ΤΟ ΚΥΠΡΙΑΚΟ ΖΗΤΗΜΑ. Το σχέδιο, όμως, ήταν άδικο και για τους Τουρκοκύπριους, καθώς δημιουργούσε ένα κρατίδιο - προτεκτοράτο.

ΤΟ ΚΥΠΡΙΑΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΕΝΘΕΤΟ ΤΗΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑΣ " ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ" Δημοσιεύτηκε σε δυο φύλλα της εφημερίδας : την Κυριακή 7 και την Κυριακή 14 Ιούλη 2013 ΤΟ ΚΥΠΡΙΑΚΟ ΖΗΤΗΜΑ Μέρος 1 ο Τον Ιούλη του 1974 έγινε στρατιωτικό πραξικόπημα ανατροπής της κυβέρνησης Μακαρίου στην Κύπρο με την αμέριστη συμβολή της στρατιωτικοφασιστικής δικτατορίας της Ελλάδας. Το πραξικόπημα ανατροπής της κυβέρνησης Μακαρίου στην Κύπρο εκδηλώθηκε στις 15 Ιούλη 1974. Στις 20 Ιούλη 1974 οι τουρκικές Ενοπλες Δυνάμεις εισβάλλουν στο νησί, με τον «Αττίλα Α'», και με τον «Αττίλα Β'», που εκδηλώθηκε λίγες μέρες αργότερα, στο διάστημα 14-16 Αυγούστου, έθεσαν υπό την κατοχή τους, και διατηρούν έως σήμερα, το 36,3% του κυπριακού εδάφους. Από τότε μέχρι σήμερα, παρά τα ψηφίσματα του ΟΗΕ του 1977 και 1979, για δίκαιη, βιώσιμη λύση, για Κύπρο ενιαία, ανεξάρτητη, αδέσμευτη, αποστρατιωτικοποιημένη, που αναγνώριζαν το πρόβλημα ως διεθνές λόγω στρατιωτικής εισβολής και κατοχής μέρους των εδαφών της από την Τουρκία, το Κυπριακό πρόβλημα παραμένει άλυτο. Πρόσφατα, με αφορμή την εκδήλωση βαθιάς οικονομικής κρίσης στην Κύπρο και την ένταξή της σε καθεστώς μνημονίου, που τσακίζει τους εργαζόμενους σε όλους τους τομείς της ζωής τους, όπως και στην Ελλάδα, επανήλθε στην επιφάνεια, τόσο από την Τουρκία, όσο και από τις ΗΠΑ και άλλες ισχυρές καπιταλιστικές χώρες η προτροπή για γοργή λύση του Κυπριακού ζητήματος. Είχε προηγηθεί, βεβαίως, η συμφωνία με το Ισραήλ για την κυπριακή ΑΟΖ και το ξεκίνημα της άντλησης υδρογονανθράκων. Το ΚΚΕ αμέσως μετά τη συμφωνία της κυπριακής κυβέρνησης με την ΕΕ για ένταξη της Κύπρου σε καθεστώς μνημονίου είχε εκτιμήσει ότι αυτή η κατάσταση θα αξιοποιηθεί για την προώθηση λύσης στο Κυπριακό στην κατεύθυνση ενός νέου «σχεδίου Ανάν», που ουσιαστικά επικύρωνε τη διχοτόμηση της Κύπρου. Πράγματι, όλα τα δημοσιεύματα έως τώρα που κάνουν λόγο για γοργή λύση του Κυπριακού, μιλούν για μια λύση τύπου «Ανάν». Τι ήταν όμως το «σχέδιο Ανάν»; Το Νοέμβρη του 2002, ο ΓΓ του ΟΗΕ, Κόφι Ανάν, παρουσίασε το πρώτο «σχέδιό του» για την «επίλυση» του Κυπριακού ζητήματος, που έκτοτε πήρε και το όνομά του, «σχέδιο Ανάν». Το τελικό σχέδιο, ήταν το πέμπτο, που θα εγκρινόταν σε δημοψήφισμα τον Απρίλη του 2004, δε διέφερε ουσιαστικά από το πρώτο. Ηταν σχέδιο εφαρμογής τετελεσμένων μετά την εισβολή και κατοχή, δηλαδή διχοτομικό. Από την πρώτη στιγμή ήταν φανερό σε κάθε αντικειμενικό παρατηρητή ότι συντάχθηκε καθ' υπόδειξη των Αμερικανών και Ευρωπαίων ιμπεριαλιστών, προκειμένου να κλείσουν την «εκκρεμότητα». Και, μάλιστα, κατά τρόπο που να ικανοποιεί απόλυτα τα συμφέροντά τους. Το σχέδιο ήταν άδικο για τους Ελληνοκύπριους. Δεκάδες χιλιάδες πρόσφυγες δεν γύριζαν στα σπίτια τους, ούτε αποζημιώνονταν για τις καταπατημένες περιουσίες τους. Δεκάδες χιλιάδες έποικοι παρέμεναν αφέντες σε ξένο τόπο. Η ΕΕ το αποδέχτηκε. Ο τουρκικός στρατός εξασφάλισε την εσαεί παρουσία του στο νησί και το δικαίωμα επέμβασής του στο «νότο» αν το έκρινε απαραίτητο. Το σχέδιο, όμως, ήταν άδικο και για τους Τουρκοκύπριους, καθώς δημιουργούσε ένα κρατίδιο - προτεκτοράτο. «Το σχέδιο δε συγκροτεί διζωνική δικοινοτική Ομοσπονδία, όπως ήταν η κοινώς αποδεκτή θέση απ' όλα σχεδόν τα πολιτικά κόμματα στην Ελλάδα και στην Κύπρο. Αντίθετα, συγκροτεί ένα διεθνές προτεκτοράτο στο δρόμο του πετρελαίου, στη Μεσόγειο προς τη Μέση Ανατολή, χειρότερο και από αυτά που έχουν

δημιουργήσει οι Αμερικανοί και οι Ευρωπαίοι ιμπεριαλιστές στη Βοσνία και στο Κοσσυφοπέδιο. Ενα προτεκτοράτο τριχοτομημένο. Απ' τη μια πλευρά το ελληνοκυπριακό και απ' την άλλη πλευρά το τουρκοκυπριακό κράτος, που είναι διακριτά καθορισμένα με σοβαρές κυριαρχίες έναντι της κεντρικής διοίκησης και του "κοινού κράτους". Το "σχέδιο Ανάν" δέχεται και κατοχυρώνει το απαράδεκτο καθεστώς των εγγυητριών δυνάμεων (Ελλάδα, Τουρκία, Μ. Βρετανία), δηλαδή το καθεστώς των συμφωνιών της Ζυρίχης και του Λονδίνου (1959), προσαρμοσμένο σε αυτό. Που σημαίνει ότι πάνω από την κεντρική διοίκηση υπάρχουν τρεις δυνάμεις, οι οποίες μάλιστα έχουν και δικαίωμα μονομερούς επέμβασης, στρατιωτικής και κάθε άλλης μορφής. Ως επιστέγασμα καθιερώνεται το Ανώτατο Δικαστήριο που θα αποφασίζει για όποιες διαφορές προκύπτουν ανάμεσα στα τρία κρατικά όργανα και που θα απαρτίζεται και από τρεις μη Κυπρίους. Οικοδομείται δηλαδή ένα "κράτος" πρωτοφανές στα χρονικά της πολιτικής ιστορίας. Αλλά υπάρχει ένα ακόμα σοβαρότατο πρόβλημα: Είναι το καθεστώς των βρετανικών βάσεων στο νησί, οι οποίες διατηρούνται και κατοχυρώνονται με το "σχέδιο Ανάν" και αποτελούν κράτος εν κράτει. Πρόκειται για βάσεις κατασκοπευτικού χαρακτήρα, με καθεστώς κατοχυρωμένο στις συμφωνίες του 1959. Αυτό όχι μόνο δεν τροποποιείται, αλλά και ενισχύεται... Εχουν μεγάλες ευθύνες το ΠΑΣΟΚ, η ΝΔ και ο ΣΥΝ, γιατί έκρυψαν από το λαό την αλήθεια, ωραιοποίησαν την κατάσταση. Συνέβαλαν στην αποδιεθνοποίηση του ζητήματος, στον εγκλωβισμό του στις συμπληγάδες των ιμπεριαλιστικών ανταγωνισμών. Η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ, ιδιαίτερα, έσπευσε να τοποθετηθεί πρώτη υπέρ του "σχεδίου Ανάν" και έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο στην άσκηση πιέσεων και εκβιασμών στην κυπριακή ηγεσία και στο λαό της Κύπρου... Ο ΣΥΝ αποδέχτηκε το "σχέδιο Ανάν" ως βάση για συζήτηση. Για μια ακόμη φορά απέδειξε ότι με τις θέσεις και την πρακτική του αποπροσανατολίζει το λαό. Η τοποθέτησή του για το Κυπριακό έδωσε χέρι βοήθειας στην ιμπεριαλιστική επιδίωξη. Ο ΣΥΝ αναγορεύει και τώρα την ΕΕ σε εγγύηση και παράγοντα δίκαιης λύσης του Κυπριακού, ενώ κατήγγειλε σε όλους τους τόνους το ΚΚΕ - που αντιτάχθηκε στο "σχέδιο Ανάν" και στη διχοτόμηση της Κύπρου - για "απομονωτισμό" και "εθνικισμό"! Το ΚΚΕ θα συνεχίσει τη σταθερή και πάγια αλληλεγγύη του στην εργατική τάξη και στα άλλα λαϊκά στρώματα ολόκληρης της Κύπρου και μετά τα δημοψηφίσματα και θα κάνει ό,τι μπορεί για να εκφραστεί ευρύτερα η συμπαράσταση των εργαζομένων στον κυπριακό λαό. Καλεί τους Ελληνες εργαζόμενους να αντιταχθούν αποφασιστικά στα ιμπεριαλιστικά σχέδια» (Ανακοίνωση της ΚΕ του ΚΚΕ, «Ριζοσπάστης», 20/4/2004). Το ΚΚΕ ήταν το μοναδικό κόμμα στην Ελλάδα που αντιτάχθηκε με όλες του τις δυνάμεις στο συγκεκριμένο ιμπεριαλιστικό σχέδιο, και συνεχίζει και σήμερα την αλληλεγγύη του στο λαό ολόκληρης της Κύπρου για δίκαιη και βιώσιμη λύση. Βεβαίως, για το «σχέδιο Ανάν» έγινε δημοψήφισμα στην Κύπρο το 2004 και ο κυπριακός λαός με συντριπτική πλειοψηφία το απέρριψε, απορρίπτοντας και τα σχέδια διχοτόμησης της Κύπρου. Είναι γνωστό πως ολόκληρη η ιστορία του Κυπριακού ζητήματος δεν είναι τίποτα λιγότερο και τίποτα περισσότερο από τις επιδιώξεις των ισχυρών καπιταλιστικών κρατών να εντάξουν το νησί στα γενικότερα γεωστρατηγικά τους σχέδια στη Μεσόγειο, στη Μέση και την Εγγύς Ανατολή. Ετσι, η επιδίωξη διχοτόμησης του νησιού, με την αναγνώριση στην ουσία των αποτελεσμάτων που δημιούργησε η εισβολή του «Αττίλα» το 1974, είναι απόρροια μιας μακρόχρονης προσπάθειας ένταξης της Κύπρου σ' αυτά τα σχέδια. Η επιδίωξη των ισχυρών καπιταλιστικών κρατών και οργανισμών, ιδιαίτερα των ΗΠΑ, του ΝΑΤΟ και της Ευρωπαϊκής Ενωσης, γι' αυτή τη διχοτομική λύση, διαπλέκεται οργανικά με αυτές τις γεωστρατηγικής σημασίας περιοχές και τα πετρέλαια. Σ' αυτό στόχευε και το διχοτομικό «σχέδιο Ανάν» που απέρριψε ο κυπριακός λαός. Ιστορικά, τα ισχυρά καπιταλιστικά κράτη ενέτασσαν τη λύση του Κυπριακού, από την εποχή του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα του κυπριακού λαού ενάντια στους Βρετανούς αποικιοκράτες, σ' αυτούς τους σχεδιασμούς και τη δράση της ιμπεριαλιστικής τάξης πραγμάτων. Και σ' αυτή την υπόθεση ενεργητικό ρόλο διαδραματίζουν και οι αστικές κυβερνήσεις, οι κυρίαρχες τάξεις Ελλάδας και Τουρκίας. Σχετικά με όλα αυτά δημοσιεύουμε ιστορικά ζητήματα για την εξέλιξη του Κυπριακού, από την περίοδο αμέσως μετά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο μέχρι και τη δικτατορία στην Ελλάδα, στο ένθετο Ιστορία του «Ριζοσπάστη». Η δημοσίευση γίνεται από το «Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ, τόμος Β' 1949-1968». Η δημοσίευση θα γίνει σε δύο μέρη. Το πρώτο μέρος στο σημερινό ένθετο, το δεύτερο μέρος στο ένθετο της επόμενης Κυριακής. ***

ΤΟ ΚΥΠΡΙΑΚΟ ΖΗΤΗΜΑ Το δημοψήφισμα στην Κύπρο. Η πολιτική των ελληνικών κυβερνήσεων Από τις αρχές της δεκαετίας 1950 το Κυπριακό 1 συνδέθηκε άμεσα με την εξωτερική πολιτική των ελληνικών κυβερνήσεων και γρήγορα αποτέλεσε παράγοντα επίδρασης στις εσωτερικές εξελίξεις της Ελλάδας. Η πολιτική των ελληνικών κυβερνήσεων κυμάνθηκε άλλοτε στη θέση για την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα ή στη θέση της αυτοδιάθεσης που εμπεριείχε το στόχο της ένωσης, άλλοτε στη γραμμή της λεγόμενης δεσμευμένης ανεξαρτησίας της Κύπρου (όπως αυτή εκφράστηκε με τις Συμφωνίες της Ζυρίχης και του Λονδίνου) και άλλοτε στην ένωση με ανταλλάγματα προς την Τουρκία, που εξ αντικειμένου εμπεριείχε το στοιχείο της διχοτόμησης ή και της διπλής ένωσης. Μπαίνοντας στη δεκαετία του 1950, η ελληνική αστική τάξη και τα κόμματά της είδαν αρχικά την αναζωπύρωση του Κυπριακού σαν επικίνδυνο φορτίο για την Ελλάδα. Η τέτοια στάση της ελληνικής αστικής τάξης εξηγείται από το γεγονός ότι είχε να λύσει πολλά ζητήματα μετά από τον ένοπλο αγώνα 1946-1949 και επιπλέον από το ότι η στρατηγική της στηριζόταν σε μεγάλο βαθμό στις ΗΠΑ, τον πιο στενό σύμμαχό της διεθνώς, αλλά και στη Βρετανία. Χαρακτηριστική της στάσης που κρατούσαν αρχικά οι ελληνικές κυβερνήσεις ήταν η απάντηση του αντιπροέδρου της κυβέρνησης Γ. Παπανδρέου (4.4.1950) στο αίτημα του δημάρχου Λευκωσίας να αξιοποιήσει η ελληνική κυβέρνηση τα αποτελέσματα του δημοψηφίσματος που διεξήχθη στην Κύπρο στις 15.1.1950: «Η Ελλάς σήμερον αναπνέει με δύο πνεύμονας, του μεν αγγλικού, του δε αμερικανικού και, δι' αυτό, δεν μπορεί, λόγω του Κυπριακού, να πάθη ασφυξίαν...» 2. Γι' αυτό και μέχρι το 1954 η κυβέρνηση Σοφοκλή Βενιζέλου αρχικά, ο συνασπισμός ΕΠΕΚ - Φιλελευθέρων που την διαδέχτηκε, αλλά και η κυβέρνηση Παπάγου στη συνέχεια, αρνούνταν να διεθνοποιήσουν το Κυπριακό. Κινούνταν όπως υποδείκνυαν και οι ΗΠΑ, να παραμείνει το πρόβλημα στο πλαίσιο της ελληνοβρετανικής συμμαχίας. Πίεζαν, διά της διπλωματικής οδού, να υπάρξει έστω μια υπόσχεση της Μ. Βρετανίας για τη μελλοντική αυτοδιάθεση της Κύπρου, υποσχόμενοι την εξασφάλιση των βρετανικών βάσεων στην Κύπρο «και ίσως αλλαχού της ελληνικής επικρατείας» 3. Ο Ν. Πλαστήρας ήταν ξεκάθαρος σε αυτό το θέμα ακόμα και κατά τη συνάντησή του με την αντιπροσωπεία της Εθναρχίας που τον επισκέφτηκε μετά από το δημοψήφισμα στην Κύπρο (Απρίλης 1950). Δήλωσε: «Η κυβέρνησις εκφράζει την ελπίδα της ικανοποιήσεως του πανελληνίου πόθου εντός των πλαισίων της αγγλοελληνικής φιλίας, την οποίαν επιθυμεί αδιατάρακτον» 4. Οι παράγοντες που επέβαλαν στη συνέχεια την ένταξη του Κυπριακού στην ελληνική εξωτερική πολιτική ήταν οι ακόλουθοι: Η επιδίωξη της ελληνοκυπριακής αστικής τάξης στην Κύπρο να αποτινάξει τον εγγλέζικο αποικιακό ζυγό και να ενωθεί η Κύπρος με την Ελλάδα. Ταυτόχρονα με την πίεση από την πάλη του κυπριακού ελληνισμού, ασκούσε πίεση και η πάλη του ελληνικού λαού, τις αντιιμπεριαλιστικές διαθέσεις του οποίου όξυναν οι θηριωδίες των Εγγλέζων στην Κύπρο. Η εντεινόμενη παρέμβαση στην Κύπρο των τουρκικών κυβερνήσεων, την οποία ευνοούσε η Βρετανία. Το ΑΚΕΛ 5, αντιμετωπίζοντας τη σθεναρή άρνηση της αντικομμουνιστικής Εθναρχίας για ενωτικό απελευθερωτικό αγώνα, ανέλαβε την πρωτοβουλία συλλογής υπογραφών και προκήρυξης δημοψηφίσματος για την αυτοδιάθεση της Κύπρου, που προβλεπόταν να γίνει το Δεκέμβρη του 1949 6. Η Εθναρχία προκήρυξε παρόμοιο δημοψήφισμα για το Γενάρη του 1950, με αίτημα την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα. Το ΑΚΕΛ, εκτιμώντας ότι η ενιαία δράση μπορούσε να είναι πολύ πιο αποτελεσματική, παραιτήθηκε από τη δική του πολιτική θέση και πρωτοβουλία, στηρίζοντας τις αντίστοιχες της Εθναρχίας. Το δημοψήφισμα έγινε με τη μορφή της συλλογής υπογραφών και συγκέντρωσε υπέρ του αιτήματος της ένωσης το 95,7% των Ελληνοκυπρίων 7. Τα αποτελέσματα του δημοψηφίσματος κοινοποιήθηκαν στις κυβερνήσεις της Ελλάδας και της Μ. Βρετανίας, καθώς και στον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ.

