ΜΑΘΗΜΑ: ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗ Ι

ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΑΓΩΓΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ 2018-2019 ΧΕΙΜΕΡΙΝΟ ΕΞΑΜΗΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗ Ι ΔΙΔΑΣΚΩΝ: Δ. ΘΕΟΔΩΡΟΥ

ΔΙΑΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΣΧΟΛΙΚΗ ΤΑΞΗ: Η ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΩΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΤΟΥ ΨΥΧΟ- ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ

Περιβάλλον μάθησης και ανάπτυξης Υλικό περιβάλλον το δομημένο περιβάλλον ή σχολικός χώρος (αίθουσα διδασκαλίας, σχολικό κτίριο, αύλειος χώρος) Ψυχο-κοινωνικό περιβάλλον ή κλίμα της τάξης και κλίμα του σχολείου (Διαπροσωπικές σχέσεις, επικοινωνία και αλληλεπίδραση μαθητών εκπ/κών)

Η ποιότητα των διαπροσωπικών σχέσεων, της επικοινωνίας και αλληλεπίδρασης στην τάξη: - Διαμορφώνει το ανάλογο ψυχο-κοινωνικό περιβάλλον της μάθησης ή κλίμα της τάξης. - Καθορίζει σε σημαντικό βαθμό την ποιότητα και τα αποτελέσματα της διδακτικής-μαθησιακής διαδικασίας. Δυνατότητες του εκπ/κού για διαμόρφωση του κατάλληλου ψυχοκοινωνικού περιβάλλοντος της μάθησης ή κλίματος της τάξης: περισσότερες από αυτές για την διαμόρφωση του υλικού περιβάλλοντος της μάθησης. Αλληλεξάρτηση ψυχο-κοινωνικού και υλικού περιβάλλοντος της μάθησης

Κλίμα της τάξης (ένας γενικός ορισμός) «Με τον όρο ψυχολογικό κλίμα της τάξης εννοούμε τον συναισθηματικό τρόπο με τον οποίο οι μαθητές μιας τάξης βιώνουν και αντιλαμβάνονται τις ψυχοκοινωνικές σχέσεις που αναπτύσσονται μέσα στην τάξη.» (Ματσαγγούρας, 2006: 186)

Ενασχόληση με το κλίμα της τάξης στο πλαίσιο άλλων μαθημάτων? Με βάση την εμπειρία σας ως μαθητές και την προηγούμενη γνώση από τις σπουδές: 1. Ποια τα χαρακτηριστικά ενός καλού/θετικού/υποστηρικτικού ψυχο-κοινωνικού περιβάλλοντος μάθησης ή κλίματος της τάξης? 2. Από τι εξαρτάται και πώς δημιουργείται το καλό κλίμα? Επιλογή για απάντηση ενός ερωτήματος (ή και των δύο) ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΤΟΝ ΔΙΠΛΑΝΟ, χρόνος 5 (+ 20 ) Συζήτηση των αποτελεσμάτων και σύνοψή τους

Η ποιότητα των διαπροσωπικών σχέσεων και του κλίματος της τάξης εξαρτώνται σε σημαντικό βαθμό από την διάθεση, στάση και συμπεριφορά του εκπαιδευτικού. Στο σημερινό μάθημα: Εξέταση 2 βασικών διαστάσεων της συμπεριφοράς του εκπ/κού που επηρεάζουν την συναισθηματική κατάσταση και την συμπεριφορά των μαθητών και διαμορφώνουν το ανάλογο κλίμα της τάξης:

1η διάσταση: Ο τρόπος άσκησης της εξουσίας ή, αλλιώς, ο βαθμός ελέγχου και καθοδήγησης που ασκεί ο εκπ/κός: α) στην διδακτική-μαθησιακή διαδικασία και β) στην συμπεριφορά του μαθητή. Απόλυτος έλεγχος ---- Ανύπαρκτος έλεγχος? ---- Αυτονομία του μαθητή Απώτερος παιδαγωγικός στόχος: αυτορρύθμιση/αυτονομία του μαθητή => Ο παιδαγωγός σταδιακά καθίσταται περιττός.

