ΤΕΙ Κεντρικής Μακεδονίας Τµήµα ιοίκησης Μεταπτυχιακό Πρόγραµµα Σπουδών στη ιοίκηση Επιχειρήσεων ειδίκευση Κοστολόγηση και Ελεγκτική Το εκπαιδευτικό υλικό που ακολουθεί αναπτύχθηκε στα πλαίσια του µαθήµατος «Ελεγκτική»
Εισαγωγή - Πρόλογος Το εκπαιδευτικό υλικό βασίζεται στα βιβλία 1. Αληφαντής, Γ. (2010). Ελεγκτική, εκδόσεις Πάµισος. 2. Καζαντζής, Ι.Χ. (2006) «Ελεγκτική & Εσωτερικός Έλεγχος. Μια συστηµατική προσέγγιση Εννοιών, Αρχών και Προτύπων», εκδόσεις Business Plus Α.Ε., Πειραιάς, σελ. 45. 3. Κάντζος, Κ. και Χονδράκη, Α. (2006). «Ελεγκτική Θεωρία και Πρακτική ΙΙ», εκδόσεις Σταµούλη Α.Ε,. Αθήνα. 4. Λουµιώτης, Β. (2004) «Πρακτικά Θέµατα Εφαρµοσµένης Ελεγκτικής των Επιχειρήσεων», Ινστιτούτο Εκπαίδευσης ΣΟΕΛ 5. Λουµιώτης, Β. (2006) «Αρχές και Μέθοδοι Ελεγκτικής, 2η έκδοση, Ινστιτούτο Εκπαίδευσης Σώµατος Ορκωτών Ελεγκτών Λογιστών», Αθήνα. 6. Παπαστάθης, Π. (2003) «Εσωτερικός έλεγχος», εκδόσεις ΟΠΑΠ, Αθήνα 7. Σιώτης, Θ. και Ζωίτσας Α. (2010) «Ελεγκτική», Θεσσαλονίκη Συντάκτης ιαφανειών: ρ. ρογαλάς Γεώργιος Επιστηµονικός συνεργάτης Τ.Ε.Ι. Σερρών, Λέκτορας Π 407 ηµοκρίτειο Πανεπιστήµιο ιευθυντής Εσωτερικού Ελέγχου Ατλαντίς Α.Ε. 2
ιάρθρωση ιαφανειών Για την πληρέστερη κατανόηση του εννοιολογικού πλαισίου και των πρακτικών εφαρµογών της ελεγκτικής ως θεωρία και πρακτική παρουσιάζονται 8 ενότητες στα πλαίσια των αντίστοιχων µαθηµάτων. 3
Ενότητα 1 Εισαγωγή στην Ελεγκτική
Αναγκαιότητα Ατέλειες ανθρώπινης φύσης Σχέσεις ιδιοκτήτη διαχειριστή Ανάγκη για αξιόπιστες πληροφορίες Αύξηση επιχειρησιακού κινδύνου Η διόγκωση της σηµασίας της εταιρικής διακυβέρνησης 5
Εννοιολογικό Πλαίσιο Ελεγκτικής (1) Η συστηµατική διαδικασία του λογιστικού ελέγχου των χρηµατοοικονοµικών καταστάσεων που ακολουθείται από τους ελεγκτές, προσδιορίζει τον όρο «Ελεγκτική», ο οποίος περιλαµβάνει, εκτός από τον έλεγχο των καταστάσεων αυτών και τον έλεγχο της εναρµόνισης των λειτουργιών της επιχείρησης µε τους ισχύοντες νόµους. Ο καθηγητής Μάριος Τσιµάρας προσδιόρισε την Ελεγκτική ως το σύνολο των ιδιαίτερων κανόνων και τεχνικών διαδικασιών, που απορρέουν από τη βαθιά γνώση της οικονοµικής των εκµεταλλεύσεων, της λογιστικής και του δικαίου, µε τους οποίους διενεργείται ο έλεγχος των εµπορικών βιβλίων, των οικονοµικών καταστάσεων, των λογιστικών εγγραφών, των δικαιολογητικών εγγράφων και συναφών στοιχείων προς διαπίστωση πράξεων ή παραλείψεων και συναγωγή συµπερασµάτων σχετικών προς ορισµένη οικονοµική διαχείριση. 6
Εννοιολογικό Πλαίσιο Ελεγκτικής (2) Ελεγκτική είναι ο επαγγελµατικός κλάδος που πραγµατεύεται τους γενικούς κανόνες, όρους και προϋποθέσεις για τη διενέργεια ελέγχου σε κάθε οικονοµική διαχείριση ξένης περιουσίας. Είναι η αναγκαία συνθήκη για το πέρασµα µιας επιχείρησης στο σύγχρονο µοντέρνο τρόπο διοίκησης. 7
