ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πρόλογος VΙΙ Ι. Γενικό Μέρος Α. Βασικές έννοιες... 1 1. Θέματα ορολογίας... 1 1.1. Οι χρησιμοποιούμενοι όροι... 1 1.2. Οι βασικές έννοιες... 2 1.3. «Εγγυήσεις θεσμών» και «εγγυήσεις θεσμικές»... 3 2. Ιστορική εξέλιξη... 4 3. Θεωρητικό θεμέλιο... 6 4. Ατομικά κλπ. δικαιώματα και κανόνες δικαίου... 7 4.1. Γενικά... 7 4.2. Ως προς τα «ατομικά δικαιώματα» (status negativus)... 7 4.3. Ως προς τα πολιτικά δικαιώματα (status activus)... 8 4.4. Ως προς τα κοινωνικά δικαιώματα (status positivus)... 9 4.5. Συνδυασμός κατηγοριών (status mixtus)... 11
136 Περιεχόμενα Β. Φορείς των δικαιωμάτων... 12 5. Γενικά... 12 5.1. Ικανότητα δικαίου, γενική και ειδική... 12 5.2. Ικανότητα ασκήσεως... 13 6. Ο άνθρωπος ως φορέας... 14 6.1. Διάκριση σε δικαιώματα όλων, Ελλήνων, αλλοδαπών... 14 6.2. Ο άνθρωπος πρόσωπο... 15 7. Τα νομικά πρόσωπα... 16 7.1. Νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου... 16 8. Ενώσεις προσώπων... 16 Γ. Δεσμευόμενοι από τα ατομικά δικαιώματα.. 17 9. Γενικά... 17 10. Το Κράτος και τα όργανά του... 18 11. Κρατικά νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου... 19 12. Η Εκκλησία της Ελλάδος... 19 13. Δέσμευση ιδιώτη. Τριτενέργεια... 20 13.1. Γενικά... 20 13.2. Ορολογία... 20 13.3. Στην Ελλάδα... 21 Δ. Περιορισμοί των ατομικών δικαιωμάτων... 23 14. Γενικά... 23 14.1. Προσδιορισμοί και περιορισμοί.. 23 14.2. Είδη περιορισμών... 23 15. Άμεσοι συνταγματικοί περιορισμοί... 25
Περιεχόμενα 137 16. Επιφύλαξη νόμου / νομοθετικοί περιορισμοί... 26 16.1. Είδη επιφυλάξεως... 26 16.2. Τυπικός ή και ουσιαστικός νόμος 26 16.3. Ο νομοθετικός περιορισμός του ατομικού δικαιώματος και η αρχή της αναλογικότητας... 26 16.4. Χαρακτηριστικά νομοθετικού περιορισμού... 27 16.5. «Έμμεση» επιφύλαξη νόμου... 27 17. Επιφύλαξη υπέρ διοικητικών ή δικαστικών αρχών... 27 18. Δημόσιο συμφέρον και ατομικά δικαιώματα... 28 19. «Χρέος κοινωνικής αλληλεγγύης» και ατομικά δικαιώματα... 28 20. Τα λεγόμενα «ανεπιφύλακτα» δικαιώματα... 29 21. Περιορισμοί διεθνούς δικαίου... 30 22. Κατάχρηση δικαιώματος... 30 22.1. Περιορισμός ή προσδιορισμός;... 30 22.2. Πεδίο εφαρμογής. Σχέση με ΑΚ 281... 30 22.3. Έννοια «καταχρήσεως»... 31 22.4. Ειδικά θέματα... 31 23. Συρροή ατομικών δικαιωμάτων... 32 24. Σύγκρουση ατομικών δικαιωμάτων... 33 25. Παραίτηση από ατομικό δικαίωμα... 33 Ε. Προστασία των ατομικών δικαιωμάτων... 35 26. Ανάγκη και μορφές προστασίας... 35
