Πολεοδοµικός και Κοινωνικός Μετασχηµατισµός. Από το «χειρότερο παράδειγµα πόλης», στη Λάρισα. Σκριµιζέα Ειρήνη Μαρία

Ε.Μ.Π. Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών.Π.Μ.Σ. Αρχιτεκτονική Σχεδιασµός του Χώρου Κατεύθυνση: Πολεοδοµία Χωροταξία ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΕΣ ΥΝΑΜΙΚΕΣ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ ιδάσκοντες: Σοφία Αυγερινού-Κολώνια, Πολυξένη Ηλιοπούλου, Ελένη Χανιώτου, Νίκος Μπελαβίλας, Ειρήνη Κλαµπατσέα, Γιώτα Θεοδωρά Πολεοδοµικός και Κοινωνικός Μετασχηµατισµός. Από το «χειρότερο παράδειγµα πόλης», στη Λάρισα. Σκριµιζέα Ειρήνη Μαρία Αθήνα, Φεβρουάριος 2012

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Εισαγωγή. 3 Κεφάλαιο 1. Αστική Ανάπλαση και Ταυτότητα Πόλης Η Περίπτωση της Λάρισας... 7 1.1. Αστική Ανάπλαση και Ταυτότητα Πόλης... 7 1.2. Η Περίπτωση της Λάρισας... 8 Κεφάλαιο 2. Χρονικό..... 12 2.1. Χρονικό της πόλης έως το 1980. 12 2.2. Το Χρονικό της Ανασυγκρότησης και ο Χαρακτήρας της Παρέµβασης... 13 Κεφάλαιο 3.Η Λάρισα Σήµερα...... 17 3.1. Πληθυσµιακά Στοιχεία. 17 3.2. Πεζόδροµοι Ποδηλατόδροµοι..... 19 3.3. Πλατείες..... 22 3.4. Φυσικοί Σχηµατισµοί και Πράσινο..... 24 3.5. Ιστορία Πολιτισµός.... 28 Κεφάλαιο 4. Συµπεράσµατα... 32 Βιβλιογραφία... 35 Σελίδα 1 από 35

`ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ Πίνακας 1: Η Θέση της Λάρισας στο Ελληνικό σύστηµα αστικών κέντρων. 17 Πίνακας 2: Εµβαδά Υπαίθριων Χώρων µε Πράσινο. 27 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ιάγραµµα 1: Πυραµίδα Ηλικιών ηµ. Ενότητας Λάρισας 2001 ιάγραµµα 2: Πυραµίδα Ηλικιών ηµ. Ενότητας Λάρισας 2001 18 ιάγραµµα 3: Επίπεδο Εκπαίδευσης ηµ. Ενότητας Λάρισας 2001... 19 ιάγραµµα 4: Τοµεακή ιάρθρωση Απασχόλησης ηµ. Ενότητας Λάρισας 2001. 19 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΧΑΡΤΩΝ Χάρτης 1: Η Γεωγραφική Θέση της Λάρισας στην Ελλάδα 8 Χάρτης 2: Το κέντρο και ο ευρύτερος κεντρικός τοµέας της πόλης.. 11 Χάρτης 3: Η εξέλιξη του Πολεοδοµικού Συγκροτήµατος της Λάρισας (1945-1998).. 14 Χάρτης 4: Οι κυριότερες παρεµβάσεις στο κέντρο της πόλης. 16 Χάρτης 5: Οι πεζόδροµοι και ποδηλατόδροµοι στην πόλη της Λάρισας.. 22 Χάρτης 6: Οι χώροι πρασίνου στην πόλη της Λάρισας...... 25 Χάρτης 7: Τα ιστορικά µνηµεία του κέντρου της πόλης.. 29 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΙΚΟΝΩΝ Εικόνα 1: Η Λάρισα σήµερα.. 17 Εικόνα 2: Τα στάδια αποκάλυψης του αρχαίου θεάτρου της Λάρισας.. 28 Σελίδα 2 από 35

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Εισαγωγικά Για τις Ελληνικές πόλεις οι δεκαετίες 50-80 χαρακτηρίζονται από µια έντονη άναρχη αστική ανάπτυξη, υπαγορευόµενη από µία δυναµική πληθυσµιακή αύξηση, που είχε ως αποτέλεσµα την τροποποίηση, της µορφής και του χαρακτήρα τους. Την ε- ποχή που στις Ευρωπαϊκές πόλεις ο φυσικός χώρος αναδεικνύεται ως πολιτιστική δοµή και τρόπος σκέψης και ο ρόλος του δηµόσιου χώρου ενδυναµώνεται ως φορέας επικοινωνίας και κοινωνικής συναναστροφής, στην Ελλάδα η ρύθµιση του χώρου γίνεται µέσα από την αύξηση ή µείωση του συντελεστή δόµησης, των διανοίξεων των δρόµων και των «µικρών-παρεµβάσεων» (Σταθακόπουλος, 2011). Η Λάρισα στη διάρκεια της µακρόχρονης ιστορίας της υπέστη πολλές αλλαγές, οι οποίες διαµόρφωσαν τη µνήµη και έθεσαν τις βάσεις για το µέλλον της, στοιχεία που την περίοδο 50-80 καταστράφηκαν και αλλοιώθηκαν παράλληλα µε την υποβάθµιση των συνθηκών διαβίωσης στον αστικό της χώρο. Από το 1985 ξεκίνησε µια συστηµατική διαδικασία ανασυγκρότησης της πόλης, ενώ ιδιαίτερη έµφαση δόθηκε στην ανάδειξη της περιοχής του ευρύτερου ιστορικού κέντρου, που αποτέλεσε τον πυρήνα εξάπλωσής της, ήδη από τα αρχαία χρόνια ( ήµος Λάρισας, 2008). Μέχρι το 2008 εκπονήθηκαν µελέτες και πραγµατοποιήθηκαν παρεµβάσεις, που είχαν ως στόχους τη βελτίωση της ποιότητας ζωής και του περιβάλλοντος, τη λειτουργική και αισθητική αναβάθµιση της κεντρικής περιοχής και την ανασυγκρότηση των στοιχείων που συνθέτουν την ταυτότητα και τη φυσιογνωµία της ( ήµος Λάρισας, 2008). Πρόκειται για µια αστική ανάπλαση που κατά πολλούς πέτυχε τους στόχους της και έκανε «το χειρότερο παράδειγµα πόλης», έτσι όπως χαρακτηριστικά είχε αναφερθεί σε αυτήν ο οξιάδης, να είναι πλέον σήµερα παράδειγµα πόλης µε ανθρώπινο πρόσωπο και πολιτισµική εικόνα (Σταθακόπουλος, 2011). Αντικείµενο και Υπόθεση Εργασίας Αντικείµενο της παρούσας εργασίας είναι αυτή ακριβώς η αστική ανάπλαση στη Λάρισα και το πώς επηρέασε το πολεοδοµικό, αλλά και κοινωνικό γίγνεσθαι στην πόλη. Υπόθεση εργασίας είναι ότι η πόλη, µέσα από αυτές τις πολύχρονες και οργανωµένες παρεµβάσεις, έχει αποκτήσει ταυτότητα που της επιτρέπει, βασιζόµενη στο παρελθόν της, να εξελίσσεται σήµερα σε ένα δυναµικό και ιδιαίτερο αστικό κέντρο. Εξετάζεται λοιπόν αν ένας από τους στόχους της ανάπλασης, η απόδοση ταυτότητας στην πόλη, επετεύχθη. Σελίδα 3 από 35

Μεθοδολογία Το σκεπτικό που ακολουθήθηκε για την επιβεβαίωση ή µη της υπόθεσης εργασίας βασίστηκε στο θεωρητικό πλαίσιο του τι ακριβώς εννοείται και ποια η σχέση των ό- ρων «Αστική Ανάπλαση» και «Ταυτότητα Πόλης», όπως αυτό παρουσιάζεται στο πρώτο κεφάλαιο και εντοπίζεται στη Λάρισα ως µελέτη περίπτωσης. Στο κεφάλαιο αυτό παρουσιάζονται αναλυτικά τα εργαλεία που χρησιµοποιούνται για την εξέταση της υπόθεσης και συνθέτουν την εργασία (εδώ σχηµατικά). Ακολουθεί η χρήση των µεθοδολογικών εργαλείων και η εξέταση της υπόθεσης. Μελετάται η ιστορία της πόλης µέχρι τη δεκαετία του 80 και το χρονικό της ανασυγκρότησης από το 1985 και µετά, ώστε να γίνουν κατανοητά τα στοιχεία που συνθέτουν το παρελθόν της πόλης, τα προβλήµατα που οδήγησαν στην ανάγκη για ανάπλαση, αλλά και ο χαρακτήρας της παρέµβασης. Ακολουθεί η µεταφορά στο παρόν και µελετώνται τα σηµαντικότερα σηµερινά στοιχεία της πόλης που θεωρείται, µε βάση την ανάλυση που προηγήθηκε, πως συνθέτουν αυτή την ιδιαίτερη φυσιογνωµία της και αποτελούν την ταυτότητά της. Παρουσιάζονται λοιπόν στοιχεία του φυσικού, δοµηµένου και κοινωνικού περιβάλλοντος του σήµερα, όπως αυτά επιλέχθηκαν κατά τη διαµόρφωση της εξέτασης εργασίας. Στα παραπάνω κύρια στοιχεία προστίθενται διάσπαρτα και άλλες επιµέρους πληροφορίες µε αναφορές στο µέλλον, για να διαπιστωθεί κατά πόσο η ανάπλαση ήταν ένα µε- Σελίδα 4 από 35

