Γραφείο ιασύνδεσης Πανεπιστηµίου Αιγαίου - Κάθετη ράση

Γραφείο ιασύνδεσης Πανεπιστηµίου Αιγαίου - Κάθετη ράση «Επαγγελµατική εξέλιξη των αποφοίτων του Πανεπιστηµίου Αιγαίου κατά τα έτη 1998-2000: Εµπειρική έρευνα.» Μέρος Πρώτο Ευστράτιος Παπάνης, Επίκουρος Καθηγητής, Τµήµατος Κοινωνιολογίας Αγγελική Λουίζου, Κοινωνιολόγος, Ερευνήτρια στο Γραφείο ιασύνδεσης Μυρσίνη Ρουµελιώτου, Αποσπασµένη Καθηγήτρια στο Τµήµα Κοινωνιολογίας Πολύς λόγος γίνεται σήµερα για το επίπεδο της εκπαίδευσης που παρέχουν τα δηµόσια πανεπιστηµιακά ιδρύµατα και για την ικανότητά τους να παράγουν ικανούς και ευέλικτους επιστήµονες, που να µπορούν να απορροφηθούν αποτελεσµατικά στη σύγχρονη αγορά εργασίας. Πολλές φορές µάλιστα, δέχονται σφοδρή κριτική για τις «στρατιές» ανέργων, που σπανίως απασχολούνται σε αντικείµενα συναφή µε το περιεχόµενο των σπουδών τους. Στο εξωτερικό η επαγγελµατική αποκατάσταση των αποφοίτων αποτελεί κριτήριο αξιολόγησης των Πανεπιστηµίων, ενώ στην Ελλάδα συνεχίζεται η έντονη ακαδηµαϊκή και πολιτική αντιπαράθεση σχετικά µε τη σύνδεση εκπαίδευσης και αγοράς εργασίας. Βέβαια το πρόβληµα της ανεργίας δεν αφορά µόνο τους κατόχους πανεπιστηµιακών τίτλων. Η Ευρωπαϊκή Ένωση δίνει ιδιαίτερη έµφαση στη στήριξη των «ευαίσθητων» οµάδων πληθυσµού, οι οποίες πλήττονται από την ανεργία ή απειλούνται από αυτήν. Στην κατηγορία αυτήν εντάσσονται οι νέοι, οι γυναίκες, τα άτοµα µε ειδικές ανάγκες και οι εργαζόµενοι µεγαλύτερων ηλικιών. Η ανεργία των νέων 20 έως 24 ετών είναι τετραπλάσια από αυτή του γενικού πληθυσµού και προσεγγίζει το 30% για το έτος 1

1997 και το 25% για το 2002. Οι δείκτες ανεργίας είναι αµείλικτοι για τους αποφοίτους Λυκείου (38,36%), τους απόφοιτους ηµοτικού (19,14%), τους πτυχιούχους Ανώτερης Τεχνικής Επαγγελµατικής Εκπαίδευσης (17,28%) και τους αποφοίτους Γυµνασίου (14,24%). Οι πτυχιούχοι Ανωτάτων σχολών αποτελούν το 9,15% των ανέργων (ΕΣΥΕ, Έρευνα Εργατικού υναµικού). Η Ελληνική οικονοµία έχει ανάγκη από επιστηµονικό προσωπικό µε υψηλό βαθµό εξειδίκευσης και από ανειδίκευτο προσωπικό για τη βιοµηχανία και την παροχή υπηρεσιών, το οποίο συνήθως αντλείται από τους αποφοίτους Λυκείου και Γυµνασίου. Συγκριτικά µε µεγαλύτερες ηλικίες οι νέοι 20 έως 24 ετών απειλούνται και από τη µακροχρόνια ανεργία. Τέλος, ο δείκτης ανεργίας των γυναικών ανέρχεται στο 14,64% του εργατικού δυναµικού τους, ενώ των ανδρών στο 6,2%. Για την αντιµετώπιση της αρνητικής αυτής κατάστασης έχουν γίνει πολλές προσπάθειες σε πολιτικό επίπεδο µε µικρά όµως αποτελέσµατα. Αυτό οφείλεται στην έλλειψη λεπτοµερούς καταγραφής των ανέργων (οι πίνακες του ΟΑΕ δεν θεωρούνται αξιόπιστοι), στην αδυναµία κατάρτισης προσοντολογίων και στην απουσία ερευνών καταγραφής των πραγµατικών αναγκών της αγοράς. Οι πτυχιούχοι των Ανωτάτων Σχολών συνήθως δεν έχουν λάβει επαρκή επαγγελµατικό προσανατολισµό πριν και µετά την εισαγωγή τους στα Πανεπιστηµιακά τµήµατα, ενώ τα Γραφεία ιασύνδεσης µόλις τώρα αρχίζουν να αναδεικνύουν τον καταλυτικό ρόλο τους. Η παρούσα παρουσίαση αποτελεί µέρος µιας ευρύτερης έρευνας του Πανεπιστηµίου Αιγαίου σχετικά µε την απασχόληση των αποφοίτων του για τα έτη 1998-2000. Η έρευνα ήταν τηλεφωνική και διήρκησε από τον Οκτώβριο του 2004 έως το Φεβρουάριο 2005. Να σηµειωθεί ότι δεν περιλαµβάνονται τµήµατα όπως η Κοινωνιολογία και η Πολιτισµική Τεχνολογία, για τα οποία δεν έχουµε ακόµα δεδοµένα. Το δείγµα που χρησιµοποιήθηκε ήταν 412 απόφοιτοι των τµηµάτων Περιβάλλοντος, Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, Γεωγραφίας, Μαθηµατικών, ιοίκησης Επιχειρήσεων, Παιδαγωγικό τµήµα ηµοτικής Εκπαίδευσης και τµήµα της Προσχολικής Αγωγής και Εκπαιδευτικού Σχεδιασµού. Το πρώτο συµπέρασµα που προκύπτει είναι ότι η ανεργία των αποφοίτων του Πανεπιστηµίου Αιγαίου κυµαίνεται στα ίδια επίπεδα µε την ανεργία του γενικού πληθυσµού (9,6%), αλλά επ ουδενί δεν προσεγγίζει τα υψηλά ποσοστά ανεργίας των νέων στο γενικό πληθυσµό. Στο γράφηµα 1 παρατηρούµε ότι το 83,2% των 2

