Συνδικάτα και εργασιακές σχέσεις στις χώρες της Ε.Ε. ΣΤΗΝ ΕΠΙΘΕΣΗ. Για: Κοινωνική Ευρώπη. Αλληλεγγύη Βιωσιμότητα

Συνδικάτα και εργασιακές σχέσεις στις χώρες της Ε.Ε. 4 ΣΤΗΝ ΕΠΙΘΕΣΗ Για: Κοινωνική Ευρώπη Αλληλεγγύη Βιωσιμότητα

Η παρούσα έκδοση αποτελεί μία από τις ενότητες κατάρτισης που έχουν διαμορφωθεί στο πλαίσιο ενός φιλόδοξου ευρωπαϊκού προγράμματος με τίτλο Civil Society Dialogue: Bringing together workers from Turkey and the EU through a shared culture of work (Διάλογος της κοινωνίας των πολιτών: προσέγγιση εργαζομένων από την Τουρκία και την Ε.Ε. μέσω μιας κοινής εργασιακής κουλτούρας), το οποίο έχει ως στόχο να διασφαλίσει την καλύτερη γνώση και κατανόηση μεταξύ των δύο πλευρών και την ευαισθητοποίηση απέναντι στις προκλήσεις και τις ευκαιρίες της μελλοντικής διεύρυνσης της Ε.Ε. ΤΡΟΠΟΣ ΧΡΗΣΗΣ ΤΗΣ ΠΑΡΟΥΣΑΣ ΕΚΔΟΣΗΣ Στόχος των ενοτήτων κατάρτισης είναι να παρουσιάσουν μια σύντομη, σαφή εισαγωγή στο θέμα, απευθυνόμενες σε μέλη συνδικαλιστικών οργανώσεων, ενώ κάθε μία περιλαμβάνει και μια εκπαιδευτική δραστηριότητα η οποία μπορεί να πραγματοποιηθεί στην τάξη ή σε ομάδες μελών. Ένας κατάλογος όλων των εκδόσεων αυτής της σειράς είναι διαθέσιμος παρακάτω, ενώ είναι δυνατή η λήψη αντιγράφων από την ιστοσελίδα της Συνομοσπονδίας Ευρωπαϊκών Συνδικάτων (ΣΕΣ) στη διεύθυνση www.etuc.org/r/557 ΜΑΝΙΦΕΣΤΟ ΤΗΣ ΣΕΣ Στο 11ο Συνέδριό της που πραγματοποιήθηκε το Μάιο του 2007 στη Σεβίλλη της Ισπανίας, η Συνομοσπονδία Ευρωπαϊκών Συνδικάτων (ΣΕΣ) υιοθέτησε ένα Μανιφέστο Δράσης για τα προσεχή τέσσερα χρόνια. Το εν λόγω Μανιφέστο επισημαίνει πέντε κύρια πεδία στα οποία η ΣΕΣ δεσμεύεται να συνεχίσει «την επίθεση» εκ μέρους των ευρωπαίων εργαζομένων: ευρωπαϊκή αγορά εργασίας κοινωνικός διάλογος, συλλογικές διαπραγματεύσεις και συμμετοχή των εργαζομένων καλύτερη ευρωπαϊκή οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντική διακυβέρνηση ισχυρότερη Ευρωπαϊκή Ένωση ισχυρότερα Συνδικάτα και ισχυρότερη ΣΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΥΤΗΣ ΤΗΣ ΣΕΙΡΑΣ 1. Συνδικάτα σε ευρωπαϊκό επίπεδο 2. Εργασιακές σχέσεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο 3. Τουρκικές Συνδικαλιστικές Οργανώσεις και εργασιακές σχέσεις 4. Συνδικάτα και εργασιακές σχέσεις στις χώρες της Ε.Ε. 5. Συνδικάτα και γυναίκες 6. Συνδικάτα και κοινωνία των πολιτών 7. Συνδικάτα και μετανάστευση στην Ευρωπαϊκή Ένωση 8. Συνδικάτα και ελεύθερη διακίνηση των εργαζομένων στην Ευρωπαϊκή Ένωση 9. Συνεργασία

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η Συνομοσπονδία Ευρωπαϊκών Συνδικάτων στο Συνέδριό της το 2007 ψήφισε υπέρ της προσχώρησης της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, «υπό τον όρο ότι πληροί, στην πράξη και όχι στη θεωρία, τις προϋποθέσεις που απορρέουν από την ιδιότητα του μέλους και τις διατάξεις του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ε.Ε. Θα πρέπει να επιδιωχθεί και να ολοκληρωθεί ένας μετασχηματισμός της τουρκικής κοινωνίας με πλήρη δικαιώματα και ελευθερίες κατά την απαιτητική διαδικασία των διαπραγματεύσεων». Σε αυτήν τη βάση η ΣΕΣ και οι οργανώσεις-μέλη της στην Τουρκία και στην Ευρωπαϊκή Ένωση, συμφώνησαν να εντείνουν τη συνεργασία τους και να προωθήσουν αυτό το φιλόδοξο πρόγραμμα με τίτλο Civil Society Dialogue: Bringing together workers from Turkey and the EU through a shared culture of work (Διάλογος της κοινωνίας των πολιτών: προσέγγιση εργαζομένων από την Τουρκία και την Ε.Ε. μέσω μιας κοινής εργασιακής κουλτούρας), το οποίο έχει ως στόχο να διασφαλίσει την καλύτερη γνώση και κατανόηση μεταξύ των δύο πλευρών και την ευαισθητοποίηση απέναντι στις προκλήσεις και τις ευκαιρίες της μελλοντικής διεύρυνσης της Ε.