Leonardo da Vinci Leonardo Project: A EUROPEAN OBSERVATORY ON THE USE OF ICT-SUPPORTED LIFE LONG LEARNING BY SMES, MICRO-ENTERPRISES AND THE SELF-EMPLOYED IN RURAL AREAS ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΠΡΑΚΤΙΚΩΝ ΤΗΣ ΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗΣ ΠΟΥ ΥΠΟΣΤΗΡΙΖΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΠΕ ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ ΠΕΡΙΛΗΨΗ Αθήνα, Μάρτιος 2007
Σήµερα, οι προτεραιότητες της σύγχρονης ευρωπαϊκής πολιτικής για την διαµόρφωση µιας πολύ ανταγωνιστικής οικονοµίας βασισµένης στη γνώση, µε βάση τη Συνθήκη της Λισσαβόνας, στοχεύουν στη συµµετοχή ενός µέσου όρου τουλάχιστον της τάξεως του 12,5% των πολιτών της διευρυµένης Ε.Ε. στη δια βίου µάθηση, µέχρι το 2010. Για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος, σύµφωνα µε την «Κοινή Έκθεση για την Απασχόληση 2003-2004» της Ε.Ε. σηµαντικές πολιτικές µεταρρυθµίσεις απαιτούνται για τη διασφάλιση της ενσωµάτωσης περισσοτέρων πολιτών σε προγράµµατα δια βίου µάθησης. Επιπλέον, συνδυάζοντας τις νέες Τεχνολογίες Πληροφορίας και Επικοινωνιών (ΤΠΕ) µε την δια βίου µάθηση, προσδίδεται ένα πλεονέκτηµα στις χώρες-µέλη της ΕΕ να αντιµετωπίσουν το χάσµα «δεξιοτήτων» που χαρακτηρίζει τις αγροτικές σε σχέση µε τις αστικές περιοχές και καταδεικνύει επίσης το «ψηφιακό χάσµα» µεταξύ των αγροτικών και αστικών περιοχών της ΕΕ. Το Παρατηρητήριο απευθύνεται σε φορείς οι οποίοι είναι άµεσα συνδεδεµένοι µε την οικονοµία των αγροτικών περιοχών κυρίως επιχειρηµατίες και στελέχη µικρών και πολύ µικρών επιχειρήσεων, συµπεριλαµβανοµένων και των αυτοαπασχολούµενων. Επίσης, απευθύνεται σε φορείς εκπαίδευσης µε έµφαση στη δια βίου µάθηση που υποστηρίζεται από ΤΠΕ, συµπεριλαµβανοµένου του «συνδυασµού εκπαίδευσης»; σε φορείς πιστοποίησης και σε όσους είναι επιφορτισµένοι µε την χάραξη πολιτικής; και σε µια συµβουλευτική επιτροπή «σηµαντικών παραγόντων» η οποία λειτουργεί ως µηχανισµός «ανάδρασης» για τις δραστηριότητες του Παρατηρητηρίου και ως «µεσολαβητής» για τη διάδοση των ωφελειών που απορρέουν από τα αποτελέσµατα του Παρατηρητηρίου για τους αποδέκτες της δια βίου µάθησης στις αγροτικές περιοχές. Το Παρατηρητήριο άρχισε τις δραστηριότητές του µε την ανασκόπηση Ευρωπαϊκών πολιτικών και των πρακτικών της δια βίου µάθησης που υποστηρίζεται από ΤΠΕ, µε σκοπό την αναγνώριση και προώθηση «παραδειγµάτων καλής πολιτικής» που µπορούν να θεωρηθούν ως πρότυπα δράσης σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο. Η ανασκόπηση αυτή περιλαµβάνει τη διεξαγωγή έρευνας σε φορείς διαµόρφωσης και εφαρµογής πολιτικών µε έµφαση στη µάθηση που υποστηρίζεται από ΤΠΕ στις επτά χώρες που συµµετέχουν στο Παρατηρητήριο (Φινλανδία, Γερµανία, Ελλάδα, Ουγγαρία, Πολωνία, Ισπανία, Ηνωµένο Βασίλειο), και στην Ε.