µονωµένο γεγονός ή αποτέλεσε την αφορµή για κάτι περισσότερο στην πόλη της Λάρισας. Πρέπει βέβαια να σηµειωθεί πως στα πλαίσια της συγκεκριµένης εργασίας δεν είναι δυνατό να γίνει αναφορά σε όλες τις λεπτοµέρειες που συνθέτουν την ιδιαιτερότητα της Λάρισας, παρόλο που θα επιδιωχθεί η σκιαγράφησή τους µέσω της παρουσίασης του γενικότερου πλαισίου που τα περικλείει. Τέλος, µέσω των συµπερασµάτων της παραπάνω ανάλυσης ελέγχεται η υπόθεση, απαντώντας στο ερώτηµα του κατά πόσο η υπό µελέτη αστική ανάπλαση οδήγησε την πόλη στην απόκτηση µιας ιδιαίτερης ταυτότητας. Για τη συλλογή των απαραίτητων στοιχείων για την εκπόνηση της εργασίας χρησι- µοποιήθηκαν δευτερογενείς, αλλά και πρωτογενείς πηγές. ευτερογενώς χρησιµοποιήθηκε επίσηµη και αξιόπιστη βιβλιογραφία, αλλά και το διαδίκτυο, το οποίο αποτέλεσε σηµαντικό εργαλείο κυρίως γιατί ο ήµος Λαρισαίων αποδείχτηκε ιδιαίτερα οργανωµένος ως προς αυτόν τον τοµέα, παρέχοντας µέσω ιστοσελίδων του ιδιαίτερα σηµαντικές και χρήσιµες πληροφορίες. Από την άλλη, πρωτογενείς πηγές αποτέλεσαν οι συνεντεύξεις που πραγµατοποιήθηκαν µε ανθρώπους που κατοικούν πολλά χρόνια στην πόλη, ανθρώπους νεότερους που διαδραµατίζουν σήµερα ρόλο στο κοινωνικό γίγνεσθαι (Ανοιχτή Οµάδα Ποδηλάτες Λάρισας), αλλά και εµπλεκόµενους φορείς ( ήµος Λαρισαίων). Για το τελευταίο πρέπει να αναφερθεί πως πολύ σηµαντική συνεισφορά στην παρούσα εργασία είχαν η συζήτηση και η βοήθεια της κυρίας Γιοβρή Ευαγγελίας, η οποία είναι προϊστάµενη του Τµήµατος Νέων Έργων της Τεχνικής Υπηρεσίας του ήµου Λαρισαίων και συµµετείχε µε ιδιαίτερα ενεργό ρόλο στο σχεδιασµό και την πραγµατοποίηση της υπό µελέτη ανάπλασης. Τέλος, η επιτόπια παρατήρηση ήταν επίσης ένα σηµαντικό εργαλείο συλλογής πρωτογενών πληροφοριών και λειτούργησε φυσικά και διαχρονικά, όπως γίνεται άλλωστε µε κάθε πόλη που α- ποτελεί για τον καθένα τόπο καταγωγής και κατοικίας. Σηµείωση Κλείνοντας, πρέπει να τονιστεί ότι δεν είναι δυνατό η διερεύνηση του υπό εξέταση προβλήµατος να εξαντληθεί στα πλαίσια της συγκεκριµένης εργασίας. Αυτό που µπορεί να επιτευχθεί είναι η αναγνώριση του φαινοµένου σε πρώτο επίπεδο και η διεξαγωγή βασικών συµπερασµάτων που χρήζουν όµως συστηµατικότερης και αναλυτικότερης διερεύνησης. Σελίδα 5 από 35

Σελίδα 6 από 35

1. ΑΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΛΑΣΗ ΚΑΙ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΠΟΛΗΣ Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΛΑΡΙΣΑΣ 1.1. Αστική Ανάπλαση και Ταυτότητα Πόλης Με τον όρο «αστική ανάπλαση» εννοείται κάθε µορφή πολεοδοµικής παρέµβασης που σχετίζεται µε ήδη διαµορφωµένο από το παρελθόν αστικό χώρο. Ο προσανατολισµός των παρεµβάσεων αυτών, αλλά και οι λόγοι που οδηγούν στην εφαρµογή τους είναι ποικίλοι (Στεφάνου, 2007). Έτσι, µία αστική ανάπλαση µπορεί να απαντά σε ανάγκες καθαρά οικιστικές, όπως κάλυψη οικιστικών ελλείψεων ή άσκηση κοινωνικής στεγαστικής πολιτικής, σε ανάγκες επίλυσης προβληµάτων, είτε τα προβλήµατα αυτά αφορούν στο κέλυφος, στις χρήσεις, είτε στο ανθρώπινο δυναµικό ή τέλος, σε ανάγκες πολιτιστικής αξιοποίησης. Μια τέτοια αξιοποίηση µπορεί να επικεντρώνεται σε πολιτιστική προβολή, σε αισθητική ανάδειξη ή σε διαφύλαξη και ανάδειξη της ταυτότητας ενός τόπου (Στεφάνου, 2007). Υπάρχουν διάφοροι τρόποι για να οριστεί η ταυτότητα ενός τόπου, άρρηκτα συνδεδεµένη µε την εικόνα του, αλλά ειδικότερη αυτής. Μια πιο γενική προσέγγιση είναι αυτή που απαντάει σε προβληµατισµούς όπως το ποιος ακριβώς είναι αυτός ο τόπος, ποιος είναι ο χαρακτήρας του, ο πολιτισµός του, η προσωπικότητά του κλπ. και για ποιον λόγο ξεχωρίζει από άλλα αντίστοιχα παραδείγµατα (Σαπουνάκης, 2009). Παρόλη τη ρευστότητα της έννοιας, η ταυτότητα ενός τόπου εξαρτάται από ένα εκτεταµένο σε βάθος και πλάτος και πολύπλοκα δοµηµένο σύνολο χαρακτηριστικών που σχετίζονται µε (Σαπουνάκης, 2009): Τα αβιοτικά χαρακτηριστικά της περιοχής Την κατάσταση του φυσικού περιβάλλοντος Τον χαρακτήρα της ανθρώπινης παρέµβασης στο πέρασµα το χρόνου Το σηµερινό κοινωνικό γίγνεσθαι στην περιοχή και τη χωρική έκφρασή του Σε αυτό το σηµείο πρέπει να σηµειωθούν τα εξής δύο, τα οποία έχουν ιδιαίτερη ση- µασία για την εξέλιξη της εργασίας: Η ταυτότητα δεν συντίθεται µόνο από τα «σηµαντικά» κτίσµατα, αλλά και από το περίβληµα κάθε στοιχείου του χώρου (Σαπουνάκης, 2009). Ένας ισχυρός προβληµατισµός υφίσταται, στο κατά πόσο οι αστικές αναπλάσεις βοηθούν πράγµατι την προστασία και ανάδειξη της πραγµατικής φυσιογνωµίας των πόλεων ή παράγουν ένα τύπο αναπλασµένων χώρων µε πολλά στοιχεία κοινοτυπίας (πεζοδροµήσεις, πολεοδοµική επίπλωση, εξοπλισµό κ.ά.) (Στεφάνου, 2007). Σελίδα 7 από 35

1.2. Η περίπτωση της Λάρισας Η πόλη της Λάρισας βρίσκεται στη Θεσσαλία, σχεδόν στο κέντρο της Ελλάδας, σε ύψος 70 µέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας (Χάρτης 1). Είναι χτισµένη στο κεντρικό ανατολικό τµήµα της θεσσαλικής πεδιάδας, στις δύο όχθες του ποταµού Πηνειού, του οποίου η κοίτη ορίζεται και ως όριο της πόλης Βόρεια Βορειοδυτικά. ιοικητικά, είναι η πρωτεύουσα της Περιφέρειας Θεσσαλίας και του οµώνυµου Νοµού και η έδρα του οµώνυµου ήµου ( ηµοτική Ενότητα Γιάννουλης, ηµοτική Ενότητα Κοιλάδας, ηµοτική Ενότητα Λαρισαίων) ( ήµος Λάρισας, 2011). Χάρτης 1: Η Γεωγραφική Θέση της Λάρισας στην Ελλάδα Πηγή: http://el.wikipedia.org/wiki/λάρισα, Ιδία επεξεργασία Η δεκαετία του 80 ήταν η αφετηρία για µια συστηµατική διαδικασία ανασυγκρότησης της πόλης µέσω µιας εκτεταµένης αστικής ανάπλασης, µε την έµφαση να δίνεται στην ανάδειξη της περιοχής του ευρύτερου ιστορικού κέντρου. Πρόκειται για µια οργανωµένη δράση που ξεκίνησε το 1980, µε χαρακτηριστικές τις µελέτες στα πλαίσια της Επιχείρησης Πολεοδοµικής Ανασυγκρότησης (1982-84), όπου εντοπίζονται τα βασικά προβλήµατα και προτείνονται γενικότερες λύσεις, για να φτάσει µέχρι και το 2010 οπότε και εγκρίνεται η αναθεώρηση του Γενικού Πολεοδοµικού Σχεδίου της πό- Σελίδα 8 από 35