Η στάση της βρετανικής κυβέρνησης ήταν αρνητική, όπως ήταν αρνητική και στις ανάλογες κινήσεις και προτάσεις που έγιναν στη συνέχεια από την κυβέρνηση Παπάγου. Για μια ακόμα φορά έγινε φανερό ότι η Βρετανία δεν ήταν δυνατό να συναινέσει στην ένωση, υπερασπίζοντας τις θέσεις της στην Ανατολική Μεσόγειο. Στο πλαίσιο αυτό, όπως επιβεβαιώθηκε με δραματικό τρόπο λίγο αργότερα, όξυνε με προβοκάτσιες τις ελληνοτουρκικές αντιθέσεις, δημιουργώντας βαθιά ρήξη ανάμεσα στους Τουρκοκυπρίους και τους Ελληνοκυπρίους. Στον αντίποδα της αντίληψης ότι το Κυπριακό αποτελεί «ελληνοβρετανική υπόθεση» βρίσκονταν οι πρωτοβουλίες του Εθνικού Απελευθερωτικού Συνασπισμού (ΕΑΣ) 8. Ξεκίνησαν την ίδια περίοδο (Μάης 1950) με την αποστολή «Εθνικής Λαϊκής Πρεσβείας» στο εξωτερικό, για τη διαφώτιση της διεθνούς κοινής γνώμης σχετικά με την πάλη του κυπριακού λαού για αυτοδιάθεση. Η επιτυχία της αποστολής της Πρεσβείας φαίνεται ότι ανησύχησε την ελληνική κυβέρνηση, η οποία και δεν της χορήγησε βίζα εισόδου στην Ελλάδα (το ίδιο συνέβη και στις ΗΠΑ). Ακόμα πιο καθαρά αυτή η ανησυχία εκφράστηκε από τις στήλες των Ελληνικών Χρονικών (21.5.1950): «Ποία θα είναι η στάσις της ελληνικής κυβερνήσεως όταν οι κύπριοι κομμουνισταί θα επιτύχουν από την Σοβιετικήν Κυβέρνησιν να φέρη ενώπιον του ΟΗΕ το Κυπριακόν; Τι να κάμη; Να καταψηφίση; Να υπερασπίση την σοβιετικήν πρότασιν; Και εις την πρώτην και εις την δευτέραν περίπτωσιν η Ελλάς θα διασυρθή» 9. Το Σεπτέμβρη του 1950 αντιπροσωπεία της Εθναρχίας ταξίδεψε στην Ουάσιγκτον και στη Ν. Υόρκη για να γνωστοποιήσει τα αποτελέσματα του δημοψηφίσματος στην κυβέρνηση των ΗΠΑ και στον ΟΗΕ. Προβάλλοντας τον «κομμουνιστικό κίνδυνο», τόνιζε ανάμεσα σε άλλα στο υπόμνημα που επέδωσε στην αμερικανική κυβέρνηση: «Η μη πραγματοποίησις της δικαίας αξιώσεως του κυπριακού λαού θα επέτρεπεν εις τους Κομμουνιστάς να εκμεταλλευθούν το ζήτημα τούτο, όχι μόνον εν Κύπρω και Ελλάδι, αλλά και διεθνώς επίσης. Τίποτε δεν θ' απέβαινε περισσότερον εξυπηρετικόν της υποθέσεως του Κομμουνισμού από την υπό της Μεγάλης Βρεττανίας συνέχισιν της κατακρατήσεως της Κύπρου» 10. Η αντιπροσωπεία απέφυγε να συναντηθεί στη Ν. Υόρκη με τους αντιπροσώπους των σοσιαλιστικών κρατών. Οι θέσεις του ΚΚΕ για το Κυπριακό Στα χρόνια του ένοπλου αγώνα 1946-1949, το ΚΚΕ πρόβαλλε το σύνθημα «Λεύτερη Κύπρος στη Λεύτερη Ελλάδα». Στις 27/6/1950 μεταδόθηκε από το Ραδιοφωνικό Σταθμό «Ελεύθερη Ελλάδα» μήνυμα του Ν. Ζαχαριάδη με τίτλο «Οι Ελληνες πατριώτες και η Ενωση με την Κύπρο». Το μήνυμα ανέφερε ότι «το παγκύπριο δημοψήφισμα υπέρ της Ενωσης με την Ελλάδα ξαναέβαλε στην ημερήσια διάταξη το ζήτημα αυτό που συγκινεί κατάβαθα την κάθε ελληνική ψυχή». Το μήνυμα τόνιζε: «Εκείνο, λοιπόν, που πρώτα απ' όλα σήμερα χρειάζεται στην Ελλάδα είναι οι λαϊκές οργανώσεις και τα δημοκρατικά κόμματα όχι μόνο να πάρουν ξεκάθαρη θέση στο ζήτημα της ένωσης, μα και να προχωρήσουν στην ενιαία, με τις λαϊκές οργανώσεις της Κύπρου, εμφάνιση και εκδήλωση του αγώνα για την ένωση. Να προχωρήσουν (...) στην οργάνωση της πάλης του λαού της Ελλάδας για την ένωση, πάλης που είναι ένα κομμάτι του αγώνα μας για τη λεφτεριά και ανεξαρτησία της Ελλάδας, μια και εχθρός, ο καταχτητής είναι ο ίδιος, οι αμερικανοάγγλοι ιμπεριαλιστές και τα τσιράκια οι λακέδες που δουλεύουν στ' αφεντικά αυτά είναι επίσης οι ίδιοι μοναρχοφασίστες. (...) Η συγκέντρωση στον Παναθηναϊκό πρέπει να είναι ένας μεγαλειώδης παλλαϊκός συναγερμός με ένα επιβλητικό σύνθημα: ΕΝΩΣΗ! Κάτω οι κατακτητές! Κάτω οι διασπαστές (...) Φυσικά, δεν πρέπει ούτε λεφτό να ξεχνάμε ότι στο πρόσωπο του Πλαστήρα και Παπαντρέα, του Τσαλδάρη και Σπυρίδωνα, του Παύλου και Παπάγου, του Βενιζέλου και Τσουδερού, που όλοι τους όπως και ολόκληρη η μοναρχοφασιστική μαφία είναι φασουλήδες των αγγλοαμερικάνων, ότι στο πρόσωπο πολλών διασπαστών από την Κύπρο, η Ενωση έχει εχθρούς» 11.

Το Νοέμβρη του 1951 οι θέσεις του ΚΚΕ εκφράστηκαν στο περιοδικό «Νέος Κόσμος» με το άρθρο «Η Πάλη του Κυπριακού Λαού για τη Λευτεριά και την Ειρήνη» 12. Το άρθρο έπαιρνε θέση υπέρ της ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα ακόμα και στις συνθήκες της «αμερικανοκρατίας». Εκανε εκτενή ιστορική ανασκόπηση της δράσης του ΚΚ Κύπρου και του ΑΚΕΛ ως τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια και εκτιμούσε την τότε δράση του ΑΚΕΛ: «...Με βάση την ταχτική του ενιαίου εθνικού μετώπου για την Ενωση με την Ελλάδα, το ΑΚΕΛ συνενώνει όλες τις εθνικές δυνάμεις στην πάλη ενάντια στον ιμπεριαλισμό (...) Αποσπά την πρωτοβουλία απ' την αστοτσιφλικάδικη ηγεσία, τη λεγόμενη "εθναρχία", και προωθεί έτσι την εργατική τάξη επικεφαλής του εθνικού απελευθερωτικού μετώπου. (...) Το λαϊκό κίνημα στην Κύπρο είχε αναμφισβήτητα επιτυχίες και ιδιαίτερα μετά το 6ο Συνέδριο του ΑΚΕΛ στα 1949, που διόρθωσε το λάθος της "αυτοκυβέρνησης" 13. (...) Λείπει από το ΑΚΕΛ η σαφήνεια και η καθαρότητα στη στρατηγική και την ταχτική του κόμματος, που εκφράζεται στο σύνθημα της Ενωσης (...) (...) Η λύση του εθνικού δεν είναι ζήτημα συντάγματος, αλλά βασικά ζήτημα μαζικής, λαϊκής, επαναστατικής πάλης. Η βαθύτερη κοινωνική ουσία του εθνικού ζητήματος στο ιμπεριαλιστικό σύστημα είναι η πάλη της αγροτιάς για τη γη και το ξεσκλάβωμα (...) (...) Οι γνώμες που διατυπώνονται ότι η Ενωση με τη μοναρχοφασιστική Ελλάδα δεν πρόκειται να αλλάξει τίποτα για τον κυπριακό λαό, αφού και η Ελλάδα βρίσκεται κάτω από αμερικάνικη ιμπεριαλιστική κατοχή, δεν είναι και τόσο (...) σωστές. Γιατί με την Ενωση θα έχουμε συγκέντρωση των δυνάμεων του λαού Κύπρου και Ελλάδας και συνεπώς ο αγώνας ενάντια στην αμερικανοκρατία και το μοναρχοφασισμό θα ενισχυθεί με τις ενωμένες δυνάμεις του λαού και θα είναι πιο αποτελεσματικός. Χωρισμένοι οι λαοί μας είναι πιο αδύνατοι (...) (...) Κινητήριες δυνάμεις της εθνικοαπελευθερωτικής επανάστασης στην Κύπρο είνε οι έλληνες και τούρκοι εργάτες και αγρότες, η φτωχολογιά των πόλεων, οι τίμιοι διανοούμενοι ενωμένοι σ' ένα εθνικό δημοκρατικό μέτωπο με την καθοδήγηση του ΑΚΕΛ (...) Στο εθνικό αυτό δημοκρατικό μέτωπο πρέπει να μπουν και όλα τα τίμια και πατριωτικά στοιχεία από τον κλήρο, την μισοαστική και αστική τάξη. Το εθνικό δημοκρατικό μέτωπο πρέπει να αγκαλιάζει όλο το λαό της Κύπρου, έλληνες και τούρκους (...). Η αρχιεπισκοπή της Κύπρου μαζί με όλους τους άλλους αντιδραστικούς πολιτικούς αντιπροσωπεύει ουσιαστικά την πολιτική ηγεσία των εύπορων τάξεων (...) των τσιφλικάδων και των μεγαλοαστών. Είναι ο εκπρόσωπος του μοναρχοφασισμού στο νησί και παίζει το ρόλο του πράχτορα του ιμπεριαλισμού». Αργότερα (1956) το ΚΚΕ σωστά εγκατέλειψε το σύνθημα της ένωσης και υιοθέτησε το σύνθημα της αυτοδιάθεσης της Κύπρου. Ωστόσο, η αυτοδιάθεση και άλλοτε η ανεξαρτησία περιέχονταν στην επίσημη κομματική τοποθέτηση για πολλά χρόνια, με τη διευκρίνιση ότι η έννοια της ανεξαρτησίας δεν απέκλειε το ενδεχόμενο της ένωσης. Το Κυπριακό στον ΟΗΕ Ο νέος Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Μακάριος Γ', ικανός αστός πολιτικός και δεδηλωμένος αντικομμουνιστής, μετά από την ενθρόνισή του στις 20.10.1950 κινήθηκε πολύ δραστήρια και με διπλωματικές κινήσεις και πιέσεις στην ελληνική κυβέρνηση για προσφυγή στον ΟΗΕ. Ο Μακάριος ακολούθησε σταθερά πολιτική διεθνοποίησης του Κυπριακού. Αντίθετα, οι ελληνικές κυβερνήσεις άλλοτε επέλεγαν την τακτική των διαπραγματεύσεων Ελλάδας - Τουρκίας, άλλοτε των ενδοκοινοτικών συνομιλιών υπό την αιγίδα του ΟΗΕ και άλλοτε την προσφυγή στον ΟΗΕ. Στις 25.4.1952 έγινε στη Λευκωσία με πρωτοβουλία του Μακάριου η Α' Παγκύπρια Εθνοσυνέλευση, η οποία ενέκρινε ψήφισμα που ζητούσε την ένωση με την Ελλάδα. Ομως, ο Μακάριος απέκλεισε από τη συνέλευση τόσο το ΑΚΕΛ όσο και τις μαζικές οργανώσεις που αυτό επηρέαζε. Η στάση του ήταν ταξικά συνεπής και βεβαίως χαρακτηριζόταν από αντιφάσεις παρόμοιες με αυτές που εμφανίζονταν σε όλα τα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα στα οποία ηγέτης ήταν η αστική τάξη: Αποδυνάμωνε τη λαϊκή βάση της, ακριβώς γιατί ήταν ο ταξικός της αντίπαλος. Στις 10.8.1953 ο Μακάριος απέστειλε αίτηση στον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ, με την οποία ζητούσε να τεθεί το Κυπριακό στη Γενική Συνέλευση του Οργανισμού. Στις αρχές του Σεπτέμβρη απηύθυνε έκκληση στον Παπάγο, ζητώντας από την ελληνική κυβέρνηση να υιοθετήσει την αίτησή του προς τον ΟΗΕ.