2η διάσταση: Η συναισθηματική διάσταση της συμπεριφοράς του εκπ/κού Συναισθηματική θέρμη Συναισθηματική ψυχρότητα Στάση αποδοχής, ενθάρρυνσης-υποστήριξης (γνήσιου) ενδιαφέροντος Σημαντικότερη η συναισθηματική διάσταση (σύμφωνα με έρευνες)

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΣΗΜΕΡΙΝΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ 1. Τρόπος άσκησης της εξουσίας του εκπ/κού 1.1 Ο εκπ/κός ως φορέας εξουσίας 1.2 Από πού πηγάζει η εξουσία του εκπ/κού 1.3 «Μοίρασμα» μέρους της εξουσίας με τους μαθητές? 1.4. Στυλ άσκησης της εξουσίας ή στυλ ηγεσίας/διδασκαλίας/αγωγής/διαπαιδαγώγησης και οι επιδράσεις τους στη συμπεριφορά των μαθητών 2. Η συναισθηματική θέρμη του εκπ/κού και οι επιδράσεις της στη συμπεριφορά των μαθητών 3. Φύλλο εργασίας 2

1. ΤΡΟΠΟΣ ΑΣΚΗΣΗΣ ΤΗΣ ΕΞΟΥΣΙΑΣ 1.1 Ο εκπαιδευτικός ασκεί εξουσία Παίρνει αποφάσεις και καθορίζει διαδικασίες και κανόνες που αφορούν: α) την διδασκαλία (στόχους, περιεχόμενα, μεθόδους και μέσα), στο πλαίσιο πάντα του ισχύοντος Προγράμματος Σπουδών, β) την συμπεριφορά των μαθητών, μαθησιακή και κοινωνική, εντός αλλά και εκτός τάξης / σχολείου στο πλαίσιο των σκοπών της εκπαίδευσης.

Ο εκπ/κός καθορίζει, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, την μαθησιακή συμπεριφορά των μαθητών: - πώς εργάζονται και πώς μαθαίνουν οι μαθητές - πότε, και πόσο χρόνο ασχολούνται με κάτι - πού, με ποια μέσα και υλικά - κτλ. με στόχο, πάντα, το καλύτερο δυνατό μαθησιακό αποτέλεσμα για κάθε μαθητή.

Ο εκπ/κός καλλιεργεί και διαμορφώνει την επιθυμητή κοινωνική συμπεριφορά των μαθητών: Φροντίζει για την εφαρμογή κανόνων που αποσκοπούν στην καλλιέργεια αξιών και στη διαμόρφωση στάσεων, όπως: Σεβασμός των συμμαθητών/συνανθρώπων Σεβασμός της διαφορετικότητας Κατανόηση και ανεκτικότητα Ειρηνική και εποικοδομητική επίλυση των διαφορών και των συγκρούσεων

Αλληλοβοήθεια αλληλεγγύη Συνεργασία Ομαδικότητα και συλλογικότητα Υπευθυνότητα Δικαιοσύνη Ελευθερία της έκφρασης κτλ. Στάσεις και αξίες που χαρακτηρίζουν τον επιθυμητό τύπο πολίτη μέλους της κοινωνίας = Παιδαγωγικοί στόχοι της διδασκαλίας / της εκπαίδευσης

Τομείς άσκησης της εξουσίας του εκπ/κού (κατ αντιστοιχία προς την κρατική εξουσία: νομοθετική εκτελεστική δικαστική) Ως «νομοθέτης» θέτει κανόνες (νόμους). Έχει την ευθύνη της εφαρμογής / εκτέλεσης των κανόνων (νόμων). Ως «δικαστής» κρίνει τη συγκεκριμένη συμπεριφορά των μαθητών (με βάση τους καθορισμένους κανόνες) και αποφασίζει για τις αμοιβές και ενδεχομένως για τις κυρώσεις σε περίπτωση παράβασης ενός κανόνα. (Ματσαγγούρας, 2006: 206 κ.ε.)

