University of Cyprus ptical Diagnostics ΗΜΜΥ 100 Εισαγωγή στην Τεχνολογία Διάλεξη 4 Σήκω ψυχή μου δώσε ρεύμα! I
Ηλεκτρισμός Κίνηση ηλεκτρονίων Αόρατη δύναμη που παρέχει φως, θερμότητα, ήχο, κίνηση... 2
Ηλεκτρισμός στο Ατομικό Επίπεδο Στοιχεία - Η απλούστερη μορφή της ύλης Άτομα - Το μικρότερο κομμάτι ενός στοιχείου που διαθέτει όλες τις ιδιότητες αυτού του στοιχείου 3
Ηλεκτρισμός στο Ατομικό Επίπεδο Τα μέρη ενός ατόμου Πυρήνας Το κεντρικό τμήμα ενός ατόμου που περιέχει τα πρωτόνια και τα νετρόνια Πρωτόνια Θετικά φορτισμένα ατομικά σωματίδια Νετρόνια Μη φορτισμένα ατομικά σωματίδια Ατομικός αριθμός Είναι ίσος με τον αριθμό των πρωτονίων στον πυρήνα ενός ατόμου Προσδιορίζει το στοιχείο. Πόσα πρωτόνια υπάρχουν σε αυτόν τον πυρήνα; 4
Ηλεκτρισμός στο Ατομικό Επίπεδο Ηλεκτρόνια Αρνητικά φορτισμένα σωματίδια Ηλεκτρονικές Στοιβάδες Τροχιές στις οποίες τα ηλεκτρόνια κινούνται γύρω από τον πυρήνα ενός ατόμου Ευκολότερη προβολή σε 2D Ηλεκτρόνια σθένους Τα ηλεκτρόνια στην εξωτερική στοιβάδα του ατόμου 5
Ηλεκτρισμός στο Ατομικό Επίπεδο Ηλεκτρονικές Στοιβάδες Οι στοιβάδες που βρίσκονται πλησιέστερα στον πυρήνα γεμίζουν πρώτα Τα άτομα θέλουν να έχουν τη στοιβάδα σθένους είτε γεμάτη (8) είτε άδεια (0) με ηλεκτρόνια Αριθμός Στοιβάδας 1 2 3 4 5 6 Στοιβάδα Σθένους Μέγιστος Αριθμός Ηλεκτρονίων 2 8 18 32 50 72 8 6
Ηλεκτρισμός στο Ατομικό Επίπεδο Ηλεκτρονικές Στοιβάδες Πόσα ηλεκτρόνια βρίσκονται στη στοιβάδα σθένους; Είναι ο χαλκός ένας αγωγός ή μονωτής; Γιατί; 1 Αγωγός Cu Copper 29 7
Ηλεκτρισμός στο Ατομικό Επίπεδο Ηλεκτρονικές Στοιβάδες Πόσα ηλεκτρόνια βρίσκονται στη στοιβάδα σθένους; Είναι το θείο ένας αγωγός ή μονωτής; Γιατί; 6 Μονωτής Sulfur S 16 8
Ηλεκτρισμός στο Ατομικό Επίπεδο Ροή Ηλεκτρονίων Ένα ηλεκτρόνιο από μια στοιβάδα μπορεί να χτυπήσει ένα ηλεκτρόνιο από μια άλλη στοιβάδα Όταν ένα άτομο χάσει ένα ηλεκτρόνιο, επιδιώκει να γεμίσει την κενή θέση με ένα άλλο Ηλεκτρικό Ρεύμα δημιουργείται καθώς ηλεκτρόνια συγκρούονται και μεταφέρονται από άτομο σε άτομο 9
Αγωγοί και Μονωτές Αγωγοί Τα ηλεκτρόνια ρέουν εύκολα μεταξύ των ατόμων 1-3 ηλεκτρόνια σθένους στην εξωτερική στοιβάδα Παραδείγματα: Ασημί, Χαλκός, Χρυσός, Αλουμίνιο Μονωτές Η ροή ηλεκτρονίων είναι δύσκολη μεταξύ των ατόμων 5-8 ηλεκτρόνια σθένους στην εξωτερική στοιβάδα Παραδείγματα: Μίκα, γυαλί, χαλαζίας 10
