανάπτυξη όλων των πυλώνων της δια βίου μάθησης προς όφελος των Ελλήνων πολιτών, επιβεβαιώνοντας έτσι στην πράξη τον «κοινωνικά διαμορφωτικό ρόλο» της δια βίου μάθησης. Στο πλαίσιο μιας 34