λης. Για όλο αυτό το χρονικό διάστηµα εκπονήθηκαν µελέτες και πραγµατοποιήθηκαν έργα που είχαν ως πρόθεση ( ήµος Λάρισας, 2008): Την ανάδειξη της ιστορικής ταυτότητας της πόλης µε προτάσεις ανάπλασης ανάδειξης των µνηµείων της. Τη δηµιουργία συνόλου πεζοδρόµων που συνδέουν µε το κέντρο της πόλης τα ιστορικά µνηµεία, τα σηµαντικά της τοπία και άλλα περιβαλλοντικά στοιχεία καθώς και τις βασικές διοικητικές/ κοινωνικές λειτουργίες της. Την αντιµετώπιση του κυκλοφοριακού προβλήµατος µε σύστηµα βασισµένο στις αρχές της «βιώσιµης κινητικότητας». Την αποκατάσταση της σχέσης του φυσικού τοπίου µε τον αστικό χώρο. Πρόκειται για µία ανάπλαση που σαν στόχο είχε τόσο την επίλυση προβληµάτων, όσο και την ανάδειξη της ταυτότητας της πόλης. Το κατά πόσο επετεύχθη το δεύτερο αποτελεί, όπως έχει ήδη αναφερθεί, την υπόθεση εργασίας. Τα κύρια στοιχεία που θα εξεταστούν για να επιβεβαιωθεί ή όχι η υπόθεση, έχουν σαν αφετηρία τον ορισµό της ταυτότητας, έτσι όπως αυτός παρουσιάστηκε στην προηγούµενη ενότητα, και διαµορφώθηκαν κατάλληλα για τις ανάγκες της παρούσας εργασίας: Πριν την παρέµβαση - Παρελθόν Χρονικό της πόλης έως το 1980 (οπότε και έγινε η παρέµβαση), για να κατανοηθούν οι παράγοντες που διαµόρφωσαν τη µνήµη της πόλης. Η παρέµβαση Χρονικό της παρέµβασης, για να κατανοηθεί ο χαρακτήρας και το είδος των πολεοδοµικών αλλαγών. Αποτελέσµατα της παρέµβασης - Παρόν Βασικά δηµογραφικά στοιχεία και κοινωνικές εκδηλώσεις ώστε να προσεγγισθεί το κοινωνικό γίγνεσθαι στην πόλη. Βασικά πολεοδοµικά στοιχεία που επηρεάστηκαν από την παρέµβαση και θεωρείται πως έχουν άµεση και έµµεση σχέση µε την ταυτότητα της πόλης ως ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της: πεζόδροµοι ποδηλατόδροµοι, πλατείες, φυσικοί σχηµατισµοί και πράσινο, αρχαιολογικοί χώροι και υποδοµές πολιτισµού. Σηµαντικό είναι να σηµειωθούν τα εξής: Τα στοιχεία που έχουν να κάνουν µε τον πληθυσµό της πόλης και τη φυσιογνωµία του δεν είναι δυνατόν να αποδοθούν στα αποτελέσµατα της ανάπλα- Σελίδα 9 από 35

σης και µόνο, θεωρείται όµως πως µέχρι ένα βαθµό έχουν επηρεαστεί από αυτή και σαφώς συντελούν στην διαµόρφωση της ταυτότητας της πόλης. Τα πολεοδοµικά στοιχεία της ανάπλασης δεν θα παρουσιαστούν σαν άψυχα τµήµατα της πόλης, αλλά θα αναλυθεί ο τρόπος µε τον οποίο λειτουργούν σήµερα στη ζωή των κατοίκων. Σε αυτά τα βασικά εργαλεία που χρησιµοποιούνται για την εξέταση της υπόθεσης εργασίας έρχονται να προστεθούν άλλα επιµέρους που θεωρήθηκε ότι αποτελούν επίσης συνθετικά στοιχεία της ταυτότητας της πόλης και µαρτυρούν τη δυναµική της. Έτσι, διάσπαρτα σε διάφορα σηµεία της εργασίας γίνονται αναφορές σε µελλοντικά έργα, στις επεµβάσεις που πραγµατοποιήθηκαν µετά από αρχιτεκτονικό διαγωνισµό και σε ενδιαφέρουσες πρακτικές που α- κολουθούνται εκτός των περιοχών της οργανωµένης ανάπλασης. Ο σκοπός είναι να διαπιστωθεί αν η υπό µελέτη ανάπλαση δεν παρουσιάζεται σαν µε- µονωµένη πρακτική στην πόλη, αλλά αποτελεί ένδειξη µιας γενικότερης προσπάθειας για αλλαγή και βελτίωση των υποδοµών, της αισθητικής και της ποιότητας ζωής της πόλης, στοιχεία άµεσα συνδεδεµένα µε την ταυτότητά της. Σε όλη την παραπάνω µεθοδολογία θα µπορούσαν να προστεθούν και άλλα στοιχεία εργαλεία εξέτασης της υπόθεσης. Μετά από µια πρώτη προσέγγιση του αντικειµένου και, στα πλαίσια της παρούσας εργασίας, θεωρείται ότι η αντιµετώπιση του προβλήµατος µε βάση τα προαναφερθέντα είναι ολοκληρωµένη και ικανή να αποδώσει αξιόπιστα αποτελέσµατα. Η περιοχή µελέτης λοιπόν θα αποτελεί κατά βάση την περιοχή της πόλης που συνιστά το ιστορικό, διοικητικό και εµπορικό της κέντρο και περιλαµβάνει µεγάλο µέρος του πληθυσµού, καθώς εκεί πραγµατοποιήθηκαν οι κυριότερες παρεµβάσεις της α- νάπλασης (συνοικίες Αγίου Αχίλλειου και Αγίου Νικολάου). Θα περιλαµβάνεται όµως σε αυτή και θα ληφθεί υπόψη όλο το πολεοδοµικό συγκρότηµα της πόλης της Λάρισας καθώς θα ήταν λάθος να εξεταστεί το κοµµάτι του κέντρου αποµονωµένα από τον υπόλοιπο αστικό ιστό (Χάρτης 2). Εκεί, όπως ήδη αναφέρθηκε, εντοπίζονται στοιχεία που δεν περιλαµβάνονται στην περιοχή της ανάπλασης, αλλά παρουσιάζουν κάποια δυναµική στην πόλη µε τον τρόπο µε τον οποίο αντιµετωπίζονται τα τελευταία χρόνια και διαδραµατίζουν επίσης ρόλο στην έκβαση της υπόθεσης της εργασίας. Σελίδα 10 από 35

Χάρτης 2: Το κέντρο και ο ευρύτερος κεντρικός τοµέας της πόλης Πηγή: Google maps, Ιδία Επεξεργασία Σελίδα 11 από 35

2. ΧΡΟΝΙΚΟ 2.1. Χρονικό της πόλης έως το 1980 Η εικόνα του σηµερινού οικιστικού αποθέµατος της πόλης έχει άµεση σχέση µε τις διαχρονικές εξελίξεις της. Η Λάρισα κατοικείται από τα προϊστορικά χρόνια και αποτελεί τη µοναδική πόλη στον Ελλαδικό χώρο που, σύµφωνα µε τα αρχαιολογικά ευρήµατα, βρίσκεται πάντα στην ίδια θέση και έχει το ίδιο όνοµα, διαδραµατίζοντας ση- µαντικό ρόλο στις εκάστοτε εξελίξεις (Πολιτιστική Πύλη ήµου Λαρισαίων, 2008). Κατά τη Βυζαντινή περίοδο αποτελούσε µητρόπολη µε δεκατέσσερις επισκοπές (Πολιτιστική Πύλη ήµου Λαρισαίων, 2008). Την εποχή της Τουρκοκρατίας στην πόλη υπήρχαν έξι µεγάλα τζαµιά µε µιναρέδες και δεκαέξι εκκλησίες και πραγµατοποιήθηκε η πρώτη απόπειρα σχεδιασµού της από τον Τούρκο Μηχανικό Χαλήλ Μπέη το 1827-28 ( ήµος Λάρισας, 2011). Μετά την απελευθέρωση (1881) η πορεία της πόλης σηµαδεύτηκε από την προσπάθεια εξελληνισµού της, µε τη συστηµατική απάλειψη όσων στοιχείων µαρτυρούσαν το οθωµανικό της παρελθόν ( ήµος Λάρισας, 2011). Η πυρκαγιά του 1882 κατέστρεψε ολοσχερώς το εµπορικό κοµµάτι της αγοράς επιταχύνοντας τον εκσυγχρονισµό της, ενώ µια σειρά παρεµβάσεων αλλοίωσε τα χαρακτηριστικά της πόλης ( ήµος Λάρισας, 2011). Παρά τον ανασχεδιασµό του 1883 (πρώτο επίσηµο ρυµοτοµικό σχέδιο) ο πυρήνας της πόλης διαµορφώθηκε µέσα στα όρια του παλιού οθωµανικού αστικού ιστού, ακολουθώντας τα παλιά έργα υποδοµής και την προϋπάρχουσα ρυµοτοµία. Αυτό δηµιούργησε προβλήµατα που συνεχίζουν ακόµη να υφίστανται σε πολλές περιοχές της (αδιέξοδες οδοί, δαιδαλώδης οργάνωση, κ.λπ.) (Πολιτιστική Πύλη ήµου Λαρισαίων, 2008). Στις αρχές του εικοστού αιώνα αρχίζει η επέκτασή της, εξαιτίας της φυσικής αύξησης του πληθυσµού της, αλλά και της εγκατάστασης προσφύγων, πρώτα από την Ανατολική Ρωµυλία και αργότερα από τη Μικρά Ασία. Μετά τους απελευθερωτικούς πολέ- µους (1912-1913) ξεκίνησε µια προσπάθεια για την αναγέννησή της, αλλά κατά τη διάρκεια της γερµανικής κατοχής υπέστη πολλές καταστροφές, τόσο από βοµβαρδισµούς όσο και από µεγάλους σεισµούς ( ήµος Λάρισας, 2011). Μετά τον Οκτώβριο του 1944 µε την απελευθέρωσή της άρχισε η νεότερη περίοδος ανάπτυξης και προόδου της πόλης, παρά τις τραγικές επιπτώσεις του εµφυλίου πολέµου (1946-1949). Τα εξωραϊστικά έργα και τα νέα κτίρια άλλαξαν την όψη της και η παλιά Λάρισα χάθηκε. Πολλά από τα προβλήµατα εξαλείφθηκαν, µαζί τους όµως χάθηκαν και θετικά στοιχεία (Γιοβρή, 2011). Κατά τη δεκαετία του 50, η Λάρισα µετά από καταστροφικούς σεισµούς, ανοικοδοµείται χωρίς σχέδιο αναµόρφωσης (Πολιτιστική Πύλη ήµου Λαρισαίων, 2008). Στις δεκαετίες του '60 και '70 η ραγδαία αύξηση Σελίδα 12 από 35

