ΑΝΤΙΓΟΝΗ ΣΟΦΟΚΛΗ Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α. ΚΕΙΜΕΝΟ I. Απόδοση αποσπασμάτων στη νέα ελληνική. ΑΝΤΙΓΟΝΗ Ούτε θα σε παρακαλούσα ούτε, κι αν ήθελες πια να με βοηθήσεις, δε θα δεχόμουνα μ ευχαρίστηση τη σύμπραξή σου. Έχε όποια γνώμη θέλεις, εκείνον όμως εγώ θα τον θάψω θα είναι ωραίο για μένα κάνοντας αυτό να πεθάνω. Αγαπημένη μαζί του θα αναπαύομαι, μαζί με αγαπημένο, έχοντας διαπράξει ιερή παρανομία. Επειδή είναι περισσότερος ο χρόνος που πρέπει να είμαι αρεστή σ αυτούς που είναι στον κάτω κόσμο παρά σ αυτούς που είναι εδώ. Γιατί εκεί θα βρίσκομαι αιώνια εσύ, αν το κρίνεις σωστό, περιφρόνησε όσα είναι τίμια για τους θεούς. ΙΣΜΗΝΗ Εγώ δεν τα περιφρονώ, όμως είμαι ανίκανη από τη φύση μου να πράττω αντίθετα στη θέληση των πολιτών. ΑΝΤΙΓΟΝΗ Εσύ αυτά να προφασίζεσαι εγώ όμως θα πάω να θα πάω να θάψω τον αγαπημένο μου αδελφό. ΚΡΕΩΝ Πάψε, προτού κι εμένα γεμίσεις με θυμό με τα λόγια σου, μήπως αποδειχτείς άμυαλος και γέρος μαζί. Γιατί λες πράγματα ανυπόφορα λέγοντας ότι οι θεοί προνοούν γι αυτόν εδώ το νεκρό. Ποιό από τα δυο, επειδή τον τιμούν υπερβολικά ως ευεργέτη τον έθαψαν, ο οποίος στους περίστυλους ναούς ήρθε να βάλει φωτιά και στα αφιερώματα και να ερημώσει τη γη τους και να καταλύσει τους νόμους; Ή μήπως βλέπεις τους θεούς να τιμάνε τους κακούς; Ι Ενδεικτική απάντηση Η τραγωδία ξεκινά προβάλλοντας ένα φιλάδελφο κλίμα ανάμεσα στις δύο ηρωίδες, πράγμα που αναδεικνύει τη στενή τους σχέση. Ωστόσο, τα διαφορετικά στοιχεία του χαρακτήρα τους είναι αυτά που τις φέρνουν σε αντίθεση. Μέσα στις ακραίες συνθήκες που βιώνουν, θα τις οδηγήσουν σε σύγκρουση, που ξεκινά στο σημείο του πρώτου αποσπάσματος μετά την παράθεση των επιχειρημάτων της Ισμήνης για να στηρίξει την αποχή της από την τέλεση της ταφής του Πολυνείκη.
Στην απάντηση της Αντιγόνης είναι φανερό ότι έχει παραιτηθεί πλέον από την προσπάθειά της να πείσει την Ισμήνη να συμπράξει, ενώ, παράλληλα, εκδηλώνει την ενόχληση της ήδη από τα πρώτα λόγια της. Δεν έχει να αντιπαραθέσει αντίστοιχα σε πληθώρα επιχειρήματα καθώς η πράξη στην οποία θα προβεί είναι γι αυτήν αυτονόητη και θεωρεί ότι η συσσώρευση επιχειρημάτων εκ μέρους της Ισμήνης είναι το πρόσχημα για να αποφύγει το καθήκον της. Η ταφή του αδελφού της πηγάζει από την αγάπη προς το πρόσωπό του ακόμα κι αν πρόκειται να τιμωρηθεί με θάνατο (καλόν μοι τοῦτο ποιούσῃ θανεῖν, στ. 72). Είναι μια όσια πράξη (ὅσια πανουργήσασ, στ. 74) που θα την οδηγήσει στον αγαπημένο της αδελφό και η αποφυγή της θεωρείται από την Αντιγόνη ατιμία. Η επιτέλεση του έργου της ταφής υπακούει στην αδελφική αγάπη καθώς και στον άγραφο θεϊκό νόμο. Την απάντηση της Αντιγόνης η Ισμήνη την προσλαμβάνει ως μομφή προς αυτήν και