1.2 Από πού πηγάζει η εξουσία του εκπ/κού?

1.2 Από πού πηγάζει η εξουσία του εκπ/κού α) Από τη θεσμοθετημένη θέση του στο ιεραρχικό εκπαιδευτικό σύστημα και από τα δικαιώματα που απορρέουν από την ευθύνη και τον ρόλο που του αναθέτει η πολιτεία, η κοινωνία.

β) Από την εξειδικευμένη επαγγελματική γνώση - Γνώση των γνωστικών αντικειμένων, - Διδακτική-μεθοδολογική γνώση, - Παιδαγωγική-ψυχολογική γνώση. Εκπ/κός = ειδικός της διδασκαλίας, της μάθησης, της εκπαίδευσης, της αγωγής. [Εξειδικευμένη επιστημονική και επαγγελματική γνώση: προσδίδει το ανάλογο κύρος στον εκπαιδευτικό και στο εκπαιδευτικό επάγγελμα.]

γ) Από την εμπιστοσύνη, την αποδοχή και την αγάπη των μαθητών προς το πρόσωπό του Ο εκπ/κός κερδίζει την εμπιστοσύνη και την αγάπη των μαθητών/ριών με την στάση του, ιδιαιτέρως με: - το γνήσιο ενδιαφέρον για τον κάθε μαθητή και για την τάξη συνολικά, - την πίστη στο πρόσωπο και στις ικανότητες κάθε μαθητή/ριας, - την δίκαιη και αμερόληπτη μεταχείριση, - την φροντίδα και την προσφορά, - κ.ά. (βλ. Ματσαγγούρας, 2006: 200)

1.3 «Μοίρασμα» της εξουσίας με τους μαθητές? Συνειδητή επιλογή του εκπ/κού: ο βαθμός συμμετοχής των μαθητών στην λήψη αποφάσεων και στον καθορισμό διαδικασιών και κανόνων της τάξης.

Η συμμετοχή των μαθητών σε διαδικασίες λήψης αποφάσεων και στον καθορισμό των κανόνων της τάξης προάγει την αυτορρύθμιση, την αυτοπειθαρχία, την αυτονομία. Ενώ ο καθορισμός κανόνων αποκλειστικά από τον εκπ/κό και η τήρησή τους από τους μαθητές => υπακοή των μαθητών = διατήρηση της ετερονομίας, του ετεροκαθορισμού, εμποδίζει την ανάπτυξη της αυτονομίας του μαθητή. Οι μαθητές, σύμφωνα με έρευνες, τηρούν σε μεγαλύτερο βαθμό τους κανόνες, στον καθορισμό των οποίων έχουν συμβάλει οι ίδιοι.

1.4 Στυλ άσκησης της εξουσίας ή στυλ ηγεσίας/ διδασκαλίας / αγωγής / διαπαιδαγώγησης Στυλ άσκησης της εξουσίας: Ο ιδιαίτερος τρόπος με τον οποίο ο εκπ/κός διαμορφώνει τη σχέση του με τους μαθητές κατά τη διδακτική διαδικασία και την διαπροσωπική επικοινωνία (Ματσαγγούρας, 2006: 200) Το ιδιαίτερο στυλ κάθε εκπαιδευτικού = απόρροια της προσωπικότητας και συνισταμένη πολλών στοιχείων, όπως: - η γενικότερη κοσμοθεωρία και ιδεολογία του - η προσωπική του παιδαγωγική θεωρία.