αποφοίτων του Πανεπιστηµίου Αιγαίου έχει βρει εργασία, ενώ το 6% δηλώνει µη οικονοµικά ενεργό για λόγους που φαίνονται στο γράφηµα 3. Γράφηµα 1: Εργασιακή κατάσταση αποφοίτων Πανεπιστηµίου Αιγαίου 9,6% 6,0% 1,2% Απασχολούµενος Άνεργος Μη ενεργός εν απ αντώ 83,2% Οι διαφυλικές διαφορές όσον αφορά την εργασιακή κατάσταση δεν είναι στατιστικώς σηµαντικές (χ2= 2,85, p= 0, 24> 0,05). Παρ όλα αυτά παρατηρούµε ποσοστιαίες διαφοροποιήσεις (γράφηµα 2) στα επίπεδα ανεργίας, µε τις γυναίκες να έχουν το υψηλότερο ποσοστό 10,8% και οι άνδρες 7,6%. Οι 3,2 ποσοστιαίες µονάδες αποτελούν σήµα κινδύνου για τις γυναίκες αποφοίτους του Πανεπιστηµίου, και σε αυτό συνηγορεί και το γεγονός ότι τα ποσοστά οικιοθελούς αποχής τους από την εργασία είναι µικρότερα από αυτά των ανδρών (4,9% και 8,3% αντίστοιχα). 3

Γράφηµα 2: Εργασιακή κατάσταση αποφοίτων Πανεπιστηµίου Αιγαίου ανά φύλο 100% 90% 8,30% 7,60% 4,90% 10,80% 80% 70% 60% 50% 40% 84% 84,30% Μη ενεργός Άνεργος Απασχολούµενος 30% 20% 10% 0% Άνδρας Γυναίκα Οι µη οικονοµικά ενεργοί απόφοιτοι επικαλούνται διάφορους προσωπικούς λόγους σε ποσοστό 37,1%, µεταπτυχιακές σπουδές (31,4%), οικογενειακές υποχρεώσεις (17,1%) και στρατιωτική θητεία (14,3%) (γράφηµα 3). Γράφηµα 3: Λόγοι µη συµµετοχής στην αγορά εργασίας 4

Στρατιωτική θητεία 37,1% 14,3% 17,1% Οικογενειακές υποχρεώσεις Μεταπτυχιακές σπουδές 31,4% Άλλο Ενώ η έρευνα κατέδειξε ότι οι γυναίκες απόφοιτοι µειονεκτούν σε σύγκριση µε τους άνδρες στην εξεύρεση εργασίας σε ποσοστό 3,2%, εν τούτοις οι ίδιες δεν φαίνεται να το αποδίδουν στις ιδιαιτερότητες που συνεπάγεται το φύλο τους. Το 98,3% των ανδρών και το 97,8% των γυναικών (p= 0,537> 0,05) δηλώνουν ότι δεν αντιµετώπισαν καµία δυσκολία στην εξεύρεση εργασίας εξαιτίας του φύλου τους. Περεταίρω επισκόπηση των αιτιακών αποδόσεων για τις δυσκολίες εξεύρεσης εργασίας αναδεικνύει την έλλειψη αντίστοιχων ειδικοτήτων στην αγορά εργασίας ως τον πρώτο λόγο για την ανεργία των γυναικών. Συγκεκριµένα, το 9,6% των γυναικών σε αντιδιαστολή µε το 4,8% των ανδρών πιστεύουν ότι αδυνατούν να απασχοληθούν λόγω χαµηλής ζήτησης της ειδικότητάς τους, ενώ η προηγούµενη εµπειρία, η κατάρτιση και το φύλο είναι παράγοντες για τους οποίους άνδρες και γυναίκες απόφοιτοι παρουσιάζουν όµοιες αιτιακές αποδόσεις. Πίνακας 1 : υσκολίες εξεύρεσης εργασίας λόγω φύλου Αντιµετωπίσατε δυσκολίες στην εύρεση εργασίας λόγω του φύλου σας; Ναι Όχι Σύνολο Άνδρας 1,70% 98,30% 100% Γυναίκα 2,20% 97,80% 100% 5

Οι πτυχιούχοι του Πανεπιστηµίου έχουν να αντιµετωπίσουν τις ακόλουθες µορφές ανεργίας: Την ανεργία τριβής που οφείλεται στο χρονικό διάστηµα που µεσολαβεί, καθώς ένας εργαζόµενος µετακινείται από µια δουλειά σε µια άλλη. Η µετάβαση αυτή δεν µπορεί να γίνει αυτόµατα, αλλά απαιτείται ένα χρονικό διάστηµα, το οποίο ποικίλει από άνεργο σε άνεργο και εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, όπως διαθέσιµες θέσεις εργασίας, το χρόνο που διαρκεί η αναζήτηση νέας εργασίας κ.λ.π. Την εποχική ανεργία που οφείλεται στο χαµηλότερο επίπεδο οικονοµικής δραστηριότητας, το οποίο εµφανίζεται σε ορισµένους κλάδους της οικονοµίας σε κάποιες συγκεκριµένες εποχές του χρόνου. Την κυκλική ανεργία ή ανεργία ελλιπούς ζήτησης, η οποία ορίζεται ως η ακούσια παραµονή εκτός παραγωγής, εξαιτίας της µειωµένης ζήτησης προϊόντων και υπηρεσιών. Αυτή η µορφή ανεργίας είναι αποτέλεσµα της επιβράδυνσης της ανάπτυξης που επέρχεται στα πλαίσια του λεγόµενου οικονοµικού κύκλου και της συνακόλουθης αδυναµίας απορρόφησης της αύξησης του εργατικού δυναµικού. Τη διαρθρωτική ανεργία, που αποδίδεται κυρίως στην αναντιστοιχία των απαιτήσεων των εργοδοτών µε τις δεξιότητες και τα προσόντα που διαθέτουν οι άνεργοι Θετικό εύρηµα της έρευνας είναι ότι οι απόφοιτοι του Πανεπιστηµίου Αιγαίου σε ποσοστό 52,4% βρήκαν κατευθείαν δουλειά, ενώ ένα µικρότερο ποσοστό 32,6% έχουν µείνει µία φορά άνεργοι. Το 6,7% των αποφοίτων έχει µείνει άνεργο δύο φορές, το 3,5% τρεις φορές, το 2,1% τέσσερις φορές και το 2,7% πέντε ή περισσότερες φορές. Γράφηµα 4: Συχνότητα ανεργίας αποφοίτων Πανεπιστηµίου Αιγαίου 6