Ε. γενικότερα. Η συγγραφή της Συνοπτικής Έκθεσης έγινε από το Πανεπιστήµιο του Ρόστοκ τον Ιανουάριο 2006. Η δοµή, η οικονοµική κατάσταση καθώς επίσης και ο ρόλος των αγροτικών περιοχών για τις εθνικές οικονοµίες ποικίλλουν ευρέως µεταξύ των χωρών που συµµετέχουν στο πρόγραµµα. Η Γερµανία και σε έναν µικρότερο βαθµό η Αγγλία είναι ιδιαίτερα αστικοποιηµένες, ενώ στη Φινλανδία, Ουγγαρία και την Ελλάδα υπάρχουν παρά πολλές αγροτικές περιοχές. Στην Πολωνία και Ισπανία παρατηρείται ένας συνδυασµός των παραπάνω χαρακτηριστικών καθώς
υπάρχουν αρκετές αγροτικές περιοχές αλλά και µεγάλα αστικά κέντρα. Το κύριο επιχειρηµατικό µοντέλο σε όλες τις χώρες που συµµετέχουν στο πρόγραµµα βασίζεται στις πολύ µικρές επιχειρήσεις, οι οποίες απασχολούν τη µεγάλη πλειοψηφία του εργατικού δυναµικού και ενισχύουν την ανάπτυξη και οικονοµική ισορροπία. Σε µερικές χώρες (Ισπανία, Ελλάδα, Ουγγαρία και Πολωνία) η µεγάλη πλειοψηφία των ΜΜΕ αποτελείται από µικρό-επιχειρήσεις και αυτοαπασχολούµενους. Όσον αφορά τη Συνεχιζόµενη Επαγγελµατική Εκπαίδευση και Κατάρτιση και τη χρήση των ΤΠΕ οι παρατηρήσεις των εθνικών εκθέσεων είναι σχετικά παρόµοιες. Όλες οι εθνικές εκθέσεις περιγράφουν ένα χάσµα µεταξύ της πιθανής πρόσβασης των ΜΜΕ σε πληροφοριακές υποδοµές (ΤΠΕ) και της χρήσης των νέων ΤΠΕ. Αυτό δείχνει ότι η τεχνική υποδοµή είναι µια απαραίτητη προϋπόθεση για την διάδοση των χρήσεων ΤΠΕ από ΜΜΕ σε αγροτικές περιοχές, αλλά και ο ρόλος των κοινωνικών φορέων είναι κρίσιµος καθώς µπορούν να βοηθήσουν µε λειτουργικά προβλήµατα. Γενικά, ο αριθµός των ΜΜΕ που δεν θεωρούν τις ΤΠΕ απαραίτητες για την περαιτέρω ανάπτυξη τους είναι υψηλός, όµως το µέγεθος των επιχειρήσεων δεν είναι ο µόνος σηµαντικός παράγοντας. Ο επιχειρησιακός τοµέας και τα προσωπικά χαρακτηριστικά των επιχειρηµατιών και των υπαλλήλων πρέπει επίσης να ληφθούν υπόψη. Η έλλειψη της γνώσης για τις δυνατότητες των ΤΠΕ και η απώλεια βασικών δεξιοτήτων είναι επίσης εµπόδια που πρέπει να ξεπεραστούν. Η απαραίτητη τεχνολογική υποδοµή βρίσκεται σε διαφορετικά σταδία ανάπτυξης µεταξύ των χωρών που συµµετέχουν στο Παρατηρητήριο. Εκτός από την Αγγλία, όπου η γρήγορη σύνδεση (broadband) στο ιαδίκτυο είναι διαθέσιµη σε όλη τη χώρα, οι αγροτικές περιοχές στις υπόλοιπες χώρες αντιµετωπίζουν σοβαρά προβλήµατα. Εντούτοις, σε µερικές χώρες, όπως την Ισπανία, τη Φινλανδία, την Ουγγαρία και τη Γερµανία, η γρήγορη σύνδεση (broadband) στο ιαδίκτυο είναι διαθέσιµη σε µερικές αγροτικές περιοχές. Στην Πολωνία, οι βασικές υποδοµές για τις Επικοινωνίες βρίσκονται σε ένα αρχικό στάδιο