Ο Παπάγος, που πριν αναλάβει την κυβερνητική εξουσία μιλούσε για διεθνοποίηση του Κυπριακού, μετά από την ανάληψη της πρωθυπουργίας δίσταζε να προχωρήσει σε προσφυγή στον ΟΗΕ. Τελικά η κυβέρνηση Παπάγου κατέθεσε προσφυγή στον ΟΗΕ στις 20.8.1954. Την ίδια μέρα στην Αθήνα έγινε μεγάλο συλλαλητήριο για την ένωση της Κύπρου και ενάντια στη Βρετανία. Οταν οι διαδηλωτές κινήθηκαν προς τη βρετανική πρεσβεία, αντιμετωπίστηκαν από ισχυρές αστυνομικές δυνάμεις που προσπάθησαν να τους αναχαιτίσουν με κλομπ και πυροσβεστικές αντλίες. Οι συγκρούσεις στους κεντρικούς δρόμους της Αθήνας είχαν αρκετούς τραυματίες, αστυνομικούς και διαδηλωτές, ενώ έγιναν 40 συλλήψεις διαδηλωτών. Το ΚΚΕ στήριξε τις λαϊκές κινητοποιήσεις. Η προσφυγή ζητούσε από τον ΟΗΕ να επιτρέψει στον πληθυσμό της Κύπρου να αποφασίσει ο ίδιος για το μέλλον του με πλήρη ελευθερία και υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών. Στις 23.9.1954 η Γενική Επιτροπή της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, με ψήφους 9 υπέρ, 3 κατά και 4 αποχές, αποφάσισε να εγγράψει το Κυπριακό στην ημερήσια διάταξη της Γενικής Συνέλευσης του Οργανισμού. Υπέρ της εγγραφής ψήφισαν η ΕΣΣΔ, η Κίνα, η Συρία, η Ισλανδία (μόνη από όλα τα κράτη - μέλη του NATO), η Κούβα, ο Ισημερινός, η Τσεχοσλοβακία, η Βιρμανία και το Σιάμ (Ταϊλάνδη). Κατά ψήφισαν η Μεγάλη Βρετανία, η Αυστραλία και η Γαλλία. Οι ΗΠΑ δε συμμετείχαν στην ψηφοφορία. Την άλλη μέρα, η Γενική Συνέλευση επικύρωσε την εγγραφή με 30 ψήφους υπέρ, 19 κατά και 11 αποχές (των ΗΠΑ και 10 ακόμα κρατών). Οταν άρχισε η συζήτηση στην Πολιτική Επιτροπή (14.12.1954), παρουσιάστηκε η νεοζηλανδική αντιπροσωπεία με πρόταση να διακοπεί κάθε συζήτηση για το Κυπριακό. Ο Αμερικανός αντιπρόσωπος συμφώνησε, ενώ ο Σοβιετικός ζήτησε να ψηφιστεί το ελληνικό σχέδιο. Υστερα από παρασκηνιακές διαπραγματεύσεις, η νεοζηλανδική πρόταση έγινε αποδεκτή και από την ελληνική αντιπροσωπεία και εγκρίθηκε τροποποιημένη με 49 ψήφους υπέρ και 11 αποχές, σύμφωνα με ένα σχέδιο της Κολομβίας και του Σαλβαδόρ. Η τελική πρόταση είχε ως εξής: «Η Γενική Συνέλευση, θεωρούσα ότι, προς το παρόν, δεν φαίνεται σκόπιμο να υιοθετήση μια λύση επί του Κυπριακού, αποφασίζει να μην ασχοληθή περαιτέρω με το θέμα εφαρμογής, υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών, της αρχής της ισότητος των δικαιωμάτων και της αυτοδιαθέσεως των λαών εις τον πληθυσμόν της Κύπρου» 14. Στις 17 Δεκέμβρη η πρόταση ψηφίστηκε (και από την ελληνική αντιπροσωπεία) με 50 ψήφους υπέρ και 8 αποχές. Καθώς αυτή η απόφαση σήμαινε ουσιαστικά απόρριψη της αρχικής ελληνικής προσφυγής, με την έγκριση όμως και της ελληνικής πλευράς, τα σοσιαλιστικά κράτη επέλεξαν την αποχή. Μετά από την καταψήφιση επί της ουσίας, πραγματοποιήθηκαν διαδηλώσεις στην Αθήνα και στη Λευκωσία. Στην Αθήνα έγινε παμφοιτητική συγκέντρωση και πορεία που κατέληξε σε σφοδρές συγκρούσεις με τις δυνάμεις καταστολής. Ο επίσημος απολογισμός των συγκρούσεων ανέφερε 38 τραυματίες φοιτητές και 24 αστυφύλακες και αξιωματικούς. Μεγάλη φοιτητική συγκέντρωση με αρκετούς τραυματίες έγινε και στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης, καθώς και σε άλλες επαρχιακές πόλεις (Νάουσα, Δράμα, Αλεξανδρούπολη, Πάτρα, Χανιά κ.ά.). Στις 18.12.1954 οι εργατικές οργανώσεις της Κύπρου κήρυξαν 24ωρη απεργία ενάντια στην απόφαση του ΟΗΕ. Στη Λευκωσία, στη Λεμεσό και σε άλλες πόλεις διοργανώθηκαν μαχητικές διαδηλώσεις κατά του βρετανικού και αμερικανικού ιμπεριαλισμού. Στη Λεμεσό και τη Λευκωσία τα βρετανικά στρατιωτικά τμήματα και η αστυνομία πυροβόλησαν και τραυμάτισαν 33 διαδηλωτές, ενώ συνέλαβαν 37 άλλους. Την επόμενη μέρα ο Αγγλος διοικητής της Λευκωσίας απαγόρευσε κάθε εκδήλωση και ανακοίνωσε ότι διέταξε την αστυνομία να πυροβολεί οποιονδήποτε παραβιάσει τη «δημόσια τάξη». Στις κινητοποιήσεις της 18ης Δεκέμβρη ακούστηκαν και τα πρώτα προβοκατόρικα εθνικιστικά συνθήματα ενάντια στους Τουρκοκυπρίους, τα οποία καταδικάστηκαν από τη Β' Ολομέλεια της ΚΕ του ΑΚΕΛ (17-18.1.1955). Η Ολομέλεια κάλεσε σε κοινό αγώνα Ελληνοκυπρίους και Τουρκοκυπρίους: «Το κόμμα μας καταδικάζει τον οικονομικό πόλεμο ή οποιαδήποτε προστριβή ή ρήξη μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων της Κύπρου (...) Στους Τούρκους της Κύπρου οι Ελληνες πρέπει να τείνουν πάντα το χέρι της φιλίας και συναδέλφωσης, γιατί μόνο κοινά είναι τα συμφέροντα και κοινός ο αγώνας» 15. Το Κυπριακό συζητήθηκε στην ελληνική Βουλή το Φλεβάρη του 1955. Ο Παπάγος υποστήριξε ότι η ελληνική κυβέρνηση θα συνέχιζε τον αγώνα της για την αυτοδιάθεση της Κύπρου.

Οι εθνικιστικές οργανώσεις στην Κύπρο Στα τέλη Οκτώβρη του 1954 ο Γρίβας 16 έφυγε κρυφά από την Αθήνα και με καΐκι μέσω Ρόδου αποβιβάστηκε στην Κύπρο στις 10.11.1954. Με τη σύμφωνη γνώμη και του Μακάριου οργάνωσε τη μυστική ένοπλη Εθνική Οργάνωση Κυπρίων Αγωνιστών (ΕΟΚΑ), με έντονο αντικομμουνιστικό και εθνικιστικό χαρακτήρα, που είχε στόχο την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα. Τα σχέδια ίδρυσης της οργάνωσης εξυφαίνονταν ήδη από το 1950 με την ενεργή στήριξη μερίδας της ελληνικής αστικής τάξης. Ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος έδωσε τη δική του συγκατάθεση για την έναρξη του ένοπλου αγώνα μετά από την αποτυχία της προσφυγής στον ΟΗΕ. Επίσημη μέρα της ανακήρυξης του ένοπλου αγώνα της ΕΟΚΑ θεωρείται η 1.4.1955, μέρα των πρώτων εκρήξεων βομβών στη Λευκωσία και σε άλλες πόλεις. Στις 25.4.1955, από το Ραδιοφωνικό Σταθμό «Ελεύθερη Ελλάδα» εκφωνήθηκε άρθρο του Ν. Ζαχαριάδη με τίτλο «Ενάντια στους ιμπεριαλιστές και τους εθνοπροδότες κυπροκάπηλους. Λεύτερη Κύπρος στη Λεύτερη Ελλάδα» 17. Το άρθρο αποτελούσε την πρώτη επί της ουσίας τοποθέτηση του ΚΚΕ απέναντι στην ηγεσία της ΕΟΚΑ. Το άρθρο εκτιμούσε ότι η αστική τάξη, καθώς με την «αμερικανοδουλεία» και τον «αγγλοπροσκυνισμό» της δεν μπορούσε να ξεπεράσει το σκόπελο του Κυπριακού, λόγω της ισχυρής λαϊκής αντίστασης στην Ελλάδα όσο και στην Κύπρο και, «μη έχοντας άλλη διέξοδο, το ρίχνει στον τυχοδιωχτισμό με τα γνωστά "πασχαλιάτικα" βαρελότα, τις τρακατρούκες και τις στράκες (...) Ολα αφτά σχεδιάστηκαν και μπήκαν μπρος σε συνεννόηση και σε συμφωνία με τους άγγλους και αμερικάνους ιμπεριαλιστές» 18. Επίσης τόνιζε: «...Στην Κύπρο στήσαν στο ΑΚΕΛ διπλή παγίδα: Η να το παρασύρουν στις τυχοδιωχτικές ψευτοένοπλες περιπέτειές τους για να δώσουν στους άγγλους την ευκαιρία να το τσακίσουν και διαλύσουν, ή, προβάλλοντάς του την κατηγορία ότι "οργανώνει τρομοκρατικές ομάδες έτοιμες για δράση" (άγγλοι) και προτείνοντάς του "ένοπλη σύμπραξη" κ.λπ. (προσκυνημένοι της Αθήνας), να το αναγκάσουν να πάρει τέτοια θέση καταδίκης της τρομοκρατίας και της "ένοπλης πάλης" ώστε να το διαβάλουν και να το δυσφημίσουν στα μάτια του λαού και πρώτ' απ' όλα της κυπριακής νεολαίας, ότι είνε ενάντια στον "αποφασιστικό αγώνα"κατά των άγγλων, ότι προδίνει την υπόθεση της Κύπρου» 19. Η εκτίμηση για την ΕΟΚΑ τροποποιήθηκε λίγους μήνες αργότερα. Η 5η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ (1955), παρότι παρέμεινε στην εκτίμηση για το φιλοϊμπεριαλιστικό ρόλο της ΕΟΚΑ, πρόβαλε ως «πατριωτική επιταγή» την ανάγκη ενιαίας πάλης του ΑΚΕΛ «με τα πατριωτικά στοιχεία της ΕΟΚΑ, μ' όλες τις πατριωτικές δυνάμεις». Και αργότερα, στα χρόνια 1957-1959, η ΚΕ του ΚΚΕ θεωρούσε ότι το ΑΚΕΛ έπρεπε να εντάξει δυνάμεις του στον ένοπλο αγώνα της ΕΟΚΑ «και να τον καναλιζάρει στα σωστά πλαίσια». Το ΑΚΕΛ σωστά απέρριψε ως «τυχοδιωκτισμό» 21 την τακτική που πρότεινε το ΚΚΕ. Η ΕΟΚΑ εξέφραζε την ένοπλη μορφή αγώνα της ελληνοκυπριακής αστικής τάξης για την προώθηση του αιτήματος «ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα». Βεβαίως, η πάλη της ΕΟΚΑ δε στηριζόταν στο μαζικό ένοπλο αγώνα. Τη δύναμή της αποτελούσαν λίγες εκατοντάδες ενόπλων, σαμποτέρ και εκτελεστών. Σε κοινωνικό επίπεδο κινητοποιούσε μερικές εκατοντάδες μαθητές. Από την τουρκοκυπριακή πλευρά, δημιουργήθηκε (σε γνώση των Βρετανών) η εθνικιστική οργάνωση Βολκάν, με βασικό πολιτικό σύνθημα «διχοτόμηση ή θάνατος». Και οι δύο οργανώσεις (η ΕΟΚΑ και η Βολκάν) επιδόθηκαν σε συνεχείς προβοκατόρικες ενέργειες (ξυλοδαρμούς, εμπρησμούς, ακόμα και δολοφονίες). Κατά τα τέλη του 1957, τη θέση της Βολκάν πήρε η Τουρκική Αντιστασιακή Οργάνωση (ΤΜΤ), με επικεφαλής τον Ραούφ Ντενκτάς, η οποία κατηύθυνε την τρομοκρατική δράση της ενάντια και σε Τουρκοκυπρίους που δεν ακολουθούσαν τα εθνικιστικά συνθήματα. Ταυτόχρονα οι Βρετανοί, για να αντιμετωπίσουν το εθνικοαπελευθερωτικό - αντιιμπεριαλιστικό κίνημα, επάνδρωσαν τον ντόπιο κατασταλτικό μηχανισμό τους αποκλειστικά με Τουρκοκυπρίους, για να βαθύνουν οι αντιθέσεις ανάμεσα στις δύο κοινότητες. Την ίδια περίοδο, η δράση της ΕΟΚΑ επικεντρώθηκε και ενάντια στις ελληνοκυπριακές συνδικαλιστικές δυνάμεις και σε στελέχη και μέλη του ΑΚΕΛ. Η δράση των οργανώσεων ΕΟΚΑ και Βολκάν συντέλεσε στην έξαψη του εθνικιστικού μίσους, που με τη σειρά του έθεσε ακόμα σοβαρότερα εμπόδια στην ενότητα που προωθούσε το ΑΚΕΛ. Η Μ. Βρετανία αξιοποίησε και υποδαύλισε το εθνικιστικό μίσος, γιατί με αυτόν τον τρόπο προωθούνταν η δική της πολιτική υπαγόρευσης λύσεων, σύμφωνα με τα στρατηγικά της συμφέροντα. Εξάλλου, το τέλος της αποικιοκρατίας είχε έρθει και προσαρμοζόταν ανάλογα, διατηρώντας φυσικά στην Κύπρο τα στρατιωτικά στηρίγματα κυριαρχίας της.

Η αποτυχημένη Τριμερής Διάσκεψη και οι επιπτώσεις της Στις 29.8.1955, η βρετανική κυβέρνηση κάλεσε στο Λονδίνο Τριμερή Διάσκεψη μεταξύ των υπουργών Εξωτερικών της Μ. Βρετανίας, της Ελλάδας και της Τουρκίας. Η ελληνική κυβέρνηση πήρε μέρος παρά τις αντιρρήσεις της ελληνοκυπριακής ηγεσίας 23. Η Τριμερής Διάσκεψη άνοιξε και επίσημα το δρόμο στην Τουρκία για διεκδικήσεις στην Κύπρο. Στις 5.9.1955, Τούρκοι πράκτορες στη Θεσσαλονίκη προχώρησαν σε προβοκάτσια με την έκρηξη ωρολογιακής βόμβας στην αυλή του Γενικού Προξενείου της Τουρκίας. Με αυτόν τον τρόπο η τουρκική ηγεσία δικαιολόγησε το μελετημένο από καιρό πογκρόμ που εξαπέλυσε στις 6.9.1955 εναντίον του ελληνικού πληθυσμού της Κωνσταντινούπολης, καθώς και εναντίον των Ελλήνων αξιωματικών που υπηρετούσαν στο ΝΑΤΟικό στρατηγείο της Σμύρνης και των οικογενειών τους. Στις 3 Οκτώβρη η βρετανική κυβέρνηση έστειλε νέο κυβερνήτη στην Κύπρο, τον σερ Τζον Χάρτινγκ, που είχε διευθύνει την κατάπνιξη του επαναστατικού κινήματος στην Κένυα. Ενα μήνα αργότερα, με πρόφαση τη δράση της ΕΟΚΑ, αλλά κυρίως εξαιτίας της βρετανικής ανησυχίας από τη σημαντική άνοδο των εργατικών και λαϊκών κινητοποιήσεων, ο Χάρτινγκ κήρυξε την Κύπρο σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Ακολούθησε η απαγόρευση της νόμιμης δράσης του ΑΚΕΛ (από τις 14.12.1955 έως την 1.12.1959), το κλείσιμο της εφημερίδας του «Δημοκράτης» και η απαγόρευση των μαζικών οργανώσεων των αγροτών, των γυναικών και της νεολαίας στις οποίες δρούσαν μέλη του ΑΚΕΛ, καθώς και η σύλληψη άνω των 140 στελεχών του 23. Με αυτά εξυπηρετούνταν και δύο βασικοί στόχοι των Βρετανών ιμπεριαλιστών: Ο πλήρης διαχωρισμός των λαϊκών μαζών στη βάση της εθνότητας και η όξυνση των μεταξύ τους αντιπαραθέσεων. Αυτός ο στόχος υπηρετήθηκε με την καταστολή της δράσης του ΑΚΕΛ 24 (του μοναδικού κόμματος στην Κύπρο που συνένωνε στις γραμμές του εργαζόμενους από όλες τις εθνότητες) και την ταυτόχρονη ενίσχυση της τρομοκρατικής δράσης των εθνικιστικών οργανώσεων Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων. Αυτή η δράση δεν κατευθυνόταν μόνο ενάντια στην άλλη εθνότητα, αλλά και ενάντια στις ομοεθνείς, όμως διακριτά αυτοτελείς στη δράση εργατικές και λαϊκές δυνάμεις. Το Δεκέμβρη του 1955 οι Βρετανοί έκλεισαν την τουρκοκυπριακή εφημερίδα «Ινκιλαπσί», που υποστήριζε την ενότητα και συνεργασία των κοινοτήτων στον αντιιμπεριαλιστικό απελευθερωτικό αγώνα. Το γεγονός αυτό αποτέλεσε και τον πρόλογο μιας σειράς δολοφονικών επιθέσεων σε βάρος Τουρκοκυπρίων αγωνιστών με την ανοχή - αν όχι και προτροπή - των κατοχικών δυνάμεων 25. Η ανάληψη της ηγεσίας του απελευθερωτικού αγώνα από τον αστικό πολιτικό κόσμο που, χωρίς τη σοβαρή πίεση πλέον του λαϊκού παράγοντα, θα μπορούσε, εκτός των άλλων, να συμβιβαστεί πιο εύκολα με τα εγγλέζικα σχέδια. Στις 4.10.1955 πραγματοποιήθηκε στη Λευκωσία η πρώτη συνάντηση Χάρτινγκ και Μακάριου. Στη συνάντηση ο Μακάριος υπέβαλε σχέδιο. Με αυτό για πρώτη φορά εγκατέλειπε το αίτημα της άμεσης ένωσης και υποδείκνυε ένα μεταβατικό Σύνταγμα αυτοκυβέρνησης, που μετά από την εφαρμογή του η Μ. Βρετανία θα παραχωρούσε αυτοδιάθεση στην Κύπρο 26. Ακολούθησαν αλλεπάλληλες συναντήσεις και επιστολές διαπραγματεύσεων μεταξύ του Χάρτινγκ και του Μακάριου μέχρι να υποβληθεί στον Μακάριο η τελική μορφή του βρετανικού σχεδίου (28.1.1956). Το σχέδιο συνοδευόταν με επιστολή και με ένα «Σχέδιο Δήλωσης», όπου η κυβέρνηση της Μ. Βρετανίας διακήρυσσε ότι αναγνώριζε γενικώς τις αρχές της αυτοδιάθεσης, όμως δεν τις θεωρούσε προς το παρόν εφαρμόσιμες στην Κύπρο, εξαιτίας των εξελίξεων στην Ανατολική Μεσόγειο 27. Ο Μακάριος επιδίωκε να προηγηθεί ή τουλάχιστον να εκδηλωθεί ταυτόχρονα δήλωση της ελληνικής κυβέρνησης για μη αποδοχή του σχεδίου, προκειμένου να διευρύνει τα ερείσματα μη αποδοχής του. Η κυβέρνηση του Κ. Καραμανλή απέφυγε να πάρει θέση. Στις 29.2.1956, τη μέρα της ορκωμοσίας της κυβέρνησης Καραμανλή, είχαν λήξει οι σχεδόν πεντάμηνες συνομιλίες του Προέδρου Μακάριου με τους Βρετανούς, χωρίς να καταλήξουν σε συμφωνία. Μετά από το ναυάγιο των διαπραγματεύσεων και τη συνέντευξή του στους δημοσιογράφους (6.3.1956), ο Μακάριος συνελήφθη στις 9 του μήνα και στάλθηκε εξορία στις Σεϊχέλες. Οι Κύπριοι κήρυξαν γενική απεργία διαμαρτυρίας που κράτησε μια βδομάδα και οργάνωσαν μαζικές διαδηλώσεις. Στην Ελλάδα, τάχτηκαν στο πλευρό τους τα κόμματα της αντιπολίτευσης, οργανώσεις της νεολαίας, συνδικάτα, σύλλογοι και πολλοί κοινωνικοί και πολιτικοί παράγοντες. Η κυβέρνηση αναγκάστηκε να ανακαλέσει τον Ελληνα πρέσβη στο Λονδίνο και να καταθέσει διαμαρτυρία στον ΟΗΕ, καθώς και νέα προσφυγή για το Κυπριακό. Ωστόσο, απαγόρευσε το συλλαλητήριο διαμαρτυρίας που είχε οριστεί για τις