Ηλεκτρικό κύκλωμα Ένα σύστημα αγωγών και στοιχείων που σχηματίζουν μια πλήρη διαδρομή για από όπου ρέει το ρεύμα (ηλεκτρόνια) Οι βασικές ιδιότητες ενός ηλεκτρικού κυκλώματος περιλαμβάνουν Τάση Volts V Ρεύμα Amps A Αντίσταση hms Ω 11
Ρεύμα (Current) Η ροή ηλεκτρικού φορτίου Μετριέται σε AMPERES (A) I = Δq/Δt (φορτίο ανά sec) 1 A = 1C/s (coulomb ανά sec) 1 C 6.242 10 18 ηλεκτρόνια Tank (Battery) Pipe (Wiring) Faucet (Switch) Turbine (Lamp) Ρεύμα σε ένα κύκλωμα Όταν η βρύση (διακόπτης) είναι κλειστή, υπάρχει ροή (ρεύμα); ΟΧΙ 12
Ρεύμα (Current) Η ροή ηλεκτρικού φορτίου Μετριέται σε AMPERES (A) I = Δq/Δt (φορτίο ανά sec) 1 A = 1C/s (coulomb ανά sec) 1 C 6.242 10 18 ηλεκτρόνια Tank (Battery) Pipe (Wiring) Faucet (Switch) Turbine (Lamp) Current in a circuit Όταν η βρύση (διακόπτης) είναι κλειστή, υπάρχει ροή (ρεύμα); ΟΧΙ Όταν η βρύση (διακόπτης) είναι ανοικτή, υπάρχει ροή (ρεύμα); ΝΑΙ 13
Ρεύμα (Current) Ροή του Ρεύματος Συμβατικό ρεύμα Βγαίνει από τον θετικό πόλο της μπαταρίας - πίσω στον αρνητικό Καθιερώθηκε όταν ανακαλύφθηκε για αρχικά ο ηλεκτρισμός Είναι λάθος! Ηλεκτρονική ροή Τι πραγματικά συμβαίνει Τα ηλεκτρόνια ρέουν από στον αρνητικό πόλο της μπαταρίας - πίσω στον θετικό Η κατεύθυνση δεν επηρεάζει το τι κάνει το ρεύμα Μπορεί να επιλεγεί μια από τις δύο φτάνει αυτό να ακολουθείται παντού Οι μηχανικοί χρησιμοποιούν το συμβατικό ρεύμα Conventional Current Electron Flow 14
Τάση (Voltage) Η δύναμη που προκαλεί ροή ρεύματος Μετριέται σε VLTS (V) Τάση σε ένα κύκλωμα Όταν δεν υπάρχει πίεση (τάση) υπάρχει ροή (ρεύμα); ΟΧΙ Tank (Battery) Pipe (Wiring) Faucet (Switch) Turbine (Lamp) 15
Τάση (Voltage) Η δύναμη που προκαλεί ροή ρεύματος Μετριέται σε VLTS (V) Τάση σε ένα κύκλωμα Όταν δεν υπάρχει πίεση (τάση) υπάρχει ροή (ρεύμα); ΟΧΙ Όταν υπάρχει πίεση (τάση) υπάρχει ροή (ρεύμα); ΝΑΙ Tank (Battery) Pipe (Wiring) Faucet (Switch) Turbine (Lamp) 16
Αντίσταση (Resistance) Η αντίσταση στη ροή του ρεύματος Μετριέται σε hms (Ω) Αντίσταση σε ένα κύκλωμα Τι συμβαίνει με τη ροή (ρεύμα) εάν ο σωλήνας γίνεται πιο στενός; Tank (Battery) Pipe (Wiring) Faucet (Switch) Turbine (Lamp) 17