Ε. Τα κεντρικά στοιχεία του προγράμματος είναι τα εξής: 12 σεμινάρια ανταλλαγής απόψεων και αμοιβαίας κατανόησης για συνδικαλιστές που προέρχονται αφενός από διάφορες περιοχές της Τουρκίας και αφετέρου από διάφορα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης 9 σεμινάρια κατάρτισης, σε συνεργασία με τις ευρωπαϊκές κλαδικές ομοσπονδίες Στο πλαίσιο του προγράμματος, δημιουργήθηκε επίσης αυτή η σειρά ενοτήτων κατάρτισης που θα αποτελέσει ένα σημαντικό εργαλείο για την οικοδόμηση ικανοτήτων μέσα στη ΣΕΣ, επιτρέποντας σε άλλους εργαζόμενους και συνδικαλιστές τόσο από την Ε.Ε. όσο και από την Τουρκία να κατανοήσουν τις μελλοντικές προκλήσεις και να αποδεχθούν πιο εύκολα τις πολιτισμικές, κοινωνικές και πολιτικές διαφορές. Θα πρέπει να ευχαριστήσουμε: τις οργανώσεις μέλη της ΣΕΣ τις Ευρωπαϊκές Κλαδικές Ομοσπονδίες και τις εθνικές συνδικαλιστικές συνομοσπονδίες της Ε.Ε. και της Τουρκίας που προώθησαν αυτό το πρόγραμμα τους εργαζόμενους και τους συνδικαλιστές από τα εθνικά συνδικάτα της Τουρκίας και της Ε.Ε. που συμμετείχαν στις διάφορες δραστηριότητες κατάρτισης τους εκπαιδευτές από τις εθνικές συνδικαλιστικές οργανώσεις στην Τουρκία κα την Ε.Ε. και τον Marcus Strohmeier (ÖGB) που συντόνισε τις δραστηριότητες κατάρτισης και συνέβαλε στη δημιουργία αυτών των εγχειριδίων τον Nigel Rees (Ευρωπαϊκό Συνδικαλιστικό Πρόγραμμα Ενημέρωσης) που ήταν υπεύθυνος για την επιμέλεια των αρχικών κειμένων αυτών των εκπαιδευτικών εγχειριδίων, καθώς και τον Kazim Ates που ήταν υπεύθυνος για την αναθεώρησή τους τη Laura Fallavollita, τον Yücel Top και τα άλλα μέλη της συντονιστικής επιτροπής του προγράμματος (Osman Yildiz, Uğraş Gök και Kıvanç Eli Açık), που, υπό την καθοδήγηση του Joël Decaillon και του Jeff Bridgford, οδήγησαν το πρόγραμμα στην επιτυχή έκβασή του Συνιστώ αυτές τις ενότητες κατάρτισης στους συνδικαλιστές των οργανώσεων μελών της ΣΕΣ. Σας ενθαρρύνω να τις χρησιμοποιήσετε ώστε να είμαστε όλοι σε καλύτερη θέση να υπερασπιστούμε τα συμφέροντα των εργαζομένων σε ολόκληρη την Τουρκία και την Ευρωπαϊκή Ένωση. John Monks Γενικός Γραμματέας Συνομοσπονδία Ευρωπαϊκών Συνδικάτων 1

ΠΛΑΙΣΙΟ Οι συνδικαλιστικές οργανώσεις αποτελούν κύρια δύναμη κοινωνικής αλλαγής και το έχουν αποδείξει καθ όλη τη διάρκεια της ιστορίας τους. Τα πρώτα σωματεία βιοτεχνών δημιουργήθηκαν στα μέσα της δεκαετίας του 1800 και συνενώθηκαν λίγο αργότερα σε ευρύτερες συνομοσπονδίες: η βρετανική Trades Union Congress ιδρύθηκε επισήμως τη δεκαετία του 1860 και η γαλλική Confédération Générale du Travail, η σουηδική Landsorganisationen i Sverige, η βελγική Fédération Générale du Travail de Belgique και ο πρόδρομος της γερμανικής Deutscher Gewerkschaftsbund ιδρύθηκαν τη δεκαετία του 1890. Σε ορισμένες χώρες, οι συνδικαλιστικές οργανώσεις είχαν περιθωριοποιηθεί ή κηρυχθεί παράνομες από φασιστικές ή στρατιωτικές δικτατορίες, αλλά επιβίωσαν και κατάφεραν να αποτελέσουν ουσιαστικά στοιχεία των σύγχρονων δημοκρατικών κοινωνιών. Λειτουργώντας από τα μέλη για τα μέλη, αποτελούν τις μεγαλύτερες εθελοντικές οργανώσεις στην Ευρώπη. Οι συνδικαλιστικές οργανώσεις παρέχουν παραδοσιακά μια σειρά οφελών στα μέλη τους. Κατά τις πρώιμες περιόδους, τα εν λόγω οφέλη είχαν τη μορφή ταμείων πρόνοιας που εγγυούνταν τα εισοδήματα των εργαζομένων που αντιμετώπιζαν προβλήματα υγείας, την ανεργία και τα γηρατειά. Σήμερα που το κράτος έχει αναλάβει γενικά αυτές τις λειτουργίες, παρέχουν άλλα οφέλη, όπως νομικές συμβουλές και