12.3.1956, με τη δικαιολογία ότι, σύμφωνα με πληροφορίες, «αντεθνικά στοιχεία» θα προκαλούσαν αιματοχυσία. Επιπλέον, πήρε έκτακτα κατασταλτικά μέτρα. Η Αθήνα, η Θεσσαλονίκη και άλλες πόλεις στρατοκρατούνταν. Διατάχτηκε το κλείσιμο των Πανεπιστημίων Αθήνας και Θεσσαλονίκης, ενώ στο Φάληρο κατέπλευσε μοίρα αμερικανικών καταδρομικών. Παρ' όλα αυτά, οι διαδηλώσεις πραγματοποιήθηκαν την προκαθορισμένη ημερομηνία. Την ίδια χρονιά οι βρετανικές αρχές στην Κύπρο καταδίκασαν σε θάνατο τα μέλη της ΕΟΚΑ Μιχάλη Καραολή και Ανδρέα Δημητρίου, που τους εκτέλεσαν με απαγχονισμό (10.5.1956). Το Δημοτικό Συμβούλιο Πάτρας αποφάσισε να μετονομάσει την οδό Μαιζώνος σε οδό Καραολή - Δημητρίου. Στην απόφαση αντέδρασε ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος, ο οποίος δήλωσε ότι «εθεώρει την σκέψιν της μετονομασίας της οδού λίαν ατυχή και μη ανταποκρινομένην προς τον σεβασμόν ο οποίος οφείλεται εις την μνήμην του γάλλου στρατηγού Μαιζώνος» 28. Σε διαδήλωση στην Αθήνα (9 Μάη) σκοτώθηκαν από την Αστυνομία τρεις διαδηλωτές. Από τις συμπλοκές υπήρξε και ένας νεκρός αστυνομικός. Στις 16 Αυγούστου η ΕΟΚΑ ανακοίνωσε ξαφνικά ότι σταματούσε την ένοπλη δράση της στην Κύπρο. Στις 21 Σεπτέμβρη ο Βρετανός στρατιωτικός διοικητής της Κύπρου, Τζον Χάρτινγκ, διέταξε την εκτέλεση με απαγχονισμό άλλων τριών Κυπρίων, των Σ. Μαυρομάτη, Μ. Κουτσόφτα και Α. Παναγίδη. Στην Κύπρο κηρύχτηκε απεργία. Στην Ελλάδα, βουλευτές της ΕΔΑ ζήτησαν τη διακοπή των διπλωματικών σχέσεων με τη Μ. Βρετανία. Την ίδια περίοδο στην Κύπρο η εθνικιστική τουρκοκυπριακή ηγεσία, με προτροπή της τουρκικής κυβέρνησης, έθεσε επίσημα πλέον την αξίωση της αναγνώρισης της πολιτικής ισότητας των δύο κοινοτήτων, ανεξάρτητα από το μέγεθος της καθεμιάς, και υποστήριξε ότι στο βαθμό που οι Βρετανοί εγκατέλειπαν την επικυριαρχία τους στο νησί, είχαν και οι δύο κοινότητες εξίσου το δικαίωμα χωριστής αυτοδιάθεσης. Αυτό αποτέλεσε και την πρώτη δημόσια έκφραση ενός πρώτου σχεδίου διχοτόμησης της Κύπρου. Μερικούς μήνες αργότερα, ο Βρετανός υπουργός Αποικιών ανακοίνωσε την απελευθέρωση του Μακάριου από τις Σεϊχέλες (28.3.1957). Σημειώσεις: 1. Το Κυπριακό Ζήτημα έχει τις ρίζες του στο λεγόμενο Ανατολικό Ζήτημα. Αφετηρία του ήταν οι άμεσες στρατιωτικές και διπλωματικές επεμβάσεις των Μεγάλων Δυνάμεων στην απώλεια των κτήσεων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, κατά το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα. Η Κύπρος, κατοικημένη στο μεγαλύτερο μέρος της από ελληνόγλωσσο ορθόδοξο πληθυσμό, παραχωρήθηκε στην Αγγλία το 1878 με μυστικές διαπραγματεύσεις. Η συμφωνία ανάμεσα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και την Αγγλία παραχωρούσε τη χρήση της Κύπρου στην Αγγλία για την εγκατάσταση βάσεων σε αυτήν, έναντι ενός ετήσιου χρηματικού ποσού και ορισμένων θρησκευτικών προνομίων για το μουσουλμανικό (μειονοτικό) πληθυσμό της Κύπρου. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία διατηρούσε τυπική κυριότητα της Κύπρου, ενώ η Αγγλία ήταν υποχρεωμένη να επιστρέψει την Κύπρο στην Οθωμανική Αυτοκρατορία αν η Ρωσία επέστρεφε τα εδάφη της Αρμενίας, τα οποία είχε κατακτήσει κατά το ρωσοτουρκικό πόλεμο. Σε αυτήν την περίπτωση έπαυε να ισχύει ο λόγος της συμφωνίας, που ήταν η στρατιωτική στήριξη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας από τη Μ. Βρετανία απέναντι στις επεκτατικές βλέψεις της Ρωσίας σε βάρος των ασιατικών κτήσεων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Τον Ιούλη του 1878 οι Βρετανοί αποβιβάστηκαν στην Κύπρο και ανακήρυξαν την κατοχή της από το βρετανικό Στέμμα. Την Κύπρο διοικούσε Αγγλος αρμοστής, στον οποίο εξαρχής διατυπώθηκε από τις εκκλησιαστικές αρχές των Ελληνοκυπρίων η θέληση να ενωθούν με το ελληνικό κράτος, αίτημα στο οποίο δεν ανταποκρίθηκε η Αγγλία, τυπικά γιατί δεν είχε την ψιλή κυριότητα, ουσιαστικά γιατί την ενδιέφεραν πρωταρχικά οι βάσεις της στην Κύπρο. Η Κύπρος είχε ιδιαίτερη στρατηγική σημασία λόγω της θέσης που έχει ανάμεσα σε τρεις ηπείρους, αλλά και του ορυκτού πλούτου της. Στη διάρκεια του Α' Παγκόσμιου Πολέμου η Μ. Βρετανία είχε προτείνει στο ελληνικό κράτος την είσοδό του στον πόλεμο με «αντάλλαγμα» την παραχώρηση της Κύπρου. Η πρόταση δεν έγινε αποδεκτή από το βασιλιά και την κυβέρνηση της Αθήνας. Η Κύπρος προσαρτήθηκε πλήρως ως αποικία της Μ. Βρετανίας μετά από το τέλος του Α' Παγκόσμιου Πολέμου και αναγνωρίστηκε ως τέτοια από την Τουρκία με τη Συνθήκη της Λοζάνης (24.7.1923). 2. Γιώργης Δ. Κατσούλης, Ιστορία του ΚΚΕ, τόμ. Ζ' 1950-1968, σελ. 154, εκδ. Α. Λιβάνης & Σία EE «Νέα Σύνορα», Αθήνα, 1978. Είναι εξίσου χαρακτηριστική η τοποθέτηση του Ν. Πλαστήρα, κατά το επόμενο έτος 1951, όταν ήταν πάλι πρωθυπουργός της Ελλάδας και συναντήθηκε για πρώτη φορά με τον Μακάριο Γ', όταν ο δεύτερος ήταν ακόμα αρχιεπίσκοπος: «Αν ήρχεσο εις την πτωχικήν μου καλύβη και μου εζήτεις να

πάω να πολεμήσω διά την Κύπρον, θα το έκανα ευχαρίστως, διότι είμαι στρατιώτης. Αλλά έρχεσαι εις το Γραφείον του Πρωθυπουργού της Ελλάδος και μου ζητάς να κάψω την Ελλάδα, χωρίς να μπορώ να ωφελήσω την Κύπρο. Κάθισε λοιπόν ήσυχα» (Βλ. Ευάγγελος Αβέρωφ - Τοσίτσας, Ιστορία χαμένων ευκαιριών - Κυπριακό 1950-1963 -, τόμ. Α', σελ. 22, έκδ. «Βιβλιοπωλείον της Εστίας», Αθήνα, 1982). Οι δηλώσεις αυτές δείχνουν και μια διαχρονική συνέπεια των αστικών πολιτικών δυνάμεων της Ελλάδας ως προς το Κυπριακό, καθώς ήδη ο «εθνάρχης» τους Ελ. Βενιζέλος, καταδικάζοντας την εξέγερση στην Κύπρο τον Οκτώβρη του 1931 (Οκτωβριανά) και τη συμπαράσταση που εκφράστηκε σε αυτήν στην Ελλάδα, δήλωσε: «Η διατήρησις στενότατα φιλικών σχέσεων προς την Μεγάλην Βρετανίαν απετέλεσε πάγιαν πολιτικήν της Ελλάδος από της δημιουργίας του ελληνικού κράτους. Οσοι νομίζουν ότι συμφέρει να διαταραχθούν αι σχέσεις αύται, διότι τοιουτοτρόπως ημπορεί να εξαναγκασθή η Αγγλία να μας παραχωρήση την Κύπρον, είναι προφανώς άνθρωποι ακαταλόγιστοι» (Βλ. Ε - Ιστορικά, 16.2.2008, «Κύπρος. Η Οδύσσεια της ανεξαρτησίας», Π. Παπαπολύβιος, «Η νικηφόρα πορεία... προς την ήττα», σελ. 47). 3. Ευάγγελος Αβέρωφ - Τοσίτσας, Ιστορία χαμένων ευκαιριών (Κυπριακό 1950-1963), τόμ. Α', σελ. 31, έκδ. «Βιβλιοπωλείον της Εστίας», Αθήνα, 1982. 4. Γ. Ζωΐδη - Τ. Αδάμου, Η πάλη της Κύπρου για τη λεφτεριά, σελ. 110-111, «Πολιτικές και Λογοτεχνικές Εκδόσεις», 1960. 5. Στις 15.8.1926 ιδρύθηκε το Κομμουνιστικό Κόμμα Κύπρου (KKK). Πριν την ίδρυσή του, στην Κύπρο δρούσαν κομμουνιστές που είχαν επικεφαλής το γιατρό Νικόλα Οθ. Γιαβόπουλο, Ελληνα υπήκοο και μέλος του KKE. Τον Γιαβόπουλο διαδέχτηκε ο Κώστας Σκελέας, ενώ λίγο αργότερα ο επίσημα καθιερωθείς ως αρχηγός του KKK Χαράλαμπος Βατυλιώτης ή Βάτης προκήρυξε το Ιδρυτικό Συνέδριο του Κόμματος που έγινε στη Λεμεσό. Γενικός Γραμματέας εκλέχτηκε ο Κώστας Σκελέας. Το ΚΚΚ ήταν τμήμα της ΚΔ και καθοδηγούνταν από το ΚΚΕ. Στο καθοδηγητικό όργανο του Κόμματος συμμετείχαν οι Τεύκρος Ανθίας, Κώστας Κόνωνας, Χρίστος Χριστοδουλίδης, Κατίνα I. Νικολάου, Μάρκος Μαρκουλής, Χρίστος Σαββίδης κ.ά. Στις 14.4.1941 πραγματοποιήθηκε στη Σκαρίνου το Ιδρυτικό Συνέδριο του Ανορθωτικού Κόμματος του Εργαζόμενου Λαού - ΑΚΕΛ. (Φιφής Ιωάννου, Ετσι άρχισε το Κυπριακό. Στα χνάρια μιας δεκαετίας (1940-1950). Σχέσεις ΑΚΕΛ - ΚΚΕ στα χρόνια του εμφυλίου, σελ. 14,15, 35, εκδ. «Φιλίστωρ» - «Πάραλος», Αθήνα, 2005). Το ΑΚΕΛ δημιουργήθηκε με πρωτοβουλία του παράνομου KKK, «μαζί με προοδευτικά στοιχεία της αστικής τάξης», «προκειμένου να αξιοποιηθούν οι νόμιμες δυνατότητες». «(...) Για τρία χρόνια, το ΚΚΚ στην παρανομία και το ΑΚΕΛ στη νομιμότητα δρουν παράλληλα. Το 1944 αποφασίζεται ότι δε συντρέχει λόγος ύπαρξης δύο κομμάτων των εργαζομένων και το ΚΚΚ συγχωνεύεται στο ΑΚΕΛ» (Ιστοσελίδα ΑΚΕΛ, http://www.akel.org.cy/nqcontent.cfm?a_id=5273&tt=graphic&lang=11). 6. Το Δεκέμβρη του 1949 δημοσιεύτηκε στον αθηναϊκό Τύπο δήλωση του Βρετανού υπουργού Στρατιωτικών Σίνγουελ ότι «...δεν υπάρχει στην Κύπρο καμιά εκδήλωση για την ένωσή της με την Ελλάδα». Γ. Ζωΐδης - Τ. Αδάμος, Η πάλη της Κύπρου για τη λεφτεριά, σελ. 110, «Πολιτικές και Λογοτεχνικές Εκδόσεις», 1960. 7. Υπέρ της ένωσης υπέγραψαν και πολλοί Αρμένιοι και Μαρωνίτες, αλλά και κάποιοι από τους Τουρκοκυπρίους. 8. Μέτωπο που ιδρύθηκε με πρωτοβουλία του ΑΚΕΛ, την 1.12.1947. 9. Γ. Ζωΐδη - Τ. Αδάμου, Η πάλη της Κύπρου για τη λεφτεριά, σελ. 112, «Πολιτικές και Λογοτεχνικές Εκδόσεις», 1960. 10. Ανδρέας Φάντης, Κυπριακό 1950-1960. Ο ενταφιασμός (ενός «γλυκύτατου» ονείρου) της Ενωσης, σελ. 50, Λευκωσία, 1995. 11. Αρχείο ΚΚΕ, Εγγραφο 61957: Ρ/Σ «ΕΕ» 1950.06.27, ΑΔ 1837: Σχόλιο Ν. Ζαχαριάδη με τίτλο «Οι Ελληνες πατριώτες και η Ενωση με την Κύπρο». 12. Γιάννης Ιωαννίδης - Πέτρος Ρούσος - Κώστας Κολλιγιάννης, Νέος Κόσμος, τεύχ. 11, σελ. 23-41, Νοέμβρης 1951. 13. Το 1948 το ΑΚΕΛ συμμετείχε μαζί με την Παράταξη Εθνικής Συνεργασίας στη σύσκεψη, τη λεγόμενη Διασκεπτική, που διοργάνωσαν οι Βρετανοί αποικιοκράτες, με θέμα την παροχή μιας τύποις αυτοκυβέρνησης στην Κύπρο. Παρότι το ΑΚΕΛ δε συμφώνησε με τις βρετανικές προτάσεις, λόγω της συμμετοχής του δέχτηκε συκοφαντική επίθεση («εθνοπροδότες» κ.λπ.) από όλες τις αστικές ελληνοκυπριακές πολιτικές δυνάμεις. Η ηγεσία του ΚΚΕ άσκησε αυστηρή κριτική για εγκατάλειψη της θέσης περί «ενώσεως». Αυτήν την κριτική αποδέχτηκε το ΑΚΕΛ και επίσημα στο 6ο Συνέδριό του (27-28.8.1949) και λίγο νωρίτερα με Απόφαση Ολομέλειας της ΚΕ του, που δημοσιεύτηκε στις 8.3.1949. 14. Σπύρος Λιναρδάτος, Από τον εμφύλιο στη χούντα, τόμ. Β' 1952-1955, σελ. 254, εκδ. «Παπαζήση». 15. Ανδρέας Φάντης, Κυπριακό 1950-1960. Ο ενταφιασμός (ενός «γλυκύτατου» ονείρου) της Ενωσης, σελ. 129-130, Λευκωσία, 1995. 16. Ο Γεώργιος Γρίβας έδρασε στην Ελλάδα κατά την περίοδο της Κατοχής ως αρχηγός της αντικομμουνιστικής οργάνωσης X, που συνεργαζόταν με τους κατακτητές ενάντια στην ΕΑΜική Αντίσταση. Η X τάχτηκε ενεργά στο πλευρό των ιμπεριαλιστών στις μάχες του Δεκέμβρη του 1944 και στη διάρκεια του ταξικού ένοπλου αγώνα 1946-1949. Μάλιστα, στα τέλη του 1948 δυνάμεις της X

