ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΕΖΟΓΡΑΦΟΙ μυθισ τόρημα
Γιούντιν Μια γυναίκα από τη Θεσσαλονίκη
ΓΙΩΡΓΟΣ ΡΩΜΑΝΟΣ Γιούντιν Μια γυναίκα από τη Θεσσαλονίκη Mυθιστόρημα
Τα ονόματα, οι καταστάσεις και κάποιες φωτογραφίες του βιβλίου, είναι αποτέλεσμα σύνθεσης της μυθοπλασίας και της έρευνας σε έγκυρα ιστορικά ντοκουμέντα. Έτσι, κάθε ομοιότητα με πραγματικά πρόσωπα ή γεγονότα είναι εντελώς τυχαία εκτός από εκείνα που αποτελούν ιστορικά δεδομένα. Τυπογραφική διόρθωση: Νέστορας Χούνος Σελιδοποίηση - Σύνθεση εξωφύλλου: Ευθύμης Δημουλάς 2012 ΓΙΩΡΓΟΣ ΡΩΜΑΝΟΣ & EKΔOΣEIΣ «ΑΓKYPA» Δ.A. ΠAΠAΔHMHTPIOY A.B.E.E. Λάµπρου Κατσώνη 271 & Γεωργίου Παπανδρέου, Άγιοι Ανάργυροι, Τ.Κ. 13562 Τηλ.: 210 2693800-4 Fax: 210 2693806-7 Κεντρικό κατάστηµα: ΑΓΚΥΡΑ-ΠΟΛΥΧΩΡΟΣ, Σόλωνος 124 Αθήνα, Τ.Κ. 10681, Τηλ.: 210 3837667, 210 3837540 Fax: 210 3837066 e-mail agyra@agyra.gr www.agyra.gr ISBN: 978-960-547-030-2 Χώρα προέλευσης: Ελλάδα Απαγορεύεται η αναπαραγωγή µέρους ή όλης της έκδοσης, η µεταφορά σε οποιοδήποτε ηλεκτρονικό αποθηκευτικό σύστηµα ή αναµετάδοση µε οποιασδήποτε µορφής ηλεκτρονικά, µηχανικά, φωτοτυπικά ή άλλα µέσα, χωρίς την προηγούµενη γραπτή άδεια του εκδότη. Ν. 2121/1993, καθώς και κανόνες του Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν και στην Ελλάδα.
Στον Γιώργο Ξανθάκο
«Όταν οι αληθινοί άνθρωποι αντιληφθούν πόσο υπαρκτοί είναι οι χαρακτήρες μιας μυθοπλασίας και ότι τους μοιάζουν απόλυτα, τότε μισούν τον συγγραφέα». Έρνεστ Χέμινγουεϊ
ΤΟΥ ΙΔΙΟΥ ΔΙΗΓΗΜΑ Ο Αλέξανδρος και άλλα διηγήματα, Πρόσπερος, 1977 Ένα μικρούτσικο δόντι, Οκτασέλιδο του Μπιλιέτου, αρ. 23, 1997 Το μαλλί της γριάς, έκδοση περιοδικού Εκπ. Κοινότητα, 2000 Κατακόκκινο σχεδόν θηλυκό, Ίνδικτος, 2000 Δέκα ροκ κι ένα μπλουζ για τρεις, Μεταίχμιο, 2004 Το μαντίλι του μάγου, Πανδώρα, 2009 ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ ΝΟΥΒΕΛΑ Καζαμπλάνκα καφέ, Άγκυρα, 2008 Η γυναίκα δέντρο, Νουβέλα, Πανδώρα, 2011 Γιούντιν, Μια γυναίκα από τη Θεσσαλονίκη, Άγκυρα, 2012 ΜΕΛΕΤΗ ΔΟΚΙΜΙΟ Το ρόπτρο, Δίγλωσση ιστορική και αισθητική μελέτη με 430 ρόπτρα, από τον 4ο π.χ. μέχρι τον 20ό αιώ., Ιονική και Λαϊκή Τράπεζα, 1981 Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, Όνειρο στο κύμα, Από τη μελέτη στην ερμηνεία, Πανδώρα, 2011 ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ Dylan Thomas: Το πορτραίτο του καλλιτέχνη σαν νεαρού σκύλου, διηγήματα (σε συνεργασία με τη Βένια Δενδρινού), Πρόσπερος, 1980, 81 11
ΕΠΙΜΕΛΕΙΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ Από το 1965 και συστηματικά από το 1972 επιμελήθηκε εκατοντάδες βιβλία, έντυπα, περιοδικά, αφίσες και εξώφυλλα δίσκων. Ως λογοτεχνικός επιμελητής έχει επιμεληθεί κείμενα σε περισσότερες από τετρακόσιες εκδόσεις ποίησης, πεζογραφίας και δοκιμίου. Από το 1997 δημιούργησε και έκδωσε το έντυπο λογοτεχνικό περιοδικό Πανδώρα, και τις ομώνυμες εκδόσεις. Το 2011 δημιούργησε το διαδικτυακό περιοδικό: pandoraperiodiko.blogspot. com και το ιστολόγιο: romanosg.blogspot.com ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ Εκθέτει από μαθητής, το 1966. Από το 1984 έκανε 10 ατομικές εκθέσεις και έλαβε μέρος σε 40 ομαδικές. Έργα ζωγραφικής του βρίσκονται σε μουσεία, πινακοθήκες, συλλογές, στην Ελλάδα και το εξωτερικό. ΔΟΚΙΜΙΑ ΚΡΙΤΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ Από το 1978 δημοσιεύει διηγήματα, δοκίμια και κριτικές λογοτεχνίας σε περιοδικά και εφημερίδες. Διδάσκει σε σεμινάρια και δίνει διαλέξεις Συγγραφής λογοτεχνίας και Αφηγηματολογίας. 12
Περιεχόμενα Θεσσαλονίκη, πόλη-καράβι... 17 Το όνειρο του Αφού... 24 Στα νερά του Θερμαϊκού... 32 Το κήτος... 35 Παιχνίδι σκιών... 41 Το πρώτο μοντάζ... 52 Το κομμένο νήμα... 60 Ένας καθρέφτης... 64 Έξοδος Η πρώτη διήγηση της Λέα... 73 Ο υπερεκτιμημένος... 88 Δύο φωτογραφίες για τη Λόρυ Το δεύτερο μοντάζ... 89 Υγρό χιόνι της μνήμης... 99 Αναδρομές σε αδιέξοδους δρόμους... 115 Όμορφη Θεσσαλονίκη... 123 Η Τορά της μνήμης... 138 Στου Χιρς... 143 Αυτόνομη Θεσσαλονίκη... 150 13
Ρούχο χωρίς σώμα... 153 Τελεσίδικη νύχτα... 160 Όταν φυσούσε ο Βαρδάρης Η πρώτη διήγηση της Λόρυ... 162 Καπνός μετέωρος Η δεύτερη διήγηση της Λόρυ... 173 Η αχάριστη... 184 Αυτή που έκανε τη θάλασσα να πονάει... 195 Στην ψίχα της νύχτας Η τρίτη διήγηση της Λόρυ... 199 Ένα ταξίμι... 209 Η ταχύτητα του παρελθόντος... 218 Υλικό έξω από το μοντάζ... 219 To μπλόκο Η πρώτη διήγηση του Αλέξανδρου... 223 Τρομεροί καιροί... 234 Βυθός στο ταβάνι Η δεύτερη διήγηση της Λέα... 235 Ερωτοθάνατος μια λέξη Η τρίτη διήγηση της Λέα... 252 Ο διερμηνέας Η δεύτερη διήγηση του Αλέξανδρου... 263 Η διαγραφή... 278 Χαμένα, για πάντα, χρόνια... 293 Σπασμένο κανάτι... 299 Η μεγάλη σκιά Οι τελευταίες σημειώσεις της Λόρυ... 307 Στην άκρη της βελόνας... 314 Στον κήπο της λήθης... 322 Το χρυσόψαρο και η γυάλα... 331 Στην τσίλια... 336 14