επαγγελματική κατάρτιση. Οι συνδικαλιστικές οργανώσεις έχουν δραστηριοποιηθεί ιδιαίτερα στην προάσπιση των άμεσων συμφερόντων των εργαζομένων στο χώρο εργασίας, κυρίως μέσω της συλλογικής διαπραγμάτευσης, όπου διαπραγματεύονται με τους εργοδότες για τους μισθούς και τις συνθήκες εργασίας. Για να υποστηρίξουν τις θέσεις τους όταν οι εν λόγω διαπραγματεύσεις αποτυγχάνουν ή δεν παρέχουν ικανοποιητικά αποτελέσματα, μπορεί να οργανώσουν απεργίες. Επιπλέον, οι συνδικαλιστικές οργανώσεις επιδιώκουν να ασκούν επιρροή στον πολιτικό διάλογο προκειμένου να διασφαλίσουν ότι η νομοθεσία και οι πολιτικές αποφάσεις είναι ευνοϊκές προς τα συμφέροντα των μελών τους ή των εργαζομένων στο σύνολό τους. Για το σκοπό αυτό μπορούν να πραγματοποιούν εκστρατείες, να διαμορφώνουν ομάδες πίεσης ή να υποστηρίζουν μεμονωμένα πολιτικά κόμματα. Γενικά, οι συνδικαλιστικές οργανώσεις ασχολούνται με ένα ευρύ φάσμα οικονομικών και κοινωνικών ζητημάτων από τις αμοιβές και τις συνθήκες εργασίας έως τα δικαιώματα των εργαζομένων. ΣΥΝΔΙΚΑΛΙΣΤΙΚΑ ΜΟΝΤΕΛΑ Η Ευρώπη επιδεικνύει ένα ευρύ φάσμα χαρακτηριστικών που είναι αναμενόμενα δεδομένου ότι αποτελείται από μια σειρά εθνών με διαφορετική ιστορία βιομηχανικής ανάπτυξης και συνδικαλισμού. Παρόλο που οι κατηγορίες ποικίλουν, είναι γενικά αποδεκτό ότι υπάρχουν τέσσερα κύρια μοντέλα συστημάτων εργασιακών σχέσεων επί του παρόντος στα κράτη μέλη της ευρωπαϊκής ένωσης ο σκανδιναβικός κορπορατισμός (συντεχνιακό μοντέλο), η κοινωνική σύμπραξη, ο φιλελεύθερος πλουραλισμός και το κρατικιστικό μοντέλο. Τα είκοσι επτά κράτη μέλη της Ε.Ε. συχνά χωρίζονται σε έξι ομάδες: σκανδιναβικά, ηπειρωτικά, αγγλοσαξονικά, νότια, νέα κράτη μέλη της Ανατολικής Ευρώπης και νέα κράτη μέλη της Μεσογείου. Είναι επίσης γενικά αποδεκτό ότι τα εν λόγω μοντέλα κι οι εν λόγω ομαδοποιήσεις είναι μόνο ενδεικτικά. Οι δύο κατηγοριοποιήσεις ταιριάζουν μεταξύ τους ως εξής: 'Οι σκανδιναβικές χώρες ακολουθούν το βόρειο κορπορατιστικό (συντεχνιακό) μοντέλο (Δανία, Φινλανδία και Σουηδία) οι περισσότερες ηπειρωτικές χώρες, καθώς και η Σλοβενία από τα νέα κράτη μέλη της Ανατολικής Ευρώπης, εφαρμόζουν μια μορφή κοινωνικής σύμπραξης (Αυστρία, Βέλγιο, Γερμανία, Λουξεμβούργο, Ολλανδία και Σλοβενία) τα αγγλοσαξονικά κράτη μέλη και τα νέα κράτη μέλη της Μεσογείου ακολουθούν το φιλελεύθερο πλουραλιστικό μοντέλο (Ιρλανδία, Η.Β., Κύπρος, Μάλτα) η ομάδα του νότου, μαζί με τη Γαλλία, εφαρμόζει κρατικιστικά συστήματα (Γαλλία, Ελλάδα, Ιταλία, Πορτογαλία και Ισπανία) τα νέα κράτη μέλη της Ανατολικής Ευρώπης μπορούν να ενταχθούν σε πολλές διαφορετικές κατηγορίες, συχνά επιδεικνύοντας χαρακτηριστικά και φιλελεύθερου πλουραλισμού και κρατικιστικών συστημάτων Το μοντέλο του σκανδιναβικού κορπορατισμού χαρακτηρίζεται από υψηλά επίπεδα συμμετοχής σε συνδικαλιστικές οργανώσεις, διαπραγματεύσεις σε τομεακό επίπεδο και σχετικά συγκεντρωτικές ρυθμίσεις διαπραγμάτευσης. Το υψηλό ποσοστό συνδικαλιστικής πυκνότητας έχει ως αποτέλεσμα οι συλλογικές συμβάσεις να εφαρμόζονται στη συντριπτική πλειονότητα των 2