κατέφτασαν και στην Κύπρο, με σκοπό την αιματηρή τρομοκρατία και καταστολή του μεγάλου απεργιακού κύματος που τότε είχε ξεσπάσει στο νησί με την καθοδήγηση των κομμουνιστών. 17. Το άρθρο δημοσιεύτηκε και στο «Νέο Κόσμο», τεύχ. 5, σελ. 12-16, Μάης 1955. 18. Το αν και τι είδους συνεννόηση υπήρξε δεν μπορεί ακόμα να επιβεβαιωθεί ή να αποκλειστεί, καθώς ένα μεγάλο τμήμα των σχετικών ελληνικών και βρετανικών αρχείων θεωρείται ακόμα «μη προσβάσιμο» ή και «χαμένο». Αυτό που σίγουρα επιβεβαιώνεται από πρόσφατες μελέτες, είναι ότι οι βρετανικές αρχές είχαν δικούς τους ανθρώπους στα ανώτερα κλιμάκια της ΕΟΚΑ και παρακολουθούσαν «εκ του σύνεγγυς» όλη τη δράση της, καθώς και το ότι για περίπου ένα εξάμηνο η ΕΟΚΑ δρούσε σχεδόν ανενόχλητα. Βλ. Μακάριος Δρουσιώτης, «Οι Αγγλοι κλείνουν τα μάτια στον Γρίβα», Ε - Ιστορικά, σελ. 79-84, 16.2.2008. 19. Τότε η ηγεσία της ΕΟΚΑ επινόησε την προβοκατόρικη κατηγορία της «προδοσίας» και της «συνεργασίας» του ΑΚΕΛ με το βρετανικό ιμπεριαλισμό, ώστε να την προβάλλει ως άλλοθι για τις εκ μέρους της στυγνές δολοφονίες μελών του ΑΚΕΛ. Οι δολοφονημένοι και τραυματίες ΑΚΕΛίτες ξεπέρασαν τους 100, σύμφωνα με δημοσιευμένα στοιχεία του ΑΚΕΛ (Βλ. Λεύκωμα φωτογραφικών ντοκουμέντων και ειδικών ιστορικών εγγράφων του ΚΚΚ-ΑΚΕΛ, σελ. 164, έκδ. ΚΕ του ΑΚΕΛ). 20. Το ΚΚΕ. Επίσημα Κείμενα, τόμ. 7, σελ. 439, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1995. 21. Αρχείο ΚΚΕ, Εγγραφο 58891, Εκθεση για τις απόψεις του ΑΚΕΛ και του Ζιαρτίδη πάνω στο Κυπριακό πρόβλημα (10.1957). Εγγραφο 35457, Συζήτηση του ΚΚΕ με Ζιαρτίδη (ΑΚΕΛ) και απόψεις του γύρω από τα θέματα που αφορούν την Κύπρο (28.10.1957) και Εγγραφο 35439, Σημείωμα της ΚΕ του ΚΚΕ για τον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα της Κύπρου και την πολιτική του ΑΚΕΛ (24.1.1959). 22. Ν. Κρανιδιώτης, Οι διαπραγματεύσεις Μακαρίου - Χάρτινγκ 1955-1956, σελ. 16, εκδ. «Ολκός», Αθήνα, 1987. 23. Λεύκωμα φωτογραφικών και ειδικών ιστορικών εγγράφων του ΚΚΚ-ΑΚΕΛ, σελ. 24, έκδ. ΚΕ του ΑΚΕΛ για τα 50χρονα του ΑΚΕΛ. 24. Το διάστημα 1955-1959 δολοφονήθηκαν πάνω από 20 μέλη του ΑΚΕΛ και του λαϊκού κινήματος (Βλ. ό.π.) 25. Βλ. Λεύκωμα φωτογραφικών και ειδικών ιστορικών εγγράφων του ΚΚΚ-ΑΚΕΛ, σελ. 25, έκδ. ΚΕ του ΑΚΕΛ για τα 50χρονα του ΑΚΕΛ. 26. Ν. Κρανιδιώτης, Οι διαπραγματεύσεις Μακαρίου - Χάρτινγκ 1955-1956, σελ. 17, εκδ. «Ολκός», Αθήνα, 1987. 27. Ο.π., σελ. 63-64. 28. Ημέρα Πατρών, 17.5.1956. ΤΟ ΚΥΠΡΙΑΚΟ ΖΗΤΗΜΑ Μέρος 2 ο Στο ένθετο του «Ριζοσπάστη» της περασμένης Κυριακής 7/7/2013, δημοσιεύσαμε το πρώτο μέρος από την ιστορία του Κυπριακού ζητήματος, όπως εξελίχθηκε μετά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο μέχρι και τη δικτατορία στην Ελλάδα. Στο πρώτο μέρος δημοσιεύσαμε τις εξελίξεις μέχρι και το 1957. Η δημοσίευση γίνεται από το «Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ, τόμος Β' 1949-1968». Το ιστορικό αφιέρωμα στο Κυπριακό, όπως γράφαμε και στον πρόλογο του πρώτου μέρους, γίνεται με αφορμή το γεγονός οτι τον Ιούλη του 1974 έγινε στρατιωτικό πραξικόπημα ανατροπής της κυβέρνησης Μακαρίου στην Κύπρο με την αμέριστη συμβολή της στρατιωτικοφασιστικής δικτατορίας της Ελλάδας. Το πραξικόπημα ανατροπής της κυβέρνησης Μακαρίου στην Κύπρο εκδηλώθηκε στις 15 Ιούλη 1974. Στις 20 Ιούλη 1974, οι τουρκικές ένοπλες δυνάμεις εισβάλλουν στο νησί, (Αττίλας Α') και με τον Αττίλα Β', που εκδηλώθηκε λίγες μέρες αργότερα, στο διάστημα 14-16 Αυγούστου, έθεσαν υπό την κατοχή τους και διατηρούν ως σήμερα το 36,3% του κυπριακού εδάφους. Από τότε μέχρι σήμερα, παρά τα ψηφίσματα του ΟΗΕ του 1977 και 1979, για δίκαιη βιώσιμη λύση, για Κύπρο ενιαία ανεξάρτητη, αδέσμευτη, αποστρατιωτικοποιημένη, που αναγνώριζαν το πρόβλημα ως διεθνές λόγω στρατιωτικής εισβολής και κατοχής μέρους των εδαφών της από την Τουρκία, το Κυπριακό πρόβλημα παραμένει άλυτο.

Ολόκληρη η ιστορία του «Κυπριακού ζητήματος» δεν είναι τίποτα λιγότερο και τίποτα περισσότερο από τις επιδιώξεις των ισχυρών καπιταλιστικών κρατών να εντάξουν το νησί στα γενικότερα γεωστρατηγικά τους σχέδια στη Μεσόγειο, στη Μέση και στην Εγγύς Ανατολή. Ετσι η επιδίωξη διχοτόμησης του νησιού, με την αναγνώριση στην ουσία των αποτελεσμάτων που δημιούργησε η εισβολή του «Αττίλα» το 1974, είναι απόρροια μιας μακρόχρονης προσπάθειας ένταξης της Κύπρου σ' αυτά τα σχέδια. Η επιδίωξη των ισχυρών καπιταλιστικών κρατών και οργανισμών, ιδιαίτερα των ΗΠΑ, του ΝΑΤΟ και της Ευρωπαϊκής Ενωσης, γι' αυτή τη διχοτομική λύση, διαπλέκεται οργανικά με αυτές της γεωστρατηγικής σημασίας περιοχές και τα πετρέλαια. Σ' αυτό στόχευε και το διχοτομικό «Σχέδιο Ανάν» που το 2004 απέρριψε ο κυπριακός λαός με δημοψήφισμα. Ιστορικά, τα ισχυρά καπιταλιστικά κράτη, ενέτασαν τη λύση του Κυπριακού, από την εποχή του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα του κυπριακού λαού ενάντια στους Βρετανούς αποικιοκράτες, σ' αυτούς τους σχεδιασμούς και τη δράση της ιμπεριαλιστικής τάξης πραγμάτων. Και σ' αυτή την υπόθεση ενεργητικό ρόλο διαδραματίζουν και οι αστικές κυβερνήσεις, οι κυρίαρχες τάξεις Ελλάδας και Τουρκίας. Πρόσφατα, με αφορμή την εκδήλωση βαθιάς οικονομικής κρίσης στην Κύπρο και την ένταξή της σε καθεστώς μνημονίου που τσακίζει τους εργαζόμενους σε όλους τους τομείς της ζωής τους όπως και στην Ελλάδα, ξαναήλθε στην επιφάνεια, τόσο από την Τουρκία, όσο και από τις ΗΠΑ και άλλες ισχυρές καπιταλιστικές χώρες η προτροπή για γοργή λύση του Κυπριακού ζητήματος. Είχε προηγηθεί βεβαίως η συμφωνία με το Ισραήλ για την Κυπριακή ΑΟΖ και το ξεκίνημα για άντληση υδρογονανθράκων. Το ΚΚΕ αμέσως μετά τη συμφωνία της Κυπριακής κυβέρνησης με την ΕΕ για ένταξη της Κύπρου σε καθεστώς μνημονίου είχε εκτιμήσει ότι αυτή η κατάσταση θα αξιοποιηθεί για την προώθηση λύσης στο Κυπριακό στην κατεύθυνση ενός νέου «Σχεδίου Ανάν», που ουσιαστικά επικύρωνε τη διχοτόμηση της Κύπρου. Στην ανακοίνωση της ΚΕ του ΚΚΕ, («Ριζοσπάστης», 27/3/2013), αναφέρονται τα εξής: «Η κρίση στην Κύπρο είναι ενδογενής, προϊόν του καπιταλιστικού δρόμου ανάπτυξης της Κύπρου και της ενσωμάτωσής της στην ΕΕ σε συνθήκες γενικότερης εκδήλωσης της κρίσης υπερσυσσώρευσης κεφαλαίων(...) Βεβαίως η διαχείριση και εξέλιξη της κρίσης επηρεάζεται και από τις ενδοϊμπεριαλιστικές αντιθέσεις για το πώς θα μοιραστούν οι ζημιές από αυτή, καθώς και για το ποιοι θα ωφεληθούν από τα κοιτάσματα υδρογονανθράκων στην περιοχή. Η προσφυγή για βοήθεια πότε στο ένα και πότε στο άλλο ιμπεριαλιστικό κέντρο, όχι μόνο δε λύνει το πρόβλημα, αλλά το περιπλέκει περισσότερο, όπως αποδείχτηκε με τις αυταπάτες για την αξιοποίηση της καπιταλιστικής Ρωσίας, από την αστική κυβέρνηση της Κύπρου. Το εντάσσει βαθιά στη δίνη των ενδοϊμπεριαλιστικών αντιθέσεων και ανταγωνισμών. Μόνο σε συνθήκες εργατικής εξουσίας υπάρχουν δυνατότητες αξιοποίησης των αντιθέσεων και είναι ρεαλιστική η επιδίωξη ανάπτυξης αμοιβαία επωφελών οικονομικών σχέσεων με άλλες περιφερειακές χώρες. Αυτή η εξουσία θα επιδιώξει συνεργασία με κράτη και λαούς που αντικειμενικά έχουν άμεσο συμφέρον να αντισταθούν σε οικονομικά, πολιτικά και στρατιωτικά κέντρα του ιμπεριαλισμού. Θα επιδιώξει να αξιοποιήσει κάθε πρόσφορο ρήγμα που θα υπάρξει στο ιμπεριαλιστικό «μέτωπο» εξαιτίας των ενδοϊμπεριαλιστικών αντιθέσεων για τη διαφύλαξη των συμφερόντων του λαού (...) Επιβεβαιώνεται, επίσης, ότι το Κυπριακό ζήτημα, ως ζήτημα εισβολής και κατοχής, δεν ήταν δυνατό να επιλυθεί δίκαια μέσα στην ΕΕ. Τα περί διεθνούς δικαίου, καθώς και τις αποφάσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, οι ιμπεριαλιστές έχουν πετάξει στον κάλαθο των αχρήστων. Το Κυπριακό ζήτημα σήμερα οδηγείται σε ένα νέο «σχέδιο Ανάν», ίσως και σε ακόμα χειρότερη εκδοχή του. Συνολικά η κατάσταση στην Ανατολική Μεσόγειο γίνεται πιο σύνθετη, ιδιαίτερα μετά από την προσέγγιση Τουρκίας - Ισραήλ και τις επιδιώξεις που εκδηλώθηκαν στην Αίγυπτο για την αναθεώρηση της ΑΟΖ με την Κύπρο, στο φόντο των τουρκικών διεκδικήσεων (...) Ο μόνος δρόμος και για τον κυπριακό λαό είναι η πάλη του για την αποδέσμευση από την ΕΕ και την κοινωνικοποίηση των μονοπωλίων, με τη δική του εξουσία. Αυτός είναι και ο δρόμος για τη διεκδίκηση ουσιαστικής και δίκαιης λύσης του Κυπριακού. Σ' αυτό το δρόμο πρέπει να συσπειρωθούν οι λαοί και των 27 κρατών - μελών της ΕΕ, για να περάσει ο πλούτος που παράγεται στα χέρια των λαών». Πράγματι, όλα τα δημοσιεύματα ως τώρα που κάνουν λόγο για γοργή λύση του Κυπριακού, μιλούν για μια λύση τύπου «Ανάν». Στο σημερινό ένθετο του «Κυριακάτικου Ριζοσπάστη» Ιστορία, δημοσιεύουμε το δεύτερο μέρος από την ιστορία του Κυπριακού ζητήματος, όπως εξελίχθηκε μετά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο μέχρι και τη δικτατορία στην Ελλάδα. Από το 1958 μέχρι και τη ρήξη στις σχέσεις της κυβέρνησης Μακαρίου με τη χούντα στην Ελλάδα. ***