Τυπολογία στυλ συμπεριφοράς του εκπ/κού, σύμφωνα με την σχετική βιβλιογραφία: Αυταρχικό (ή κυριαρχικό ή συγκεντρωτικό) Δημοκρατικό (ή συμμετοχικό ή συντονιστικό) Laissez-faire (ελευθεριάζον ή επιτρεπτικό ή χαλαρό)

Καθιέρωση των όρων (αυταρχικό, δημοκρατικό και ελευθεριάζον) από K. Lewin, R. Lippit και H. White (K. Lewin: πατέρας της Πειραματικής Κοινωνικής Ψυχολογίας) 1η πειραματική έρευνα, 1939 Χρήση των όρων σήμερα?

Πειραματική έρευνα των Κ. Lewin, R. Lippit και H. White Ερευνητικό ερώτημα Πώς επηρεάζει το στυλ ηγεσίας την συμπεριφορά των μαθητών και συγκεκριμένα: τον τρόπο εργασίας, το αποτέλεσμα της εργασίας (επίδοση), την ικανοποίηση από το παραγόμενο έργο και την διαμόρφωση στάσεων?

Πειραματικές ομάδες: 5μελείς ισοδύναμες ομάδες 10χρονων παιδιών Έργο: Χειροτεχνικές κατασκευές

Συμπεριφορά των «ηγετών» ανάλογη με τον τύπο που υποδύονταν. α) ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ του αυταρχικού ηγέτη: Έπαιρνε αποφάσεις μόνος του. Έδινε οδηγίες και εντολές. Όριζε και καθοδηγούσε ο ίδιος την εργασία (χωρίς να ενημερώνει για το συνολικό έργο). Καθόριζε τα καθήκοντα κάθε μέλους της ομάδας.

Όριζε ο ίδιος τα μέλη των υποομάδων. Λάμβανε πολύ λίγο υπόψη τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντα των παιδιών. Τοποθετούσε πάνω από όλα την επίτευξη του στόχου που έθετε ο ίδιος. Επαινούσε ή επέκρινε. Δεν συμμετείχε στην εργασία των παιδιών. Δεν συμμετείχε στις συντροφιές των παιδιών εκτός εργασίας / αίθουσας.

β) ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ του δημοκρατικού ηγέτη Συζητούσε με τα μέλη της ομάδας του: - το σχέδιο δράσης - την κατανομή των ρόλων - τις αποφάσεις. Συμμετείχε στην εργασία τους. Συμμετείχε στις συντροφιές τους. Ήταν υπομονετικός και ανεκτικός, αλλά σταθερός στις επιδιώξεις του.

γ) ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ του ελευθεριάζοντος ηγέτη Περιοριζόταν στο να δίνει το αναγκαίο υλικό. Άφηνε τα παιδιά να παίρνουν τα ίδια τις αποφάσεις τους, ατομικές ή ομαδικές. Άφηνε τα παιδιά να υλοποιούν τις αποφάσεις τους, χωρίς να παρεμβαίνει ή να βοηθάει. Δεν έδινε οδηγίες και εντολές. Στις ερωτήσεις των παιδιών έδινε μάλλον αόριστες απαντήσεις.

Σύνοψη αποτελεσμάτων 1. Επιδράσεις του αυταρχικού στυλ: Αυξημένη παραγωγή έργου (επίδοση) Μεγάλος βαθμός εξάρτησης των παιδιών από τον ηγέτη Υποταγή ή επιθετικότητα προς τον ηγέτη Αυξημένη ένταση και επιθετικότητα προς τους συμμαθητές Μικρός βαθμός ικανοποίησης από την εργασία της ομάδας

2. Επιδράσεις του δημοκρατικού στυλ: Ποσοτικά ελαφρώς μικρότερη παραγωγή έργου αλλά ποιοτικά ανώτερη Μικρότερη εξάρτηση από τον ηγέτη Ανάπτυξη πρωτοβουλίας και δημιουργικότητας Ανάπτυξη ομαδικού πνεύματος Μεγάλος βαθμός ικανοποίησης από το αποτέλεσμα

3. Επιδράσεις του ελευθεριάζοντος στυλ: Μικρή παραγωγή έργου Μικρός βαθμός επιμονής στην επίτευξη των στόχων Φιλονικίες, αταξίες, φασαρία Μικρός βαθμός ικανοποίησης από το αποτέλεσμα

Έρευνες και σε σχολικές τάξεις Στόχος: Διαπίστωση του τρόπου επίδρασης του στυλ συμπεριφοράς του εκπ/κού: στο είδος των διαπροσωπικών σχέσεων, στο κλίμα της τάξης, στην μάθηση και την ανάπτυξη των μαθητών.