Ιστορικό Αρχαιότητα: στην εποχή των Σουµερίων το 4.000 π.χ. (γραµµατέας), αρχαίοι Αιγύπτιοι (επιστάτες), αρχαία Αθήνα («Σώµα» ή αλλιώς το «Συνέδριο Αναθεωρητών», το οποίο είχε δέκα µέλη τους «Εύθηνους»), αρχαία Ρώµη. Κατά το Μεσαίωνα ο έλεγχος παρακµάζει. Τον 13ο αιώνα η πόλη της Πίζας αποκτά τον επίσηµο ελεγκτή της επιφορτισµένο µε το έργο του ελέγχου των κοινοτικών πληρωµών. Νεότεροι χρόνοι: 1581 Βενετία, η πρώτη ένωση επαγγελµατιών ελεγκτών. Το 1854 ιδρύεται η πιο παλιά από τις σύγχρονες ενώσεις ελεγκτών, το «Institute of chartered accountants in Scotland», για να ακολουθήσει τον 14ο αιώνα η επέκταση του σύγχρονου θεσµού του ελεγκτή σε πολλές χώρες της Ευρώπης και των Η.Π.Α. 8
Κλάδοι Ελεγκτικής Η ιδιωτική ελεγκτική, που ασχολείται µε τον έλεγχο των ιδιωτικών επιχειρήσεων. Η δηµόσια ελεγκτική, που ασχολείται µε τον έλεγχο των Νοµικών Προσώπων ηµοσίου ικαίου και των Οργανισµών του ηµοσίου. 9
Εξεταζόµενα Θέµατα Ελέγχου Το αντικείµενο του ελέγχου Το υποκείµενο του ελέγχου: Τις ελεγκτικές διαδικασίες 10
οµή Ελεγκτικού Θεσµού στην Ελλάδα (1) Οι οικονοµικές µονάδες µε βάση τα κριτήρια: 1. Κύκλος πωλήσεων 5.000.000 2. Σύνολο Ενεργητικού 2.500.000 3. Προσωπικό 50 άτοµα υπόκεινται σε έλεγχο των οικονοµικών καταστάσεων είτε από ελεγκτές του Ν 2190/1920 είτε από ορκωτούς ελεγκτές. Πιο συγκεκριµένα η οικονοµική µονάδα που για δύο συνεχόµενες χρήσεις πληροί τα δύο από τα τρία παραπάνω κριτήρια υπόκεινται σε έλεγχο των οικονοµικών καταστάσεων της από Ορκωτούς Ελεγκτές. Σε αντίθετη περίπτωση ελέγχεται από ελεγκτές του Ν 2190/1920. 11
οµή Ελεγκτικού Θεσµού στην Ελλάδα (2) Βάσει του Ν2190/1920. ιορίζονταν από την εταιρεία, χωρίς τυπικά προσόντα, δεν υπήρχε επάγγελµα. Μια πρώτη προσπάθεια για ίδρυση σώµατος ορκωτών λογιστών έγινε το 1931 µε το Ν.5076 "περί Ανώνυµων Εταιριών και Τραπεζών«. Για διάφορους λόγους ο θεσµός αυτός δε λειτούργησε. Βάσει του Ν.. 3329/55 «περί συστάσεως Σώµατος Ορκωτών Λογιστών». (ΣΟΛ) Βάσει του Π.. 226/92 συνίσταται Σώµα Ορκωτών Ελεγκτών (ΣΟΕ), ευχέρεια ίδρυσης πολλών ελεγκτικών εταιριών. Ν. 2733/1999 µετονοµάστηκε Λογιστών (Σ.Ο.Ε.Λ) σε Σώµα Ορκωτών Ελεγκτών Ν.3148/2003 ασυµβίβαστα Εποπτεία από την ΕΛΤΕ - ιευρύνθηκαν τα Ν.3693/2008 εναρµόνιση του ελληνικού πλαισίου µε την Οδηγία 2006/43/ΕΚ 12
Ο Ελεγκτής Ο ρόλος του ελεγκτή είναι πρωταρχικής σηµασίας, διότι είναι επιφορτισµένος µε την ευθύνη εφαρµογής των υψηλών στόχων της ελεγκτικής και της εκπόνησης των διαδικασιών ελέγχου. Η αποστολή του δεν σχετίζεται µόνο µε τον έλεγχο, αλλά συνδέεται άµεσα τόσο µε την επιχείρηση, όσο και µε το περιβάλλον της. 13