εργαζομένων, χωρίς να απαιτείται η παρέμβαση της κυβέρνησης προκειμένου να διασφαλιστεί αυτό. Γενικά, οι κοινωνικές ομάδες είναι περισσότερο ενσωματωμένες στο σύστημα από ό,τι στις χώρες που ακολουθούν άλλα μοντέλα. Η κοινωνική σύμπραξη βασίζεται στο γεγονός ότι οι περισσότεροι εργοδότες είναι μέλη ενώσεων, καθώς και στο γεγονός ότι τα σωματεία είναι μέλη συνομοσπονδιών. Αυτό συμβαίνει επειδή το μοντέλο προϋποθέτει ισχυρά διαπραγματευτικά μέρη τα οποία μπορούν να τηρήσουν τις συμφωνίες. Υπάρχουν διαφορές μεταξύ των χωρών που χρησιμοποιούν αυτό το μοντέλο για παράδειγμα, στη Γερμανία, η οποία έχει ισχυρή ομοσπονδιακή δομή, η εθνική κυβέρνηση διαδραματίζει λιγότερο σημαντικό ρόλο στη διαπραγμάτευση από ό,τι στην Αυστρία ή στην Ολλανδία. Επειδή οι εργαζόμενοι που απασχολούνται επί μακρόν σε τομείς με μεγάλες εταιρείες τείνουν να σχηματίζουν ισχυρότερες μονάδες διαπραγμάτευσης, συνήθως οι εν λόγω τομείς επιτυγχάνουν καλύτερους όρους σε σύγκριση με άλλους. Οι εργασιακές σχέσεις σε ένα φιλελεύθερο πλουραλιστικό σύστημα βασίζονται ως επί το πλείστον σε επιχειρησιακό επίπεδο και μπορεί να χαρακτηρίζονται από έντονη αντιπαράθεση (τα κοινωνικά σύμφωνα της Ιρλανδίας αποτελούν εξαίρεση αυτού). Ενώ η κυβέρνηση δεν πραγματοποιεί πολλές διαβουλεύσεις με τους κοινωνικούς εταίρους, περιορίζει από μόνη της το νομοθετικό της εύρος, έτσι ώστε να υπάρχουν γενικά λιγότεροι νόμοι που αφορούν στην αγορά εργασίας, στην κοινωνική προστασία, κ.λπ. Τα ποσοστά συνδικαλιστικής πυκνότητας είναι συνήθως χαμηλότερα και ως εκ τούτου η κάλυψη της συλλογικής διαπραγμάτευσης είναι περιορισμένη, καθώς οι διαπραγματεύσεις δεν πραγματοποιούνται σε κεντρικό επίπεδο και δεν υπάρχει νομικό μέσο επέκτασης των συμφωνιών επιχειρησιακού επιπέδου σε ολόκληρο τον τομέα. Οι κυβερνήσεις στο κρατικιστικό μοντέλο ενεργούν με περισσότερη ατιμωρησία σε σύγκριση με εκείνες που συμμετέχουν στην κοινωνική σύμπραξη, αλλά εξακολουθούν να επιδιώκουν το συμβιβασμό μεταξύ συνδικαλιστικών οργανώσεων και εργοδοτών. Σε περίπτωση λανθασμένων υπολογισμών, συχνά δημιουργείται κοινωνική αντιπαράθεση, καθώς οι εργασιακές σχέσεις έχουν περισσότερα κοινά με τη διαδικασία αντιπαράθεσης στα φιλελεύθερα συστήματα παρά με τη συναινετική προσέγγιση του κορπορατισμού και της κοινωνικής σύμπραξης. Η συνδικαλιστική πυκνότητα είναι συχνά χαμηλότερη σε αυτές τις χώρες, αλλά η κάλυψη της συλλογικής διαπραγμάτευσης μπορεί να είναι ευρύτερη, λόγω της δυνατότητας επέκτασης των συμφωνιών σε χώρους εργασίας που δεν συνδικαλίζονται, τόσο με νόμο όσο και μέσω των ενώσεων εργοδοτών. ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΕ ΣΥΝΔΙΚΑΛΙΣΤΙΚΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΧΩΡΕΣ ΤΗΣ Ε.Ε. Όπως φαίνεται από τα στοιχεία στον Πίνακα 1 της επόμενης σελίδας, τα οποία δημοσιεύτηκαν από το Ινστιτούτο Εργασιακών Μελετών του Άμστερνταμ (Amsterdam Institute for Advanced Labour Studies), ο καθαρός αριθμός μελών των συνδικαλιστικών οργανώσεων στις χώρες της Ε.Ε. το 2006 διέφερε σημαντικά από χώρα σε χώρα, καθώς ανέρχονταν σε 77.400 μέλη στη Μάλτα και σε 7.086.000 μέλη στο Ηνωμένο Βασίλειο. Ένας πιο αποκαλυπτικός δείκτης της ισχύος των συνδικαλιστικών οργανώσεων μπορεί να συναχθεί από τα ποσοστά της συνδικαλιστικής πυκνότητας τον καθαρό αριθμό μελών των συνδικαλιστικών οργανώσεων ως ποσοστό των αμειβόμενων απασχολούμενων. Για παράδειγμα, το 2006, στη Σουηδία και στη Φινλανδία το ποσοστό υπερέβαινε το 70%, ενώ στην Εσθονία, στη Γαλλία, στη Λετονία και στην Πολωνία δεν ξεπερνούσε το 15%. Η Μάλτα, η χώρα με το μικρότερο συνολικό αριθμό μελών, είχε συνδικαλιστική πυκνότητα της τάξης του 50%, υψηλότερο από εκείνο του Ηνωμένου Βασιλείου όπου το ποσοστό φθάνει το 29%. Επομένως, τα στοιχεία που αναφέρθηκαν στην προηγούμενη παράγραφο θα πρέπει να ερμηνευθούν με προσοχή. Ωστόσο, αυτό που είναι σαφές είναι ότι τα στοιχεία εμφανίζουν μια συνολική πτώση στη συνδικαλιστική πυκνότητα κατά την περίοδο 2000 έως 2006, κυρίως στις χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης. Εντούτοις, υπάρχουν κάποιες εξαιρέσεις σε αυτήν την τάση το Βέλγιο και, απολύτως οριακά, η Μάλτα. Πράγματα που πρέπει να μάθετε Αυτή η γενική προσέγγιση, βάσει των διαφορετικών μοντέλων και ομαδοποιήσεων, αντιστοιχεί στον τύπο του συνδικαλισμού που απαντάται στη δική σας χώρα; 3