Ευρήματα (παρόμοια με αυτά της πειραματικής έρευνας των Lewin, Lippit και White, βλ. Ματσαγγούρας, 2006: 202) 1. Στις σχολικές τάξεις των εκπ/κών με αυταρχικό στυλ: Κυριαρχεί ο λόγος του εκπ/κού (μονόλογος, ερωτήσεις κλειστού τύπου, οδηγίες, εντολές). Ο εκπ/κός κατευθύνει όλες τις δραστηριότητες. Οι ποινές είναι το κύριο μέσο επιβολής της πειθαρχίας.

Προσωπική αντίληψη/θεωρία των αυταρχικών εκπ/κών για τον μαθητή: Οι μαθητές είναι ανώριμα και ανεύθυνα άτομα και ρέπουν στην αταξία. Άρα: ο εκπ/κός έχει δικαίωμα να αποφασίζει για όλα τα ζητήματα που αφορούν τους μαθητές, χωρίς την συμμετοχή τους. Ύψιστη αρετή του μαθητή = η άκριτη υπακοή. Καλός μαθητής = ο υπάκουος μαθητής

2. Στις σχολικές τάξεις των εκπ/κών με συμμετοχικό / δημοκρατικό στυλ: Εξουσία και ευθύνη του εκπ/κού αλλά και εξασφάλιση της συναίνεσης των μαθητών, της κατανόησης και της αποδοχής των αποφάσεων και των ενεργειών του. Απουσία απειλής και χλευασμού.

Αντίληψη για τον μαθητή Πίστη στις εσωτερικές δυνάμεις του παιδιού για ανάπτυξη και αυτορρύθμιση, στην ικανότητα ανάληψης ευθύνης για τον εαυτό του και για τους άλλους. (Πίστη στην καλή φύση του παιδιού) Εκπ/κοί με συμμετοχικό στυλ: οι ίδιοι είναι συνήθως δημιουργικά άτομα.

Αντίληψη για τον κοινωνικο-πολιτικό ρόλο του εκπ/κού: Διαπαιδαγώγηση του δημοκρατικού πολίτη (ελεύθερου, υπεύθυνου, ενεργού, κριτικού), ο οποίος αντιλαμβάνεται τα σημαντικά προβλήματα της κοινωνίας, είναι σε θέση και θέλει να συμβάλλει στη διαμόρφωση μιας καλύτερης, δικαιότερης, ανθρωπινότερης κοινωνίας.

3. Στις σχολικές τάξεις των εκπ/κών με ελευθεριάζον στυλ: Επικρατεί ελευθερία του μαθητή. Δημιουργείται πολύ συχνά φασαρία. Ο εκπ/κός περιορίζεται σε γενικές και αόριστες θέσεις. Παραμένει μάλλον απαθής για ό,τι συμβαίνει στην τάξη.

Συχνότητα των 3 στυλ διδακτικής συμπεριφοράς? Γενικό συμπέρασμα των σχετικών ερευνών: Επικρατέστερο στυλ στα σχολεία όλων των βαθμίδων το αυταρχικό. Η διδασκαλία παραμένει ακόμη σε μεγάλο βαθμό δασκαλοκεντρική. (βλ. Ξωχέλλης, 2005: 136) Οι εκπ/κοί συχνά δεν έχουν συνείδηση της «αυταρχικότητάς» τους. (Βλ. Καψάλης, 2006: 61)

Στο ελληνικό σχολείο? Οι σχετικές έρευνες στην Ελλάδα καταλήγουν στο ίδιο συμπέρασμα. (βλ. Ξωχέλλης, 2005, 136, Ματσαγγούρας, 2006: 204) Προσωπικές εμπειρίες από τα μαθητικά χρόνια στο δημοτικό, το γυμνάσιο, το λύκειο, το πανεπιστήμιο? Γιατί είναι δύσκολο να ασκεί την εξουσία του ο εκπ/κός περισσότερο με δημοκρατικό τρόπο? Γιατί είναι δύσκολο να λειτουργήσει μια τάξη δημοκρατικά?