2,7% εν έχω µείνει άνεργος 6,7% 2,1% 3,5% Μία φορά ύο φορές 32,6% 52,4% Τρεις φορές Τέσσερις φορές Πέντε ή περισσότερες φορές Στο γράφηµα 5 παρουσιάζεται ένα από τα σηµαντικότερα στοιχεία της απασχόλησης των αποφοίτων του Πανεπιστηµίου Αιγαίου. Συγκεκριµένα, το 30,4% των αποφοίτων βρήκαν εργασία µέσα στο πρώτο εξάµηνο από την αποφοίτησή τους, ενώ το 19% µέσα στον πρώτο µήνα. Το 15% βρήκε εργασία στον πρώτο χρόνο, το 13,4% χρειάστηκε δύο χρόνια, το 13,4% επίσης παρέµεινε άνεργο για πάνω από δύο χρόνια και το 8,7% είχε εξασφαλίσει εργασία κατά τη διάρκεια των σπουδών του. Γράφηµα 5: Χρονικό διάστηµα µεταξύ αποφοίτησης και πρώτης εργασίας Μέχρι ένα µήνα µετά Από ένα µήνα έως έξι µήνες µετά 13,4% 8,7% 13,4% 15,0% 19,0% 30,4% Από έξι έως δώδεκα µήνες µετά Από δώδεκα έως εικοσιτέσσερις µήνες µετά Πάνω από εικοσιτέσσερις µήνες µετά Ξεκίνησε κατά τη διάρκεια των προπτυχιακών σπουδών 7

Όσον αφορά στις ειδικότητες στις οποίες απασχολούνται τα δύο φύλα, παρατηρούµε (πίνακας 2) ότι οι γυναίκες εργάζονται πιο συχνά ως µισθωτοί στο δηµόσιο τοµέα (84,3% για τις γυναίκες και 15,7% για τους άνδρες), στις συµβάσεις έργου που έχουν συνάψει µε το δηµόσιο τοµέα (61,5% για τις γυναίκες και 38,5% για τους άνδρες) και ως βοηθοί στην οικογενειακή επιχείρηση (80% για τις γυναίκες και 20% για τους άνδρες) από ότι οι άνδρες. Αντίθετα, οι άνδρες σε µεγαλύτερο ποσοστό είναι εργοδότες από ότι οι γυναίκες (80% για τους άνδρες και 20% για τις γυναίκες). Στις υπόλοιπες ειδικότητες, τα ποσοστά των ανδρών και γυναικών είναι παρόµοια, έχοντας µία απόκλιση έως 15%. Γενικότερα, παρατηρείται ότι οι άνδρες είναι πιο πιθανό να απασχοληθούν στον ιδιωτικό τοµέα, είτε ως µισθωτοί, είτε έχοντας σύµβαση, ενώ οι γυναίκες απασχολούνται συχνότερα στο δηµόσιο τοµέα. Οι διαφορές στις συχνότητες είναι στατιστικώς σηµαντικές (p= 0,000< 0,01). Πίνακας 2: Θέση στο επάγγελµα ανά φύλο Ειδικότητες Άνδρας Γυναίκα Σύνολο Μισθωτός στον ιδιωτικό τοµέα 42,40% 57,60% 100% Μισθωτός στο δηµόσιο τοµέα (στενό ή ευρύτερο) 15,70% 84,30% 100% Συµβασιούχος έργου απασχολούµενος κυρίως σε έναν εργοδότη (ιδιωτικός τοµέας) 46,70% 53,30% 100% Συµβασιούχος έργου απασχολούµενος κυρίως σε έναν εργοδότη (δηµόσιος τοµέας) 38,50% 61,50% 100% Αυτοαπασχολούµενος χωρίς προσωπικό 48,10% 51,90% 100% Αυτοαπασχολούµενος µε προσωπικό (εργοδότης) 80,00% 20% 100% 8

Βοηθός στην οικογενειακή επιχείρηση 20% 80% 100% Οι εκτιµήσεις των δύο φύλων, αναφορικά µε το βαθµό αντιστοιχίας των σπουδών τους µε τη σηµερινή απασχόληση, δεν παρουσιάζουν ιδιαίτερες ποσοστιαίες διαφορές. Οι απαντήσεις των δύο φύλων εµφανίζουν µικρή απόκλιση όταν εκτιµούν ότι η σηµερινή τους απασχόληση σχετίζεται µε τις σπουδές τους αρκετά ή καθόλου. Παρατηρούµε ότι το ποσοστό των ανδρών που θεωρούν ότι η σηµερινή τους απασχόληση σχετίζεται αρκετά µε τις σπουδές τους ξεπερνάει το ποσοστό των γυναικών κατά 5,9 ποσοστιαίες µονάδες (32,7% για τους άνδρες και 26,8% για τις γυναίκες). Αντίθετα, το ποσοστό των γυναικών είναι µεγαλύτερο από αυτό των ανδρών (18,7% και 11,2% αντίστοιχα), όταν οι συµµετέχοντες θεωρούν ότι η σηµερινή τους απασχόληση δεν σχετίζεται καθόλου µε το αντικείµενο των σπουδών τους. Η συσχέτιση δεν είναι στατιστικώς σηµαντική (p= 0,374> 0,05). Γράφηµα 6: Βαθµός αντιστοιχίας σπουδών µε απασχόληση αποφοίτων 9