4 Πίνακας 1: Καθαρός αριθμός μελών συνδικαλιστικών οργανώσεων για το 2006 και συνδικαλιστική πυκνότητα για την περίοδο 2000-2006 Χώρα αριθμός Συνδικαλιστική μελών πυκνότητα 2006 2000 2006 Αυστρία 1.072.500 36,5% 31,7% Βέλγιο 1.959.000 49,3% 54,1% Βουλγαρία 550.000 24,6% 21,3% Κύπρος 182.700 70,1% 2 62,1% Δημοκρατία της Τσεχίας 845.000 29,5% 21,0% Δανία 1.745.400 74,2% 69,4% Εσθονία 79.100 20,3% 13,2% Φινλανδία 1.520.000 75,0% 71,7% Γαλλία 1.777.900 8,3% 8,0% Γερμανία 6.719.800 24,6% 20,7% Ελλάδα 640.000 4 28,9% 2 23,0% 5 Ουγγαρία 592.000 4 22,5% 2 17,8% 5 Ιρλανδία 593.000 40,8% 35,3% Ιταλία 5.568.600 34,7% 33,4% Λετονία 150.000 29,3% 2 16,1% Λιθουανία 180.000 21,4% 14,4% Λουξεμβούργο 121.000 43,7% 2 40,4% Μάλτα 77.400 56,8% 57,0% Ολλανδία 1.530.000 22,6% 21,5% Πολωνία 1.584.000 28,6% 2 14,4% Πορτογαλία 700.000 22,9% 1 18,1% Ρουμανία 1.750.000 46,1% 2 33,7% Σλοβακία 473.000 36,3% 23,6% Σλοβενία 300.000 3 42,8% 2 41,3% 4 Ισπανία 2.348.000 16,7% 14,6% Σουηδία 2.931.000 80,1% 75,0% Ηνωμένο Βασίλειο 7.086.000 30,3% 29,0% 1= 1997, 2 = 1998, 3 = 2001, 4 = 2003, 5 = 2005 Πηγή: ICTWSS, 2010 Υπάρχουν ωστόσο και άλλα μεγέθη υπολογισμού της ισχύος των συνδικαλιστικών οργανώσεων. Στη Γαλλία, για παράδειγμα, ο καθαρός αριθμός των μελών των συνδικαλιστικών οργανώσεων και η συνδικαλιστική πυκνότητα είναι σχετικά χαμηλά, αλλά ένας μεγαλύτερος αριθμός εργαζομένων συμμετέχει στις εκλογές των συμβουλίων εργαζομένων και των εργατικών δικαστηρίων και ψηφίζουν διάφορους υποψηφίους των συνδικαλιστικών οργανώσεων. Στην πραγματικότητα, 4,8 εκατομμύρια ψήφισαν στις εκλογές των εργατικών δικαστηρίων το 2008. Σε ένα άλλο παράδειγμα, στο Βέλγιο, πραγματοποιούνται εκλογές για τα συμβούλια εργαζομένων και τις επιτροπές υγείας και ασφάλειας. Και στις δύο αυτές χώρες, η δυνατότητα επίτευξης στόχων μέσω της κινητοποίησης της λαϊκής διαμαρτυρίας και δράσης παραμένει σημαντική. ΣΥΛΛΟΓΙΚΗ ΔΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΣΗ Η συλλογική διαπραγμάτευση διαφοροποιείται σημαντικά ανάλογα με το επίπεδο στο οποίο πραγματοποιείται: εθνικό (διατομεακό), επαγγελματικό (τομεακό) ή επιχειρησιακό, τα θέματα που καλύπτει (π.χ. αμοιβές, ώρες, κατάρτιση, κ.λπ.) και το χρονικό διάστημα για το οποίο ισχύει η συμφωνία. Παρόλο που οι τύποι των συστημάτων εργασιακών σχέσεων (βλέπε τα παραπάνω τέσσερα διαφορετικά μοντέλα) επηρεάζουν σημαντικά το είδος των συμφωνιών που συνάπτονται, υπάρχουν και αποκλίσεις μεταξύ των χωρών της ίδιας ομάδας, καθώς και αλλαγές από έτος σε έτος. Ένας σημαντικός δείκτης του συνολικού αντίκτυπου της συλλογικής διαπραγμάτευσης βρίσκεται στην έννοια της κάλυψης του ποσοστού των εργαζομένων στο σύνολο του εργατικού δυναμικού που καλύπτεται πραγματικά, και ως εκ τούτου ωφελείται, από τις διάφορες συλλογικές συμβάσεις. Όπως φαίνεται από τα στοιχεία του Πίνακα 2 στην επόμενη σελίδα, υπάρχει σχετική σταθερότητα σε ό,τι αφορά την κάλυψη της συλλογικής διαπραγμάτευσης κατά την περίοδο 2000-2006, με εξαίρεση ορισμένες χώρες στις οποίες η κάλυψη έχει μειωθεί σημαντικά την Ελλάδα, την Ουγγαρία και τη Σλοβακία. Ορισμένες χώρες, για παράδειγμα η Αυστρία, το Βέλγιο, η Φινλανδία, η Γαλλία, η Σουηδία και η Ισπανία, έχουν πολύ υψηλό ποσοστό κάλυψης, ενώ η Βουλγαρία, η Ουγγαρία, το Ηνωμένο Βασίλειο και οι τρεις χώρες της Βαλτικής έχουν σχετικά χαμηλό επίπεδο.