του πληθυσµού και η έλλειψη έγκαιρης χωροταξικής και πολεοδοµικής πολιτικής από την πολιτεία είχαν ως αποτέλεσµα, παράλληλα µε την έξαρση της αυθαίρετης και ά- ναρχης δόµησης, την επιδείνωση των συνθηκών ποιότητας ζωής και την υποβάθµιση του αστικού περιβάλλοντος. Η εικόνα του κέντρου της πόλης άλλαξε γρήγορα, πολλά αξιόλογα κτίσµατα καταστράφηκαν παράλληλα µε στοιχεία από την φυσιογνωµία και ταυτότητα της ιστορίας της, ενώ επιδεινώθηκαν οι συνθήκες κυκλοφορίας πεζών και οχηµάτων ( ήµος Λάρισας, 2011). Η άναρχη αστική ανάπτυξη του 70 συνεχίστηκε και το 80 και είχε ως αποτέλεσµα την τροποποίηση, της µορφής και του χαρακτήρα της Λάρισας. Στις αρχές της δεκαετίας του 80, είχε την εικόνα µιας «αναπτυσσόµενης», αλλά απρόσωπης πόλης που δεν θύµιζε τίποτα πλέον από την µακρόχρονη ιστορία της ( ήµος Λάρισας, 2011). 2.2. Το χρονικό της ανασυγκρότησης και ο χαρακτήρας της παρέµβασης Μετά και από τις τελευταίες εξελίξεις, η κρίσιµη εποχή της δεκαετίας του 80 ήταν η αφετηρία για µια συστηµατική διαδικασία ανασυγκρότησης της πόλης της Λάρισας, µε ειδικό στόχο την ανάδειξη της περιοχής του ευρύτερου ιστορικού κέντρου της. Από την εποχή των πρώτων παρεµβάσεων ανάπλασης στο κέντρο, η περιοχή του Φρουρίου, που περιλαµβάνει και το ευρύτερο ιστορικό κέντρο, συνδύαζε όλα εκείνα τα στοιχεία που αναφέρονται σήµερα στον 2508/97, άρθρο 8 και απαιτούνται για να ο- ριστεί µία περιοχή ως περιοχή ανάπλασης (Σταθακόπουλος, 2011): Αντιµαχόµενες χρήσεις γης Έλλειψη προστασίας και ανάδειξης ιστορικών χώρων Υποβάθµιση Επέκταση της αντιπαροχής σε ένα προνοµιούχο χώρο Είναι χαρακτηριστικό πως το κέντρο περιλάµβανε πολλές χρήσεις του τριτογενή το- µέα, µε κυριότερες αυτές της βιοτεχνίας και του χονδρεµπορίου και γνωστότερη όλων τη Λαχαναγορά στον Λόφο του Φρουρίου, που υποβάθµιζαν την ιστορικότητα και τη σηµασία της περιοχής. Η δηµιουργία του κατάλληλου υποβάθρου για τη δηµιουργία ενός φιλόξενου προς τον άνθρωπο χώρο και την κατάληψη του κέντρου από την κατοικία ήταν ένα από τα µεγάλα ζητούµενα των παρεµβάσεων (Σταθακόπουλος, 2011). Πρέπει να γίνει κατανοητό λοιπόν πως πρόκειται για µια ανάπλαση που κλήθηκε να λύσει προβλήµατα της πόλης, αλλά και να υπενθυµίσει στην ίδια και τους κατοίκους της την ιστορία που φαίνεται να ξέχασε τις τελευταίες δεκαετίες µέχρι και το 1980. Γι αυτό το λόγο οι διάφορες παρεµβάσεις κατευθύνθηκαν προς αυτή την κατεύθυνση. Σελίδα 13 από 35

Χάρτης 3: Η εξέλιξη του Πολεοδοµικού Συγκροτήµατος της Λάρισας (1945-1998) Πηγή: Στρατηγικό Σχέδιο Ανάπτυξης ήµου Λάρισας 2002 Σελίδα 14 από 35

Το χρονικό των κυριότερων παρεµβάσεων στο κέντρο της πόλης, χρησιµοποιώντας σαν οδηγό επίσηµα κείµενα, ανακοινώσεις και παρουσιάσεις του ήµου, έχει ως εξής (Χάρτης 4 Εικόνα 1): 1985-1992: Πρώτο πλέγµα πεζοδρόµων µήκους 2,2 χλµ. Η πρώτη πεζοδρόµηση έγινε σε τµήµατα των οδών Πανός, Κούµα και Ασκληπιού µε αποκλεισµό της κυκλοφορίας των οχηµάτων στην περιοχή αυτή. 1994-1998: Ανάπλαση πλατειών, Β Φάση πεζοδρόµησης Λόφου Φρουρίου Πραγµατοποιήθηκαν οι αναπλάσεις της Κεντρικής Πλατείας, της Πλατείας Ταχυδρο- µείου και της Πλατείας ηµάρχου Α. Μπλανά. Το 1998 ολοκληρώθηκαν τα έργα α- νάπλασης και πλήρους πεζοδρόµησης της περιοχής του Φρουρίου. Το πλέον πρόσφατο έργο εκείνης της περιόδου βέβαια ολοκληρώθηκε ουσιαστικά το 2007 και είναι η διαµόρφωση της πλατείας ηµάρχου Αρ. Λαµπρούλη στο Λόφο (Πολιτιστική Πύλη Λαρισαίων, 2008). 1998-2006: Ολοκλήρωση έργων ανάπλασης κέντρου Λάρισας Την περίοδο 1985-1998 αποκαλύφθηκε το Α Αρχαίο Θέατρο της πόλης (Καλλίνος et al, 2001), για να ολοκληρωθούν τα έργα αποκατάστασής του το 2005 (Γιοβρή, 2011). Αυτό το τελευταίο δεδοµένο κατέστησε πλέον ορατή και επιβεβληµένη την ανάγκη ολοκλήρωσης των παρεµβάσεων. Με το έργο λοιπόν της διαµόρφωσης των πεζοδρόµων Παπαναστασίου, Βενιζέλου και Ηφαίστου ολοκληρώθηκε το 2006 το σύνολο του δικτύου του ιστορικού κέντρου, που αποτελεί τη σηµαντικότερη παρέµβαση στην κατεύθυνση της ανάδειξης του περιβάλλοντος χώρου του Α Αρχαίου Θεάτρου (Πολιτιστική Πύλη ήµου Λαρισαίων, 2008). 1999 2008 (α φάση των έργων) - σήµερα: Ανάπλαση κοίτης Πηνειού ποταµού Παράλληλα µε την αναβάθµιση του Ιστορικού κέντρου, έλαβαν µέρος µελέτες και έργα διαµορφώσεων µε βασικό στόχο την ένταξη στο αστικό περιβάλλον της περιοχής του Πηνειού ποταµού. Τα έργα διαµορφώσεων (πεζόδροµοι, ποδηλατόδροµοι, πεζογέφυρες κλπ.) που έχουν κατασκευαστεί ως σήµερα καλύπτουν το µεγαλύτερο µέρος της αστικής παραποτάµιας περιοχής και συνεχίζονται για την ολοκλήρωσή τους. Σελίδα 15 από 35

Χάρτης 4: Οι κυριότερες παρεµβάσεις στο κέντρο της πόλης Πηγή: ήµος Λαρισαίων 2008, Ιδία επεξεργασία Σελίδα 16 από 35

3. Η ΛΑΡΙΣΑ ΣΗΜΕΡΑ 3.1. Πληθυσµιακά Στοιχεία Στον Πίνακα 1 που ακολουθεί παρατίθενται πληθυσµιακά µεγέθη για την πόλη της Λάρισας. Πρέπει να σηµειωθεί πως εκτός από αυτόν τον Πίνακα 1, τα υπόλοιπα πληθυσµιακά µεγέθη αναφέρονται στο σύνολο της ηµοτικής Ενότητας Λάρισας, γεγονός που δεν θεωρείται πως επηρεάζει σηµαντικά τα ζητούµενα αποτελέσµατα. Πίνακας 1: Η Θέση της Λάρισας στο Ελληνικό σύστηµα αστικών κέντρων Πηγή: ήµος Λάρισας, «Επιχειρησιακό Σχέδιο ήµου Λαρισαίων 2011 2014» Είναι προφανές ότι η Λάρισα έχει σηµαντικό πληθυσµιακό µέγεθος για τα δεδοµένα του Ελληνικού συστήµατος αστικών κέντρων, µιας και είναι η 5η σε µέγεθος πόλη µετά την Αθήνα, την Θεσσαλονίκη, την Πάτρα και το Ηράκλειο. Οι τάσεις είναι αυξητικές ειδικότερα από το 1971 και µετά, µε την πόλη να αναπτύσσει µια δυναµική παρουσία σε σχέση µε τη φθίνουσα πορεία της Περιφέρειας Θεσσαλίας, αλλά και του Νοµού Λάρισας. Επίσης γίνεται σαφής και έκδηλη η αυτονόµηση της πόλης από το στενό περιβάλλον του νοµού/ περιφέρειας (µικροοικονοµικό επίπεδο) και η ενίσχυση της παρουσίας και του ρόλου της σε εθνική κλίµακα (µακροοικονοµικό επίπεδο) ( ή- µος Λάρισας, 2011). Σχετικά µε τη σύνθεση του πληθυσµού, ιδιαίτερα ενδιαφέροντα είναι τα στοιχεία που προκύπτουν από το ιάγραµµα 1. Σύµφωνα µε αυτό, αισθητά υψηλότερο είναι το ποσοστό των οικονοµικά ενεργών ηλικιών και στα δυο φύλα (κατ επέκταση και στο σύνολο αυτών) στο σύνολο του πληθυσµού και χαµηλός ο δείκτης γήρανσης ( ήµος Λάρισας, 2011). Η σηµασία των δυο αυτών χαρακτηριστικών έγκειται στο ότι επιτρέπουν το χαρακτηρισµό του πληθυσµού ως νεανικού, γεγονός που φανερώνει τη δυ- Σελίδα 17 από 35