Αποστολή του Ελεγκτή Η αποστολή του ελεγκτή είναι διαγνωστική και θεραπευτική. ιαγνωστική, διότι ο ελεγκτής υπάρχουν στην επιχείρηση: θα πρέπει να διαγνώσει εάν ιαχειριστικές παραλήψεις και ανωµαλίες. Παραβιάσεις της εταιρικής, φορολογικής και εµπορικής νοµοθεσίας. Οργανωτικές και διοικητικές ελλείψεις. Αδυναµίες στο σύστηµα εσωτερικού ελέγχου. Θεραπευτική, διότι ο ελεγκτής θα πρέπει να κάνει την έκθεσή του στη διοίκηση της επιχείρησης, στην οποία θα γράφονται οι τυχόν ελλείψεις, καθώς και ο τρόπος διόρθωσής τους. Οι πληροφορίες που παρέχει ο ελεγκτής αναφέρονται σε θέµατα σχεδιασµού και προγραµµατισµού, στην ανάγκη τυχόν τροποποιήσεων και αναθεωρήσεων των αρχικών σχεδίων λειτουργίας της επιχείρησης και την ενηµέρωση των κρατικών υπευθύνων για τυχόν νοµοθετικές παραβάσεις 14
Νοµική και Αστική Ευθύνη Ελεγκτών Ο ελεγκτής δεν ελέγχεται ποινικά µόνο στην περίπτωση που υπάρχουν λάθη ειλικρίνειας και κανονικότητας των λογαριασµών, αλλά και οφείλει να αποζηµιώσει τις ζηµιές που υφίστανται ορισµένες κοινωνικές οµάδες. Οι ποινές που επιβάλλονται στους ελεγκτές εξαρτώνται από το εάν υπάρχει δόλος ή αµέλεια. Ευθύνες από τις ενώσεις ελεγκτών δεν ζητούν µόνο οι διοικήσεις των εταιριών, αλλά και κάθε τρίτος που έχει έννοµο συµφέρον. 15
Σκοπός του Ελέγχου Η πρόληψη ηθεληµένων ή αθέλητων λαθών, απατών (προληπτικός έλεγχος). Η αποκάλυψη και η καταστολή ακούσιων ή εκούσιων σφαλµάτων, απατών (κατασταλτικός έλεγχος). Η πιστοποίηση της ακρίβειας και της αλήθειας των οικονοµικών καταστάσεων (επιβεβαιωτικός έλεγχος). 16
Πρότυπα Ελεγκτικής Βασικά Βασικά Πρότυπα Πρότυπα Πρότυπα Πρότυπα επαγγελµατικής επαγγελµατικής δεοντολογίας δεοντολογίας Πρότυπα ΠρότυπαΕλεγκτικής Πρότυπα Πρότυπα καλής καλής εκτέλεσης εκτέλεσης της της εργασίας εργασίας Πρότυπα ΠρότυπαΕκθέσεων 17
Βασικά Πρότυπα Αναφέρονται στους σκοπούς του ελέγχου, τις προϋποθέσεις που πρέπει να έχει κάποιος για να γίνει ελεγκτής και τις ευθύνες του. Ειδικότερα 1. Σκοπός του ελέγχου 2. Προσωπικά προσόντα 3. Αµερόληπτη στάση 4. Επιδεξιότητα και επιµέλεια 18
Πρότυπα Καλής Εκτέλεσης της Εργασίας Περιέχουν τις αρχές της τεχνικής του ελέγχου, οι οποίες αναφέρονται κυρίως στο προγραµµατισµό της εργασίας και την ελεγκτική εργασία. Ειδικότερα: 1. Προγραµµατισµός εργασίας (Πρόγραµµα ελέγχου, επιλογή ελεγκτικών διαδικασιών) 2. Ελεγκτική εργασία (Φύλλα εργασίας) 19
Πρότυπα Εκθέσεων Αναφέρονται στο τρόπο σύνταξης από µέρους του ελεγκτή της έκθεσης ελέγχου. Ειδικότερα: 1. Αρχές που διέπουν τις εκθέσεις Αν ο έλεγχος έγινε σύµφωνα µε τα πρότυπα ελεγκτικής. Αν απεικονίζονται ειλικρινά η οικονοµική κατάσταση και τα αποτελέσµατα χρήσης. Αν τηρήθηκαν οι ίδιες λογιστικές αρχές µε την προηγούµενη χρήση. Αν τροποποιήθηκε η µέθοδος απογραφής Αν τηρήθηκαν τα προβλεπόµενα από το νόµο βιβλία. Αν του δόθηκαν όλες οι πληροφορίες και επεξηγήσεις. Αν οι οικονοµικές καταστάσεις είναι σύµφωνες µε τα λογιστικά βιβλία. 2. Εφαρµογή των αρχών που διέπουν τις εκθέσεις 20