Στην πλατεία Δικαστηρίων... 345 Ο σκηνοθέτης... 352 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Σημειώσεις στο περιθώριο... 375 Σχετικά με τον θάνατο του George W. Pollk... 376 Η Θεσσαλονίκη μεταξύ Ελλήνων και Βουλγάρων... 382 Υλικό απουσίας... 388 Η μόνη αρραγής φυλή... 391 Παλιοί λογαριασμοί... 396 Ένα διαφωτιστικό αρχείο και μια επιταγή... 405 15
Χάρτης Θεσσαλονίκης με τα κύρια σημεία όπου διαδραματίζεται η υπόθεση του μυθιστορήματος
Θεσσαλονίκη, πόλη-καράβι Η πόρτα άνοιξε με πάταγο, χτύπησε στον τοίχο, είδα τη Λόρυ στο πλαίσιο της κάσας να κρατά τις τρεις φωτογραφίες, ανοιχτή βεντάλια στο χέρι, αμήχανη από το ξαφνικό ρεύμα που συνόδεψε την είσοδό της στο γραφείο μου. Ο αέρας φούσκωσε ανάλαφρα τη μεταξωτή κίτρινη, δίχως ζώνη, ρόμπα της. Η λεπτή σιλουέτα της διαγράφηκε, μόνο με τα μαύρα εσώρουχα από μέσα. Έδειχνε σαν να είχε χάσει για λίγο την ευστάθειά της, τη συνηθισμένη επιθετικότητά της. Με πλησίασε αβέβαιη. «Τι είναι αυτές οι φωτογραφίες, θεία Αντζέλ; Συνέβη στην πραγματικότητα τέτοιο γεγονός;» Ήμουν ήδη εκνευρισμένη από τον τρόπο που εισέβαλε, με αυτά που κρατούσε, πού τα ξετρύπωσε; ήρθε κι εκείνο το «θεία», σπάνια με έλεγε έτσι, Αντζέλ με φώναζε μια ζωή Είχα, βέβαια, πολλούς άλλους λόγους να ταράζομαι μαζί της. Γιατί τη Λόρυ, ουσιαστικά, εγώ την είχα μεγαλώσει, αν και παιδί της αδερφής μου, της Λέα. Όσο για τις «απαντήσεις» που της είχα δώσει μέχρι τώρα για τη δική της ζωή, ήταν προσεκτικά επιλεγμένες. Εξάλλου, πάντοτε έστηνε έναν τοίχο γύρω 17
ΓΙΩΡΓΟΣ ΡΩΜΑΝΟΣ από το άτομό της. Δεν νοιαζόταν, δεν ρωτούσε, παρά για όσα την επηρέαζαν άμεσα. Τελευταία, όμως, η ταινία που γύριζε ο φίλος της σκηνοθέτης, ο Ελιάν, και η δουλειά που της είχε αναθέσει, της ξύπνησαν ένα όψιμο ενδιαφέρον, τόσο για τη Θεσσαλονίκη όσο και για τον εαυτό της. Βέβαια, κι αυτό το έδειχνε με τον συνηθισμένο δικό της ατομικιστικό τρόπο. Με το που άπλωσε μπροστά μου τις κιτρινισμένες φωτογραφίες, κατάλαβα. Ήταν εκείνες με το κήτος, το 1948. Στην πρώτη φαινόταν ένα τεράστιο ψαρίσιο σώμα και η ουρά του σαν προέκταση της ξηράς στο Καραμπουρνάκι. Μεγάλο όσο μια νέα μικρή χερσόνησος. Στη δεύτερη, ήταν τότε που το μεγαθήριο αυτό είχε κάνει τη βόλτα του προς την προβλήτα του Λευκού Πύργου, σχεδόν ξενέρισε, κι ο φωτογράφος το είχε πάρει από τέτοια γωνία που το κήτος έδειχνε έτοιμο να καταπιεί τον Πύργο. Στην τρίτη φωτογραφία, τραβηγμένη από τ ανοιχτά του Θερμαϊκού, η πόλη προβαλλόταν προοπτικά επάνω στην πλάτη του τεράστιου όντος, ίδια με αλλοπαρμένο καράβι, την ώρα που χάνει τον άνεμο στα πανιά, πορεία δεν υπάρχει και όλοι τρέχουν σαν τρελοί, άλλοι στο μάζεμα και άλλοι στο όρτσα. Πόλη-καράβι. Η Λόρυ στεκόταν αποσβολωμένη από το πρωτοφανές γεγονός, του κήτους, άγνωστο στους περισσότερους στη Θεσσαλονίκη. Αν δεν υπήρχαν και αυτές οι τρεις φωτογραφίες, θα έλεγε κανείς πως ήταν μυθοπλασία. Όσο η Λόρυ περίμενε να της εξηγήσω, μου δικαιολογήθηκε πως δεν έψαχνε, τις είχε βρει ξεχασμένες κάτω από ένα περιοδικό στο γραφείο μου, το παράθυρο ανοιχτό, φοβήθηκε ότι θα τις έπαιρνε ο αέρας. Έπαθα γλωσσοδέτη, όπως κάθε φορά που οι μνήμες στριμώχνονταν άτακτα μέσα μου. Τι να της έλεγα; Πώς να της εξηγούσα ότι και η ίδια είχε συμμετοχή στο ξεχωριστό αυτό γεγονός; Όταν ήταν μικρή, το είχε συναντήσει το κήτος. Κι 18
Η Αντζέλ, μια γυναίκα από τη Θεσσαλονίκη, είναι Εβραία και αφηγείται την ιστορία της οικογένειάς της, που αρχίζει πριν από τον Β παγκόσμιο πόλεμο και φτάνει στη δεκαετία του 1990. Η οικογένειά της έχει φιλικές σχέσεις με μία άλλη οικογένεια, χριστιανών. Στην Κατοχή, μέσα από τις δύο οικογένειες θα ξεπηδήσουν δυο μεγάλοι έρωτες, ένας ιδεαλιστικός και ένας κολασμένος. Η αδελφή της Αντζέλ, η Λέα, θα βιώσει την κορύφωση του μεγάλου της έρωτα, μέσα στο στρατόπεδο συγκεντρώσεως. Η Λόρυ, κόρη της Λέα, προσπαθεί να ξεπεράσει τον δικό της νοσηρό και αδιέξοδο έρωτα ζητώντας βοήθεια από την ψυχαναλύτριά της. Η μικροϊστορία των ασήμαντων ανθρώπων σε μετωπική σύγκρουση με την επίσημη Ιστορία. Ντοκουμέντα και μυθοπλασία αποκαλύπτουν τα καλά κρυμμένα μυστικά της Θεσσαλονίκης και των θυμάτων της εποχής εκείνης. Οι Εβραίοι και οι χριστιανοί. Οι Γερμανοί και ο ρόλος των Βουλγάρων. Ποιος πρόδωσε, ποιον; Ποιος ο ρόλος των δωσίλογων, και της εβραϊκής κοινότητας; Τι συνέβη μετά, στον Εμφύλιο; Πώς φτάσαν όλα αυτά να επηρεάζουν τη χώρα μας σήμερα; Κομμάτια ζωής, αφημένα, μεταξύ ναζιστικών στρατοπέδων συγκεντρώσεως και σοβιετικών Γκουλάγκ. ΚΩ.: 30902 ISBN 978-960-547-030-2 www.agyra.gr ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΕΖΟΓΡΑΦΟΙ