Οδηγίες προς ζώντες δότες οργάνων σχετικά µε τη διαδικασία Ανεξάρτητης Αξιολόγησης της Human Tissue Σεπτέµβριος 2012
Σε ποιον απευθύνονται αυτές οι οδηγίες Οι παρούσες οδηγίες απευθύνονται σε άτοµα που δωρίζουν όργανα (ζώντες δότες οργάνων). Εξηγούν τι είδος οργανισµού είµαστε, τον ρόλο που διαδραµατίζουµε στη δωρεά ζώντων οργάνων από ζώντες δότες και αυτά που πρέπει να γνωρίζετε προτού δωρίσετε ένα όργανο. Οι παρούσες οδηγίες εξηγούν επίσης τη διαδικασία Ανεξάρτητης Αξιολόγησης. Αυτή η διαδικασία περιλαµβάνει ένα έντυπο που πρέπει να υπογράψουν οι δότες προκειµένου να επιβεβαιώσουν ότι δεν λαµβάνουν καµία ανταµοιβή (πληρωµή ή άλλο όφελος) σε σχέση µε τη δωρεά οργάνου. Συνιστούµε να διαβάσετε αυτές τις οδηγίες, καθώς και τις λοιπές πληροφορίες που παρέχονται από τις µονάδες µεταµόσχευσης. Στις οδηγίες όταν γίνεται αναφορά σε «όργανο» νοείται νεφρό ή λοβός ήπατος. Παρόλο που η δωρεά λοβού πνεύµονα είναι σπάνια, µπορεί να είναι δυνατή και το «όργανο» µπορεί να αναφέρεται και σε αυτόν. Ο Νόµος περί ανθρωπίνων ιστών (2004) και η Human Tissue Ο Νόµος περί ανθρωπίνων ιστών του 2004 προβλέπει το νοµικό πλαίσιο για τη δωρεά οργάνων στην Αγγλία, την Ουαλία και τη Βόρεια Ιρλανδία. Στη Σκωτία, το πλαίσιο παρέχεται από τον Νόµο περί ανθρωπίνων ιστών (Σκωτίας) του 2006. Η Human Tissue παρέχει συµβουλές και οδηγίες σχετικά µε διάφορες πτυχές του Νόµου περί ανθρωπίνων ιστών του 2004 και λαµβάνει την απόφαση σχετικά µε την πραγµατοποίηση ή όχι των δωρεών ζώντων οργάνων στο Ηνωµένο Βασίλειο. Στο Ηνωµένο Βασίλειο, ένας ζώντας δότης µπορεί να δωρίσει όργανο µόνο εάν δηλώσει οικειοθελώς κάτι τέτοιο και δεν θα λάβει καµία πληρωµή ή ανταµοιβή για το όργανό του. Συνιστά νόµιµο καθήκον µας να εξασφαλίσουµε ότι καµία ανταµοιβή δεν δίδεται, λαµβάνεται, προσφέρεται ή ζητείται για την παροχή ενός οργάνου. Εφαρµόζεται ο ανεξάρτητος έλεγχός µας για να επιβεβαιώσουµε σε όλους ότι: καµία ανταµοιβή δεν έχει δοθεί ούτε θα δοθεί για τη δωρεά και ο δότης έχει δώσει τη συγκατάθεσή του για την αφαίρεση του οργάνου του. Εάν πληρούνται αυτά τα δύο κριτήρια, η µεταµόσχευση µπορεί να προχωρήσει νόµιµα. Η διαδικασία Ανεξάρτητης Αξιολόγησης της HTA 2