138 Περιεχόμενα ΙΙ. Ειδικό Μέρος 27. Οι επί μέρους ενότητες... 37 Α. Αξία του ανθρώπου... 39 28. Σεβασμός και προστασία της αξίας / α- ξιοπρέπειας του ανθρώπου... 39 28.1. Γενικά... 39 28.2. Στην Σ 2 1 προγραμματική διάταξη ή ατομικό δικαίωμα;... 40 28.3. Περιεχόμενο... 40 28.4. Φορείς... 40 29. Δικαίωμα ζωής («στη ζωή»)... 41 30. Δικαίωμα υγείας, σωματικής και ψυχικής ακεραιότητας, γενετικής ταυτότητας 42 31. Άλλα δικαιώματα... 43 Β. Ατομικές ελευθερίες και πρόσωπο... 44 32. Προσωπική ελευθερία (φυσική, σωματική)... 44 32.1. Γενικά... 44 32.2. Απαγόρευση δουλείας και ειλωτείας... 45 32.3. Ελευθερία κινήσεως και εγκαταστάσεως... 46 32.3. Προσωπική ασφάλεια... 47 33. Ο ποινικός κολασμός... 49 33.1. Γενικά... 49 33.2. Ο νόμος... 50 33.3. Δικαστικός κολασμός... 50 33.4. Μεταχείριση κρατουμένων... 51 33.5. Επέκταση αρχής εκτός του Ποινικού Δικαίου;... 51
Περιεχόμενα 139 33.6. Αποζημίωση αδίκως καταδικασθέντων... 51 34. Ελευθερία αναπτύξεως της προσωπικότητας... 51 35. Δικαίωμα ιθαγένειας... 53 36. Απαραβίαστο ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής... 53 36.1. Γενικά... 53 36.2. Ιδιωτική και οικογενειακή ζωή - απαραβίαστο... 54 36.3. Πληροφοριακή αυτοδιάθεση... 55 36.4. Το άσυλο της κατοικίας... 55 36.5. Το απόρρητο της επικοινωνίας... 57 Γ. Πνευματική ελευθερία... 59 37. Γενικά... 59 38. Η θρησκευτική ελευθερία... 60 38.1. Γενικά, ορολογία... 60 38.2. Ελευθερία θρησκευτικής συνειδήσεως... 60 38.3. Η διάκριση «επικρατούσας και γνωστής» θρησκείας... 61 38.4. Κράτος και εκκλησία... 62 38.5. Ελευθερία ασκήσεως... 63 38.6. Φορείς προστασία... 64 39. Η ελευθερία της πληροφορίας... 64 40. Η ελευθερία της γνώμης... 66 41. Η ελευθερία του τύπου... 67 41.1. Γενικά... 67 41.2. Έννοια τύπου... 70
140 Περιεχόμενα 41.3. Περιεχόμενο, γενικά... 70 41.4. Ελευθερία εκδόσεως... 71 41.5. Ελευθερία συντάξεως... 71 41.6. Ελευθερία εκτυπώσεως... 72 41.7. Ελευθερία κυκλοφορίας... 72 41.8. Επαγγελματική ελευθερία, περιορισμοί... 73 41.9. Περιορισμοί... 73 42. Ελευθερία κινηματογράφου και φωνογραφίας... 76 43. Ειδικότερα η ραδιοτηλεόραση... 77 43.1. Γενικά... 77 43.2. Ο κρατικός έλεγχος... 78 43.3. Το πρόγραμμα... 78 43.4. «Ουδετερότητα»... 79 44. Ελευθερία της τέχνης... 79 45. Ελευθερία της παιδείας... 80 45.1. Γενικά... 80 45.2. Ελευθερία παιδείας, γενικά... 82 45.3. Επαγγελματική ή άλλη ειδική εκπαίδευση... 83 45.4. Η ανώτατη εκπαίδευση... 83 45.5. Αθλητισμός... 83 46. Ελευθερία επιστήμης, έρευνας, διδασκαλίας... 83 Δ. Οικονομική Ελευθερία... 86 47. Γενικά... 86 48. Ιδιοκτησία, προσδιορισμοί και περιορισμοί... 86
Περιεχόμενα 141 48.1. Προστασία ιδιοκτησίας... 86 48.2. Έννοια ιδιοκτησίας... 87 48.3. Περιεχόμενο της ιδιοκτησίας... 87 48.4. «Προσδιορισμοί» της ιδιοκτησίας 88 48.5. Περιορισμοί της ιδιοκτησίας... 88 49. Αναγκαστική απαλλοτρίωση, γενικά... 90 49.1. Έννοια, χρησιμότητα... 90 49.2. Ρύθμιση, χαρακτηριστικά... 90 49.3. Αντικείμενο... 92 49.4. De facto αναγκαστική απαλλοτρίωση... 93 49.5. Το κριτήριο της αναγκαστικής απαλλοτριώσεως... 