Αντίσταση (Resistance) Η αντίσταση στη ροή του ρεύματος Μετριέται σε hms (Ω) Αντίσταση σε ένα κύκλωμα Τι συμβαίνει με τη ροή (ρεύμα) εάν ο σωλήνας γίνεται πιο στενός; Η ροή (ρεύμα) μειώνεται Η μείωση στο ρεύμα μειώνει και την ένταση του λαμπτήρα Το σύμβολο της αντίσταση (R) Tank (Battery) Pipe (Wiring) Faucet (Switch) Turbine (Lamp) Διάφορες αντιστάσεις 18
Νόμος του hm Η μαθηματική σχέση μεταξύ ρεύματος, τάσης και αντίστασης Το ρεύμα σε μια αντίσταση είναι ανάλογο της τάσης που εφαρμόζεται σε αυτό και είναι αντιστρόφως ανάλογο της τιμής της αντίστασης Αν γνωρίζετε 2 από τις 3 παραμέτρους, μπορείτε να λύσετε ως προς την τρίτη I=V/R I=V/R V=IR R=V/I Georg Simon hm (16 March 1789-6 July 1854) German physicist and mathematician. V I R 19
Νόμος του hm Παράδειγμα Ένας φακός χρησιμοποιεί μπαταρία 6 volt και διαθέτει λαμπτήρα με αντίσταση 150 Ω. Όταν ο φακός είναι αναμμένος, πόσο ρεύμα αντλεί από τη μπαταρία; V T = + - Schematic Diagram + V R - I R I R VR R 6V I R 0.04A 40mA 150 20
Μορφές Κυκλωμάτων Τα στοιχεία σε ένα κύκλωμα μπορούν να συνδεθούν με δύο τρόπους. Κυκλώματα Σειράς Παράλληλα κυκλώματα Τα στοιχεία συνδέονται από Και τα δύο άκρα των άκρο σε άκρο εξαρτημάτων συνδέονται μεταξύ τους. Υπάρχει μόνο μία διαδρομή για να ρέει ρεύμα Υπάρχουν περισσότερες από μία διαδρομές για ροή ρεύματος 21 Στοιχεία (δηλ., αντιστάσεις, μπαταρίες, πυκνωτές, κλπ.)
Μορφές Κυκλωμάτων Κυκλώματα Σειράς Ένα κύκλωμα που διαθέτει μόνο μία διαδρομή για να ρέει ρεύμα Αν η διαδρομή ανοίξει οπουδήποτε στο κύκλωμα, το ρεύμα σταματάει να ρέει σε ΌΛΑ τα στοιχεία Ο νόμος Τάσης του Kirchhoff (Kirchhoff s Voltage Law - KVL): Το άθροισμα όλων των πτώσεων τάσης σε ένα κύκλωμα σειράς ισούται με τη συνολική εφαρμοζόμενη τάση Δηλ. V V V V T R1 R2 R3 R R R R T 1 2 3 V T + - I T R 1 R 2 R 3 + - + - + - V R1 V R2 V R3 22
Μορφές Κυκλωμάτων Παράλληλα Κυκλώματα Ένα κύκλωμα που διαθέτει περισσότερες από μία διαδρομές για ροή ρεύματος Αν η διαδρομή ανοίξει οπουδήποτε στο κύκλωμα, το ρεύμα έχει άλλες οδούς για να φτάσει στα υπόλοιπα στοιχεία Ο νόμος Ρεύματος του Kirchhoff (Kirchhoff s Current Law - KCL): Το συνολικό ρεύμα σε ένα παράλληλο κύκλωμα ισούται με το άθροισμα των μεμονωμένων ρευμάτων κάθε κλάδου Δηλ. I I I I T R1 R2 R3 1 1 1 1 R R R R T 1 2 3 V T + - I R1 I R2 I R3 R 1 R 2 R 3 23