ανάπτυξης και είναι αρκετά ακριβές που ακόµη και η βασική χρήση του ιαδικτύου δεν είναι πολύ κοινή. Η χρήση ΤΠΕ από ΜΜΕ σε αγροτικές περιοχές είναι ένας τοµέας που χαρακτηρίζεται συνήθως από την ανάγκη αποσαφήνισης των αρµοδιοτήτων διαφορετικών υπουργείων όπως τα Υπουργεία της Παιδείας, Οικονοµικών, Βιοµηχανίας, Εργασίας και Εσωτερικών. Επίσης, η ανάγκη για βελτίωση των υποδοµών κάνει τον ρόλο άλλων κρατικών φορέων που σχετίζονται µε την Τεχνολογία και τις Υποδοµές εξίσου σηµαντικό. Επιπλέον, σε µερικές χώρες το Υπουργείο Γεωργίας εποπτεύει τον σχεδιασµό της Συνεχιζόµενης Επαγγελµατικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης και βασίζεται κυρίως στις κοινές στρατηγικές δια βίου µάθησης, οι οποίες υλοποιούνται µέσα από το εκπαιδευτικό σύστηµα. Η θεσµική αυτή
ποικιλοµορφία απεικονίζει πόσο ετερογενείς είναι οι οµάδες-στόχοι (target groups) που ερευνώνται από το Παρατηρητήριο καθώς επίσης και τα διαφορετικά χαρακτηριστικά των αγροτικών περιοχών σε διαφορετικές χώρες. Τα ποικίλα θεσµικά, περιφερειακά και κοινωνικά χαρακτηριστικά των αγροτικών περιοχών και η πολυπλοκότητα του ζητήµατος της δια βίου µάθησης που υποστηρίζεται από ΤΠΕ, καταδεικνύουν την ανάγκη για µια συνεπή και σύνθετη εθνική στρατηγική, η οποία θα αποτελείται από µια σειρά πρωτοβουλιών µε στόχο τη βελτίωση της χρήσης των νέων τεχνολογιών στην οικονοµία. Οι πρωτοβουλίες αυτές φαίνεται πως έχουν ληφθεί µόνο στο Η.Β. και εν µέρει στη Φινλανδία. Μόνο στη Φινλανδία, η κυβέρνηση αξιολογεί τις επιδράσεις από µια σειρά πολιτικών παρεµβάσεων στις αγροτικές περιοχές. Η Συνεχιζόµενη Επαγγελµατική Εκπαίδευση και Κατάρτιση είναι ένας τοµέας, όπου συνήθως η κρατική επιρροή/παρέµβαση είναι λιγότερο άµεση από ότι στην πρωτοβάθµια, δευτεροβάθµια και τριτοβάθµια εκπαίδευση. Προφανώς, η ανάγκη κρατικής παρέµβασης στον τοµέα της εκπαίδευσης και της επαγγελµατικής κατάρτισης είναι σαφής. Ωστόσο, αξίζει να σηµειωθεί ότι τα κύρια εργαλεία για την ανάδειξη της κοινωνίας της πληροφορίας δηµιουργούνται και υποστηρίζονται από τον ιδιωτικό τοµέα, και γι αυτό ο ρόλος του θα πρέπει να θεωρείται καθοριστικής σηµασίας. Το περιβάλλον για την χρήση ΤΠΕ από ΜΜΕ σε αγροτικές περιοχές δεν είναι ακόµα ευνοϊκό. Σε όλες τις εθνικές εκθέσεις αναφέρεται πως µόνο µεγάλες επιχειρήσεις θεωρούν τις ΤΠΕ απαραίτητες για την περαιτέρω ανάπτυξη τους και δίνουν έµφαση στην προώθηση της δια βίου µάθησης που υποστηρίζεται από ΤΠΕ. Εκτός από την Αγγλία, η δια βίου µάθηση που υποστηρίζεται από ΤΠΕ, και ειδικότερα ο συνδυασµός δια βίου µάθησης µε την εξ αποστάσεως εκπαίδευση, φαίνεται να είναι σε ένα αρχικό στάδιο ανάπτυξης και µόνο µερικά πειραµατικά προγράµµατα έχουν εφαρµοστεί