100,00% 90,00% 80,00% 43,90% 42,10% 70, 00% 60,00% 50,00% 40,00% 32,70% 26,80% Απόλυτα Αρκετά Λίγο Καθόλου 30, 00% 20,00% 10,00% 12,20% 11,20% 12,40% 18,70% 0,00% Άνδρας Γυναίκα Με τον όρο εργασιακή ικανοποίηση νοείται η εσωτερική ικανοποίηση που αισθάνεται ο εργαζόµενος από την απασχόλησή του και είναι συνισταµένη πολλών παραγόντων, όπως για παράδειγµα η αξία που προσδίδει ο ίδιος στο έργο το οποίο επιτελεί, οι περιβαλλοντικοί εργασιακοί παράγοντες, οι υλικές και ηθικές ανταµοιβές που έχει κ.α. Οι θεωρίες των κινήτρων εντάσσονται σε δύο κατηγορίες: αυτές που αφορούν το περιεχόµενο περιεχοµένου και οι θεωρίες διαδικασίας. Οι πρώτες υποθέτουν ότι όλα τα άτοµα έχουν το ίδιο σύνολο αναγκών και εποµένως δίνουν έµφαση στον καθορισµό των χαρακτηριστικών που, αν πληρούνται, εξασφαλίζουν εργασιακή ικανοποίηση. Οι θεωρίες διαδικασίας τονίζουν τις διαφορές στις ανάγκες των ανθρώπων και εστιάζουν στις γνωστικές και συναισθηµατικές ανισορροπίες που δηµιουργούνται εξαιτίας αυτών. Ο Maslow ιεράρχησε τα κίνητρα της συµπεριφοράς και η θεωρία του έγινε γνωστή ως «ιεράρχηση των αναγκών». Σύµφωνα µε τη θεώρηση αυτή µόλις ικανοποιηθεί µια ανάγκη αυτή παύει να παρακινεί την συµπεριφορά τους και αρχίζουν να κινητοποιούνται από άλλες ανάγκες που βρίσκονται στο επόµενο επίπεδο. Όταν οι εργαζόµενοι ικανοποιήσουν τις ανάγκες επιβίωσής τους, προσπαθούν να 10

εκπληρώσουν τις ανάγκες ασφάλειας. Όταν η εργασία είναι ασφαλής θα επιδιώξουν να ικανοποιήσουν τις κοινωνικές ανάγκες και εάν πετύχουν και αυτό τότε θα επιδιώξουν την επίτευξη του τελευταίου τους στόχου, της αυτό -πραγµάτωσης Ο Hertzberg εισήγαγε τη θεωρία των δύο παραγόντων, η οποία εξετάζει τα κίνητρα και τους παράγοντες που καθιστούν ένα εργασιακό περιβάλλον υγιές. Η ικανοποίηση και η δυσαρέσκεια από την εργασία προκαλούνται από δύο σύνολα διαφορετικών παραγόντων. Οι παράγοντες που είναι υπεύθυνοι για ένα εργασιακά υγιές κλίµα περιλαµβάνουν το µισθό, το κοινωνικοσυναισθηµατικό κλίµα της επιχείρησης- οργανισµού, το περιβάλλον εργασίας, τις εργασιακές πολιτικές της επιχείρησης και τη σχέση του εργαζοµένου µε τους συναδέλφους του. Οι παράγοντες κινήτρων περιλαµβάνουν την υπευθυνότητα, τη γνώση, την εργασιακή εξέλιξη, την επίτευξη προκαθορισµένων στόχων. Η ύπαρξη παραγόντων «υγιεινής» δεν µπορούν, σύµφωνα µε Hertzberg, να παρακινήσουν τους υπαλλήλους αλλά µπορούν να ελαχιστοποιήσουν τη δυσαρέσκεια, εάν χρησιµοποιηθούν κατάλληλα. Στη βιβλιογραφία της εργασιακής ικανοποίησης καταγράφεται συσχέτιση µεταξύ της εργασιακής απόδοσης λόγω έλλειψης ικανοποίησης και της συστηµατικής αποχής από την εργασία. Ο Κάντας, (1998) έδειξε ότι ο συσχετισµός µεταξύ της ικανοποίησης εργασίας και της παραγωγικότητας είναι 0.17. Αποδεικνύεται έτσι ότι ένας ικανοποιηµένος υπάλληλος δεν είναι απαραίτητα παραγωγικός. Γράφηµα 7: Ικανοποίηση από την απασχόληση 11

Πολύ ευχαριστηµένος- η 35,4% Ευχαριστηµένος- η 47,3% 2,9% 0,6% 13,8% Ούτε ευχαριστηµένος- η, ούτε δυσαρεστηµένος- η υσαρεστηµένος- η Πολύ δυσαρεστηµένος- η Ένα σηµαντικό ποσοστό αποφοίτων του Πανεπιστηµίου Αιγαίου έχει ολοκληρώσει ή παρακολουθεί µεταπτυχιακές σπουδές όπως φαίνεται στο γράφηµα 8. Πρέπει να τονιστεί ότι κατά τα πρώτα έτη λειτουργίας του το Πανεπιστήµιο Αιγαίου απορρόφησε ένα µεγάλο ποσοστό προπτυχιακών αποφοίτων του σε µεταπτυχιακές σπουδές ή σε ερευνητικά προγράµµατα που πραγµατοποιούσε. ιαπιστώνεται ότι οι γυναίκες απόφοιτοι έχουν µεγαλύτερο ποσοστό παρακολούθησης µεταπτυχιακών προγραµµάτων (52,9%) σε σχέση µε αυτό των ανδρών (47,1%). Γράφηµα 8: Ποσοστό αποφοίτων Πανεπιστηµίου Αιγαίου που έχουν πραγµατοποιήσει µεταπτυχιακές σπουδές 12