Η θέση της σύγχρονης Παιδαγωγικής Προτείνει το δημοκρατικό, το συμμετοχικό στυλ, εφόσον αυτό: Δημιουργεί θετικό κλίμα, συμβάλλει θετικά στη μάθηση και στην ανάπτυξη της αυτονομίας των παιδιών. Ανταποκρίνεται στο πολιτικό αίτημα του εκδημοκρατισμού της κοινωνίας και της πολιτικής ζωής.

Πώς διαμορφώνεται ο δημοκρατικός πολίτης? Αποκτώντας εμπειρίες συμμετοχής σε δημοκρατικές διαδικασίες: του διαλόγου, της συμμετοχής στην λήψη αποφάσεων, με αίσθημα κοινωνικής ευθύνης, του σεβασμού της άποψης του άλλου.

2. Η ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΤΟΥ ΕΚΠ/ΚΟΥ Η συναισθηματική διάσταση της συμπεριφοράς του εκπαιδευτικού (σύμφωνα με τις σχετικές έρευνες) ασκεί τη σημαντικότερη επίδραση στη συμπεριφορά του παιδιού (βλ. Καψάλης, 2006: 66 και 70). «Συναισθηματική θέρμη ψυχρότητα»

Χαρακτηριστικά «συναισθηματικής θέρμης» Φιλική διάθεση Αποδοχή Κατανόηση και ενσυναίσθηση Ευγένεια Ηρεμία (Βλ. Καψάλης, 2006: 69). Τρόποι εκδήλωσης συναισθηματικής θέρμης? (λεκτικά και μη λεκτικά)

Επιδράσεις της συναισθηματικής θέρμης Η συναισθηματική θέρμη σχετίζεται θετικά με: την ευχάριστη ατμόσφαιρα στην τάξη, την ενεργό συμμετοχή στο μάθημα, την αυτενέργεια και την δημιουργική διάθεση των μαθητών, την ομαδική εργασία στην τάξη, το ενδιαφέρον των μαθητών για τα μαθήματα και το σχολείο (χαμηλό σχολικό άγχος). (Βλ. Καψάλης, 2006: 68-70)

Συνδυασμός των 2 διαστάσεων Πηγή: Α. Καψάλης (2006). Παιδαγωγική Ψυχολογία, σελ. 66

Σύμφωνα με έρευνες, μέτριος βαθμός ελέγχου συμβάλλει στην αποδοχή του εκπαιδευτικού από τους μαθητές. Ο έλεγχος του εκπ/κού στον σωστό βαθμό όχι μόνο δεν έχει αρνητικές επιπτώσεις, αλλά ως υπεύθυνη, συστηματική, σχεδιασμένη προσπάθεια οργάνωσης της διδασκαλίας και διαχείρισης της τάξης οδηγεί σε υψηλές επιδόσεις των μαθητών. (Καψάλης, 2006: 72)

Όσο ανεβαίνουμε τάξεις και βαθμίδες εκπ/σης υποχωρεί ο άμεσος έλεγχος και η καθοδήγηση του εκπαιδευτικού και δίνει τη θέση του στον έμμεσο έλεγχο, μέσω των εργασιών και της ανάθεσης καθηκόντων.