δικαιολογείται αποδίδοντας στη φύση της την αδυναμία για επαναστατικές πράξεις (στ. 78-79). Γι αυτό και η Αντιγόνη δεν παραλείπει να της επισημάνει ότι τα λόγια αυτά τα θεωρεί πρόφαση (στ. 80). Το ακλόνητο της απόφασης της Αντιγόνης αναδεικνύεται μέσα από την επίμονη επανάληψη της απόφασής της σε όλη την έκταση του προλόγου. Η Αντιγόνη είναι αποφασισμένη να μην περιφρονήσει το οικογενειακό καθήκον, το οποίο, παράλληλα, πηγάζει αυθόρμητα από την αδελφική αγάπη. Η διαταγή του Κρέοντα αποτελεί μια ιερόσυλη παραβίαση του οικογενειακού δικαίου και του θεϊκού νόμου, ένα δικαίωμα που κατά την Αντιγόνη δε θα έπρεπε να έχει (στ. 48). Αδυνατεί να ζήσει με τη γνώση ότι το πνεύμα του αδελφού της θα περιπλανιέται τρισάθλιο έξω από τις πύλες του Άδη χωρίς μεταθανάτια γαλήνη, αφού αυτό θα ήταν το υπέρτατο αιώνιο βασανιστήριο για εκείνον. Η ηθική συνείδηση της Ισμήνης περιορίζεται στον εσωτερικό της κόσμο, ενώ αυτή της Αντιγόνης την ωθεί σε δράση. Η πρώτη ανήκει στις παθητικές φύσεις, ενώ η δεύτερη στις ενεργητικές. Γι αυτό η καθεμιά βιώνει διαφορετικά το συναίσθημα της αδελφικής αγάπης. Η ένταση που θα δημιουργηθεί μεταξύ τους προκύπτει απ αυτή ακριβώς τη διαφορά στο χαρακτήρα τους και στις ηθικές αρχές που διέπουν το ήθος της Αντιγόνης και τη γεμίζουν με τόλμη. ΙΙ Ενδεικτική απάντηση Πριν από τα λόγια αυτά του Κρέοντα που παρατίθενται στο δεύτερο απόσπασμα, ο χορός είχε εκφέρει ένα σχόλιο σχετικά με την αφήγηση του φύλακα, σύμφωνα με το οποίο η ταφή του Πολυνείκη θα μπορούσε να είναι κάποιο θείο σημάδι. Η παρατήρηση αυτή του χορού δίνει στο σημείο αυτό κατεύθυνση στην εξέλιξη του δράματος, καθώς προκαλεί αιφνίδια ανύψωση του δραματικού τόνου μέσω της αντίδρασης του Κρέοντα σ αυτήν. Ο Κρέων βγάζει το επίσημο προσωπείο και αφήνει να αποκαλυφθεί το ήθος του. Η παρουσία του προηγουμένως είχε δώσει την εντύπωση ενός αυστηρού άρχοντα με αγαθές, ωστόσο, προθέσεις για τη διακυβέρνηση της πόλης. Τώρα, όμως, η υπόθεση του χορού τον ερεθίζει τόσο πολύ που του απευθύνεται με πικρόχολη οργή. Ο εγωισμός του είναι τόσος, ώστε προσβάλλει τους γέροντες των οποίων την έγκριση ζητούσε πριν από λίγο. Ένας γέρων δεν επιτρέπεται να είναι άφρων, γιατί στα γηρατειά ταιριάζει το φρονειν. Η συλλογιστική του Κρέοντα γύρω από θέμα της ταφής του Πολυνείκη διατυπώνεται μέσω μια διμελούς ερώτησης και είναι απλή: οι θεοί δεν τιμούν τους προδότες ο Πολυνείκης είναι προδότης άρα, αποκλείεται οι θεοί να προνοούν γι