54,6% 45,4% Ναι Όχι Ενδιαφέρον παρουσιάζει η σύγκριση των ατόµων που έχουν ή δεν έχουν ολοκληρώσει µεταπτυχιακές σπουδές και της σηµερινής τους εργασιακής κατάστασης. Όσοι δεν έχουν ολοκληρώσει µεταπτυχιακές σπουδές εµφανίζουν µεγαλύτερα ποσοστά απασχόλησης (86,2%). Παράλληλα όµως η ανεργία τους φτάνει το 10,7% σε αντιδιαστολή µε το 8,5% όσων παρακολουθούν ή έχουν ολοκληρώσει µεταπτυχιακές σπουδές. Αυτοί που έχουν µεταπτυχιακές σπουδές, απασχολούνται σε ποσοστό 81,9%, γεγονός που αποδίδεται στο ότι δεν είναι οικονοµικά ενεργοί. Οι διαφορές αυτές είναι στατιστικώς σηµαντικές (p= 0,021< 0,05). Γράφηµα 9: Μεταπτυχιακές σπουδές και κατάσταση απασχόλησης 13

100,00% 90,00% 80,00% 70,00% 60,00% 50,00% 40,00% 30,00% 20,00% 10,00% 0,00% 81,90% 86,20% 8,50% 9,60% 10,70% 3,10% Ναι Όχι Έχετε ολοκληρώσει ή πραγµατοποιείτε σήµερα µεταπτυχιακές σπουδές; Απασχολούµενος Άνεργος Μη ενεργός Οι διαφορές στις δύο οµάδες γίνονται πιο ουσιαστικές εάν εξεταστεί το είδος της απασχόλησης. Συγκεκριµένα, οι κάτοχοι µεταπτυχιακών τίτλων εργάζονται συχνότερα ως αυτοαπασχολούµενοι και ως εργοδότες. Αντίθετα, αυτοί που δεν κατέχουν µεταπτυχιακό τίτλο απασχολούνται ως υπάλληλοι στο δηµόσιο ή ιδιωτικό τοµέα. Μία σηµαντική παρατήρηση είναι ότι οι κάτοχοι µεταπτυχιακού τίτλου εργάζονται συνήθως σε ερευνητικά προγράµµατα του Πανεπιστηµίου Αιγαίου και έχουν συµβάσεις έργου. Αντίθετα, όσοι δεν ασχολήθηκαν µε µεταπτυχιακές σπουδές είχαν την ευκαιρία να ενταχθούν γρηγορότερα στην αγορά εργασίας. Γράφηµα 10: Μεταπτυχιακά ανά θέση στο επάγγελµα 14

50% 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 34% 27,30% 14,70% 45,60% 34,70% 10,70% 7,30% 8,80% 5,70% 4% 2% 2,10% 2,10% 1% Ναι Όχι Έχετε ολοκληρώσει ή πραγµατοποιείτε σήµερα µεταπτυχιακές σπουδές; Μισθωτός στον ιδιωτικό τοµέα Μισθωτός στο δηµόσιο τοµέα (στενό ή ευρύτερο) Συµβασιούχος έργου απ ασχολούµενος κυρίως σε έναν εργοδότη (ιδιωτικός τοµέας) Συµβασιούχος έργου απ ασχολούµενος κυρίως σε έναν εργοδότη (δηµόσιος τοµέας) Αυτοαπ ασχολούµενος χωρίς προσωπικό Αυτοαπ ασχολούµενος µε προσωπικό (εργοδότης) Βοηθός στην οικογενειακή επ ιχείρηση Η διόγκωση της ανεργίας σήµερα αναγκάζει πολλούς ερευνητές να την αποδίδουν µε τον όρο «µαζική ανεργία». Οι παραδοσιακές πολιτικές δεν αποδίδουν γιατί ούτε η οικονοµική ανάπτυξη φαίνεται να επιδρά σηµαντικά στη µείωση της ανεργίας, ούτε τα υπάρχοντα προγράµµατα επαγγελµατικής κατάρτισης την επηρεάζουν. Ιδιαίτερη σηµασία για την αύξησή της έχουν οι διαρθρωτικοί παράγοντες της σύγχρονης κοινωνίας, όπως η µετάβαση στη µεταβιοµηχανική κοινωνία, η διεθνοποίηση της οικονοµίας και η τεχνολογία. Έντονη είναι η «τριτογενοποίηση» της οικονοµίας και η µετάβασή της προς την κυριαρχία των υπηρεσιών. Οι τεχνολογικές εξελίξεις οδηγούν σε δραστικές ανακατατάξεις µεταξύ των παραγωγικών κλάδων και επιτείνουν την ανάγκη για εξειδίκευση, για νέα προϊόντα, υπηρεσίες και αγορές. Όσοι από τους εργαζόµενους δεν διαθέτουν την απαραίτητη ευελιξία και τεχνογνωσία κινδυνεύουν να περιθωριοποιηθούν. Η εισαγωγή ελαστικών µορφών απασχόλησης (µερική απασχόληση, συµβάσεις ιδιωτικού δικαίου ορισµένου χρόνου, επιδοτούµενη απασχόληση, τηλεργασία) αποτελούν έννοιες άγνωστες για τους εργαζοµένους που δεν έχουν προετοιµαστεί κατάλληλα για τα νέα αυτά δεδοµένα και δεν είναι ευέλικτοι στις επιλογές τους. Ως «ευελιξία» ορίζεται, στη διεθνή βιβλιογραφία, η ικανότητα προσαρµογής ενός συστήµατος, χώρου, επιχείρησης, οµάδας ή ατόµου, στις αλλαγές του περιβάλλοντός του, ενδογενείς, ή εξωγενείς. Η ευελιξία στο χρόνο εργασίας, στα συµβόλαια µεταξύ 15