Πρότυπα Επαγγελµατικής εοντολογίας Τα πρότυπα επαγγελµατικής δεοντολογίας αναφέρονται στις βασικές αρχές της επαγγελµατικής συµπεριφοράς του ελεγκτή, όπως: Κανόνες αυτοπειθαρχίας και αυτοδεσµεύσεων. Έντιµη επαγγελµατική συµπεριφορά. Αποφυγή ενασχόλησης µε αντικείµενα ασυµβίβαστα προς το επαγγελµατικό του έργο. Επιπρόσθετα, ο ελεγκτής δεν πρέπει να αναλαµβάνει τον έλεγχο σε επιχειρήσεις µε τις οποίες είχε ή έχει αξίωµα ή υπαλληλική θέση, ή έχει οικονοµικά συµφέροντα αυτός ή οι συγγενείς του 21
Γενικό Σχέδιο Εργασίας Ελεγκτή Εξέταση των λογαρια σµών Αξιολόγηση του συστήµατος Εσωτερικού Ελέγχου της επιχείρησης Γενική γνωριµία της επιχείρησης 22
1. Γενική Γνωριµία µε την Επιχείρηση Η γνωριµία του ελεγκτή µε την επιχείρηση απαιτεί επιδεξιότητα και προσοχή ώστε να τον βοηθήσει εποικοδοµητικά στην ελεγκτική του εργασία. Περιλαµβάνει: Γενικές πληροφορίες Τεχνικά χαρακτηριστικά Εµπορικά χαρακτηριστικά Νοµικά χαρακτηριστικά Λογιστικά χαρακτηριστικά Οικονοµικά χαρακτηριστικά 23
2. Αξιολόγηση του Σ.Ε.Ε. της επιχείρησης Η αξιολόγηση του συστήµατος εσωτερικού ελέγχου της επιχείρησης είναι απαραίτητη και µπορεί να κατηγοριοποιηθεί στα παρακάτω στάδια: 1. Μελέτη, κατανόηση και περιγραφή των διαδικασιών του εσωτερικού ελέγχου, περιγραφή του συστήµατος. 2. Επαλήθευση της πραγµατικής ύπαρξης του συστήµατος του Εσωτερικού Ελέγχου. 3. Προκαταρκτική αξιολόγηση του συστήµατος του Εσωτερικού Ελέγχου. 4. Επαλήθευση της συνεχούς εφαρµογής των αξιόπιστων σηµείων δυνατοτήτων. 5. Οριστική αξιολόγηση του συστήµατος του Εσωτερικού Ελέγχου 24
3. Εξέταση των Λογαριασµών Είναι το τρίτο στάδιο και στην ουσία είναι ο «έλεγχος στην πράξη». Περιλαµβάνει: 1. Προσδιορισµό των συµπερασµάτων της αξιολόγησης του Εσωτερικού Ελέγχου και προσαρµογή του προγράµµατος ελέγχου λογαριασµών. 2. Συµπληρωµατικές επαληθεύσεις και επικυρώσεις 3. Ολοκλήρωση ελέγχου 4. Έκδοση γνώµης 25
ιακρίσεις Ελέγχου (1) Ανάλογα µε το άτοµο που διενεργεί τον έλεγχο και τη σχέση εργασίας αυτού µε τον ελεγχόµενο φορέα: Εξωτερικός έλεγχος. Εσωτερικός έλεγχος. Μικτός έλεγχος. 26
ιακρίσεις Ελέγχου (2) Ανάλογα µε την έκτασή τους: Ειδικοί έλεγχοι, που έχουν ως διερεύνηση ένα συγκεκριµένο τοµέα ή αντικείµενο και διενεργείται στο τέλος της χρήσης. Γενικοί έλεγχοι, που εκτείνονται σε ολόκληρη τη διαχείριση συγκεκριµένης χρονικής περιόδου. 27
ιακρίσεις Ελέγχου (3) Ανάλογα µε το σκοπό τους: Προληπτικοί έλεγχοι (Control), οι οποίοι διενεργούνται στη διάρκεια εκτέλεσης της πράξης από την Υπηρεσία Εσωτερικού Ελέγχου και αποβλέπουν στην πρόληψη εκούσιων και ακούσιων σφαλµάτων. Κατασταλτικοί έλεγχοι, οι οποίοι διενεργούνται µετά την εκτέλεση των πράξεων από τους Εσωτερικούς Ελεγκτές (Internal Auditors) και αποβλέπουν στην καταστολή εκούσιων και ακούσιων πράξεων. 28
ιακρίσεις Ελέγχου (4) Ανάλογα µε τη διάρκειά τους: Τακτικοί ή περιοδικοί, που σχετίζονται µε το χρονικό προσδιορισµό που διενεργούνται. Έκτακτοι ή περιστασιακοί, που διενεργούνται σε έκτακτες περιπτώσεις. 29