µέχρι τώρα. Tα προγράµµατα που σχετίζονται µε την προώθηση της δια βίου µάθησης που υποστηρίζεται από ΤΠΕ περιλαµβάνουν στρατηγικές δικτύωσης, δηµιουργία πλαισίου για τους τοµείς µάθησης και µεθοδολογίας, αύξηση της πληροφόρησης και της διάδοσης των γνώσεων, αξιολόγηση των διαδικασιών και συνδυασµό εκπαίδευσης (εξ αποστάσεως και στην τάξη). Ενώ στην Αγγλία και τη Φινλανδία όλοι οι επιχειρήσεις και οι υπάλληλοι τους έχουν πρόσβαση σε προγράµµατα Συνεχιζόµενης Επαγγελµατικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης, η «διατυπωµένη ζήτηση» για την δια βίου µάθηση και κατάρτιση που υποστηρίζεται από ΤΠΕ εµφανίζεται να αναπτύσσεται διαφορετικά. Η µικρή συµµετοχή των µικρών και πολύ µικρών επιχειρήσεων σε προγράµµατα που υποστηρίζονται από ΤΠΕ αποτελεί το σηµαντικότερο πρόβληµα αναφορικά µε την παροχή εκπαίδευσης υποστηριζόµενη από ΤΠΕ, ιδιαίτερα σε περιοχές της περιφέρειας. Εντούτοις, η ζήτηση για
την δια βίου µάθηση και κατάρτιση που υποστηρίζεται από ΤΠΕ διαφέρει από τοµέα σε τοµέα και από περιοχή σε περιοχή. Σε όλες τις εθνικές εκθέσεις περιγράφονται παραδείγµατα καλής πρακτικής που στοχεύουν στην κριτική αξιολόγηση της προσφοράς αυτού του τύπου εκπαίδευσης σε ΜΜΕ. Βασικά Συµπεράσµατα: Η δια βίου µάθηση που υποστηρίζεται από ΤΠΕ βρίσκεται ακόµα σε αρχικό στάδιο ανάπτυξης. Ακόµη και στην Αγγλία, που φαίνεται πως αυτός ο τύπος εκπαίδευσης είναι περισσότερο διαδεδοµένος και ανεπτυγµένος, υπάρχουν λίγα δηµοσιευµένα στοιχεία που να αξιολογούν τις επιδράσεις του τύπου αυτού. Στις περισσότερες χώρες υπάρχει ένα σαφές χάσµα τεχνικών υποδοµών µεταξύ των αστικών και αγροτικών περιοχών. Η χρήση του ιαδικτύου αυξάνεται γρήγορα, αλλά ακόµα µεγάλα µέρη του πληθυσµού και των ΜΜΕ φαίνονται να µην χρησιµοποιούν τις ΤΠΕ, ειδικά για την περαιτέρω επαγγελµατική τους εκπαίδευση και κατάρτιση. Στις εθνικές εκθέσεις γίνεται συχνή αναφορά στο χάσµα δεξιοτήτων αλλά αναφέρονται και διάφορα «διανοητικά» εµπόδια. Εντούτοις, η ελάχιστη πρόοδος που έχει γίνει µέχρι τώρα δηµιουργεί ερωτήµατα για τις διαθέσιµες λύσεις και δυνατότητες της δια βίου µάθησης που υποστηρίζεται από ΤΠΕ. Αποτελεσµατικότερες και πιο ποιοτικές έρευνες απαιτούνται για την καλύτερη κατανόηση των προβληµάτων που σχετίζονται µε την προώθηση και ενσωµάτωση της δια βίου µάθησης που υποστηρίζεται από ΤΠΕ. Μια ευρύτερη πολιτική στρατηγική που εξετάζει τα τεχνολογικά, κοινωνικά και οικονοµικά ζητήµατα που αφορούν την δια βίου µάθησης που υποστηρίζεται από ΤΠΕ καθώς επίσης και την ανάπτυξη υπολογιστικού εξοπλισµού, λογισµικού και ψηφιακού περιεχοµένου απαιτείται για να αντιµετωπίσει τις συγκεκριµένες ανάγκες των αγροτικών ΜΜΕ και των υπαλλήλων τους.