ναµικότητα της πόλης και την ποιότητα των υπηρεσιών που προσφέρει ως µεγάλο αστικό κέντρο. Πρόκειται για ένα φαινόµενο που την εποχή της οικονοµικής κρίσης αναµένεται να έχει αποκτήσει µεγαλύτερη ένταση καθώς πολλοί είναι οι νέοι άνθρωποι που επιστρέφουν στην πόλη µετά από σπουδές σε µεγαλύτερα αστικά κέντρα µε την ελπίδα να επιβιώσουν επαγγελµατικά σε µια µικρότερη αγορά, χρησιµοποιώντας τις γνωριµίες που προσφέρει µια πιο κλειστή κοινωνία και καλύπτοντας παράλληλα τις ανάγκες τους για νεανική διασκέδαση και ζωή. ιάγραµµα 2: Πυραµίδα Ηλικιών ηµοτικής Ενότητας Λάρισας 2001 Πηγή: ήµος Λάρισας, «Επιχειρησιακό Σχέδιο ήµου Λαρισαίων 2011 2014» Όσο αφορά το επίπεδο εκπαίδευσης αυτού του πληθυσµού ( ιάγραµµα 2) παρατηρούνται ευνοϊκότερες περιπτώσεις σε σχέση µε το µέσο όρο των δύο υπερκείµενων χωρικών επιπέδων (Νοµού και Περιφέρειας). Σηµαντικό είναι το γεγονός ότι το ποσοστό των αγραµµάτων είναι χαµηλότερο στη Λάρισα από το µέσο όρο του Νοµού, της Περιφέρειας, αλλά και της χώρας, ενώ το αντίθετο συµβαίνει µε το ποσοστό που έχει ολοκληρώσει την εκπαίδευσή του σε ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύµατα. Η απασχόληση στην πόλη της Λάρισας ακολουθεί την κατανοµή του ιαγράµµατος 3. Κυρίαρχος παραγωγικός τοµέας είναι ο τριτογενής (64,58%), και ακολουθούν ο δευτερογενής µε ποσοστό 22,52 % και ο πρωτογενής µε 4,67 %. Η σύγκριση µε τα αντίστοιχα ποσοστά του Νοµού αποδεικνύουν ότι ο χαρακτηρισµός της περιοχής ως αγροτική είναι αποτέλεσµα των µικρότερων πόλεων και χωριών του Νοµού, «δορυφόρων» της πόλης της Λάρισας η οποία αποτελεί ένα καθαρά αστικό κέντρο µε όλα τα χαρακτηριστικά της τριτογενοποιηµένης οικονοµίας που αυτό συνεπάγεται. Σελίδα 18 από 35

ιάγραµµα 3: Επίπεδο Εκπαίδευσης ηµοτικής Ενότητας Λάρισας 2001 Πηγή: ήµος Λάρισας, «Επιχειρησιακό Σχέδιο ήµου Λαρισαίων 2011 2014» ιάγραµµα 4: Τοµεακή ιάρθρωση Απασχόλησης ηµοτικής Ενότητας Λάρισας 2001 Πηγή: ήµος Λάρισας, «Επιχειρησιακό Σχέδιο ήµου Λαρισαίων 2011 2014» 3.2. Πεζόδροµοι - Ποδηλατόδροµοι Το χαρακτηριστικότερο ίσως πολεοδοµικό στοιχείο της πόλης της Λάρισας είναι οι πεζόδροµοί της, γι αυτό και σήµερα χαρακτηρίζεται ως «η τερψίκεντρος πόλη». Οι πεζόδροµοι του κέντρου της Λάρισας συνιστούν ένα από τα εκτενέστερα Ευρωπαϊκά Σελίδα 19 από 35

δίκτυα πεζοδρόµων και πλατειών µε συνοχή και συνέχεια. Συνδέουν και ενοποιούν το Λόφο του Φρουρίου, την Κεντρική πλατεία, την πλατεία Ταχυδροµείου, την Τρίγωνη πλατεία, την πλατεία Νέας Αγοράς και τον Πηνειό ποταµό. Το µήκος του δικτύου είναι 9 χλµ. και η περιοχή διασχίζεται µόνο από τρεις οδικές αρτηρίες, καθώς έχουν δηµιουργηθεί οι κατάλληλοι δακτύλιοι για την προστασία της από τα οχήµατα (Πολιτιστική Πύλη ήµου Λαρισαίων, 2008). Η ευρεία πεζοδρόµηση του κέντρου της πόλης άλλαξε κατά πολύ τον απρόσωπο χαρακτήρα της κεντρικής περιοχής και επηρέασε αναµφισβήτητα όλες της πλευρές της κοινωνικής και εµπορικής ζωής της πόλης. Οι αντιδράσεις των πολιτών, µετά από µία µικρή περίοδο προσαρµογής, ήταν ιδιαίτερα θετικές. Οι µόνιµοι κάτοικοι είναι ικανοποιηµένοι λόγω της έλλειψης θορύβου, ρύπανσης και της εξασφάλισης κοινόχρηστου χώρου «αυλής» στις πολυκατοικίες τους. Οι καταστηµατάρχες των πεζοδρόµων είναι επίσης ικανοποιηµένοι λόγω της κατακόρυφης αύξησης του τζίρου τους και της βελτίωσης των συνθηκών εργασίας τους (Πολιτιστική Πύλη ήµου Λαρισαίων, 2008). Επιπλέον, µε την πεζοδρόµηση βελτιώθηκαν αναµφίβολα οι συνθήκες µετακίνησης και γενικότερα η διαβίωση στο κέντρο της πόλης µε πολλούς δηµότες να επιλέγουν να µετακινηθούν πεζοί για τις µετακινήσεις του κέντρου (Πολιτιστική Πύλη ήµου Λαρισαίων, 2008). Είναι γεγονός πως η βόλτα για αγορές ή αναψυχή στο κέντρο είναι µια ευχάριστη ενασχόληση που ελκύει ανθρώπους και εκτός Λαρίσης, ενώ ευκολότερες έχουν γίνει και οι µετακινήσεις για δουλειές τα πρωινά καθώς η πρόσβαση στις διάφορες κεντρικές υπηρεσίες της πόλης δεν απαιτεί τη συνεχή χρήση αυτοκινήτου. Από την άλλη πλευρά βέβαια, δεν λείπουν και τα προβλήµατα. Έχουν ιδρυθεί τόσα πολλά νέα καταστήµατα αναψυχής και εστιάσεως, που αλλοιώνεται η επιδιωκόµενη εικόνα και µίξη χρήσεων στην κεντρική περιοχή. Χαρακτηριστική είναι η τάση υπερεκµετάλλευσης της παρεχόµενης επιφάνειας των πεζοδρόµων για την τοποθέτηση τραπεζιών και κατασκευής αυθαίρετων στεγασµάτων κάθε είδους, παρενέργεια από την εφαρµογή της πεζοδρόµησης που δεν ήταν δυνατόν να προβλεφθεί (Γιοβρή, 2011). Ο σχεδιασµός όλων των πεζοδρόµων συνοδεύτηκε από µελέτη τοπίου του περιβάλλοντος φυσικού χώρου καθώς και ιδιαίτερη αρχιτεκτονική µελέτη του αστικού διακόσµου. Σε πολλά σηµεία των πεζοδρόµων χρησιµοποιήθηκε το στοιχείο του νερού µε σιντριβάνια (αναφορά στον Πηνειό), µικρά γλυπτά έργα τέχνης εντάχθηκαν σε διαδροµές δίπλα από τους περιπατητές, καθιστικά διαφόρων µορφών δίνουν την ευκαιρία για ξεκούραση δίπλα σε αρχαιολογικούς χώρους, ενώ έντονη είναι η παρουσία του πρασίνου µε πολλά δέντρα και παρτέρια που τονίζουν τους άξονες ή τον αστικό εξοπλισµό (Πολιτιστική Πύλη ήµου Λαρισαίων, 2008), ο οποίος επίσης έχει ένα συγκεκριµένο χαρακτήρα µε απλές και κλασικές γραµµές που προσφέρει οµοιογένεια στον χώρο. Αξίζει να αναφερθούν σε αυτό το σηµείο τα εξής (Γιοβρή, 2011): Σελίδα 20 από 35

Πολλά από τα υλικά που χρησιµοποιήθηκαν είναι προϊόντα «ανακύκλωσης» αφού προέρχονται από αρχαιολογικά ευρήµατα της περιοχής. Οι πεζόδροµοι των οδών Βενιζέλου, Παπαναστασίου, Ηφαίστου καλύφθηκαν µε σχέδια επιστρώσεων που παραπέµπουν σε κατόψεις αρχαίων κατοικιών της πόλης λόγω της τοποθεσίας τους δίπλα στο Α αρχαίο θέατρο της πόλης. Μία λευκή λωρίδα διατρέχει κατά µήκος όλους τους πεζόδροµους και τα πεζοδρόµια του κέντρου µε σκοπό την απόδοση ενός ιδιαίτερου χαρακτήρα και µιας ταυτότητας στην περιοχή. Αυτά τα στοιχεία σίγουρα προσδίδουν στο χαρακτήρα της πόλης, αλλά δεν είναι πάντα άµεσα αντιληπτά από τους κατοίκους και τους επισκέπτες. Πολλές φορές ήταν και είναι απαραίτητη η ενηµέρωσή τους προκειµένου να κατανοήσουν τη σηµασία και το λόγο ύπαρξής τους. Σε κάθε περίπτωση, έστω και ασυνείδητα λειτουργούν σαν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της πόλης και δίνουν ένα αίσθηµα κοινής καταγωγής και κοινού τόπου. Το δίκτυο των ποδηλατοδρόµων σε καµία περίπτωση δεν συναγωνίζεται σε εύρος και διαµόρφωση αυτό των πεζόδροµων. Μόλις το 1994 εκπονήθηκε η πρώτη σχετική µελέτη για όλη την πόλη και µέχρι το 2003 ολοκληρώθηκε ένα συνολικό µήκος ποδηλατοδρόµων 10χλµ.. Πρόκειται για ένα δίκτυο που περιλαµβάνει ποδηλατοδρόµους απλής ή διπλής κατεύθυνσης και ειδικές ποδηλατολωρίδες σε διαπλατυσµένα πεζοδρόµια που κατασκευάστηκαν µε κύριο στόχο την προσέγγιση των κυριότερων πόλων έλξης της πόλης, µε προτεραιότητα στα σχολικά συγκροτήµατα, τους αρχαιολογικούς χώρους και τον Πηνειό. (Γιοβρή, 2011). Σήµερα, η πόλη διαθέτει ένα αρκετά εκτεταµένο δίκτυο ποδηλατοδρόµων όλων των µορφών σε κύριες οδούς της πόλης το οποίο όµως εµφανίζεται κατακερµατισµένο, θεωρείται ανεπαρκές και δεν δίνει τη δυνατότητα για ολοκληρωµένες ποδηλατικές διαδροµές (Ποδηλάτες Λάρισας). Σελίδα 21 από 35