εργαζοµένων και εργοδοτών δηµιουργούν διαφορετικές µορφές οργάνωσης της απασχόλησης. Σε αυτές περιλαµβάνεται η µερική απασχόληση, η κοινή εργασία, το ευέλικτο ωράριο και η τηλεργασία. Η επιχειρηµατικότητα, που θα µπορούσε να αποτελέσει λύση στα παραπάνω προβλήµατα δεν είναι κυρίαρχη κουλτούρα των νέων γενικότερα: τα κίνητρα είναι περιορισµένα, η γραφειοκρατία µεγάλη, οι φοροαπαλλαγές ελάχιστες και το σύστηµα παιδείας και η οικογένεια προτρέπουν περισσότερο για εργασίες που παρέχουν ασφάλεια και σταθερότητα. Στο Πανεπιστήµιο Αιγαίου η διάθεση για επιχειρηµατικότητα βρίσκεται αρκετά ψηλά (33,6%), ποσοστό που µπορεί να δικαιολογηθεί από τη φύση των γνωστικών αντικειµένων των τµηµάτων. Γράφηµα 11: ιάθεση για επιχειρηµατικότητα των αποφοίτων 33,6% Ναι Όχι 66,4% Η ανδρική διάθεση για επιχειρηµατικότητα παρουσιάζει υψηλότερο ποσοστό (47,8%) σε σύγκριση µε τη γυναικεία (26,2%), ποσοστιαία διαφορά 21,6 µονάδων. Η συγκεκριµένη παρατήρηση αποτελεί σηµαντικό εύρηµα, αφού απεικονίζει τη διάθεση των γυναικών για επαγγελµατική αποκατάσταση µε λιγότερους κινδύνους. Η τάση αυτή είναι περισσότερο προσωπική επιλογή των γυναικών, όπως φαίνεται στο γράφηµα 13. Γράφηµα 12: Ανδρική και Γυναικεία διάθεση για επιχειρηµατικότητα 16

100,00% 90,00% 80,00% 70,00% 60,00% 50,00% 40,00% 30,00% 20,00% 10,00% 0, 00% 52,20% 47,80% Άνδρας 73,80% 26,20% Γυναίκα Όχι Ναι Στο γράφηµα 13 διαφαίνεται η πολυπλοκότητα των κοινωνικών ρόλων των γυναικών στη σύγχρονη εποχή. Επαγγελµατική ανέλιξη και δηµιουργία οικογένειας αποτελούν βασικές προτεραιότητές τους, ενώ παραδοσιακά οι άνδρες προτάσσουν την επαγγελµατική άνοδο. Οι διαφυλικές διαφορές είναι στατιστικώς σηµαντικές (p= 0,005< 0,01). Γράφηµα 13: Προτεραιότητες των αποφοίτων του Πανεπιστηµίου Αιγαίου ανά φύλο 17

60,00% 49,30% 50,00% 40,00% 35,40% 32,10% 30,00% 20,00% 16,70% 18,10% 14,90% 11,10% 11,60% 10,00% 3,50% 4,10% 1,40% 1,90% 0,00% Άνδρας Γυναίκα ηµιουργία οικογένειας Παρακολούθηση µεταπτυχιακών σπουδών Επαγγελµατική ανέλιξη Κοινωνική άνοδος Οικονοµική ευρωστία Άλλο Τόσο για τους άνδρες αλλά κυρίως για τις γυναίκες επιστήµη σηµαίνει διεύρυνση πνευµατικών οριζόντων και σε δεύτερο λόγο επαγγελµατική αποκατάσταση. Κατά την άποψη των αποφοίτων η επιστήµη δε συσχετίζεται µε την κοινωνική άνοδο, αλλά ούτε µε αυτό που ο Πλάτων θεωρούσε ως κυριότερο συστατικό της, δηλαδή την παροχή βοήθειας προς το συνάνθρωπο. Για ένα αµελητέο ποσοστό η επιστήµη είναι χάσιµο χρόνου (γράφηµα 14). Γράφηµα 14: Η σηµασία της επιστήµης για τους αποφοίτους του Πανεπιστηµίου Αιγαίου ανά φύλο 18

80,00% 70,00% 60,00% 50,00% 40,00% 30,00% 20,00% 10,00% 0,00% 65,30% 26,40% 22,40% 71,30% 4,20% 3,50% 3,70% 0,70% 1,10% 1,50% Άνδρας Γυναίκα Επαγγελµατική αποκατάσταση ιεύρυνση πνευµατικών οριζόντων Κοινωνική ανέλιξη Χάσιµο χρόνου Παροχή βοήθειας προς το συνάνθρωπο Το ψυχολογικό προφίλ των αποφοίτων του Πανεπιστηµίου Αιγαίου απεικονίζει νέους ανθρώπους που αντιµετωπίζουν αισιόδοξα το µέλλον, είναι σίγουροι για τον εαυτό τους και ελέγχουν τα γεγονότα της ζωής τους. Στις προτεραιότητές τους ανήκουν η επιλογή κατάλληλου συντρόφου, τα ταξίδια, η ενεργός συµµετοχή στα κοινά, η διασκέδαση, ο εθελοντισµός και η θρησκεία (γραφήµατα 15 έως 19). Πρόκειται για εξωστρεφή άτοµα κατά πλειοψηφία που εξαιτίας της θετικής στάσης τους για τη ζωή έχουν µεγάλες πιθανότητες να πετύχουν επαγγελµατικά, κοινωνικά και οικογενειακά. Η συντριπτική πλειοψηφία νοσταλγεί τα φοιτητικά χρόνια σε κάποιο από τα νησιά στα οποία εδρεύουν τµήµατα του Πανεπιστηµίου και είναι ικανοποιηµένοι από τις σπουδές τους (γράφηµα 20). Η επιλογή του επαγγέλµατος και η συνακόλουθη πιθανότητα επιτυχίας σε αυτό συσχετίζεται µε την προσωπικότητα του ατόµου. Το 1960 ο Holland διατύπωσε έξι τύπους προσωπικότητας, οι οποίοι οδηγούν το κάθε άτοµο να επιλέξει εκείνη την εργασία που του ταιριάζει περισσότερο και στην οποία θα είναι πιο αποτελεσµατικός. Αυτοί οι τύποι είναι οι εξής: 1. Ρεαλιστής: Εξωστρεφής και αρεστός στους άλλους, αποδοτικός όταν καταπιάνεται µε δραστηριότητες που απαιτούν φυσική δύναµη και αισθησιοκινητικό συντονισµό. 19