ΤΡΟΠΟΙ ΒΕΛΤΙΩΣΗΣ ΤΗΣ ΔΙΑΠΡΟΣΩΠΙΚΗΣ ΣΧΕΣΗΣ ΜΕΤΑΞΥ ΕΚΠ/ΚΟΥ ΚΑΙ ΜΑΘΗΤΩΝ 1. Αύξηση των θετικών εκφράσεων (λεκτικών και μη λεκτικών) που δηλώνουν στάση αποδοχής και ενθάρρυνσης και μείωση των αρνητικών (επικριτικών και απορριπτικών εκφράσεων). 2. Αύξηση των ευκαιριών ανεπίσημης επαφής με τους μαθητές έξω από το πλαίσιο του μαθήματος και ενασχόληση με τα προσωπικά ενδιαφέροντα και προβλήματα. 3. Συστηματική χρήση των προσωπικών κατ ιδίαν συναντήσεων με μαθητές που παρουσιάζουν προβλήματα συμπεριφοράς και προσαρμογής.

4. Περιγραφή των προβληματικών καταστάσεων και των συνεπειών τους σε πρώτο ενικό πρόσωπο Gordon: «Μηνύματα Εγώ» («I-messages») Π.χ. αντί να πούμε: «Το να μην προσέχουμε κάποιον όταν μιλάει δεν είναι ευγενικό», διατυπώνουμε μήνυμα προσωπικού τύπου: «Όταν δεν με προσέχεις, Κώστα, αισθάνομαι ότι με περιφρονείς και αυτό με επηρεάζει αρνητικά...» (Ματσαγγούρας, 2006: 232)

ΤΡΟΠΟΙ ΒΕΛΤΙΩΣΗΣ ΤΩΝ ΔΙΑΠΡΟΣΩΠΙΚΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ Οργάνωση της τάξης κατά το συνεργατικό σύστημα. Έμμεση προβολή μαθητών που αγνοούνται από τους υπόλοιπους μαθητές και σταδιακή ένταξή τους στην ομάδα. Peer tutoring (αλληλοδιδακτικές δραστηριότητες) (Ματσαγγούρας, 2006: 234) Προγράμματα-δραστηριότητες-παιχνίδια κοινωνικοσυναισθηματικής αγωγής (γνωριμίας, εμπιστοσύνης, συνεργασίας, ελέγχου συγκρούσεων κ.ά.)

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 2 Με βάση τις παρατηρήσεις-σημειώσεις από την παρακολούθηση διδασκαλιών στην τάξη: Περιγραφή και ανάλυση χαρακτηριστικών στιγμιό-τυπων στα οποία πραγματοποιούνται οι παρακάτω αναφερόμενες ενέργειες του εκπαιδευτικού: 1. Έπαινος ή/και ενθάρρυνση των μαθητών και έκφραση εμπιστοσύνης στις ικανότητές τους (καταγραφή συγκεκριμένων εκφράσεων!) 2. Αποδοχή και αξιοποίηση ιδεών, αποριών, ερωτήσεων, προτάσεων των μαθητών για την εξέλιξη του μαθήματος 3. Αποδοχή και συζήτηση συναισθημάτων των μαθητών.

Κατά την περιγραφή και ανάλυση των στιγμιότυπων να γίνει αναφορά κάθε φορά στην περίσταση και στην επίδραση που έχει η συγκεκριμένη ενέργεια του εκπαιδευτικού στη συναισθηματική κατάσταση και τη συμπεριφορά του συγκεκριμένου μαθητή/ριας ή και ολόκληρης της τάξης.

Επιβράβευση - έπαινος Ο εκπ/κός επαινεί τις ενέργειες και τη συμπεριφορά των μαθητών, - σε ατομικό επίπεδο ή σε επίπεδο ομάδας ή τάξης - το αποτέλεσμα αλλά και την προσπάθεια. Ο έπαινος εκφράζεται συνήθως με φράσεις όπως "μπράβο", "καλά", "ωραία", "σωστά" κτλ. Αρκούν αυτές οι φράσεις? Πότε είναι αποτελεσματικός ο έπαινος? Υπό ποιες προϋποθέσεις? Τι λέει η σχετική θεωρία και έρευνα? Παραδείγματα από φύλλα εργασίας προηγούμενης χρονιάς