Χάρτης 5: Οι πεζόδροµοι και ποδηλατόδροµοι στην πόλη της Λάρισας Πηγή: ήµος Λαρισαίων, http://culture.larissadimos.gr/print.php?article_id=131&lang=gr&print_mode=article 3.3. Πλατείες Οι µελέτες για την ανακατασκευή και την ανάπλαση των πλατειών του κέντρου εντάχθηκαν στην ενιαία λογική του ολοκληρωµένου σχεδιασµού του ιστορικού κέντρου και συνδέονται µε το δίκτυο πεζοδρόµων -διευρυµένων πεζοδροµίων τη πόλης (Χάρτης 6 Εικόνα 1) (Πολιτιστική Πύλη ήµου Λαρισαίων, 2008). Όπως στους πεζόδροµους, έτσι και εδώ χρησιµοποιήθηκαν στοιχεία που επιλέχθηκαν µε προσοχή και προσδίδουν στο χαρακτήρα της πόλης, αλλά δεν είναι πάντα άµεσα αντιληπτή η ση- µασία τους από τους κατοίκους και τους επισκέπτες. Σελίδα 22 από 35

Πρέπει να σηµειωθεί ότι εδώ θα αναφερθούν οι κυριότερες πλατείες του κέντρου της πόλης, αλλά είναι χαρακτηριστικό και σηµαντικό να αναφερθεί επίσης πως στο σύνολό της η πόλη περιλαµβάνει ένα σηµαντικό αριθµό πλατειών που διαδραµατίζουν ιδιαίτερο ρόλο στη ζωή της και έχουν επίσης εισαχθεί στη λογική για έναν ανασχεδιασµό µε τελευταίο παράδειγµα αυτό της πλατείας Φιλιππούπολης (ΕΣΠΑ 2007 2013, υλοποίηση 2011). Κεντρική Πλατεία Η ιστορική Κεντρική πλατεία της Λάρισας για πολλά χρόνια αποτελούσε το κεντρικότερο σηµείο της πόλης. Σήµερα εξακολουθεί να αποτελεί σηµείο αναφοράς µέσα στον πολεοδοµικό ιστό συγκεντρώνοντας κάθε είδος λειτουργιών, εµπορικών, ψυχαγωγικών, πολιτιστικών, καθώς και κοινωνικών σχέσεων (Πολιτιστική Πύλη ήµου Λαρισαίων, 2008). Τα βασικά συνθετικά στοιχεία στον χώρο περιλαµβάνουν το γλυπτό σιντριβάνι-ποταµό ως συνέχεια από την Πλατεία Ταχυδροµείου, υπόµνηση κάτοψης αρχαίου ναού µε αλσύλλιο πυκνής βλάστησης, γλυπτή εξέδρα εκδηλώσεων, ειδικούς χώρους για τραπεζοκαθίσµατα, καθιστικά και τις διαδροµές των πεζών µε έµφαση στην πορεία προς το Αρχαίο Θέατρο (Πολιτιστική Πύλη ήµου Λαρισαίων, 2008). Η πλατεία αποτελεί βασικό πέρασµα για τους κατοίκους και τόπο κοινωνικοποίησης για ανθρώπους µεγαλύτερης ηλικίας, αλλά όχι ιδιαίτερο προορισµό για τους νεότερους, οι οποίοι προτιµούν την πλατεία Ταχυδροµείου και το Φρούριο. Πλατεία Ταχυδροµείου Η πλατεία Ταχυδροµείου είναι η πιο ζωντανή πλατεία της πόλης και καθιερώθηκε ως ο πλέον σηµαντικός πόλος ψυχαγωγίας και ποικίλων εκδηλώσεων. Η πιο σηµαντική λειτουργία που φιλοξενεί είναι αυτή της Ιατρικής σχολής, γι αυτό και ένα τµήµα της µπροστά από το κτίριο που τη στεγάζει είναι βυθισµένο σε αµφιθεατρική διάταξη και λειτουργεί ως «ιδιαίτερος» χώρος συγκεντρώσεων και εκδηλώσεων για τους νέους. Χαρακτηριστική επίσης είναι η κατασκευή του «Γλυπτού ποταµού», των δύο µεγάλων γλυπτών σιντριβανιών που αναφέρονται στον Πηνειό (Πολιτιστική Πύλη ήµου Λαρισαίων, 2008). Βασικό πρόβληµα της πλατείας ήταν για χρόνια η εκδίωξη εµπορικών καταστηµάτων και η υπερεκµετάλλευσή της από πολλά καταστήµατα αναψυχής (κυρίως καφετέριες και fast-food), τα οποία, παρόλη την πρόνοια που είχε ληφθεί µε υ- περυψωµένους χώρους πρασίνου ώστε να εµποδίζεται η καταπάτησή τους από τους καταστηµατάρχες, εµπόδιζαν την οµαλή κυκλοφορία των πεζών αλλά µείωναν και τη διάθεσή τους να βρεθούν στην περιοχή. Παρόλο που η κατάσταση στην πλατεία εξακολουθεί να περιγράφεται από τα παραπάνω, παρατηρείται λόγω της σηµερινής οικονοµικής κρίσης µια σταδιακή αλλαγή χρήσης µε κλείσιµο καταστηµάτων αναψυχής και ενοικίαση του χώρου από µεγάλες εταιρείες εµπορίου και πολυκαταστήµατα. Σελίδα 23 από 35

Πλατεία Α. Μπλάνα Η πλατεία Α. Μπλάνα βρίσκεται απέναντι από το ηµοτικό Ωδείο Λάρισας, στο χώρο που στεγάζονταν η Λαϊκή Αγορά µέχρι την κατεδάφισή της από τον τότε ήµαρχο Α. Μπλάνα. Μετά από ανασκαφικές εργασίες για την δηµιουργία υπόγειου χώρου στάθ- µευσης, ήρθαν στο φως παλαιοχριστιανικά λουτρά τα οποία ανέβηκαν στη στάθµη της σηµερινής πόλης και ενσωµατώθηκαν µε την πλατεία, αποτελώντας κυρίαρχο στοιχείο της ( ήµος Λάρισας, 2008). Πρόκειται για µια πλατεία που λειτουργεί κυρίως ως κυκλικός κόµβος και χώρος στάθµευσης και δεν εντάσσεται µε άλλο τρόπο λειτουργικά στη ζωή των Λαρισαίων. Πλατεία Α. Λαµπρούλη Η πλατεία του ηµάρχου Αριστείδη Λαµπρούλη βρίσκεται στο λόφο του Φρουρίου, στο χώρο όπου γινόταν η λαϊκή αγορά της Τετάρτης. Μετά την αποκάλυψη του βυζαντινού ναού και του παλαιοχριστιανικού λουτρού, η πλατεία διαµορφώθηκε έτσι ώστε να βρίσκεται σε πλήρη αρµονία µε το ιστορικό Μπεζεστένι και την βασιλική του Αγίου Αχιλλείου ( ήµος Λάρισας, 2008). Οι υπόλοιπες αρχαιότητες που αποκαλύφτηκαν στο χώρο της διατηρήθηκαν στο βάθος που βρέθηκαν και ενσωµατώθηκαν οργανικά µε την πλατεία (Πολιτιστική Πύλη ήµου Λαρισαίων, 2008). Στόχος του ήµου ήταν η αναβίωση του πνεύµατος της παλαιάς παραδοσιακής αγοράς, σε συνδυασµό µε την σηµερινή δυναµική της πόλης και η δηµιουργία ενός πόλου έλξης πολιτιστικών και κοινωνικών δραστηριοτήτων (Πολιτιστική Πύλη ήµου Λαρισαίων, 2008), κάτι που είναι γεγονός πως επετεύχθη. Στην περιοχή του Φρουρίου, τα τελευταία χρόνια έχουν αρχίσει να αναπτύσσονται καταστήµατα αναψυχής, µε έναν µάλλον διαφορετικό και πιο παραδοσιακό χαρακτήρα από αυτόν της πλατείας Ταχυδροµείου, που ταιριάζει περισσότερο µε την ιστορικότητα της περιοχής. Τα ίδια καταστήµατα αναπτύσσονται και περιµετρικά της πλατείας καλύπτοντας την ανάγκη για έναν τρόπο διασκέδασης που έλειπε µέχρι πρόσφατα από την πόλη. Το σηµαντικότερο είναι πως το καλοκαίρι η πλατεία του Φρουρίου ανταγωνίζεται πλέον σε κόσµο αυτή της Ταχυδροµείου καθώς πολλοί είναι οι νέοι άνθρωποι που βρίσκονται εκεί, όχι µόνο για να βρεθούν στα καταστήµατα αναψυχής που φιλοξενεί, αλλά απλά για να χρησιµοποιήσουν αυτή την ίδια σαν τόπο επικοινωνίας, συνάντησης και εκδηλώσεων. 3.4. Φυσικοί Σχηµατισµοί και Πράσινο Τόσο οι υλοποιηµένοι χώροι πρασίνου στην πόλη της Λάρισας, όσο και αυτοί των περιοχών επέκτασής της, είναι γενικά περιορισµένοι σε έκταση, διάσπαρτοι, χωρίς σύνδεση µεταξύ τους και αποκοµµένοι από τους κύριους χώρους πρασίνου, µε αποτέλεσµα η παρουσία τους στην πόλη να παρουσιάζεται κατακερµατισµένη και άνισα κατανεµηµένη (Γιοβρή, 2011) (Χάρτης 6). Σελίδα 24 από 35