Μορφές Κυκλωμάτων Συνδυασμοί Κυκλωμάτων Περιέχουν συνδέσεις τόσο σε σειρά όσο και παράλληλα Τι θα γίνει αν αφαιρεθεί ο λαμπτήρας 1; ο 2; ο 3; 3 1 2 24
Παράδειγμα: Κύκλωμα σε Σειρά Λύση: Ολική Αντίσταση: R R1 R2 R3 I T T R T 220 470 1.2 k R 1900 1.9 k T Ρεύμα Μέσα Από Κάθε Αντίσταση: I T V R T T (hm's Law) 12 v 6.3 ma 1.89 k Μια και το κύκλωμα είναι σε σειρά: I T I R1 I R2 IR3 6.3 ma 25
Παράδειγμα: Κύκλωμα σε Σειρά Λύση: Τάση Στα Άκρα Κάθε Αντίστασης: V R1 IR1 R 1 (hm's Law) V 6.349 ma 220 Ω 1.397 V R1 V I R (hm's Law) R2 R2 2 V 6.349 ma 470 Ω 2.984 V R2 V I R (hm's Law) R3 R3 3 V 6.349 ma 1.2 K Ω 7.619 V R3 26
Παράδειγμα: Παράλληλο Κύκλωμα Λύση: Ολική Αντίσταση: 1 R T 1 1 1 R R R R T 1 2 3 1 1 1 1 470 2.2 k 3.3 k R 346.59 = 350 T Τάση Στα Άκρα Κάθε Αντίστασης: Μια και το κύκλωμα είναι παράλληλο: V V V V V T R1 R2 R3 15 27
Παράδειγμα: Παράλληλο Κύκλωμα Λύση: Ρεύμα Μέσα Από Κάθε Αντίσταση: V R1 R1 I R1 (hm's Law) VR1 15 v I R1 R1 470 31.915 ma=32 ma VR2 15 v I R2 R2 2.2 k 6.818 ma = 6.8 ma VR3 15 v I R3 R3 3.3 k 4.545 ma= 4.5mA VT 15 v I T 43.278 ma = 43 ma R 346.59 T 28
Ηλεκτρική Ισχύς και Ενέργεια Ηλεκτρική Ισχύς (Power) Η ισχύς είναι ο ρυθμός με τον οποίο παράγεται ή καταναλώνεται ενέργεια (ενέργεια ανά χρόνο) Ανάλογη του ρεύματος και τάσης στο σύστημα Μετριέται σε Watt (W) Ηλεκτρική Ενέργεια (Energy) Η ενέργεια είναι ένα μέτρο της ποσότητας του έργου που εκτελείται ή παράγεται Η ενέργεια μετριέται σε Watt-ώρες (Wh) 1 Wh = Ισχύς 1W που καταναλώνεται για 1 ώρα P IV I R 2 V 2 R 29
Ηλεκτρικοί Κίνδυνοι Ηλεκτροπληξία Εμφανίζεται όταν το ανθρώπινο σώμα μετατραπεί σε αγωγό κλειστό κύκλωμα Όπως και το νερό, η ηλεκτρική ενέργεια θα ακολουθήσει τη διαδρομή της ελάχιστης αντίστασης Μέσω του σώματος εάν δεν υπάρχει άλλη ροή Αποτέλεσμα: σοκ, έγκαυμα, θάνατος 30
Ποιες είναι οι επιπτώσεις του ρεύματος; Από αυτί σε αυτί R=100Ω I=240V/100Ω = 2.4 Α Ξηρό Δέρμα R=100-600 kω I=240V/240kΩ = 1 mα Υγρό Δέρμα R=1 kω I=240V/1kΩ = 0.24 Α Από Χέρι σε Πόδι R=400-600 Ω I=240V/500Ω = 0.48 Α Μέσα στο Σώμα R=400 Ω I=240V/400Ω = 0.6 Α AC ρεύμα (ma) Επιπτώσεις στο ανθρώπινο σώμα 1 Ελαφρό μυρμήγκιασμα 2-9 Ελαφρύ τίναγμα/τσίμπημα 10-24 Οι μύες συστέλλονται και ακινητοποιούνται 25-74 Οι αναπνευστικοί μύες μπορεί να παραλύσουν. Πόνος. Συχνά, εγκαύματα εξόδου 75-300 Συνήθως θανατηφόρο. Κοιλιακή μαρμαρυγή. Τραύματα εισόδου και εξόδου >300 Σχεδόν βέβαιος θάνατος. Αν επιβιώσουν θα έχουν εκτενώς καμένα όργανα και ίσως απαιτηθούν ακρωτηριασμοί 31
Στατιστικά που Ηλεκτρίζουν! Τραυματισμοί από ηλεκτρισμό κατά την εργασία από το 1992 έως το 2002 στις ΗΠΑ Θάνατοι: 3.378 Το 4,7% όλων των θανάτων κατά την εργασία - σχεδόν ένας θάνατος την ημέρα! Η 4η πιο συνηθισμένη αιτία θανάτου λόγω τραυματισμού στην εργασία Αιτίες Επαφή με εναέρια καλώδια (42% των θανάτων) Αδυναμία σωστής απενεργοποίησης του εξοπλισμού Επαφή με ηλεκτρικά στοιχεία που πιστεύεται εσφαλμένα ότι είναι απενεργοποιημένα. Επαφή με υπόγεια καλώδια (1% των θανάτων) Μη θανατηφόροι τραυματισμοί: 46.598 Αιτίες Επαφή με το ηλεκτρικό ρεύμα μιας μηχανής ή εργαλείου (36%) Επαφή με καλωδίωση ή μετασχηματιστές (34%) Επαφή με υπόγεια καλώδια (2%) 32
Τι να κάνετε όταν ένα άτομο έχει πάθει ηλεκτροπληξία; Σκεφτείτε πριν κάνετε οτιδήποτε Η ΔΙΚΗ σας ασφάλεια είναι επίσης σημαντική! Αν το θύμα εξακολουθεί να είναι συνδεδεμένο με το κύκλωμα: Απενεργοποιήστε το κύκλωμα, αν είναι δυνατόν Απομακρύνετε το θύμα από το κύκλωμα χρησιμοποιώντας μη αγώγιμο υλικό (δηλαδή μακρύ στεγνό σχοινί, στεγνή σκούπα ή δερμάτινη ζώνη) Καλέστε άμεσα 112 για βοήθεια Προχώρησε σε Καρδιοπνευμονική Αναζωογόνηση (CPR), αν είναι απαραίτητο Ακόμα και εάν το θύμα δεν έχει χάσει τις αισθήσεις του, πάλι χρειάζεται ιατρική θεραπεία το συντομότερο δυνατό. 33
Ποια αξιολόγηση κινδύνου ;! 34
Ποια αξιολόγηση κινδύνου ;! 35
Τα βασικά μηνύματα είναι... Ο κίνδυνος ηλεκτροπληξίας από σωστά εγκατεστημένες και συντηρημένες πηγές είναι αμελητέος Υπό την προϋπόθεση ότι ο χειριστής λαμβάνει εύλογες προφυλάξεις και τηρούνται οι σωστές διαδικασίες λειτουργίας Βεβαιωθείτε ότι οι ηλεκτρικές συσκευές και τα καλώδια είναι σωστά συντηρημένα και αντικαταστήστε τα αν φθαρούν Βεβαιωθείτε ότι οι ηλεκτρικές εργασίες γίνονται το σωστό άτομο Η ηλεκτρική ενέργεια είναι απαραίτητη αλλά, με κακή χρήση, μπορεί να είναι ΘΑΝΑΤΗΦΟΡΑ! Για να παραμείνετε ζωντανοί, θα πρέπει να παραμείνετε σε ΕΓΡΗΓΟΡΣΗ! 36