ΤΟ ΚΥΠΡΙΑΚΟ ΑΠΟ ΤΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΤΗΣ ΒΡΕΤΑΝΙΚΗΣ ΑΠΟΙΚΙΟΚΡΑΤΙΑΣ ΣΤΗΝ ΤΥΠΙΚΗ, ΜΕ ΦΥΤΡΑ ΔΙΧΟΤΟΜΗΣΗΣ, ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΤΗΣ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑΣ Το Σχέδιο Μακμίλαν Την περίοδο αυτή και ιδιαίτερα μετά από τη σύνοδο των κρατών-μελών του Συμφώνου της Βαγδάτης (27-30.1.1958 στην Αγκυρα), όπου συζητήθηκε και το Κυπριακό, εντάθηκαν οι αμερικανικές και βρετανικές ενέργειες για την εξεύρεση λύσης συμβατής με τα συμφέροντά τους. Ο υπουργός Εξωτερικών της Μεγάλης Βρετανίας Σέλγουιν Λόιντ πρότεινε στην Τουρκία να δοθεί στην Κύπρο «αυτοκυβέρνηση» για μια μεταβατική περίοδο. Μετά από αυτήν, τόσο η ελληνική όσο και η τουρκική κοινότητα θα είχαν το «δικαίωμα αυτοδιάθεσης». Η Τουρκία αντιπρότεινε την άμεση διχοτόμηση της Κύπρου ως τη μόνη αποδεκτή λύση. Η βρετανική κυβέρνηση διατύπωσε νέο σχέδιο, που προέβλεπε τριμερείς μυστικές συνομιλίες μεταξύ Μ. Βρετανίας, Ελλάδας και Τουρκίας, με τη συμμετοχή και Αμερικανών παρατηρητών (19.6.1958). To NATO συνέστησε στην ελληνική κυβέρνηση να αποδεχτεί το βρετανικό Σχέδιο Μακμίλαν (από το όνομα του Βρετανού πρωθυπουργού Χάρολντ Μακμίλαν), το οποίο ουσιαστικά προωθούσε τη διχοτόμηση της Κύπρου, αναγνωρίζοντας την Τουρκία ως «ενδιαφερόμενο» κράτος. Η ελληνική κυβέρνηση δε δέχτηκε το Σχέδιο Μακμίλαν, αλλά εκδήλωσε την προτίμησή της σε μια προσωρινή αυτοκυβέρνηση της Κύπρου κάτω από βρετανική κυριαρχία 1, εγκαταλείποντας το αίτημα της αυτοδιάθεσης. Η βρετανική κυβέρνηση ανακοίνωσε την απόφασή της να προχωρήσει στην εφαρμογή του Σχεδίου Μακμίλαν, έστω και μονομερώς. Το σχέδιο προέβλεπε: Τη θεσμοθέτηση αντιπροσώπων των κυβερνήσεων Ελλάδας και Τουρκίας δίπλα στο Βρετανό κυβερνήτη της Κύπρου. Να συγκροτηθούν δύο αντιπροσωπευτικές Βουλές. Να υπάρχουν χωριστά ελληνοκυπριακά και τουρκοκυπριακά δημοτικά συμβούλια. Ακόμα, την επιστροφή του Αρχιεπισκόπου Μακάριου μετά από διάστημα 2-3 μηνών, την κατάπαυση της βίας κ.ά. Ο Μακάριος απέρριψε το βρετανικό σχέδιο, τονίζοντας ότι ο κυπριακός λαός δε θα δεχόταν καμία αυθαίρετη και μονόπλευρη απόφαση και ότι ήταν αποφασισμένος να διεκδικήσει το δικαίωμά του στην αυτοδιάθεση. Σε συνομιλία του με την πρόεδρο της Εθνικής Εκτελεστικής Επιτροπής του βρετανικού Εργατικού Κόμματος Μπάρμπαρα Κασλ, ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος πρότεινε στις 22.9.1958 την ανεξαρτησία της Κύπρου μέσα στο πλαίσιο της Βρετανικής Κοινοπολιτείας και κάτω από την εγγύηση των Ηνωμένων Εθνών. Την 1.10.1958 η βρετανική κυβέρνηση προχώρησε στην εφαρμογή του Σχεδίου Μακμίλαν, δεχόμενη το διορισμό Τούρκου αντιπροσώπου στην Κύπρο. Το γεγονός προκάλεσε νέες αντιδράσεις, στις οποίες η βρετανική αποικιακή διοίκηση απάντησε με ωμή βία. Στις αρχές Οκτώβρη, μόνο στην Αμμόχωστο δολοφονήθηκαν 10 άτομα και τραυματίστηκαν 300. Στις 3 Οκτώβρη, παρά την κυβερνητική απαγόρευση, πραγματοποιήθηκε έξω από το Πανεπιστήμιο φοιτητικό συλλαλητήριο με κεντρικά συνθήματα «Εξω από το NATO», «Δεν θα την πουλήσετε», «Κάτω οι κυβερνώντες», «Θάνατος στους Ντάλλες», «Αυτοδιάθεση», «Ενωση». Στο μεταξύ, η βρετανική διοίκηση συνέχιζε την πολιτική της άγριας καταστολής. Ενα από τα μέτρα του Βρετανού κυβερνήτη ήταν η παράταση για έναν ακόμα χρόνο (μέχρι τις 14.12.1959) της εκτός νόμου θέσης του ΑΚΕΛ. Στις 24 Νοέμβρη κηρύχτηκε νέα γενική απεργία και οργανώθηκαν διαδηλώσεις διαμαρτυρίας για το συνεχιζόμενο αποικιακό καθεστώς. Οι Συμφωνίες της Ζυρίχης και του Λονδίνου. Η «ανεξαρτησία» της Κύπρου Οι παρασκηνιακές διαβουλεύσεις στο πλαίσιο του NATO συνεχίζονταν. Στις 5.2.1959 άρχισαν στη Ζυρίχη συνομιλίες ανάμεσα στους πρωθυπουργούς της Ελλάδας και της Τουρκίας Κωνσταντίνο Καραμανλή και Αντνάν Μεντερές, με τη συμμετοχή των αντίστοιχων υπουργών Εξωτερικών, Ευάγγελου Αβέρωφ - Τοσίτσα και Φατίν Ρουστού Ζορλού. Πριν την έναρξη των συνομιλιών πραγματοποιήθηκαν μυστικές διαπραγματεύσεις ανάμεσα στον Αβέρωφ και τον Ζορλού, το Δεκέμβρη του 1958 και το Γενάρη του 1959 στη Νέα Υόρκη και στο Παρίσι, που είχαν καταλήξει σε συμφωνία στα βασικά ζητήματα. Ακόμα, στις 29 Γενάρη, σε σύσκεψη που έγινε στο σπίτι του Ελληνα πρωθυπουργού, ενημερώθηκε για το περιεχόμενο της Συμφωνίας ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος. Οι συνομιλίες στη Ζυρίχη διήρκεσαν 6 μέρες και στις 11.2.1959 ανακοινώθηκε η υπογραφή της Συμφωνίας.

Απέμενε πια το τελικό στάδιο, δηλαδή η υπογραφή όσων συμφωνήθηκαν. Μετά από πρόσκληση του Βρετανού πρωθυπουργού Μακμίλαν, από τις 17 έως 19 Φλεβάρη πραγματοποιήθηκε η διάσκεψη και ακολούθησε η Συμφωνία του Λονδίνου ανάμεσα στη Μ. Βρετανία, την Ελλάδα, την Τουρκία και εκπροσώπους της ελληνοκυπριακής και της τουρκοκυπριακής κοινότητας. Με τις Συμφωνίες της Ζυρίχης και του Λονδίνου: Η Κύπρος υπαγόταν ουσιαστικά υπό τριμερή βρετανική - ελληνική - τουρκική συγκυριαρχία. Οι τρεις δυνάμεις εγγυούνταν το καθεστώς της με ειδική συνθήκη. Δημιουργούνταν τυπικά ανεξάρτητη Δημοκρατία της Κύπρου. Χρόνος για τη μεταβίβαση της κυριαρχίας δεν καθορίστηκε, αλλά αυτή η διαδικασία θα τελείωνε μέσα στο 1959, σύμφωνα με δήλωση του Κ. Καραμανλή. Παραχωρούνταν δύο περιοχές της Κύπρου στη Μ. Βρετανία για τη μόνιμη εγκατάσταση βρετανικών βάσεων. Προβλεπόταν μόνιμη στάθμευση ελληνικών και τουρκικών στρατευμάτων στο νησί. Προβλεπόταν η δημιουργία χωριστών συνελεύσεων και δημοτικών συμβουλίων για τις δύο κοινότητες και ενιαίο κοινοβούλιο, στο οποίο οι Ελληνοκύπριοι θα αντιπροσωπεύονταν κατά 70% και οι Τουρκοκύπριοι κατά 30%. Ο Πρόεδρος της ανεξάρτητης Δημοκρατίας της Κύπρου θα ήταν Ελληνοκύπριος και ο αντιπρόεδρος Τουρκοκύπριος, που θα είχε το δικαίωμα άσκησης βέτο σε όλες τις υποθέσεις. Δινόταν υπόσχεση για αμνηστία και άρση όλων των έκτακτων μέτρων. Το ΚΚΕ με ανακοίνωση της ΚΕ (27.2.1959) κατάγγειλε τις Συμφωνίες. Επίσης η ΕΔΑ και άλλα κόμματα της αντιπολίτευσης κατάγγειλαν τις Συμφωνίες κατά τη συζήτηση στη Βουλή, που ξεκίνησε στις 25 Φλεβάρη. Μετά από την υπογραφή της Συνθήκης του Λονδίνου οι πρωθυπουργοί της Ελλάδας και της Τουρκίας υπέγραψαν μυστικό πρωτόκολλο, με το οποίο συμφωνούσαν να υποστηρίξουν την είσοδο της Κύπρου στο NATO και την εγκατάσταση σε αυτή ΝΑΤΟικών βάσεων. Συμφωνία υπήρξε στο ότι και οι δύο πλευρές θα πίεζαν τον Πρόεδρο και τον αντιπρόεδρο της Κύπρου να συνεχιστεί η εκτός νόμου θέση του ΑΚΕΛ. Η ύπαρξη του Πρωτοκόλλου αποκαλύφθηκε μόλις το 1979-1980. Επίσης, μετά από την υπογραφή των Συμφωνιών, συγκροτήθηκε στην Κύπρο προσωρινή μεταβατική κυβέρνηση με πρόεδρο τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο και αντιπρόεδρο τον Τουρκοκύπριο Φαζίλ Κιουτσούκ. Την κυβέρνηση αποτελούσαν 14 μέλη, 8 Ελληνοκύπριοι και 6 Τουρκοκύπριοι. Αλλά και μετά από το σχηματισμό της προσωρινής κυβέρνησης η εφαρμογή των Συμφωνιών προσέκρουσε στην αντίθεση του λαού, στις νέες αξιώσεις που διατύπωναν η Βρετανία και η Τουρκία και στις αντιθέσεις που προέκυψαν ανάμεσα στον Μακάριο και τον Γρίβα. Το ΑΚΕΛ δρούσε ακόμα σε συνθήκες παρανομίας. Παράνομα πραγματοποιήθηκε και το 9ο Συνέδριό του, που είχε αναγγελθεί για τον Αύγουστο και έγινε στο Βαρώσι στις 9.9.1959, με συμμετοχή 200 αντιπροσώπων από όλη την Κύπρο. Το Συνέδριο ψήφισε το νέο πρόγραμμα του ΑΚΕΛ και εξέλεξε νέα Κεντρική Επιτροπή. Γενικός Γραμματέας εκλέχτηκε ομόφωνα ο Εζεκίας Παπαϊωάννου. Στις 13.12.1959 έγιναν στην Κύπρο προεδρικές εκλογές. Πρώτος Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας εκλέχτηκε ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος που συγκέντρωσε 144.507 ψήφους. Ο αντίπαλός του Κληρίδης, υποψήφιος της Δημοκρατικής Ενωσης που υποστηρίχτηκε και από το ΑΚΕΛ, συγκέντρωσε 71.753 ψήφους. Μετά από την εκλογή του Αρχιεπισκόπου Μακάριου άρχισαν στο Λονδίνο (16.1.1 960) οι εργασίες της πενταμερούς Διάσκεψης για την Κύπρο, στην οποία συμμετείχαν οι υπουργοί Εξωτερικών της Ελλάδας, της Τουρκίας και της Μ. Βρετανίας, ο Μακάριος, ο Τουρκοκύπριος ηγέτης Φ. Κιουτσούκ και ο Βρετανός διοικητής της Κύπρου Σερ Χιου Φουτ. Η Διάσκεψη έληξε στις 18 Γενάρη. Συμφωνήθηκε η μετάθεση της ημερομηνίας ανακήρυξης της ανεξαρτησίας της Κύπρου από τις 19 Φλεβάρη στις 19 Μάρτη 1960. Το Μάρτη συνεχίστηκαν οι πενταμερείς συζητήσεις για το ζήτημα των βάσεων, αλλά κατέληξαν και πάλι σε αδιέξοδο, γιατί η Βρετανία παρέμενε αδιάλλακτη. Οπως αποκάλυψε με δηλώσεις του στο Λονδίνο ο Ραούφ Ντενκτάς, οι κυβερνήσεις της Αθήνας και της Αγκυρας θεωρούσαν λογική την αξίωση των Βρετανών να καταλάβουν οι βάσεις τους έκταση 120 τετραγωνικών μιλίων.

Τελικά την 1.7.1960 οι βρετανοκυπριακές διαπραγματεύσεις κατέληξαν σε συμφωνία. Με αυτήν παραχωρήθηκε στη Βρετανία έκταση 99 τετραγωνικών μιλίων κυπριακού εδάφους για τη διατήρηση και αναβάθμιση των βρετανικών βάσεων. Επίσης, κατοχυρώθηκε στη Βρετανία το απεριόριστο δικαίωμα να διατηρεί πολεμικά αεροπλάνα που θα μπορούσαν να πετούν στον εναέριο χώρο της Κύπρου, καθώς και το δικαίωμα να θέτει τις βάσεις της στη διάθεση του NATO. Το οικονομικό αντάλλαγμα της Μ. Βρετανίας προς την Κύπρο ήταν οικονομική βοήθεια που έφτανε τα 12 εκατομμύρια λίρες στερλίνες σε διάστημα 5 χρόνων. Το ΑΚΕΛ με ανακοίνωσή του αντιτάχτηκε στην παραμονή των βάσεων και των βρετανικών στρατευμάτων στην Κύπρο, αλλά και στην ελληνική και τουρκική στρατιωτική παρουσία, και κάλεσε τον κυπριακό λαό να συσπειρωθεί στην πάλη για την πλήρη απελευθέρωσή του από τους ξένους. Στις 16.8.1960 υπογράφηκαν στο Λονδίνο οι Συμφωνίες με τις οποίες η Κύπρος ανακηρύχτηκε ανεξάρτητο κράτος. Η ίδρυση του κυπριακού κράτους, ως προϊόν ενδοκαπιταλιστικών συμβιβασμών, με την παρουσία των βρετανικών βάσεων, στρατευμάτων τριών κρατών και το διαχωρισμό στα τοπικά όργανα των Ελληνοκυπρίων από τους Τουρκοκυπρίους, ουσιαστικά υπονόμευε από την αρχή την ενότητα της Κύπρου, δημιουργούσε δηλαδή προϋποθέσεις διχοτόμησης, ακόμα και διπλής ένωσης. Το περιεχόμενο των Συμφωνιών της Ζυρίχης και του Λονδίνου, με τις οποίες τρία κράτη γίνονταν «εγγυητές» της ανεξαρτησίας μιας άλλης χώρας, δεν μπορούσε να αποτελέσει ένα μόνιμο συμβιβασμό. Ετσι, μετά από μια ολιγόχρονη ανάπαυλα, ακολούθησε νέα φάση όξυνσης των εσωτερικών και εξωτερικών αντιθέσεων στην Κύπρο. ΤΟ ΚΥΠΡΙΑΚΟ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ ΚΑΙ ΤΗ ΔΙΠΛΗ ΕΝΩΣΗ Ο Μακάριος υπέρ της ανεξαρτησίας Με τις Συμφωνίες της Ζυρίχης και του Λονδίνου και την τυπική αναγνώριση της κυπριακής κρατικής οντότητας, το Κυπριακό πέρασε σε νέα φάση. Η στρατιωτική παρουσία τριών άλλων κρατών και ο διαχωρισμός των Ελληνοκυπρίων από τους Τουρκοκυπρίους στα τοπικά όργανα ουσιαστικά υπονόμευσαν την ανεξαρτησία και το ενιαίο του νέου κράτους. Μετά από τη Ζυρίχη και το Λονδίνο το δίλημμα ήταν: Ανεξαρτησία ή διχοτόμηση. Ο Μακάριος επιχείρησε να αξιοποιήσει τις δύο συνθήκες ως βάση για την πλήρη ανεξαρτησία και η Τουρκία από την πλευρά της ως βάση για τη διχοτόμηση. Αν και ο Μακάριος είχε συμμετάσχει και υπογράψει τις Συμφωνίες της Ζυρίχης και του Λονδίνου, ουσιαστικά δεν είχε συμβιβαστεί με αυτές. Τις υπέγραψε για να αποφευχθεί η διχοτόμηση της Κύπρου και στη συνέχεια κινήθηκε στη γραμμή της ανεξαρτησίας. Αυτήν προωθούσε στην πραγματικότητα και μόνο φραστικά έκανε λόγο για ένωση με την Ελλάδα, επιλέγοντας αναγκαστικά να διατηρεί με αυτή στενούς δεσμούς. Σε αυτήν τη βάση ο Μακάριος επιδίωξε να έχει τη στήριξη της Σοβιετικής Ενωσης, καθώς και των λεγόμενων Αδέσμευτων Χωρών, στο κίνημα των οποίων η Κύπρος ήταν από τα ιδρυτικά μέλη. Σε αυτά τα κράτη στηριζόταν, κατά κύριο λόγο, στην προσπάθεια να προωθήσει την πολιτική διεθνοποίησης του Κυπριακού, γεγονός που τον έφερνε σε σύγκρουση ακόμα και με τις ελληνικές κυβερνήσεις. Στη γραμμή της ανεξαρτησίας της Κύπρου ο Μακάριος κινήθηκε τουλάχιστον από τότε που υπογράφηκαν οι Συμφωνίες της Ζυρίχης και του Λονδίνου. Ηταν χαρακτηριστική η αντίθεση του Μακάριου στο Συμβούλιο του Στέμματος 2, που συνήλθε στις 6.2.1967. Σε αυτό υποστηρίχτηκε από τους περισσότερους η συνέχιση του διαλόγου ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία, με στόχο να παραχωρηθεί στην Τουρκία μια κυρίαρχη βάση στην Κύπρο ως αντάλλαγμα της ένωσής της με την Ελλάδα. Ο Μακάριος αντέτεινε: «...Φρονώ ότι ουδέν θετικόν θα προκύψη εκ του διαλόγου (...) Ο διάλογος πρέπει να τερματισθή (...) Η περαιτέρω συνέχισίς του φρονώ ότι αποτελεί ζημίαν και ότι θα φέρη την Ελλάδα και την Κύπρον εις δύσκολον θέσιν εις το προσεχές μέλλον (...) Εις τα Ηνωμένα Εθνη πρέπει να χρησιμοποιήσωμεν το λεξιλόγιον των Ηνωμένων Εθνών (...) Δι' αυτό και το ψήφισμα των Ηνωμένων Εθνών δεν ομιλεί περί ενώσεως. Ομιλεί περί ανεξαρτησίας» 3. Την κατεύθυνση της ανεξαρτησίας με ολοκλήρωση της κυπριακής κρατικής οντότητας υπηρετούσε και η πρόταση και το υπόμνημα με τα «13 σημεία» αναθεώρησης του Συντάγματος του 1960 που υπέβαλε ο Μακάριος στον Τουρκοκύπριο αντιπρόεδρο Φαζίλ Κιουτσούκ, στις 30.11.1963. Η πρόταση αναθεώρησης του Συντάγματος αποσκοπούσε στην εξάλειψη του διοικητικού διαχωρισμού ανάμεσα στους Ελληνοκυπρίους και Τουρκοκυπρίους, με την ταυτόχρονη αναγνώριση τουρκοκυπριακής μειονότητας 4.