Πίνακας 2: Κάλυψη συλλογικής σύμβασης 2000-2006 Χώρα 2000 2006 Αυστρία 99,0% 99,9% Βέλγιο 96,0% 96,0% Βουλγαρία 25,0% δυδ Κύπρος δυδ 75,0% Δημοκρατία της Τσεχίας 46,7% 2 44,0% Δανία 80,0% 82,0% Εσθονία 22,0% 22,0% Φινλανδία 90,0% 86,0% Γαλλία 95,0% 95,0% Γερμανία 63,0% 63,0% Ελλάδα 80,0% 1 85,0% 5 Ουγγαρία 52,0% 1 35,0% 5 Ιρλανδία δυδ δυδ Ιταλία 80,0% 80,0% Λετονία 20,0% 20,0% 4 Λιθουανία 16,0% 1 12,0% Λουξεμβούργο 60,0% 1 60,0% Μάλτα 57,0% 57,0% Ολλανδία 86,0% 82,0% Πολωνία 43,0% 1 35,0% Πορτογαλία 69,0% 3 62,0% Ρουμανία δυδ δυδ Σλοβακία 44,0% 35,0% Σλοβενία 100,0% 100,0% Ισπανία 80,0% 80,0% Σουηδία 91,0% 92,0% Ηνωμένο Βασίλειο 36,3% 33,5% δυδ = δεν υπάρχουν δεδομένα, 1 = 1998, 2 = 2001, 3 = 2002, 4 = 2003, 5 = 2005 Πηγή: ICTWSS, 2010 Η κάλυψη της συλλογικής διαπραγμάτευσης θεωρείται καλός δείκτης της ισχύος και της απήχησης των συνδικαλιστικών οργανώσεων στην αγορά εργασίας. Υπάρχουν, ωστόσο, άλλοι λόγοι η ύπαρξη πολυτομεακών οργανώσεων εργοδοτών και η προθυμία των κυβερνήσεων να διακηρύξουν τις συμβάσεις γενικότερα πιο δεσμευτικές. Το επίπεδο συλλογικής διαπραγμάτευσης διαφέρει σημαντικά από τη μία χώρα στην άλλη. Η συλλογική διαπραγμάτευση σε εθνικό διατομεακό επίπεδο συνήθως πραγματοποιείται σε χώρες όπως το Βέλγιο, η Ελλάδα, η Ουγγαρία, η Ιρλανδία, η Ρουμανία, η Σλοβενία και η Ισπανία. Η εθνική τομεακή διαπραγμάτευση κυριαρχεί στις περισσότερες χώρες της Δυτικής Ευρώπης και σε αρκετές χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης. Στις χώρες που αναφέρθηκαν παραπάνω, συχνά πραγματοποιείται ως επέκταση της εθνικής διατομεακής διαπραγμάτευσης. Σε χώρες όπως η Κύπρος, η Εσθονία, η Λετονία, η Λιθουανία, το Λουξεμβούργο, η Μάλτα, η Πολωνία και το Η.Β., η διαπραγμάτευση σε επιχειρησιακό επίπεδο είναι ευρέως διαδεδομένη. Οι τάσεις στη συλλογική διαπραγμάτευση φαίνεται ότι στρέφονται προς την αποκέντρωση, καθώς υπάρχει αυξανόμενη πίεση, ιδιαίτερα από τους εργοδότες, να υιοθετηθούν πιο ευέλικτες ατζέντες διαπραγμάτευσης. ΑΠΕΡΓΙΕΣ Η απεργιακή κινητοποίηση είναι γενικά, αλλά όχι πάντα, μια τελευταία διέξοδος των συνδικαλιστικών οργανώσεων και χρησιμοποιείται όταν οι οδοί της συλλογικής διαπραγμάτευσης έχουν εξαντληθεί. Το Άρθρο 28 του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης αναγνωρίζει το δικαίωμα των εργαζομένων και των οργανώσεών τους «να διαπραγματεύονται και να συνάπτουν συλλογικές συμβάσεις στα κατάλληλα επίπεδα, καθώς και να προσφεύγουν, σε περίπτωση σύγκρουσης συμφερόντων, σε συλλογικές δράσεις για την υπεράσπιση των συμφερόντων τους, συμπεριλαμβανομένης της απεργίας». Σε εθνικό επίπεδο, το δικαίωμα ή η ελευθερία της απεργίας διασφαλίζεται από το σύνταγμα στις περισσότερες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Εξαίρεση αποτελεί η Αυστρία, το Βέλγιο, το Λουξεμβούργο, η Μάλτα, η Ολλανδία, η Ιρλανδία και το Η.Β. Στη Γερμανία και στη Φινλανδία το δικαίωμα 5

απορρέει από την ελευθερία του συνδικαλίζεσθαι. Όπου δεν ισχύει αυτό, η συλλογική δράση ρυθμίζεται γενικά από τη νομοθεσία ή/και τη νομολογία ή σε ορισμένες χώρες, όπως η Δανία, η Φινλανδία, η Σουηδία και η Ιρλανδία, από τους ίδιους τους κοινωνικούς εταίρους μέσω συλλογικών συμβάσεων. Υπάρχουν διαφορετικά ρυθμιστικά συστήματα για τους διάφορους τύπους απεργιακής κινητοποίησης στις διάφορες χώρες. Για παράδειγμα, οι πολιτικές απεργίες, οι οποίες συχνά στρέφονται εναντίον της κυβέρνησης και υπερβαίνουν τα απλά εργασιακά αιτήματα, γενικά απαγορεύονται, με εξαίρεση τη Δανία, τη Φινλανδία, την Ιρλανδία και την Ιταλία. Από την άλλη πλευρά, η δράση αλληλεγγύης, σε υποστήριξη άλλων εργαζομένων που βρίσκονται ήδη σε απεργία, θεωρείται νόμιμη υπό ορισμένες συνθήκες στις περισσότερες χώρες, με εξαίρεση τη Λετονία, το Λουξεμβούργο, την Ολλανδία και το Η.