αυτόν. Ωστόσο, η κρίση του λαθεύει, διότι αφενός ο Πολυνείκης είναι πλέον νεκρός και ανήκει στη δικαιοδοσία των θεών και αφετέρου δεν είχε τις προδοτικές προθέσεις που του αποδίδει ο Κρέων (στ. 284-7). Στόχος του δεν ήταν να κάψει τους ναούς και να ερημώσει τη γη της πατρίδας του, ούτε να καταλύσει τους νόμους της σαν κοινός προδότης που στρέφεται εναντίον της. Η σκέψη του Κρέοντα, όμως, είναι μονολιθική και απόλυτη. Η εκστρατεία ενάντια στην πατρίδα ισοδυναμεί με έσχατη προδοσία και η τιμωρία θα πρέπει να εφαρμοστεί ακόμα κι αν έχει επέλθει ήδη η τιμωρία του θανάτου. Με τον τρόπο αυτό, υπερβαίνει τα μέτρα της ανθρώπινης δικαιοδοσίας και μπαίνει στα χωράφια των θεϊκών νόμων, διαπράττοντας ύβρη. Β. ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΑ ἴσθ : είδηση θάψω: ταφή πανουργήσασ : εργασία ἀρέσκειν: απαρέσκεια προὔχοι: ανοχή μεστῶσαι: μεστός φευρεθῇς: εφεύρεση κἀναθήματα: θετικός Γ. ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΕΝ. κευλεύοιμι πράσσειν πορεύομαι ΠΡΤ. ἐπορευόμην ΜΕΛ. κελεύσοιμι πράξειν πορεύσομαι ΑΟΡ. κελεύσαιμι πρᾶ-ξαι ἐπορευσάμην ΠΡΚ. κεκελευκυῖα εἴην πεπραχέναι πεπόρευμαι ΥΠΣ. ἐπεπορεύμην ΟΡΙΣΤΙΚΗ ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ ΕΥΚΤΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΚΤΙΚΗ ἐπαύσω παύσῃ παύσαιο παῦσαι
Ι ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΓΕΝ. ἀναθήματος εὐεργέτου ἀδελφοῦ φιλτάτου ΔΟΤ. ἀναθήματι εὐεργέτῃ ἀδελφῷ φιλτάτῳ ΑΙΤ. ἀνάθημα εὐεργέτην ἀδελφόν φίλτατον ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΓΕΝ. ἀναθημάτων εὐεργετῶν ΔΟΤ. ἀναθήμασι εὐεργέταις ΑΙΤ. ἀναθήματα εὐεργέτας ΙΙ ΘΕΤΙΚΟΣ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΟΣ ΥΠΕΡΘΕΤΙΚΟΣ ὅσια οσιώτερα οσιώτατα ἔντιμα ἐντιμώτερα ἐντιμώτατα φίλῳ φιλτέρῳ φιλτάτῳ Δ. ΣΥΝΤΑΞΗ πράσσειν: τελικό απαρέμφατο, αντικείμενο του ρήματος θέλοις, ταυτοπροσωπία ἡδέως: τροπικό επίρρημα κεῖνον: αντικείμενο του ρήματος θάψω πανουργήσασ : επιρρηματική τροπική μετοχή, συνημμένη στο υποκείμενο ἀρέσκειν: τελικό απαρέμφατο, υποκείμενο του απρόσωπου ρήματος δεῖ, ετεροπροσωπία τῶν θεῶν: γενική κτητική από το επίθετο ἔντιμ ἀμήχανος: κατηγορούμενο στο εννοούμενο υποκείμενο «ἐγώ»από το συνδετικό ρήμα ἔφυν χώσουσ : κατηγορηματική μετοχή, ρήμα εξάρτησης: πορεύσομαι τοῦ νεκροῦ πέρι: εμπρόθετος προσδιορισμός της αναφοράς ὑπερτιμῶντες: επιρρηματική αιτιολογική μετοχή, συνημμένη στο υποκείμενο πυρώσων: κατηγορηματική μετοχή, ρήμα εξάρτησης: ἦλθε
Ι «ὁποῖά σοι δοκεῖ»: δευτερεύουσα αναφορική ονοματική πρόταση, εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία ὁποῖά, εκφέρεται με οριστική και λειτουργεί ως αντικείμενο στο ρήμα της κύρια πρότασης. «ὅστις ἀμφικίονας ναοὺς πυρώσων ἦλθε κἀναθήματα καὶ γῆν ἐκείνων καὶ νόμους διασκεδῶν;»: δευτερεύουσα αναφορική προσδιοριστική πρόταση, εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία ὅστις, εκφέρεται με οριστική και λειτουργεί ως επιθετικός προσδιορισμός στο αντικείμενο της κύριας πρότασης αὐτόν.