93 50. Προϋποθέσεις αναγκαστικής απαλλοτριώσεως... 94 50.1. Γενικά... 94 50.2. Δημόσια ωφέλεια... 94 50.3. Νομοθετική πρόβλεψη... 95 50.4. Αποζημίωση... 95 51. Διαδικασία απαλλοτριώσεως... 96 51.1. Γενικά... 96 51.2. Απόφαση της Διοικήσεως... 97 51.3. Αναγνώριση δικαιούχων... 97 51.4. Κήρυξη αναγκαστικής απαλλοτριώσεως... 98 51.5. Καθορισμός αποζημιώσεως... 98 51.6. Συντέλεση αναγκαστικής απαλλοτριώσεως... 98 52. Ειδικές περιπτώσεις απαλλοτριώσεως, συγγενείς θεσμοί... 99
142 Περιεχόμενα 52.1. Ειδικές περιπτώσεις αναγκαστικής απαλλοτριώσεως... 99 52.2. Συγγενείς θεσμοί... 102 53. Ιδιωτική οικονομική πρωτοβουλία... 103 53.1. Γενικά... 103 53.2. Ελευθερία συμβάσεων... 104 53.3. Ελευθερία ανταγωνισμού... 105 53.4. Ελευθερία διαφημίσεως... 105 53.5. Ελευθερία ιδρύσεως εμπορικών επιχειρήσεων... 105 53.6. Φορείς... 106 53.7. Περιορισμοί... 106 54. Ελευθερία εργασίας, επαγγελματική ε- λευθερία... 106 54.1. Γενικά, έννοιες... 106 54.2. Οι προστατευτικοί κανόνες... 106 54.3. Περιεχόμενο... 108 54.4. Φορείς... 109 54.5. Περιορισμοί... 109 55. Προστασία εργασίας, προγραμματικές διακηρύξεις, νομικές υποχρεώσεις... 109 Ε. Συλλογικές ελευθερίες... 111 56. Γενικά... 111 57. Ελευθερία συναθροίσεως... 112 57.1. Έννοια συναθροίσεως... 112 57.2. Χαρακτηριστικά συναθροίσεως.. 113 57.3. Περιεχόμενο... 113 57.4. Φορείς... 114 57.5. Περιορισμοί... 114
Περιεχόμενα 143 58. Ελευθερία ενώσεως... 114 58.1. Αντικείμενο προστασίας... 115 58.2. Περιεχόμενο... 116 58.3. Περιορισμοί... 117 58.4. Φορείς... 117 58.5. Γεωργικοί και αστικοί συνεταιρισμοί... 117 58.6. Αναγκαστικοί συνεταιρισμοί... 117 59. Συνδικαλιστική ελευθερία... 118 59.1. Γενικά... 118 59.2. Φορείς... 119 59.3. Περιεχόμενο... 119 59.4. Απεργία... 119 59.5. Ανταπεργία... 119 59.6. Συλλογική αυτονομία... 119 59.7. Συλλογικές συμβάσεων δημόσιων υπαλλήλων και υπαλλήλων ΟΤΑ. 119 ΙΙΙ. Αρχή της ισότητας 60. Γενικά... 121 61. Ισότητα και άνθρωπος... 122 62. Περιεχόμενο... 124 62.1. Γενικά... 124 62.2. Περιορισμοί, διαφοροποιήσεις... 125 63. Φορείς... 125 64. Ειδικότερα η ισότητα των φύλων... 125 65. Ειδικότερα η ισότητα αμοιβών... 125 66. Ειδικότερα η φορολογική ισότητα... 126 67. Ειδικότερα η στρατολογική ισότητα... 126 68. Ειδικότερα η πρόσβαση στις δημόσιες υπηρεσίες / λειτουργίες... 126
144 Περιεχόμενα IV. Κοινωνικά δικαιώματα 69. Γενικά... 127 70. Προστασία της οικογένειας και του γάμου... 128 71. Προστασία μητρότητας και παιδικής ηλικίας... 130 72. Προστασία υγείας... 130 73. Προστασία αδυνάτων (κοινωνική πρόνοια)... 131 74. Προστασία κατοικίας... 131 75. Εργασία και κοινωνική ασφάλιση... 131 76. Προστασία του περιβάλλοντος... 131 76.1. Γενικά... 131 76.2. Η υποχρέωση του Κράτους... 132 76.3. Το ατομικό δικαίωμα... 133