Αναλαµβάνουµε τη νόµιµη υποχρέωση να εξασφαλίσουµε ότι ο δότης: είναι ικανός ή/και αρµόδιος να δώσει τη συγκατάθεσή του κατανοεί τους κινδύνους που ενέχει κάτι τέτοιο προσφέρεται οικειοθελώς και δεν δέχεται πιέσεις να δωρίσει το όργανο και δεν θα λάβει καµία ανταµοιβή για τη δωρεά του οργάνου. Εξασφαλίζουµε όλα τα παραπάνω µέσω µιας διαδικασίας ανεξάρτητης αξιολόγησης. Έχουµε µια οµάδα Ανεξάρτητων Αξιολογητών σε όλο το Ηνωµένο Βασίλειο που πραγµατοποιεί συνεντεύξεις µε τους δότες και τα άτοµα που θα λάβουν το όργανό τους (λήπτες). Εάν ο δότης είναι ενήλικας και δεν είναι ικανός να δώσει τη συγκατάθεσή του ή είναι παιδί που δεν είναι αρµόδιο να δώσει τη συγκατάθεσή του, ένα κατάλληλο πρόσωπο µπορεί να δώσει τη συγκατάθεσή του σχετικά µε τη δωρεά για λογαριασµό τους. Όταν οι ιατρικές αξιολογήσεις του δότη πλησιάζουν να ολοκληρωθούν, ο Συντονιστής Ζώντων οτών θα κανονίσει µια συνάντηση µε τον Ανεξάρτητο Αξιολογητή της HTA. Ο Ανεξάρτητος Αξιολογητής θα πρέπει να πραγµατοποιήσει συνέντευξη µε τον δότη (ή το πρόσωπο που δίνει τη συγκατάθεσή του για λογαριασµό του δότη) και µε τον λήπτη, τόσο ξεχωριστά µε τον καθένα όσο και µε τους δύο µαζί, για να τους υποβάλει µια σειρά από ερωτήσεις σχετικά µε την προτεινόµενη δωρεά. Ο δότης και ο λήπτης θα πρέπει να έχουν µαζί τους κατά τη συνέντευξη ένα δελτίο ταυτότητας µε φωτογραφία, όταν είναι δυνατόν, έτσι ώστε ο Ανεξάρτητος Αξιολογητής να γνωρίζει ότι πραγµατοποιεί συνέντευξη µε τα σωστά άτοµα. Εάν ο δότης ή ο λήπτης αντιµετωπίζει οποιεσδήποτε δυσκολίες επικοινωνίας, η οµάδα µεταµόσχευσης θα γνωστοποιεί κάτι τέτοιο στον Ανεξάρτητο Αξιολογητή έτσι ώστε να εξασφαλίζεται ότι κατάλληλη ανεξάρτητη υποστήριξη (για παράδειγµα, µεταφραστής) θα είναι διαθέσιµη κατά τη συνέντευξη. Σε περίπτωση αλτρουιστικής δωρεάς που δεν προορίζεται για συγκεκριµένο λήπτη, όταν ο λήπτης δεν έχει προσδιοριστεί, θα πραγµατοποιείται συνέντευξη µόνο µε τον δότη. Μετά τις συνεντεύξεις, ο Ανεξάρτητος Αξιολογητής θα προσκοµίζει µια έκθεση και θα την αποστέλλει σε εµάς προκειµένου να λάβουµε απόφαση σχετικά µε την πραγµατοποίηση ή όχι της δωρεάς. Βάσει του νόµου, υπάρχουν ορισµένα ζητήµατα που πρέπει να καλύπτονται κατά τη διάρκεια της συνέντευξης µε τον δότη. Ποιοι τοµείς θα καλυφθούν κατά τη διάρκεια της συνέντευξής µου; «Ικανότητα παροχής συγκατάθεσης» 3
Πρέπει να έχουµε πειστεί ότι ο δότης είναι ικανός να δώσει τη συγκατάθεσή του για την αφαίρεση οργάνου για µεταµόσχευση. Εκτιµούµε κάτι τέτοιο µε πολλούς τρόπους, αλλά ξεκινούµε θεωρώντας ότι κάθε ενήλικας είναι ικανός να παρέχει τη συγκατάθεσή του εκτός εάν υπάρχουν αποδεικτικά στοιχεία που δείχνουν το αντίθετο. Στην παραπεµπτική επιστολή προς τον Ανεξάρτητο Αξιολογητή, η κλινική οµάδα θα αναφέρει ότι έχετε την ικανότητα να παρέχετε τη συγκατάθεσή σας. Ο Ανεξάρτητος