Χάρτης 6: Οι χώροι πρασίνου στην πόλη της Λάρισας Πηγή: GIS ήµου Λαρισαίων, Ιδία Επεξεργασία Στον Πίνακα 2 παρουσιάζεται το πραγµατικό πράσινο στην πόλη της Λάρισας ανά συνοικία και στο σύνολο της πόλης, εξαιρώντας αδιαµόρφωτους αστικούς χώρους και εκτάσεις αστικών χώρων που άλλαξαν χρήση και δεν φέρουν φυτοκάλυψη. Η πλειοψηφία των υλοποιηµένων χώρων πρασίνου της πόλης της Λάρισας βρίσκεται στον κεντρικό και δυτικό τοµέα της (Γιοβρή, 2011). Σηµαντικοί χώροι πρασίνου µέσα στην πόλη είναι το πάρκο του Αλκαζάρ, το πάρκο του Αγίου Αντωνίου και ο λόφος του Φρουρίου, αλλά και πέριξ αυτής η περιοχή του λόφου του Μεζούρλου στη Νεάπολη που δεντροφυτεύτηκε το 2007 και αναµένεται να αποτελέσει σηµαντικό αστικό χώρο πρασίνου σε περίπτωση σύνδεσής του µε δίκτυο πρασίνου στην πόλη. Ο µεγαλύτερος αστικός χώρος πρασίνου όµως είναι αναµφισβήτητα η περιοχή του Πηνειού (παλαιά κοίτη). Σύµφωνα µε τα στοιχεία του Πίνακα 1 η κοίτη του Πηνειού αποτελεί το 23,6% του συνολικού υλοποιηµένου πρασίνου της πόλης της Λάρισας, ενώ φαίνεται να διατηρεί αυτή την πρωτιά και µετά από την υλοποίηση των έργων και ε- πεκτάσεων που αναµένονται στην πόλη. Στη δεύτερη θέση βρίσκεται το διπλανό του πάρκο Αλκαζάρ που κατέχει το 14% του συνολικού υλοποιηµένου πρασίνου. Σελίδα 25 από 35

Η εσωτερική κοίτη του Πηνειού αποτελούσε για χρόνια ένα φράγµα που χώριζε την πόλη στα δύο. Το 1998, στα πλαίσια της ανάπλασης του κέντρου, ξεκίνησε µια σειρά από έργα που σαν στόχο είχε την αποκατάσταση της σχέσης του φυσικού αυτού σχηµατισµού µε την πόλη. Τα έργα διαµορφώσεων που έχουν κατασκευαστεί ως σήµερα καλύπτουν το µεγαλύτερο τµήµα της αστικής παραποτάµιας περιοχής και περιλαµβάνουν, µεταξύ άλλων, πεζόδροµους και ποδηλατόδροµους κατά µήκος των κοιτών, µικρό λιµάνι λέµβων, ράµπες πρόσβασης από τους περιµετρικούς δρόµους και το πάρκο Αλκαζάρ, καθαρισµό χώρων πρασίνου και νέες φυτεύσεις, κατασκευή νέας οδογέφυρας και κατασκευή πεζογεφυρών (µε χαρακτηριστικότερη όλων την πεζογέφυρα που ενοποιεί το κέντρο της πόλης µε το πάρκο Αλκαζάρ, ο σχεδιασµός της οποίας προέκυψε µετά από αρχιτεκτονικό διαγωνισµό, σε συνδυασµό µε κυκλικό κόµβο που επίλυσε κυκλοφοριακά προβλήµατα στην περιοχή) ( ήµος Λάρισας, 2009). Είναι γεγονός πως τα έργα αυτά άλλαξαν κατά πολύ τη σχέση του Πηνειού µε την πόλη, ένωσαν τις εκατέρωθεν περιοχές και ουσιαστικά απέδωσαν το ποτάµι στους κατοίκους, οι οποίοι όλες τις εποχές το χρησιµοποιούν σαν χώρο ξεκούρασης, άθλησης και αναψυχής. Από εκεί και έπειτα, έχει ξεκινήσει ήδη µια νέα σειρά έργων που θα καλύψει την υπόλοιπη παραποτάµια περιοχή. Σηµαντικός χώρος πρασίνου και άµεσα σχετιζόµενος µε την παραποτάµια περιοχή, το πάρκο Αλκαζάρ αναπλάστηκε τη περίοδο 1985-1995 µε τη φύτευση µεγάλων χώρων πρασίνου, την κατασκευή µεγάλης τεχνητής λίµνης, υπαίθριου κηποθέατρου, πάρκου κυκλοφοριακής αγωγής και mini golf και λειτουργεί κυρίως το καλοκαίρι λόγω των πολιτιστικών εκδηλώσεων που φιλοξενεί (Γιοβρή, 2011). Σε αυτό το σηµείο, σαν εν δυνάµει χώρος πρασίνου στην περιοχή, αξίζει να αναφερθεί η τάφρος Χατζηχαλάρ, που µετά από το κλείσιµό της απέδωσε στην πόλη µια έ- κταση 70 στρεµµάτων και αποτελεί σήµερα την πιο δυναµική περιοχή που θα µπορέσει να δηµιουργήσει ένα δίκτυο ελεύθερων χώρων στην πόλη. Όπως φαίνεται, έχει γίνει κατανοητή η έλλειψη πρασίνου στην πόλη, αλλά και η ανάγκη η εκάστοτε δια- µόρφωση και αλλαγή να συνοδεύεται από προσεχτικό σχεδιασµό, γι αυτό και πραγ- µατοποιήθηκε αρχιτεκτονικός διαγωνισµός (2009) προκειµένου να δηµιουργηθεί ένας γραµµικός χώρος πρασίνου που θα διατρέχει τις νοτιοδυτικές γειτονιές και θα καταλήγει στην παραποτάµια περιοχή του Πηνειού. Πρόκειται για ένα από τα έργα του ήµου που εντάχθηκαν στο νέο αναµορφωµένο ΕΣΠΑ 2007 2013 (Απόφαση Αριθ. 485 από το υπ αριθ. 28/2011 Πρακτικό Συνεδριάσεως του ηµοτικού Συµβουλίου Λαρισαίων). Σελίδα 26 από 35

Πίνακας 2: Εµβαδά Υπαίθριων Χώρων µε Πράσινο Πηγή: Γιοβρή, 2011 Σελίδα 27 από 35

3.5. Ιστορία - Πολιτισµός Στην κεντρική περιοχή της Λάρισας βρίσκονται οι κυριότεροι ιστορικοί χώροι της πόλης, οι οποίοι ήρθαν στην επιφάνεια και αναδείχθηκαν τα τελευταία χρόνια µε τις υπό µελέτη παρεµβάσεις, λειτουργώντας πλέον ενταγµένα στην καθηµερινή ζωή των κατοίκων σαν σκηνικά της πόλης τους (Χάρτης 7). Ο σηµαντικότερος τέτοιος χώρος είναι το µεγάλο αρχαίο θέατρο της πόλης που αποτελεί το βασικότερο δείγµα της πολιτιστικής φυσιογνωµίας της αρχαίας Λάρισας και πιθανολογείται ότι είναι ίσης αξίας µε το θέατρο της Επιδαύρου ( ήµος Λάρισας, 2011). Η σηµασία του αρχαίου θεάτρου έγκειται και στον τρόπο µε τον οποίο ήρθε στην επιφάνεια µετά από εκτεταµένες απαλλοτριώσεις πάρα πολλών χρόνων και α- ναδείχθηκε µετά τις τελευταίες πεζοδροµήσεις του κέντρου το 2006. Εικόνα 2: Τα στάδια αποκάλυψης του αρχαίου θεάτρου της Λάρισας Πηγή: Γιοβρή, 2011 Σελίδα 28 από 35

Εκτός όµως από το Α αρχαίο θέατρο στο κάτω µέρος του λόφου του Φρουρίου βρίσκονται και µνηµεία της οθωµανικής περιόδου της πόλης. Ανηφορίζοντας στον λόφο εντοπίζεται ένα σύµπλεγµα µνηµείων της παλαιοχριστιανικής, της κυρίως βυζαντινής αλλά και της οθωµανικής περιόδου. Ειδικότερα, στην πλατεία Λαµπρούλη, έχουν διασωθεί τµήµατα του Μπεζεστενίου (που θα λειτουργήσει ως χώρος πολιτισµού), των παλαιοχριστιανικών λουτρών, της παλαιοχριστιανικής βασιλικής του Αγίου Αχίλλειου και της βασιλικής της κυρίως βυζαντινής περιόδου, µε νεκροταφεία της ίδιας περιόδυο. Σε κοντινή απόσταση από το λόφο του Φρουρίου βρίσκεται το µικρό αρχαίο θέατρο, καθώς και το Γενί Τζαµί, όπου λειτουργεί σήµερα το Αρχαιολογικό Μουσείο Λάρισας ( ήµος Λάρισας, 2011). Χάρτης 7: Τα ιστορικά µνηµεία του κέντρου της πόλης Πηγή: http://7gym-laris.lar.sch.gr/topos/lar_axiotheata.htm Σελίδα 29 από 35