Β. Η παρεμπόδιση προσέλευσης απεργοσπαστών, όπου οι απεργοί έξω από το χώρο εργασίας επιχειρούν να εμποδίσουν άλλους εργαζόμενους να εργαστούν και να τους πείσουν να συμμετέχουν στην κινητοποίηση, είναι νόμιμη μόνο σε ορισμένες χώρες. Τα στατιστικά στοιχεία για τις απεργιακές κινητοποιήσεις συνήθως συλλέγονται με τη μορφή του αριθμού των απεργιών, του αριθμού των απεργών και του αριθμού των εργάσιμων ημερών που χάθηκαν λόγω της απεργιακής κινητοποίησης. Τα στοιχεία στον Πίνακα 3 παρέχουν ορισμένες πληροφορίες σχετικά με τις τάσεις σε κάθε χώρα ως προς τις εργάσιμες ημέρες που χάθηκαν λόγω απεργιακών κινητοποιήσεων. Τα στοιχεία δείχνουν ότι χάθηκαν σχετικά πολλές εργάσιμες ημέρες στην Αυστρία το 2003, όταν εκδηλώθηκε σημαντική εναντίωση στη μεταρρύθμιση των δημοσίων συνταξιοδοτικών προγραμμάτων και στην αναδιάρθρωση των σιδηροδρομικών δικτύων, αλλά όχι στη συνέχεια. Το ίδιο συνέβη και στη Σουηδία το 2003, αλλά σε αυτήν την περίπτωση η διαμάχη είχε ως επίκεντρο την αμοιβή των εργατών των Δήμων. Οι αριθμοί ήταν σχετικά υψηλοί στη Γαλλία το 2003 και ξανά το 2005. Η Ισπανία είχε ιδιαίτερα υψηλό επίπεδο το 2004, όπως και το Ηνωμένο Βασίλειο, αν και σε μικρότερο βαθμό. Το Βέλγιο και η Φινλανδία είχαν ένα σχετικά υψηλό επίπεδο το 2005. Ορισμένες χώρες, για παράδειγμα η Λετονία και η Λιθουανία, δεν έχουν πραγματοποιήσει σχεδόν καμία απεργία. ΠΙΝΑΚΑΣ 3: ΕΡΓΑΣΙΜΕΣ ΗΜΕΡΕΣ ΠΟΥ ΧΑΘΗΚΑΝ ΛΟΓΩ ΑΠΕΡΓΙΩΝ 2003-2006 Χώρα 2003 2004 2005 2006 Αυστρία 1.305.466 178 0 0 Βέλγιο 239.344 166.287 669.982 88.941 Κύπρος 6.901 9.053 15.339 26.898 Δανία 55.100 76.400 51.300 85.800 Εσθονία 20.192 1.548 0 5 Φινλανδία 66.136 42.385 672.904 85.075 Γαλλία 4.388.420 724.630 1.754.710 δυδ Γερμανία 163.879 50.673 18.633 428.739 Ουγγαρία 845 8.022 1.133 15.381 Ιρλανδία 37.482 20.784 26.665 7.352 Ιταλία 716.250 611.250 793.500 485.375 Λετονία 0 0 0 0 Λιθουανία 0 0 834 0 Λουξεμβούργο 2.800 6.000 0 0 Μάλτα 3.306 1.652 1.341 2.935 Ολλανδία 15.000 62.200 41.700 15.800 Πολωνία 6.551 358 413 31.400 Πορτογαλία 53.370 46.096 27.333 44.222 Ρουμανία 22.247 56.891 12.506 24.390 Σλοβακία 73.000 0 0 19.000 Σλοβενία 16.765 3.675 36.561 4.208 Ισπανία 789.043 4.472.191 758.854 927.402 Σουηδία 627.541 15.282 568 1.971 Η.Β. 499.000 905.000 157.000 755.000 δυδ = δεν υπάρχουν δεδομένα. Δεν υπάρχουν διαθέσιμα δεδομένα για τη Βουλγαρία, την Τσεχική Δημοκρατία και την Ελλάδα. Πηγή: EIRO 6

Οποιαδήποτε σύγκριση από μια χώρα σε άλλη θα πρέπει να γίνεται με εξαιρετική προσοχή, επειδή δεν υπάρχει διεθνώς αποδεκτός ορισμός της βιομηχανικής δράσης για στατιστικούς σκοπούς. Για παράδειγμα, οι παράνομες απεργίες δεν αναφέρονται πάντα, ούτε οι απεργίες στο δημόσιο τομέα. Επιπλέον, δεν υπάρχει διεθνώς αποδεκτή διαδικασία συλλογής δεδομένων για τις απεργίες. Εκτός αυτού, τα εν λόγω στοιχεία δεν λαμβάνουν υπόψη το μέγεθος του εργατικού δυναμικού. Αν αυτό ληφθεί υπόψη, ορισμένες χώρες, όπως η Εσθονία, η Γερμανία, η Ουγγαρία, η Λετονία, η Λιθουανία, η Ολλανδία, η Πολωνία και η Ρουμανία έχουν σχετικά χαμηλά επίπεδα και άλλες χώρες, όπως το Βέλγιο, η Φινλανδία, η Γαλλία και η Ισπανία έχουν σχετικά υψηλά επίπεδα. Γιατί απεργούν οι εργαζόμενοι; Σε γενικές γραμμές, το σημαντικότερο ζήτημα που αποτελεί το βασικό αίτιο των απεργιακών κινητοποιήσεων είναι η αμοιβή, ενώ ακολουθεί η απασχόληση, και πιο συγκεκριμένα η απώλεια θέσεων εργασίας. Δράση Συνδικάτα και εργασιακές σχέσεις στις χώρες της Ε.Ε. ΣΤΟΧΟΙ Θα σας δώσει τη δυνατότητα: να παρατηρήσετε την εξέλιξη του συνδικαλισμού, της συλλογικής διαπραγμάτευσης και των απεργιακών κινητοποιήσεων σε διάφορες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης ΚΑΘΗΚΟΝΤΑ Εξετάστε τα αριθμητικά στοιχεία αυτής της ενότητας κατάρτισης και εξηγείστε γιατί ο αριθμός των μελών των συνδικαλιστικών οργανώσεων, το ποσοστό κάλυψης της συλλογικής διαπραγμάτευσης και ο αριθμός των απεργιακών κινητοποιήσεων είναι υψηλότερα ή/και χαμηλότερα στη χώρα σας σε σύγκριση με εκείνα των γειτονικών σας χωρών. 7