Αξιολογητής θα σας υποβάλλει ερωτήσεις για να δει εάν έχετε κατανοήσει τη χειρουργική επέµβαση και τους κινδύνους που ενέχει. Είναι σηµαντικό να δείξετε ότι έχετε κατανοήσει σε κάποιο βαθµό τα ακόλουθα: Φύση της ιατρικής διαδικασίας Για παράδειγµα, τον τύπο της χειρουργικής επέµβασης που θα υποστείτε, ότι θα υποβληθείτε σε γενική αναισθησία και ότι µπορεί να έχετε ουλές µετά την επέµβαση. Κίνδυνοι που ενέχει η χειρουργική επέµβαση Για παράδειγµα, το ενδεχόµενο αποτέλεσµα στην υγεία σας - κάτι τέτοιο µπορεί να είναι προσωρινό ή µόνιµο. Είναι σηµαντικό να γνωρίζετε ότι υπάρχει µικρός κίνδυνος θανάτου. Το όνοµα του προσώπου που σας έδωσε πληροφορίες και την αρµοδιότητά του σχετικά µε την παροχή αυτών των πληροφοριών Οι πληροφορίες αυτές παρέχονται γενικότερα στον Ανεξάρτητο Αξιολογητή µε την παραπεµπτική επιστολή. Η οµάδα µεταµόσχευσης θα µπορεί να επιβεβαιώσει το όνοµα του ατόµου σε περίπτωση που το έχετε ξεχάσει. «Πίεση και εξαναγκασµός» Πρέπει να διαπιστώσουµε κατά πόσο δέχεστε πιέσεις να δωρίσετε όργανο. Πρέπει να δωρίζετε ένα όργανο πρόθυµα και οικειοθελώς. Ο Ανεξάρτητος Αξιολογητής θα σας µιλήσει σχετικά µε τυχόν πιέσεις που δέχεστε έτσι ώστε να διαπιστώσει κατά πόσο δωρίζετε όργανο οικειοθελώς ή εάν δέχεστε τέτοια πίεση που δεν µπορούµε να θεωρήσουµε ότι δίνετε ελεύθερα τη συγκατάθεσή σας. Ο Ανεξάρτητος Αξιολογητής θα εξασφαλίσει επίσης ότι γνωρίζετε πως µπορείτε να ανακαλέσετε τη συγκατάθεσή σας εάν αλλάξετε γνώµη, µέχρι την πραγµατοποίηση της χειρουργικής επέµβασης. Ο Ανεξάρτητος Αξιολογητής θα σας ρωτήσει εάν θα θέλατε να ανακαλέσετε τη συγκατάθεσή σας αλλά νιώθετε ότι δεν µπορείτε. Μπορεί να συζητήσει διεξοδικά αυτό το θέµα µαζί σας και µπορείτε να µιλήσετε ελεύθερα στον Ανεξάρτητο Αξιολογητή. Σε περίπτωση που θα θέλατε την ανάκληση της συγκατάθεσής σας, θα έχετε την υποστήριξή του. «Ανταµοιβή» 4
εν πρέπει να λάβετε καµία πληρωµή ή άλλη ανταµοιβή για τη δωρεά του οργάνου. Αυτό σηµαίνει ότι µια ανταµοιβή δεν µπορεί: να δίδεται, να λαµβάνεται, να προσφέρεται, ή να ζητείται Αυτές οι τέσσερις αρχές αφορούν οποιοδήποτε πρόσωπο, όχι µόνο εσάς. Αυτό σηµαίνει ότι εσείς, ο λήπτης, τα µέλη της οικογένειας, οι φίλοι και λοιπά πρόσωπα (όπως µια υπηρεσία που παρέχει δότη ή όργανο σε λήπτη) µπορούν να διαπράξουν αδίκηµα εάν δώσουν, λάβουν, προσφέρουν ή ζητήσουν ανταµοιβή. Πρέπει να έχουµε πειστεί ότι δεν υπάρχουν αποδεικτικά στοιχεία ανταµοιβής σε κάθε περίπτωση δωρεάς ζώντος οργάνου. Οποιαδήποτε συµµετοχή σε αγορά ή πώληση ανθρωπίνων οργάνων αποτελεί ποινικό αδίκηµα και θα µπορούσε να οδηγήσει σε ποινική δίωξη µε πιθανές κυρώσεις την επιβολή προστίµου, τη φυλάκιση ή και τα δύο. Τι νοείται ως «ανταµοιβή»; Στον Νόµο περί ανθρωπίνων ιστών του 2004, ως ανταµοιβή νοείται «οποιαδήποτε περιγραφή οικονοµικού ή άλλου υλικού πλεονεκτήµατος». Στην πράξη, ως ανταµοιβή νοείται οποιοδήποτε χρηµατικό ποσό, δώρο ή άλλο όφελος µε οικονοµική αξία που επηρεάζει την απόφαση για δωρεά οργάνου. Ο,τιδήποτε συµβάλει στην απόφασή σας να δωρίσετε το όργανό σας ή επιδιώκει να σας πείσει να δωρίσετε το όργανό σας θα µπορούσε να αποτελέσει ανταµοιβή. Ένα παράδειγµα θα µπορούσε να είναι το εξής: Ο Mark ζήτησε από τον φίλο του Jim να του δωρίσει ένα νεφρό. Ο Jim δεν θέλει να υποστεί χειρουργική επέµβαση και δεν είναι πρόθυµος να προχωρήσει σε δωρεά. Ο Mark πρότεινε να προσφέρει στον Jim εργασία µόλις αναρρώσει, αλλά µόνον εάν ο Jim του δωρίσει το νεφρό του. Ο Jim δεν εργάζεται εδώ και κάποιο διάστηµα και αποφασίζει να προχωρήσει στη δωρεά, ακόµη και εάν εκφράζει έντονη ανησυχία για την επέµβαση. Μπορείτε να λάβετε πληρωµές για να καλύψετε τα έξοδά σας ή την απώλεια κερδών που προκύπτει από τη δωρεά οργάνου σας. Αυτές οι πληρωµές δεν θεωρούνται ανταµοιβή. 5
Τι θα πρέπει να κάνω; Μέρος της διαδικασίας καθορισµού του κατά πόσο µια ανταµοιβή σχετίζεται µε µια δωρεά είναι η υπογραφή από µέρους των δοτών µιας δήλωσης όπου επιβεβαιώνεται ότι δεν έχετε λάβει και δεν θα λάβετε οποιαδήποτε ανταµοιβή για τη δωρεά του οργάνου. Στη δήλωση αυτή θα µας διαβεβαιώνετε ότι έχετε διαβάσει τα κύρια µέρη των παρουσών οδηγιών, ότι κατανοείτε τη νοµοθεσία και θα επιβεβαιώνετε ότι καµία ανταµοιβή δεν σχετίζεται µε τη δωρεά οργάνων και τη µεταµόσχευση. Πότε θα υπογράψω τη δήλωση και µε ποιον τρόπο θα χρησιµοποιηθεί; Ο Ανεξάρτητος Αξιολογητής θα συζητήσει τη δήλωση κατά τη διάρκεια της συνέντευξης. Θα πρέπει να την υπογράψετε είτε πριν από τη συνέντευξη είτε κατά τη διάρκεια αυτής και να την παραδώσετε στον Ανεξάρτητο Αξιολογητή. Μόλις ολοκληρωθεί η συνέντευξη, ο Ανεξάρτητος Αξιολογητής θα µας στείλει την έκθεσή του, την υπογεγραµµένη δήλωσή σας και την παραπεµπτική επιστολή από την κλινική οµάδα. Για ποιο λόγο µου ζητείται να υπογράψω δήλωση; Παρέχεται σήµερα µεγαλύτερη από ποτέ ενηµέρωση σχετικά µε τη δωρεά ζώντων οργάνων, µε πολλές νέες ιστορίες ανθρώπων που χρειάζονται όργανο ή περιπτώσεις επιτυχών µεταµοσχεύσεων οργάνων. Παρατηρείται επίσης αύξηση στη χρήση ιστοσελίδων