Εκτός από τα ιστορικά µνηµεία της πόλης, ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι πολιτισµικές υποδοµές της, οι οποίες φαίνεται να βρίσκονται σε µια περίοδο ανανέωσης και να λήφθηκαν και αυτές υπόψη στην προσπάθεια ανασυγκρότησης της πόλης. Το ηµοτικό Ωδείο Λάρισας, το Χατζηγιάννειο Πνευµατικό Κέντρο και η ηµόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη (της οποίας η µεταστέγαση εκκρεµεί καθώς ο νέος χώρος κατασκευάζεται εδώ και χρόνια), είναι σηµαντικοί τέτοιοι χώροι. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν όµως οι εξής: Ο Μύλος του Παπά είναι ένα συγκρότηµα κτιρίων που σήµερα αποτελεί το σηµαντικότερο µνηµείο της νεότερης περιόδου και λειτουργεί ως πολιτιστικό κέντρο µε χώρους για το ΗΠΕΘΕ Λάρισας, για τη ηµοτική Σχολή Μπαλέτου, το Κουκλοθέατρο και τη Φιλαρµονική. Στον περιβάλλοντα χώρο έχει δια- µορφωθεί ανοικτός Κινηµατογράφος, ενώ στο κεντρικό κτίριο πρόκειται να δηµιουργηθεί ένα Πολιτιστικό Πολυκέντρο όπου θα στεγάζονται πολύµορφες και ποικίλες δραστηριότητες, ιστορικό µουσείο και αρχείο, βιβλιοθήκη, αίθουσες συνεδρίων και εκδηλώσεων ( ήµος Λάρισας, 2011). Η ηµοτική Πινακοθήκη Λάρισας «ΜΟΥΣΕΙΟ Ι. Γ. ΚΑΤΣΙΓΡΑ» κατασκευάστηκε την περίοδο 1991-2003 και αποτελεί σήµερα έναν από τους σηµαντικότερους χώρους πολιτισµού, αποµακρυσµένος από το κέντρο της πόλης ( ή- µος Λάρισας, 2011). Το ιαχρονικό Μουσείο κατασκευάστηκε στον χώρο του Μεζούρλου και θα αποτελέσει το νέο αρχαιολογικό µουσείο της Λάρισας (Γιοβρή, 2011). Το Λαογραφικό Ιστορικό Μουσείο λειτουργούσε εδώ και χρόνια σε περιοχή εκτός του κέντρου της πόλης. Εκτός του κέντρου θα παραµείνει, αλλά σε καινούριο χώρο (κοντά στον ΟΣΕ) όπου, αν και έχει ολοκληρωθεί, ακόµα δεν λειτουργεί (Γιοβρή, 2011). Το Θέατρο ΟΥΗΛ κατασκευάστηκε τα τελευταία χρόνια και προορίζεται για τη στέγαση του ΗΠΕΘΕ Λάρισας που είναι γνωστό σε πανελλήνιο επίπεδο και έχει παρουσιάσει παραστάσεις του και στο εξωτερικό. Προς το παρόν σήµερα λειτουργεί µόνο η αίθουσα πολλαπλών χρήσεων στο ισόγειο του κτιρίου (Γιοβρή, 2011). Αντίστοιχες µε τις υποδοµές είναι και οι πολιτιστικές εκδηλώσει που πραγµατοποιούνται καθ όλη την διάρκεια του χρόνου, ως θεατρικές παραστάσεις, µουσικές και λογοτεχνικές βραδιές, κινηµατογραφικές προβολές, κουκλοθέατρο, εκθέσεις ζωγραφικής και φωτογραφίας. Οι σηµαντικότερες πολιτιστικές εκδηλώσεις που λαµβάνουν χώρα στην πόλη είναι οι εξής ( ήµος Λάρισας, 2011): Μεσογειακό Φεστιβάλ Νέων Κινηµατογραφιστών (κάθε Μάρτιο) Σελίδα 30 από 35

Αφιέρωµα στις «Χαµένες Πατρίδες» (κάθε Μάιο) Ιπποκράτεια (κάθε δύο χρόνια τον Οκτώβριο) ιεθνές Φεστιβάλ Χορωδιακής Μουσικής (κάθε Οκτώβριο) Κουκλοθέατρο «Τιριτόµπα» (ειδικές εκδηλώσεις κάθε παγκόσµια ηµέρα του παιδιού) Μεγάλος αριθµός θεατρικών παραστάσεων και συναυλιών στο Κηποθέατρο του Αλκαζάρ (από τον Ιούνιο µέχρι και τον Σεπτέµβριο). Εκτός από αυτές τις εκδηλώσεις, ιδιαίτερη αναφορά θα πρέπει να γίνει σε δύο ακόµα που θεωρούνται ιδιαίτερα σηµαντικές για την παρούσα εργασία. Οι «Γιορτές Πηνειού» καταρχάς είναι ένα πολύ-πολιτισµικό Φεστιβάλ που διοργανώνεται στην κοίτη του ποταµού Πηνειού. Οι πρώτες «Γιορτές Πηνειού» πραγµατοποιήθηκαν το 2000 µε αφορµή την ένταξη του ποταµού στον ιστό της πόλης µε τα έργα που είχαν ξεκινήσει τότε να πραγµατοποιούνται. Από τότε και για κάθε χρόνο στα µέσα του Ιουνίου λειτουργούν στην παραποτάµια περιοχή ενηµερωτικά περίπτερα από εκατό και πλέον συνδιοργανωτές φορείς και συλλόγους της Λάρισας και όχι µόνο, µε θεµατικές ενότητες τον πολιτισµό, τις τέχνες, το περιβάλλον, τον εθελοντισµό και την κοινωνική αλληλεγγύη, παράλληλα µε θεατρικές και µουσικές παραστάσεις, προβολές ταινιών και ποικίλες άλλες δραστηριότητες. Πρόκειται για ένα φεστιβάλ που έχει γίνει θεσµός και αποκτά κάθε χρόνο όλο και πιο δυναµική παρουσία. Από την άλλη, οι «ποδηλατοβόλτες» που λαµβάνουν χώρα σχεδόν κάθε εβδοµάδα από τους «Ποδηλάτες της Λάρισας» δεν χαρακτηρίζονται ακριβώς ως πολιτιστικές εκδηλώσεις. Πρόκειται για δράσεις που δηµιουργήθηκαν αυθόρµητα από µια οµάδα πολιτών της Λάρισας και βρίσκουν µεγάλη ανταπόκριση, κυρίως κατά τους θερινούς µήνες, αφού άνθρωποι όλων των ηλικιών συµµετέχουν σε οµαδικές ποδηλατικές ε- ξορµήσεις (Ποδηλάτες Λάρισας). Η σηµασία αυτών των δράσεων έγκειται στη διάθεση που εµφανίζεται από τους κατοίκους της Λάρισας για αλλαγή νοοτροπίας και τρόπου κοινωνικοποίησης, αλλά και στη δυναµική που φαίνεται να αναπτύσσεται σε µία πόλη, βασικό χαρακτηριστικό της οποίας θεωρούνται από πολλούς οι καφετέριές της και µόνο. Σελίδα 31 από 35

4. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η πόλη της Λάρισας αποτελεί αναµφισβήτητα µία πόλη µε µακρόχρονη ιστορία και δυναµικό παρόν. Οι περιπέτειες που πέρασε στη διάρκεια των χρόνων, αποτελούν πλέον στοιχεία της µνήµης της, θετικά ή αρνητικά, και σε συνδυασµό µε τα χαρακτηριστικά του σήµερα διαµορφώνουν τη φυσιογνωµία της. Η αστική ανάπλαση που πραγµατοποιήθηκε την περίοδο 1985 2008 στο κέντρο της πόλης, επιδίωξε να τα αναδείξει όλα αυτά και να δηµιουργήσει µια πόλη µε ταυτότητα και ποιότητα ζωής. Είναι σηµαντικό το γεγονός ότι, όπως φάνηκε από την ανάλυση, η ανάπλαση αυτή είχε συγκεκριµένους στόχους και προς αυτούς κατευθύνθηκε βάσει οργανωµένων σχεδίων που έδιναν έµφαση στη λεπτοµέρεια. εν πρόκειται για µία ανάπλαση που είχε σαν αποτέλεσµα τη δηµιουργία ενός συνηθισµένου και απρόσωπου χώρου. Οι δρόµοι που πεζοδροµήθηκαν, οι πλατείες που αναπλάστηκαν, τα έργα στο ποτάµι, τα υλικά και ο αστικός εξοπλισµός που χρησιµοποιήθηκαν, ακόµα και η αισθητική και τα θέµατα των εικαστικών παρεµβάσεων, έγιναν όλα κατόπιν ολοκληρωµένου και καλά δοµηµένου σχεδιασµού. εν είναι τυχαίο πως η κάτοψη της Κεντρικής Πλατείας της πόλης αναδεικνύει ως κύρια διαδροµή τη διαγώνιο που οδηγεί στο µεγάλο αρχαίο θέατρο, δεν είναι τυχαία τα πεζούλια που έχουν δηµιουργηθεί δίπλα στο αρχαίο θέατρο και αποτελούν δηµοφιλείς χώρους ξεκούρασης, δεν είναι τυχαίος ο πιο σύγχρονης αισθητικής σχεδιασµός της Πλατείας Ταχυδροµείου, όπου στεγάζεται η Ιατρική σχολή της πόλης, όπως δεν είναι τυχαία και η λευκή λωρίδα που διατρέχει τα πεζοδρόµια και η έντονη παρουσία του υγρού στοιχείου που παραπέµπει στον Πηνειό ποταµό. Μέσα από όλες αυτές τις ιδιαίτερες δοµικές, λειτουργικές και µορφολογικές λεπτοµέρειες, είναι γεγονός πως έχει επιτευχθεί µία ενιαία θεώρηση του χώρου, που δίνει µία επίσης ενιαία εικόνα στον κάτοικο και τον επισκέπτη. Είναι αµφίβολο όµως το αν οι λεπτοµέρειες αυτής της γενικής εικόνας κατάφεραν να γίνουν αντιληπτές και σε αυτό ακριβώς το σηµείο εντοπίζεται το βασικό µειονέκτηµα του σχεδιασµού, καθώς η ανάδειξη αυτών των ειδικότερων στοιχείων, που ίσως κάνουν και τη διαφορά, δεν πέτυχε απόλυτα. Είναι χαρακτηριστικό πως οι χώροι που αναπλάστηκαν έχοντας σαν αρχικό προνόµιο την έντονη παρουσία της µνήµης (Φρούριο και Πλατεία Α. Λα- µπρούλη, Α Αρχαίο Θέατρο), χαίρουν σήµερα µεγαλύτερης ανταπόκρισης και κυρίως σεβασµού από τους κατοίκους (έτσι όπως αυτός εντοπίζεται και από την ποιότητα των χρήσεων που φιλοξενούνται), απ ότι αυτοί στους οποίους δευτερογενώς επιδιώχθηκε να «δηµιουργηθεί» ιστορία και ιδιαίτερη φυσιογνωµία (Κεντρική Πλατεία, Πλατεία Ταχυδροµείου). Ξεφεύγοντας από τα όρια των στεγνών πολεοδοµικών παρεµβάσεων και λαµβάνοντας υπόψη πως, όπως αναφέρθηκε στο θεωρητικό πλαίσιο της µελέτης, η ταυτότητα µιας πόλης εξαρτάται και από το κοινωνικό γίγνεσθαι και τη χωρική έκφρασή του, Σελίδα 32 από 35