Ενθάρρυνση και έκφραση πίστης στις ικανότητες και δυνατότητες του κάθε μαθητή Εκφράζεται - με μη λεκτικό τρόπο (βλέμμα, κίνηση του κεφαλιού, χαμόγελο, χειρονομίες κ.ά.) - λεκτικά με φράσεις όπως: «Ναι, ναι», «μμ», «Συνέχισε», «Παρακάτω!» «Είμαι βέβαιος ότι μπορείς το ξέρεις!» «Αυτή η ερώτηση απευθύνεται σε έξυπνα παιδιά, όπως είστε εσείς», κλπ. Παραδείγματα από φύλλα εργασίας προηγούμενης χρονιάς

Αποδοχή και αξιοποίηση ιδεών των μαθητών Αναγνωρίζει ιδέες των μαθητών, τις αποσαφηνίζει ή τις αναπτύσσει με: α) απλή επανάληψη της ιδέας του μαθητή, β) επανάληψη της ιδέας του μαθητή με τροποποίησή της με δικές του λέξεις, γ) επανάληψη της ιδέας του μαθητή με βάση την ιδέα άλλου μαθητή (σύνδεσή τους), δ) σύνοψη όσων λέχθηκαν από έναν μαθητή ή ομάδα μαθητών.

Αποδοχή και αξιοποίηση ιδεών των μαθητών Αξιοποιεί ερωτήσεις, απορίες μαθητών, δέχεται αντιρρήσεις ή κριτική των μαθητών. Παραδείγματα από φύλλα εργασίας προηγούμενης χρονιάς

Αποδοχή και συζήτηση συναισθημάτων των μαθητών Ο εκπ/κός αποδέχεται και αποσαφηνίζει ένα συναίσθημα ή μια στάση του μαθητή με ήπιο τρόπο. Τα συναισθήματα μπορεί να είναι θετικά ή αρνητικά και να αναφέρονται σε προηγούμενα ή σε μελλοντικά περιστατικά.

Αποδοχή και συζήτηση συναισθημάτων Μετά το διάλειμμα μπαίνει ο εκπ/κός στην τάξη Α εκπ/κός: «Πω! Πω! Αυτή η τάξη φαίνεται πολύ ανήσυχη! Για πείτε μου τι συνέβη στο διάλειμμα!» (=αποδοχή συναισθήματος?) Β εκπ/κός: «Νομίζω είναι ώρα να βάλουμε όλοι το κεφάλι κάτω και να μείνουμε σιωπηλοί για ένα λεπτό». (=αποδοχή συναισθήματος?) Παραδείγματα από φύλλα εργασίας προηγούμενης χρονιάς

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ Π.Α. - ΚΑΤΑΓΡΑΦΕΣ Προσοχή! Διάκριση περιγραφής και ερμηνείας/αξιολόγησης ΣΤΗΛΗ 1 ΣΤΗΛΗ 2 Συγκεκριμένη παρατηρούμενη συμπεριφορά (λεκτική και μη λεκτική). Γεγονός, συμβάν. Ανάλυση, ερμηνεία της συμπεριφοράς, εικασία, εκτίμηση, αξιολόγηση,

Κείμενα για μελέτη: Ματσαγγούρας, Η. (2006). Η σχολική τάξη: Χώρος, Ομάδα, Πειθαρχία, Μέθοδος. Αθήνα: Γρηγόρη, (σελ. 186-190, 199-214 και 226-234). Καψάλης, Α. (2006). Παιδαγωγική Ψυχολογία. Θεσσαλονίκη: Αφοί Κυριακίδη, (σελ. 57-76). Ξωχέλλης, Π. (2005). Σχολική Παιδαγωγική. Θεσσαλονίκη: Αφοί Κυριακίδη, (σελ. 135-140). Βλ. και αναρτημένη στην e-class βιβλιογραφία ανά θέμα)