2. ιερευνητικός: Κλίση στις ιδέες και τη λογική. Σκέφτεται συµβολικά, επαγωγικά και δείχνει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις φυσικές επιστήµες. 3. Καλλιτεχνικός: Το άτοµο µε καλλιτεχνική προσωπικότητα έχει την τάση να χρησιµοποιεί τη φαντασία του σε µεγάλο βαθµό και αρέσκεται στο να εκφράζει τα συναισθήµατα και τις ιδέες του. Αντιπαθεί τους κανόνες και τους περιορισµούς και απολαµβάνει τη µουσική, το θέατρο και την τέχνη. 4. Κοινωνικός: Απολαµβάνει τη συντροφιά άλλων ανθρώπων. Έχει την τάση να είναι θερµός, διαχυτικός και στοργικός. 5. ραστήριος: Ηγετικός τύπος Προτιµάει τη δράση από τη θεωρητική σκέψη. 6. Συµβατικός: Αναζητά κανόνες και περιορισµούς, δοµή και τάξη. Συνήθως, αυτά τα άτοµα οργανώνουν καλά τη ζωή τους, ενώ δεν χρησιµοποιούν ιδιαίτερα τη φαντασία τους. Υποστηρίζεται ότι η προσωπικότητα ενός ατόµου δεν περιορίζεται σε έναν και µόνο τύπο, αλλά σε περισσότερους (τρεις συνήθως), οι οποίοι έχουν κάποια κοινά στοιχεία, όπως για παράδειγµα ο ρεαλιστής µε το συµβατικό. Η βασική υπόθεση του Holland είναι ότι τα άτοµα θα είναι πιο ικανοποιηµένα και επιτυχηµένα σε επαγγέλµατα που ταιριάζουν µε τον τύπο της προσωπικότητάς τους. Η επιλογή του επαγγέλµατος δεν είναι εύκολη υπόθεση, χωρίς την απαραίτητη συµβουλευτική στήριξη, ιδιαίτερα από τη στιγµή που αλληλεπιδρούν πολλοί εξωγενείς και ενδογενείς παράγοντες που διαµορφώνουν την τελική απόφαση, όπως η συνειδητοποίηση του εαυτού, η γνώση για τα διάφορα επαγγέλµατα, τα διατοµικά και ενδοατοµικά χαρακτηριστικά, το κοινωνικο οικονοµικό υπόβαθρο, η εκπαίδευση, οι στόχοι και οι προσδοκίες, η αυτοεκτίµηση και η ευελιξία. Βασική είναι η συνειδητοποίηση των προτιµήσεων, αξιών και ικανοτήτων του κάθε ατόµου. Οι περισσότερες συµβουλευτικές τεχνικές, βοηθούν το άτοµο να εξετάσει συστηµατικά τις εµπειρίες του (θετικές και αρνητικές) τις κλίσεις του και τα συναισθήµατά του. Η γνώση για κάποιο επαγγέλµατα µπορεί να αποκτηθεί έµµεσα από σχετικές πληροφορίες που έχουν δηµοσιευτεί, αλλά και πιο άµεσα, από άτοµα που απασχολούνται στο συγκεκριµένο επάγγελµα. Οι Phillips, Pazienza και Walsh (1984) έχουν διακρίνει τρεις τρόπους µε τους οποίους τα άτοµα αποφασίζουν για την επαγγελµατική τους σταδιοδροµία: 1. Λογικός: Τα πλεονεκτήµατα και µειονεκτήµατα των επιλογών αξιολογούνται λογικά και συστηµατικά. 20

2. ιαισθητικός: Η απόφαση επιλογής επαγγέλµατος προκύπτει ενστικτωδώς. 3. Εξαρτηµένος: Το άτοµο αρνείται να αναλάβει την ευθύνη να παίρνει αποφάσεις και αναµένει άλλα άτοµα να του υποδείξουν τις υποχρεώσεις του. Γράφηµα 15: Αξίες αποφοίτων Πανεπιστηµίου Αιγαίου 4,8% 16,2% 16,8% 25,8% Ταξίδια Εύρεση κατάλληλου συντρόφου Θρησκεία ιασκέδαση\ ελεύθερος χρόνος Εθελοντισµός 3,2% 33,2% Ενεργό συµµετοχή στα κοινά Γράφηµα 16: Άσκηση ελέγχου στα συµβάντα της ζωής 25,7% 1,0% Αληθές Ψευδές εν απ αντώ 73,4% Γράφηµα 17: Εµπιστοσύνη στον εαυτό 21

17,7% 0,7% Αληθές Ψευδές εν απ αντώ 81,5% Γράφηµα 18:Απογοήτευση από διαπροσωπικές σχέσεις 69,8% 0,7% 29,5% Αληθές Ψευδές εν απαντώ Γράφηµα 19: Αισιοδοξία για το µέλλον 8,6% 0,7% Αληθές Ψευδές εν απαντώ 90,6% Γράφηµα 20: Ικανοποίηση από τις σπουδές 22