Επί της ουσίας, τα «13 σημεία» αποδυνάμωναν το ρόλο της Τουρκίας ως εγγυήτριας δύναμης με βάση τις Συμφωνίες της Ζυρίχης και του Λονδίνου. Εξάλλου, η κυπριακή αντιπροσωπεία με επικεφαλής τον Γλαύκο Κληρίδη, που πήρε μέρος στη Διάσκεψη του Λονδίνου (15 Γενάρη έως 10 Φλεβάρη), υπέβαλε τις προτάσεις της, στις οποίες συμπεριλαμβάνονταν: «1. Η Κύπρος να αποτελέσει ανεξάρτητη και ενιαία Δημοκρατία (...) 9. Να ακυρωθούν οι συνθήκες Εγγύησης και Συμμαχίας» 5. Στις 6 Δεκέμβρη ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών απέρριψε τις προτάσεις Μακάριου, ενώ στη συνέχεια έδωσε ρηματική διακοίνωση για αντίδραση, ακόμα και με στρατιωτική επέμβαση σε περίπτωση μεταβολής του Συντάγματος. Οι απαντητικές θέσεις της Τουρκίας συνοψίζονταν στη 12η θέση: «12. Το κυπριακόν κράτος δεν είναι ελληνικόν κράτος, αλλά κοινοτικόν κράτος, το οποίον ιδρύθη με συμφωνίαν των δύο κοινοτήτων. Τούτο ήτο βασικόν στοιχείον των Συμφωνιών και του Συντάγματος και διά τούτο ουδεμία τροποποίησις είναι δεκτή» 6. Αυτή η κίνηση του Μακάριου προκάλεσε την όξυνση των αντιθέσεων ανάμεσα στην ελληνοκυπριακή και την τουρκοκυπριακή κοινότητα, με την ενθάρρυνση της δεύτερης από την Τουρκία. Στις συγκρούσεις που έγιναν στις 21-23.12.1963 συμμετείχε και απόσπασμα της Τουρκικής Δύναμης Κύπρου (ΤΟΥΡΔΥΚ). Αλλά και στην Ελλάδα η κίνηση του Μακάριου δεν έγινε ανεπιφύλακτα αποδεκτή. Ερχόταν σε σύγκρουση με την κοινή γραμμή Αθήνας - Λευκωσίας, όπως είχε εκφραστεί στις Συμφωνίες του Λονδίνου. Από την πλευρά της η Τουρκία αρνούνταν κάθε σκέψη που θα οδηγούσε σε οποιαδήποτε άλλη λύση πέρα από τη διχοτόμηση με κάποια μορφή. Τα αμερικανικά Σχέδια Ατσεσον. Η πολιτική της ΕΣΣΔ Το πρώτο Σχέδιο Ατσεσον (14.7.1964) προέβλεπε στα βασικά σημεία του: «1. Η Ελλάδα παραχωρούσε για πάντα στην Τουρκία ένα μέρος του νησιού κατά κυριαρχία. α) Την περιοχή αυτή θα χρησιμοποιούσε η Τουρκία σαν στρατιωτική βάση με πλήρη δικαιώματα ανάπτυξης στρατιωτικών δυνάμεων και των τριών όπλων (...) β) Η περιοχή αυτή θα πρέπει να είναι αρκετά μεγάλη (...) γ) Η χερσόνησος της Καρπασίας θεωρείται σαν κατάλληλη περιοχή γι' αυτή τη βάση (...) 2. Να γίνουν ειδικές διευθετήσεις για την προστασία του αριθμού εκείνου των Τουρκοκυπρίων που δεν θα συμπεριληφθούν στο χώρο της κυρίαρχης τουρκικής βάσης» 7. Στις 20.8.1964 ο πρώην υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Ντιν Ατσεσον έφερε δεύτερο σχέδιο που περιείχε: «1. Η βάση να εκμισθωθεί απλώς στην Τουρκία για μια χρονική περίοδο (50 χρόνια κρίθηκαν λογική περίοδος), αντί να παραχωρηθεί κατά κυριαρχία. (...) 3. (...) Να τεθούν δύο επαρχίες υπό τη διοίκηση Τουρκοκυπρίων επάρχων (...) 4. Αντί της κεντρικής τουρκοκυπριακής διοίκησης της Λευκωσίας (...) να υπάρχει ένας ανώτερος αξιωματούχος στην κεντρική κυβέρνηση της Κύπρου. (...) (...) 6. Η πρόταση για το διορισμό διεθνούς αρμοστή από τον ΟΗΕ θα διατηρηθεί και στο δεύτερο σχέδιο» 8. Αυτό το σχέδιο έγινε αποδεκτό από την κυβέρνηση Παπανδρέου, που αρχικά το είχε απορρίψει, επειδή «είχεν ως τίτλον την Ενωσιν και ως περιεχόμενον την διχοτόμησιν» 9. Η πολιτική της Ενωσης Κέντρου διαφοροποιήθηκε από την προηγούμενη της ΕΡΕ. Ο Γ. Παπανδρέου ονόμασε το Κυπριακό «εθνικό θέμα» και επέλεξε την πολιτική της ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα. Η ελληνική κυβέρνηση έθετε ως αρχή των σχέσεων με την κυπριακή να έχει το προβάδισμα στο χειρισμό του

θέματος. Ταυτόχρονα ο Γ. Παπανδρέου υποστήριζε ότι ο ελληνικός στρατός μόνο για την ένωση ήταν δυνατό να χύσει το αίμα του και όχι για την ανεξαρτησία της Κύπρου. Θεωρούσε τον ελληνοτουρκικό πόλεμο αναπόφευκτο σε περίπτωση τουρκικής εισβολής στην Κύπρο. Μετά την αποδοχή του δεύτερου Σχεδίου Ατσεσον από την κυβέρνηση του «Κέντρου», οι σχέσεις των δύο κυβερνήσεων ψυχράνθηκαν. Λίγο αργότερα, η κυβέρνηση Παπανδρέου το απέρριψε, υποχωρώντας στην έντονη αντίδραση του Μακάριου. Στις συναντήσεις του με τον Πρόεδρο των ΗΠΑ Λίντον Τζόνσον (24 και 25.6.1964), ο Γ. Παπανδρέου αρνήθηκε συνομιλίες με τον Τούρκο πρωθυπουργό Ισμέτ Ινονού, όπως ζητούσε ο Τζόνσον. Ο Τζόνσον απειλούσε ότι η Τουρκία θα επιτεθεί στην Κύπρο και στην Ελλάδα, δίχως να μπορούν οι ΗΠΑ να την αποτρέψουν... Οι θέσεις του Γ. Παπανδρέου στη σύσκεψη με τον Τζόνσον ήταν: «...Η ΝΑΤΟποίησις της Κύπρου αποτελεί την καλυτέραν διά την Τουρκίαν λύσιν. Διότι προσφέρει εις την Τουρκίαν εκείνο το οποίον δικαιούται, δηλαδή την ασφάλειαν (...) Ζητούμεν αδέσμευτον ανεξαρτησία...και αυτοδιάθεσιν (...) Ταύτα συμφέρουν εις τον Ελεύθερον Κόσμον» 10. Με τις θέσεις του Παπανδρέου συμφώνησε λίγες μέρες αργότερα ο Πρόεδρος της Γαλλίας Ντε Γκολ. Με ανακοίνωσή της στις 22.6.1964 η ΚΕ του ΚΚΕ προέβλεπε και κατάγγελλε ότι αυτή η συνάντηση θα επέφερε ακόμα μεγαλύτερες πιέσεις από την πλευρά των ιμπεριαλιστών για την αποδοχή ως λύσης της ΝΑΤΟποίησης αντί της διεθνοποίησης του Κυπριακού 11. Εξάλλου, σε συνέντευξή του στο ραδιοφωνικό σταθμό «Φωνή της Αλήθειας» για το Κυπριακό (20.8.1964), ο Κ. Κολιγιάννης επισήμανε μεταξύ άλλων και τα εξής για την κυβέρνηση Παπανδρέου: «Αντί ν' απορρίψει το ιμπεριαλιστικό σχέδιο Ατσεσον, όπως έκανε ο Πρόεδρος Μακάριος, μπλέχτηκε σε διαβούλια και συζητήσεις με τους ιμπεριαλιστές, ερήμην και κρυφά από τον ελληνικό λαό, τον οποίο τελικά δεν ενημέρωσε ούτε για το ακριβές περιεχόμενο του σχεδίου Ατσεσον, ούτε για την απάντησή της σ' αυτό» 12. Στο μεταξύ, με ομιλία του Ν. Χρουστσόφ η ΕΣΣΔ προειδοποίησε την Τουρκία ότι ενδεχόμενη τουρκική εισβολή στην Κύπρο μπορούσε να προκαλέσει αντιδράσεις. Και ζήτησε να φύγουν από την Κύπρο όλα τα ξένα στρατεύματα, ανάμεσά τους και τα ελληνικά, τόσο τα νόμιμα κατά τη συνθήκη όσο και η μεραρχία που η κυβέρνηση Παπανδρέου είχε στείλει κρυφά στην Κύπρο σε συνεννόηση με τον Μακάριο. Στις 15.8.1964 η σοβιετική κυβέρνηση απάντησε στην έκκληση του Μακάριου ότι σε περίπτωση επίθεσης κατά της Κύπρου η Σοβιετική Ενωση δε θα έμενε αδιάφορη. Στις 30.9.1964 υπογράφηκε στη Μόσχα συμφωνία για προμήθεια της Κύπρου με όπλα που πήγαιναν στην Κύπρο μέσω Αιγύπτου, καθώς και με πυραύλους. Ωστόσο η αποστολή των πυραύλων στην Κύπρο ματαιώθηκε, μετά από πιέσεις που άσκησε στον Μακάριο η ελληνική κυβέρνηση. Το αποτέλεσμα ήταν να επιδεινωθούν οι σχέσεις Ελλάδας - Κύπρου 13. Στις 21.1.1965, ο Σοβιετικός υπουργός Εξωτερικών Αντρέι Γκρομίκο έκανε την εξής δήλωση: «Η Σοβιετική Ενωσις υποστηρίζει με σταθερότητα και επιμονήν την ανεξαρτησίαν, την κυριαρχίαν και την εδαφικήν ακεραιότητα της Κυπριακής Δημοκρατίας, που είναι μέλος του ΟΗΕ και αντιτάσσεται εντόνως εις πάσαν ανάμειξιν εις τας υποθέσεις της χώρας αυτής. Τα σχέδια που προσπαθούν μερικοί κύκλοι του NATO να επιβάλουν εις τους Κυπρίους διά την μετατροπήν της μεγαλονήσου εις στρατιωτικήν βάσιν πρέπει να καταδικασθούν και να απορριφθούν κατηγορηματικώς. Η στάσις αυτή της Σοβιετικής Ενώσεως καθορίζει την άποψίν μας επί του απαράγραπτου δικαιώματος του Κυπριακού λαού να αποφασίση μόνος διά την τύχην του εις το ανεξάρτητον κράτος του. Η σοβιετική κυβέρνησις φρονεί ότι η ρύθμισις του Κυπριακού θέματος πρέπει να στηριχθή εις τον σεβασμόν της ανεξαρτησίας και της εδαφικής ακεραιότητος της Κυπριακής Δημοκρατίας, εις τον σεβασμόν των νομίμων δικαιωμάτων των Κυπρίων, των δύο εθνοτήτων, Ελλήνων και Τούρκων, διά να εξασφαλίσουν την ειρηνικήν των ζωήν. Πλήρης και πραγματική ανεξαρτησία και ασφάλεια πρέπει να εξασφαλισθούν εις την Κυπριακήν Δημοκρατίαν. Επιβάλλεται προς τούτο να αποχωρήσουν όλα τα ξένα στρατεύματα (...) και να καταργηθούν αι ευρισκόμεναι εις αυτήν ξέναι βάσεις (...) Η εσωτερική διάρθρωσις του κράτους αποτελεί υπόθεσιν μόνον των Κυπρίων, υπόθεσιν του κυρίαρχου κυπριακού λαού, ο οποίος μπορεί να εκλέξη με κάθε ανεξαρτησίαν διάρθρωσιν που του αρμόζει καλύτερον, που θα λάβη υπόψιν τα ιδιαίτερα συμφέροντα της ελληνικής και τουρκικής κοινότητος εις τα πλαίσια ενιαίου και κυρίαρχου κράτους. Η ομοσπονδιακή μορφή θα ηδύνατο να επιλεγή» 14. Η πρόταση Γκρομίκο επικρίθηκε ως «στροφή της ΕΣΣΔ» στο Κυπριακό. Από μια άποψη αποτελούσε στροφή, όχι όμως για το λόγο που επικρίθηκε, ότι δηλαδή η δήλωση δεν υποστήριζε την ένωση, αφού η

σοβιετική κυβέρνηση δεν είχε τέτοια θέση. Εξάλλου, ήταν λογικό να επιθυμεί μια Κύπρο που δε θα ήταν ενωμένη με την Ελλάδα, ούτε και μέλος του NATO. Η στροφή βρισκόταν στο ότι η σοβιετική κυβέρνηση, αν και απέρριπτε κατηγορηματικά κάθε σχέδιο διχοτόμησης, έκανε πρώτη φορά λόγο για ομοσπονδία, γεγονός που μπορεί να ερμηνευτεί ως ρεαλιστική προσαρμογή της πολιτικής της στα νέα δεδομένα που είχαν διαμορφωθεί το 1965. Βεβαίως, επιδίωκε να έχει καλές σχέσεις και με την Τουρκία, που βρισκόταν σε ένα πολύ ευαίσθητο σημείο για το NATO και σε εξαιρετικά επικίνδυνο για τη Σοβιετική Ενωση. Ηταν την ίδια περίοδο που ο Γ. Παπανδρέου είχε απορρίψει την πρόσκληση της σοβιετικής κυβέρνησης να επισκεφτεί τη Μόσχα, ενώ ο πρωθυπουργός της Τουρκίας Ισμέτ Ινονού δήλωνε ότι η Τουρκία δε θα συνέπραττε στην πολυμερή πυρηνική δύναμη του NATO. Δεν είναι βεβαίως περίεργο γιατί Ελληνες πολιτικοί παράγοντες, που θεωρούσαν τα Σχέδια Ατσεσον ως ευκαιρία που χάθηκε 15 δε θεωρούσαν ως τέτοια ευκαιρία τη σοβιετική πρόταση. Η έκθεση Πλάζα Στις 26.3.1965 ο νέος μεσολαβητής του ΟΗΕ Γκάλο Πλάζα υπέβαλε έκθεση στο ΓΓ του ΟΗΕ και αργότερα σε όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη και τα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας. Η έκθεση αποτελούνταν από τρία κεφάλαια: 1. Ανεξαρτησία, αυτοδιάθεση και διεθνής ειρήνη. 2. Η δομή της πολιτείας. 3. Η προστασία των ατομικών και μειονοτικών δικαιωμάτων. Η πρόταση απέκλειε την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα, που την προσδιόριζε ως «ένα θέμα ελεύθερης επιλογής, σε ένα μεταγενέστερο ίσως στάδιο, αν αυτή ήταν η κοινή επιθυμία όλων των κατοίκων του νησιού». 16 Η έκθεση Πλάζα δεν αποδεχόταν την άποψη ότι ήταν αδύνατη η συμβίωση των δύο κοινοτήτων της Κύπρου, γι' αυτό και θεωρούσε αβάσιμο και απαράδεκτο το διαχωρισμό του κυπριακού πληθυσμού. Εκτιμούσε ότι αυτός μπορούσε να γίνει μόνο με βία. Αναγνώριζε το δικαίωμα της πλειοψηφίας να κυβερνάει, με ταυτόχρονη εξασφάλιση των δικαιωμάτων της μειονότητας. Ως ένα τέτοιο μέσο-εγγύηση θεωρούσε το διορισμό αξιωματούχου του ΟΗΕ με ένα επιτελείο παρατηρητών και συμβούλων, που θα έμεναν στην Κύπρο για όσο καιρό χρειαζόταν, προκειμένου να εποπτεύουν τις σχέσεις ανάμεσα στις δύο κοινότητες. Η έκθεση Πλάζα έγινε δεκτή από την κυπριακή και την ελληνική κυβέρνηση, αλλά απορρίφθηκε από την Τουρκία και από την τουρκοκυπριακή ηγεσία. Στις 18.12.1965 η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ χαρακτήρισε την έκθεση εποικοδομητική και συνέστησε στο Συμβούλιο Ασφαλείας να συνεχίσει τις προσπάθειες μεσολάβησης. Τελικά το σχέδιο Πλάζα δεν είχε αίσιο τέλος και ο ίδιος παραιτήθηκε εξαιτίας πρωτοβουλιών σειράς δυνάμεων που ήθελαν το Κυπριακό έξω από τον ΟΗΕ και επιδίωκαν τη διχοτόμηση της Κύπρου. Ετσι το Κυπριακό συνέχισε να εξελίσσεται ως ελληνοτουρκική διαφορά. Ολόκληρο το 1966 κύλησε με τις αποφάσεις του ΟΗΕ να παραμερίζονται και την κυβέρνηση της Κύπρου να δέχεται τις πιέσεις της ελληνικής, τις επικρίσεις μεγάλου μέρους του ελληνικού αστικού Τύπου και τις πολιτικές επιθέσεις της τουρκικής κυβέρνησης που υποστήριζε αμετακίνητα το πρώτο Σχέδιο Ατσεσον. Η ρήξη Χούντας - Μακάριου Από την επικράτηση της στρατιωτικής δικτατορίας στην Ελλάδα μέχρι το Δεκέμβρη του 1967 υπήρξε έντονη δραστηριοποίηση για το Κυπριακό. Μετά από διαβουλεύσεις, έγινε η ελληνοτουρκική συνάντηση στον Εβρο (Κεσάν-Αλεξανδρούπολη, 9 και 10 Σεπτέμβρη), ανάμεσα στους πρωθυπουργούς Κωνσταντίνο Κόλλια και Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ, όπου οι διαπραγματεύσεις απέτυχαν. Σύμφωνα με το σχέδιο που πρότεινε η ελληνική κυβέρνηση, η Κύπρος θα γινόταν ελληνική και θα δίνονταν εγγυήσεις για την τουρκοκυπριακή μειονότητα, αλλά και θα εκχωρούνταν στην Τουρκία μια σημαντική στρατιωτική περιοχή στη Δυτική Θράκη. Η πρόταση απορρίφτηκε και ο Γ. Παπαδόπουλος θεώρησε τον πρωθυπουργό Κ. Κάλλια υπεύθυνο για την αποτυχία των διαπραγματεύσεων. Δύο μήνες αργότερα (Νοέμβρης 1967) δημιουργήθηκαν σοβαρά επεισόδια στην Κοφίνου και στον Αγιο Θεόδωρο, με αποκορύφωμα την εξόντωση Τουρκοκυπρίων στην Κοφίνου από μονάδες του ελληνικού στρατού, με επικεφαλής τον Γρίβα (διοικητή των Ελληνικών Δυνάμεων στην Κύπρο από τον Ιούνη του 1964). Στην άμεση αντίδραση της Αγκυρας που απείλησε με κήρυξη πολέμου, η Χούντα απέσυρε τον Γρίβα και την ελληνική μεραρχία. Ο Μακάριος δήλωσε ότι η ένωση, αν και επιθυμητή, δεν αποτελούσε πλέον εφικτό στόχο.