ΠΕΡΑΙΤΕΡΩ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ Η Συνομοσπονδία Eυρωπαϊκών Συνδικάτων (ΣΕΣ) ιδρύθηκε το 1973 για την προώθηση των συμφερόντων των εργαζομένων σε ευρωπαϊκό επίπεδο και την εκπροσώπησή τους στα θεσμικά όργανα της Ε.Ε. Στόχος της ΣΕΣ είναι μια Ε.Ε. με ισχυρή κοινωνική διάσταση που διασφαλίζει την ευημερία όλων των πολιτών της. Σήμερα, μέλη της ΣΕΣ είναι 82 εθνικές συνδικαλιστικές συνομοσπονδίες από 36 ευρωπαϊκές χώρες, καθώς και 12 Ευρωπαϊκές Κλαδικές Ομοσπονδίες και οργανώσεις-παρατηρητές στην ΠΓΔΜ, τη Σερβία, τη Βοσνία και την Ερζεγοβίνη. Άλλες συνδικαλιστικές δομές όπως το EUROCADRES (Το Συμβούλιο Ευρωπαϊκού Επαγγελματικού και Διευθυντικού Προσωπικού) και η EFREP/FERPA (Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Συνταξιούχων και Ηλικιωμένων Ατόμων) λειτουργούν υπό την αιγίδα της ΣΕΣ. Επιπλέον, η ΣΕΣ συντονίζει τις δραστηριότητες των 45 Διαπεριφερειακών Συνδικαλιστικών Συμβουλίων, που οργανώνουν τη συνδικαλιστική συνεργασία σε διασυνοριακό επίπεδο. Η ΣΕΣ είναι ένας από τους ευρωπαίους κοινωνικούς εταίρους και είναι αναγνωρισμένη από την Ευρωπαϊκή Ένωση, από το Συμβούλιο της Ευρώπης και από την EFTA ως ο μοναδικός εκπρόσωπος διατομεακής συνδικαλιστικής οργάνωσης σε ευρωπαϊκό επίπεδο. www.etuc.org 8

ΕΤΑΙΡΟΙ ΠΟΥ ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΥΝ ΣΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Algemeen Belgisch Vakverbond Fédération Générale du Travail de Belgique ABVV-FGTB Algemene Centrale der Liberale Vakbonden van België Centrale Générale des Syndicats Libéraux de Belgique ACLVB-CGSLB Algemeen Christelijk Vakverbond Confédération des Syndicats Chrétiens ACV-CSC Confédération Française Démocratique du Travail CFDT Confédération Française des Travailleurs Chrétiens CFTC Confédération Générale du Travail CGT Confédération Générale du Travail Force Ouvrière FO Union Nationale des Syndicats Autonomes UNSA Ανώτατη Διοίκηση Ενώσεων Δημοσίων Υπαλλήλων ΑΔΕΔΥ Γενική Συνομοσπονδία Εργατών Ελλάδας ΓΣΕΕ Confederazone Generale Italiana del Lavoro CGIL Confederazione Italiana Sindacati Lavoratori CISL Unione Italiana del Lavoro UIL Konfederácia Odborových Zväzov Slovenskej Republiky KOZ SR Landsorganisationen i Sverige LO-S Türkiye Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu DİSK Türkiye Hak İşçi Sendikaları Konfederasyonu HAK-İŞ Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu TÜRK-İŞ Trades Union Congress TUC www.fgtb.be/ www.aclvb.be/ www.acv-online.be/ www.cfdt.fr/ www.cftc.fr/ www.cgt.fr/ www.force-ouvriere.fr/ www.unsa.org/ www.adedy.gr/ www.gsee.gr/ www.cgil.it/ www.cisl.it/ www.uil.it/ www.kozsr.sk/cms/ www.lo.se/ www.disk.org.tr/ www.hakis.org.tr/ www.turkis.org.tr/ www.tuc.org.uk/ Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Συνδικαλιστικών Οργανώσεων στον Επισιτισμό, τη Γεωργία και τον Τουρισμό EFFAT Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Εργαζομένων στο Μέταλλο EMF/FEM Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Ενώσεων Δημοσίων Υπηρεσιών EPSU Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Εργαζομένων στις Μεταφορές ETF Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Εργαζομένων στους κλάδους Κλωστοϋφαντουργίας, Ιματισμού και Δέρματος ETUF-TCL/FSE-THC υπηρεσίες www.effat.org/ www.emf-fem.org/ www.epsu.org/ www.itfglobal.org/etf/ www.etuf-tcl.org/ www.uni-europa.org/

Το παρόν πρόγραμμα χρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση Διάλογος της Κοινωνίας των Πολιτών Προσέγγιση μεταξύ εργαζομένων από την Τουρκία και από την Ε.Ε. μέσω μιας κοινής εργασιακής κουλτούρας Για τα περιεχόμενα της παρούσας έκδοσης την αποκλειστική ευθύνη φέρει η Συνομοσπονδία Ευρωπαϊκών Συνδικάτων και σε καμία περίπτωση δεν θα πρέπει να θεωρείται ότι αντικατοπτρίζουν τις απόψεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης ETUC (ΣΕΣ) International Trade Union House (ITUH) Boulevard Roi Albert II, 5 B-1210 Βρυξέλλες Βέλγιο Απρίλιος 2010 Η Κεντρική Μονάδα Χρηματοδότησης και Ανάθεσης Συμβάσεων είναι η Συμβαλλόμενη Αρχή αυτού του προγράμματος Σχεδιασμός: www.design-mill.co.uk