Πολύ ευχαριστηµένος- η 44,8% Ευχαριστηµένος- η 39,8% 0,2% 1,2% 13,9% Ούτε ευχαριστηµένος- η, ούτε δυσαρεστηµένος- η υσαρεστηµένος- η Πολύ δυσαρεστηµένος- η Συµπεράσµατα Τα εµπειρικά δεδοµένα επαληθεύουν την υπόθεση ότι το Πανεπιστήµιο Αιγαίου έχει καταφέρει τουλάχιστον για τα έτη 1998 έως 2000, για τα οποία έχουν στοιχεία να επιτύχει σε ένα από τα βασικότερα αιτήµατα της Ελληνικής κοινωνίας: να συνδέσει την εκπαιδευτική διαδικασία µε την παραγωγικότητα και την επαγγελµατική αποκατάσταση. Οι χαµηλοί δείκτες ανεργίας των αποφοίτων, το υψηλό επίπεδο προπτυχιακής και µεταπτυχιακής εξειδίκευσης προετοιµάζουν επιστήµονες σε γνωστικά αντικείµενα που έχουν ζήτηση στην αγορά εργασίας. Το προφίλ των αποφοίτων, το οποίο δεν παρουσιάζει έντονες διαφυλικές διαφοροποιήσεις περιγράφει ένα νέο επιστήµονα που εργάζεται, έχει µεταπτυχιακές σπουδές, χρειάστηκε έξι µήνες για να εργαστεί στην πρώτη σηµαντική απασχόληση, πολλές φορές έχει απορροφηθεί από το ίδιο τα Πανεπιστήµιο και θεραπεύει επαγγέλµατα που αντιστοιχούν στο αντικείµενο των σπουδών του. Ο άνδρας απόφοιτος του Πανεπιστηµίου έχει µεγαλύτερη διάθεση για επιχειρηµατικότητα, από ότι η γυναίκα συνάδελφός του, µεγάλη πιθανότητα να αυτοαπασχολείται και να είναι εργοδότης. Η γυναίκα απόφοιτος έχει µεγαλύτερη πιθανότητα να εργάζεται στον ιδιωτικό ή δηµόσιο τοµέα ως µισθωτός, καθώς και σε οικογενειακή επιχείρηση. Οι απόφοιτοι είναι ικανοποιηµένοι από τις σπουδές τους, αναπολούν τα φοιτητικά τους χρόνια και πιστεύουν ότι η επιστήµη κατά κύριο λόγο διευρύνει τους πνευµατικούς τους ορίζοντες, ενώ ο ρόλος της στην επαγγελµατική αποκατάσταση έρχεται δεύτερος. Οι απόφοιτοι του Πανεπιστηµίου άνδρες και γυναίκες είναι σίγουροι για τον εαυτό τους, αισιόδοξοι και µε µεγάλες προσδοκίες για το µέλλον. 23

Τα τελευταία χρόνια διεθνείς έρευνες στηρίζουν µε τα ευρήµατά τους την αριστοτελική αρχή, η οποία θεωρούσε ότι οι επιστήµονες οφείλουν να γνωρίζουν και να ασκούνται σε πολλά επιστηµονικά πεδία και µε ποικίλες µεθοδολογίες. Η εποχή της υπερβολικής εξειδίκευσης φαίνεται ότι φτάνει στο τέλος της και τη θέση της παίρνουν οι πολυσχιδής σπουδές που συνδυάζουν πολλά αντικείµενα. Αυτό προσδίδει ευελιξία και ευκαµψία τόσο στην προσωπικότητα των σπουδαστών, όσο και στις µεθόδους αναζήτησης εργασίας. Συγκεκριµένα, η ελαστικότητα, η διά βίου εκπαίδευση και κατάρτιση, η προσαρµογή στις νέες τεχνολογίες, η επαγγελµατική και γεωγραφική κινητικότητα είναι χαρακτηριστικά που πρέπει να ενσωµατωθούν σε κάθε οδηγό σπουδών. Η τριτοβάθµια εκπαίδευση στο εξωτερικό τείνει να γίνει προσωπική, υπό την έννοια ότι ο φοιτητής µπορεί να δοµήσει το πρόγραµµα µαθηµάτων που ταιριάζει στην προσωπικότητά του, στους στόχους του και στην εµπειρία του. Τα µαθήµατα που προσφέρονται είναι διατµηµατικά και αποσκοπούν όχι απλά στη µάθηση, αλλά στη δόµηση προσωπικοτήτων ανοιχτών και δεκτικών σε µαθησιακά ερεθίσµατα. Το Πανεπιστήµιο Αιγαίου παρά τον περιφερειακό και νησιωτικό του χαρακτήρα, έχει κατορθώσει τα µειονεκτήµατα της πολυδιάσπασης των τµηµάτων του να τα µετατρέψει σε προτερήµατα. Η συστηµατική χρήση του διαδικτύου, ο έντονος ερευνητικός του προσανατολισµός, τα ολιγάριθµα τµήµατα και οι προσωπικές σχέσεις µεταξύ φοιτητών και διδασκόντων σε συνδυασµό µε την προσέγγιση Ευρωπαϊκών Πανεπιστηµίων µπορεί να γίνει πόλος έλξης για φοιτητές όχι µόνο από τον ελλαδικό χώρο αλλά και από ξένες χώρες. Η έρευνα επαγγελµατικής απορρόφησης αποφοίτων είναι µία καλή αρχή για την ανάπτυξη συµβουλευτικών υπηρεσιών, οι οποίες θα καθοδηγούν τους αποφοίτους στις επαγγελµατικές τους αποφάσεις και θα στέκονται αρωγοί τόσο κατά τη διάρκεια των σπουδών τους όσο και µετά. 24