Η αποκήρυξη της ένωσης φαίνεται ότι είχε πλατιά απήχηση στην Κύπρο, καθώς λίγο αργότερα (25.2.1968) ο Μακάριος επανεκλέχτηκε πρόεδρος με 95,45%. Το υπόλοιπο ποσοστό συγκέντρωσε ο Τ. Ευδόκας, εκπρόσωπος της Ενωτικής Παράταξης. Η πολιτική της Χούντας, που βρισκόταν σε φανερή διάσταση με την πολιτική της κυπριακής κυβέρνησης, είχε δύο όψεις: Από τη μία, τασσόταν υπέρ των ενδοκυπριακών διαπραγματεύσεων και από την άλλη υπέρ της ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα. Ταυτόχρονα απέφευγε τη διεθνοποίηση του Κυπριακού. Η κυπριακή κυβέρνηση αντέκρουσε την πολιτική της Χούντας. Παρέμεινε στη θέση της διεθνοποίησης του Κυπριακού, όπως και η Σοβιετική Ενωση. Σταδιακά οι ενδοκοινοτικές συνομιλίες παραμερίστηκαν και το Κυπριακό έγινε αντικείμενο διαπραγματεύσεων μεταξύ της ελληνικής και της τουρκικής κυβέρνησης. Οι αντιθέσεις ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία εκφράζονταν και στην ιδιότητά τους ως μελών του NATO, στον ανταγωνισμό τους για τον έλεγχο της περιοχής. Από τα πράγματα, η Τουρκία ήταν σημαντικότερος σύμμαχος για τις ΗΠΑ. Κατείχε στρατηγική θέση στα σύνορα της ΕΣΣΔ και της Μέσης Ανατολής, ενώ αποτελούσε ισχυρότερη στρατιωτική δύναμη. Ταυτόχρονα, οι ΗΠΑ ενδιαφέρονταν η πολιτική της κυπριακής κυβέρνησης να στραφεί άμεσα σε κατεύθυνση συμμαχίας μαζί τους, βγαίνοντας από την πορεία των καλών σχέσεων με την ΕΣΣΔ. Η ελληνική Χούντα, που θεωρούσε ότι ήταν σε θέση να πετύχει την ένωση, ήρθε στην κυβερνητική εξουσία σε μια περίοδο που η ελληνοκυπριακή αστική τάξη είχε ήδη κάνει την επιλογή της, εγκαταλείποντας οριστικά τη θέση της ένωσης. Αυτό ακριβώς εξέφρασε η πολιτική του Μακάριου και γι' αυτό η Χούντα τον αποκαλούσε ανθενωτικό και φιλοανεξαρτησιακό. Η στρατιωτική δικτατορία πίστευε ότι η απομάκρυνση του Μακάριου θα βελτίωνε το συσχετισμό υπέρ της ένωσης με τον προσεταιρισμό των ΗΠΑ-ΝΑΤΟ. Οι ΗΠΑ στήριξαν τις ενέργειες της Τουρκίας. Η Βρετανία ενθάρρυνε τις αξιώσεις της και την ισχυροποίηση της τουρκοκυπριακής μειονότητας ως παράγοντα εναντίωσης στην ένωση, γιατί έτσι εδραιωνόταν περισσότερο η παρουσία της στην Κύπρο. Μετά από την εξασφάλιση των βρετανικών βάσεων σε συνθήκες αποαποικιοποίησης της Κύπρου, η δυναμική των αυτοτελών συμφερόντων της Τουρκίας είχε διαμορφώσει συσχετισμό που εμπόδιζε σε μεγάλο βαθμό το ενιαίο του κυπριακού κράτους. Ετσι έχοντας η κατάσταση, η Κύπρος είχε τεθεί πια στην τροχιά της διχοτόμησης. Σημειώσεις: 1. «Νέος Κόσμος», τεύχ. 7, σελ. 115, Ιούλης 1958. 2. Στο Συμβούλιο του Στέμματος συμμετείχαν ο βασιλιάς Κωνσταντίνος, ο πρωθυπουργός Ιωάννης Παρασκευόπουλος και οι Γεώργιος Παπανδρέου, Παναγιώτης Κανελλόπουλος, Στέφανος Στεφανόπουλος, Σπύρος Μαρκεζίνης, Ηλίας Τσιριμώκος, όλοι αρχηγοί κομμάτων και πρώην πρωθυπουργοί. Ακόμα, οι Παύλος Οικονόμου-Γκούρας και Ιωάννης Τούμπας, νυν και πρώην υπουργοί Εξωτερικών αντίστοιχα. Ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος και ο Σπύρος Κυπριανού, υπουργός Εξωτερικών της Κύπρου, προσήλθαν στο Συμβούλιο πολλή ώρα μετά από την έναρξή του. Από το Συμβούλιο αποκλείστηκε η ΕΔΑ. Ο πρωθυπουργός δικαιολόγησε τον αποκλεισμό ως εξής: «Το Κυπριακόν άπτεται των συμμαχικών σχέσεων προς τας οποίας η ΕΔΑ έχει εκδηλώσει επισήμως την αντίθεσιν της» («Απογευματινή», 4.2.1967). 3. Γιάννος Ν. Κρανιδιώτης, «Το Κυπριακό Πρόβλημα 1960-1974», σελ. 159-163, εκδ. «Θεμέλιο», Αθήνα, 1984. 4. Τα «13 σημεία» της προτεινόμενης αναθεώρησης του Συντάγματος: «1. Να καταργηθεί το δικαίωμα αρνησικυρίας του αντιπροέδρου. 2. Ο αντιπρόεδρος να καταστεί πραγματικός αντιπρόεδρος, με τη διεθνή σημασία της λέξης. Σύμφωνα με την τροποποίηση αυτή να αναθεωρηθούν όλες οι σχετικές με τα καθήκοντα του αντιπροέδρου και την αναπλήρωση του προέδρου πρόνοιες του Συντάγματος. 3. Ο πρόεδρος και ο αντιπρόεδρος της Βουλής των Αντιπροσώπων να εκλέγονται από ολόκληρο το σώμα και όχι χωριστά από τα ελληνικά και τουρκικά μέλη της Βουλής. 4. Ο αντιπρόεδρος της Βουλής να εκτελεί καθήκοντα αντιπροέδρου του σώματος, κατά τα διεθνώς καθιερωμένα. 5. Να καταργηθούν οι πρόνοιες του Συντάγματος για χωριστές πλειοψηφίες, αναφορικά με την ψήφιση φορολογικών νόμων ή νόμων που αφορούν στους δήμους και το εκλογικό σύστημα. 6. Οι δήμοι να είναι ενιαίοι. 7. Να καθιερωθεί ενιαία Δικαιοσύνη και να καταργηθούν οι υφιστάμενες για τα δικαστήρια χωριστικές πρόνοιες του Συντάγματος. 8. Να ενοποιηθούν η χωροφυλακή και η αστυνομία, και να καταργηθούν όλες οι υφιστάμενες χωριστικές διατάξεις για τα σώματα ασφαλείας.

9. Η δύναμη και η σύνθεση της αστυνομίας και του στρατού να καθοριστούν με νόμο που να ψηφίσει η Βουλή των Αντιπροσώπων. 10. Να αντικατασταθεί η διάταξη περί ποσοστιαίας αναλογίας στη Δημόσια Υπηρεσία με ρήτρα που να διασφαλίζει εύλογη εκπροσώπηση των Τούρκων, στη βάση της πληθυσμιακής τους αναλογίας. 11. Να γίνει αναδιάρθρωση της Επιτροπής Δημόσιας Υπηρεσίας. 12. Οι αποφάσεις της Επιτροπής Δημόσιας Υπηρεσίας να λαμβάνονται με απλή πλειοψηφία και όχι με χωριστή των ελληνικών και των τουρκικών μελών. 13. Να καταργηθεί η Ελληνική Κοινοτική Συνέλευση και να διατηρηθεί μόνο η Τουρκική, αφού τροποποιηθεί το καθεστώς της, ώστε να διασφαλίζει τα βασικά δικαιώματα των Τουρκοκυπρίων σαν μειονότητας» (Κωνσταντίνος Καραμανλής, Αρχείο. «Γεγονότα και Κείμενα», τόμ. 6, σελ. 105-107, έκδ. «Η Καθημερινή»). 5. Γιάννος Ν. Κρανιδιώτης, «Το Κυπριακό Πρόβλημα 1960-1974», σελ. 62,63, εκδ. «Θεμέλιο», Αθήνα, 1984. 6. Τα 12 σημεία των θέσεων της Τουρκίας ήταν: «1. Το δικαίωμα παρέχεται εν όψει του παρελθόντος των δύο κοινοτήτων, ως μέσον προστασίας των Τουρκοκυπρίων, διά να παρεμποδίζωνται προσπάθειαι των Ελλήνων να προβούν εις κατάχρησιν της ισχυρός θέσεώς των. 2. Η προσφορά είναι γενναιόδωρος, αλλ' αι εκλογαί διεξάγονται εις κοινοτικήν βάσιν. Αν μεταβληθή η διευθέτησις αύτη, θα καταργηθούν άλλαι πρόνοιαι των Συμφωνιών και του Συντάγματος, αι οποίαι κατοχυρώνουν την αρχή της υπάρξεως των δύο κοινοτήτων. 3. Οπως και ανωτέρω (σημείον 2), αν υιοθετηθή η τροποποίησις, θα μεταβληθή το καθεστώς που εδημιούργησαν αι Συμφωνίαι και θα μεταβληθή η τουρκοκυπριακή κοινότης εις μειονότητα. 4. Το δικαίωμα εδόθη διά προστασίαν των Τουρκοκυπρίων εναντίον δυσμενούς διακρίσεως. 5. Ο καθορισμός χωριστών δήμων δεν είναι αδύνατος. Αι τουρκικοί περιοχαί θα παραμεληθούν. 6. Εξαιτίας της υπάρξεως τρομοκρατικών οργανώσεων και των προσπαθειών δι' επηρεασμόν της Δικαιοσύνης, ο διαχωρισμός εις την απόδοσιν της Δικαιοσύνης διασφαλίζει τους δικαστάς από πιέσεις. 7. Αν υπάρχουν δυσκολίαι, δύνανται να αρθούν με αναδιοργάνωσιν των δύο σωμάτων και όχι με συνταγματικός τροποποιήσεις. 8. Αι διευθετήσεις αυταί είναι αναγκαίοι διά να μην τεθή εις κίνδυνον η ασφάλεια των Τούρκων. 9. Αι πρόνοιαι αυταί είναι αναπόσπαστον τμήμα του Συντάγματος και έχουν σκοπόν να προστατεύσουν τους Τουρκοκυπρίους και να τους εμπνεύσουν αίσθημα ασφαλείας. 10. Δεν δύναται να γίνη δεκτή η τροποποίησις διότι η επιτροπή έλαβεν ήδη αποφάσεις εις βάρος των Τούρκων. 11. Δεν υπάρχει εμπιστοσύνη ότι τα δικαστικά όργανα θα εξησφάλιζον αμεροληψίαν εις την πλήρωσιν θέσεων και εις τας προαγωγάς. 12. Το Κυπριακόν κράτος δεν είναι ελληνικόν κράτος, αλλά κοινοτικόν κράτος, το οποίον ιδρύθη με συμφωνίαν των δύο κοινοτήτων. Τούτο ήτο βασικόν στοιχείον των Συμφωνιών και του Συντάγματος και διά τούτο ουδεμία τροποποίησις είναι δεκτή» (Κωνσταντίνος Καραμανλής, Αρχείο. «Γεγονότα και Κείμενα», τόμ. 6, σελ. 107, έκδ. «Η Καθημερινή»). 7. Γιάννος Ν. Κρανιδιώτης, «Το Κυπριακό Πρόβλημα 1960-1974», σελ. 134-136, εκδ. Θεμέλιο, Αθήνα, 1984. 8. Ο.π., σελ. 136-137. 9. Σπύρος Λιναρδάτος, «Από τον εμφύλιο στη χούντα», τόμ. Ε' 1964-1967, σελ. 53, εκδ. «Παπαζήση», Αθήνα. 10. Σπύρος Λιναρδάτος, «Από τον εμφύλιο στη χούντα», τόμ. Ε' 1964-1967, σελ. 14, εκδ. «Παπαζήση», Αθήνα. 11. Το ΚΚΕ. «Επίσημα Κείμενα», τόμ. 9, σελ. 426, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2002. 12. «Νέος Κόσμος», τεύχ. 9, σελ. 4, Σεπτέμβρης 1964. 13. Νέα «εξοπλιστική» κρίση εκδηλώθηκε στις σχέσεις Αθήνας - Λευκωσίας στα τέλη Δεκέμβρη του 1966. Η κυπριακή κυβέρνηση αποφάσισε να αγοράσει όπλα από την Τσεχοσλοβακία, για να εξοπλίσει την κυπριακή αστυνομία. Στην Αθήνα ξέσπασε πραγματική θύελλα με τη συνδρομή του Γρίβα από την Κύπρο. Ο κυβερνητικός Τύπος επιτέθηκε με υβριστικές εκφράσεις ενάντια στον Μακάριο. Υστερα από ανοιχτή και παράλληλη επέμβαση Αθήνας και Αγκυρας, τα όπλα δόθηκαν στις ειρηνευτικές δυνάμεις του ΟΗΕ που ήδη είχαν φτάσει στην Κύπρο. 14. «Το Βήμα», 22.1.1965, όπως δημοσιεύεται στο Σπύρος Λιναρδάτος, «Από τον εμφύλιο στη Χούντα», τόμ. Ε' 1964-1967, σελ. 123-124, εκδ. «Παπαζήση», Αθήνα. 15. Μιχάλης Παπακωνσταντίνου, «Η ταραγμένη εξαετία (1961-1967)», τόμ. Α', σελ. 210, εκδ. Προσκήνιο, Αθήνα, 1997. 16. Γιάννος Ν. Κρανιδιώτης, «Το Κυπριακό Πρόβλημα 1960-1974», σελ. 119, εκδ. Θεμέλιο, Αθήνα, 1984.