κοινωνικών µέσων δικτύωσης που µπορούν να φέρουν πιθανούς δότες σε επαφή µε άτοµα που χρειάζονται µεταµόσχευση οργάνου. Λαµβάνοντας υπόψη την αυξανόµενη ζήτηση για όργανα προς µεταµόσχευση, την περιορισµένη προσφορά και τους περισσότερους τρόπους πραγµατοποίησης επαφών µεταξύ δοτών και ληπτών, υπάρχει µεγαλύτερος κίνδυνος εκµετάλλευσης από την προσφορά οργάνου. Στις περισσότερες περιπτώσεις, ένα άτοµο επιλέγει να δωρίσει το όργανό του για τη βελτίωση της υγείας του ατόµου που το λαµβάνει. Οι περισσότεροι δότες δεν σκοπεύουν να λάβουν ανταµοιβή για το όργανό τους. υστυχώς, δεν µπορούµε να αγνοήσουµε τις σπάνιες, αλλά πολύ σοβαρές, περιπτώσεις όπου ένα άτοµο επιλέγει να δωρίσει το όργανό του για οικονοµικό ή άλλο πλεονέκτηµα ή όπου ένα άτοµο µπορεί να εξαναγκαστεί να δωρίσει όργανο. 6
Με ποιον τρόπο θα προστατευθούν και να χρησιµοποιηθούν οι προσωπικές µου πληροφορίες; Θα χρησιµοποιήσουµε την υπογεγραµµένη δήλωσή σας για να µπορέσουµε να λάβουµε απόφαση σχετικά µε τη δωρεά. Θα φυλάξουµε τις πληροφορίες που λαµβάνουµε, σύµφωνα µε την πολιτική που εφαρµόζουµε, σε αρχεία αποθήκευσης. Θα εξασφαλίσουµε την προστασία των προσωπικών σας πληροφοριών, σύµφωνα µε την πολιτική µας περί προστασίας δεδοµένων. Πιθανές δυσκολίες που πρέπει να λάβετε υπόψη σε σχέση µε την υπογεγραµµένη δήλωση Αντιλαµβανόµαστε ότι υπάρχουν ορισµένες περιπτώσεις όπου ένας δότης µπορεί να µην µπορεί να υπογράψει τη δήλωση. Ζητήσαµε από τις κλινικές οµάδες να µας ενηµερώσουν εάν προκύψει κάτι τέτοιο ώστε να τους πούµε ποιες ενέργειες πρέπει να ακολουθήσουν στη συνέχεια. Σε περιπτώσεις όπου ένας δότης δεν είναι ικανός να δώσει τη συγκατάθεσή του και κατάλληλο πρόσωπο έδωσε συγκατάθεση για λογαριασµό του, αυτό το πρόσωπο θα κληθεί να υπογράψει τη δήλωση. Σε περιπτώσεις όπου ο δότης ήταν παιδί και δεν ήταν αρµόδιος να δώσει τη συγκατάθεσή του και κατάλληλο πρόσωπο έδωσε συγκατάθεση για λογαριασµό του, αυτό το πρόσωπο θα κληθεί να υπογράψει τη δήλωση. Σε περιπτώσεις όπου ένας δότης είναι σωµατικά ανίκανος να υπογράψει το έντυπο, ο Ανεξάρτητος Αξιολογητής θα σηµειώσει το έντυπο για λογαριασµό του, αφού ο δότης δηλώσει ότι έχει διαβάσει και κατανοήσει τη δήλωση. Ο Ανεξάρτητος Αξιολογητής θα παρέχει σχετικές εξηγήσεις στην έκθεσή του που µας απευθύνει. Στην περίπτωση επείγουσας µεταµόσχευσης ήπατος, πρέπει να παρέχεται υπογεγραµµένη δήλωση από τον ζώντα δότη στον Ανεξάρτητο Αξιολογητή. Η έκθεση του Ανεξάρτητου Αξιολογητή θα µας ενηµερώνει ότι έχει παραληφθεί δήλωση. Τι θα συµβεί εάν δεν επιθυµώ να υπογράψω τη δήλωση; Η µη υπογραφή της δήλωσης µπορεί να επηρεάσει την απόφασή µας σχετικά µε την έγκριση της δωρεάς. Ωστόσο, δεν θα απορριφθεί αυτοµάτως. Ο Ανεξάρτητος Αξιολογητής θα σας ζητήσει να εξηγήσετε τους λόγους για τους οποίους δεν υπογράφετε τη δήλωση. Αυτή η εξήγηση θα δοθεί στη συνέχεια σε εµάς µέσω της έκθεσης του Ανεξάρτητου Αξιολογητή. Τι θα συµβεί µετά τη συνέντευξη µε τον Ανεξάρτητο Αξιολογητή; 7
Ο Ανεξάρτητος Αξιολογητής θα µας στείλει µια έκθεση σχετικά µε τις συνεντεύξεις που πραγµατοποίησε µε εσάς και τον λήπτη. Στη συνέχεια, θα λάβουµε µια απόφαση βάσει των περιεχοµένων της έκθεσης. Μόλις λάβουµε απόφαση σχετικά µε την περίπτωσή σας, ο Συντονιστής Ζώντων οτών θα σας ενηµερώσει σχετικά µε την έγκριση ή όχι της δωρεάς και εάν µπορείτε να προχωρήσετε. Ο παρακάτω πίνακας περιλαµβάνει έναν σύντοµο οδηγό αναφοράς σχετικά µε τις διαδικασίες έγκρισης για διάφορους τύπους δωρεάς. Αλτρουιστική δωρεά που δεν προορίζεται για συγκεκριµένο λήπτη Απαιτείται συνέντευξη Ανεξάρτητης Αξιολόγησης HTA Απαιτείται υπογεγραµµένη δήλωση Λήπτης Όχι Όχι Περίπτωση που εξετάζεται από: Εξεταστική Επιτροπή της Human Tissue Αλτρουιστική δωρεά υπέρ συγκεκριµένου λήπτη (χωρίς προηγούµενη γενετική ή συναισθηµατική σχέση) Εξεταστική Επιτροπή της Human Tissue ωρεά νεφρού υπέρ συγκεκριµένου λήπτη (υπάρχει προηγούµενη γενετική ή συναισθηµατική σχέση) Ζευγαρωτή / Οµάδα αξιολόγησης ζώντων δοτών της Human Tissue (Μπορεί να παραπέµψουµε αυτές τις περιπτώσεις στην εξεταστική επιτροπή για λήψη απόφασης) 8
συνδυαστική δωρεά ωρεά υπέρ συγκεκριµένου λήπτη από ενήλικα προς ενήλικα (λοβός ήπατος) ωρεά υπέρ συγκεκριµένου λήπτη από ενήλικα προς παιδί (λοβός ήπατος) Εξεταστική Επιτροπή της Human Tissue Εξεταστική Επιτροπή της Human Tissue Οµάδα αξιολόγησης ζώντων δοτών της Human Tissue (Μπορεί να παραπέµψουµε αυτές τις περιπτώσεις στην εξεταστική επιτροπή για λήψη απόφασης) Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά µε εµάς, παρακαλούµε επισκεφθείτε τον ιστότοπο www.hta.gov.uk ή επικοινωνήστε µαζί µας: The Living Donation Assessment Team (Οµάδα Αξιολόγησης Ζώντων οτών) Human Tissue 151 Buckingham Palace Road Λονδίνο SW1W 9SZ Τηλ: 020 7269 1900 Fax: 020 7269 1999 http://twitter.com/hta_uk www.facebook.com/humantissue Το παρόν έγγραφο οδηγιών διατίθεται επίσης στα αραβικά, µπενγκάλι, ελληνικά, πολωνικά και ουαλικά από την ιστοσελίδα εκδόσεων του ιστοτόπου µας. ηµοσιεύθηκε τον Σεπτέµβριο του 2012. 9