Πόσο μας απειλούν τα ΦΥΤΟΦΑΡΜΑΚΑ Λίμνες και ποτάμια της Ελλάδας έχουν μετατραπεί σε κοκτέιλ φυτοφαρμάκων. Τοξικές ουσίες εισέρχονται στην τροφική αλυσίδα και δυστυχώς σε βαθμό που δεν μπορούμε να προσδιορίσουμε, αφού οι κρατικοί έλεγχοι είναι σποραδικοί και επιπόλαιοι ΘΕΟΔΩΡΑ ΤΣΩΛΗ
«ΚΟΚΤΕΪΛ» ΦΥΤΟΦΑΡΜΑΚΩΝ στα ποτάμια και στις λίμνες μας Ενα θολό καθεστώς εξαιρέσεων και παρατάσεων στη χρήση απαγορευμένων φυτοφαρμάκων, ένα διάτρητο σύστημα ελέγχων και η γενικευμένη άγνοια έχουν μετατρέψει τις λίμνες και τα ποτάμια μας σε τοξικά μείγματα Η φυσική ομορφιά του ποταμού Αξιού καμουφλάρει επιδέξια την τοξική τορπίλη που απειλεί τα ψάρια και το ζωοπλαγκτόν Οποιος κοιτάξει έναν γεωφυσικό χάρτη της Ελλάδας θα δει μέσα στο πολύ... καφέ (τους πολλούς ορεινούς όγκους) πολύ... μπλε (τα πολλά ποτάμια και λίμνες, τα μεγαλύτερα εκ των οποίων εντοπίζονται κυρίως στα βόρεια της χώρας μας). Με τη σημερινή εικόνα που παρουσιάζουν όμως τα επιφανειακά ύδατα της Ελλάδας, ίσως στο μέλλον θα ήταν καλύτερα να τα θαυμάζουμε μόνο... από τον χάρτη. Μελέτη ειδικών του Τμήματος Χημείας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων δείχνει ότι μέσα στα μεγάλα ποτάμια αλλά και στις λίμνες της Ελλάδας ρέει άφθονο ένα... κοκτέιλ φυτοφαρμάκων το οποίο απειλεί το υδάτινο οικοσύστημα και όχι μόνο. Από τη μελέτη αυτή (δημοσίευση στο επιστημονικό έντυπο «Environmental Pollution», Ιούνιος 2006, ερευνητές Ι. Κωνσταντίνου, Δήμητρα Χειλά και Τρ. Αλμπάνης) προκύπτει ότι τα
νερά των μεγάλων ποταμών αλλά και λιμνών της χώρας μας περιέχουν ως κύρια «συστατικά» ζιζανιοκτόνα που χρησιμοποιούνται ευρέως στις καλλιέργειες καλαμποκιού, βαμβακιού και ρυζιού, οργανοφωσφορικά εντομοκτόνα, ως και οργανοχλωριωμένα εντομοκτόνα, τα οποία είναι πλέον απαγορευμένα! Ενδημούντα δηλητήρια Ο κατάλογος των «δηλητηρίων» είναι μακρός, σύμφωνα με τη μελέτη που αποτελεί αξιολόγηση και εκτίμηση όλων των υπαρχόντων στοιχείων σχετικά με τη ρύπανση των ελληνικών επιφανειακών υδάτων από φυτοφάρμακα και η οποία είναι η πρώτη που εξετάζει στη χώρα μας τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις των φυτοφαρμάκων σε υδρόβιους οργανισμούς. Τα πιο συχνά ανιχνευθέντα ζιζανιοκτόνα ήταν η ατραζίνη (ευρέως χρησιμοποιούμενη, η οποία ωστόσο έχει συνδεθεί ακόμη και με διαταραχές του φύλου σε ζώα και για τον λόγο αυτόν η χρήση της έχει απαγορευθεί σε αρκετές χώρες), η σιμαζίνη (επίσης διαδεδομένη, η οποία λόγω της επικινδυνότητάς της για τον οργανισμό οδήγησε την ΕΕ τον περασμένο Ιούλιο να μειώσει τα ανώτατα επιτρεπτά όριά της σε καλλιέργειες), τα alachlor και metalachlor (το δεύτερο έχει ζητηθεί εδώ και έτη να απαγορευθεί από την ΕΕ, ωστόσο η Ελλάδα ανθίσταται, καθώς αποτελεί φθηνότερη λύση σε σύγκριση με το πιο «πράσινο» εναλλακτικό alachlor), καθώς και το trifluralin. Από τα εντομοκτόνα εντοπίστηκαν κυρίως οι ουσίες diazinon και parathion methyl, ενώ ανιχνεύθηκαν ακόμη το απαγορευμένο οργανοχλωριωμένο φυτοφάρμακο lindane, καθώς και το endosulfan της ίδιας κατηγορίας, το οποίο έχει απαγορευθεί σε ολόκληρη την Ευρώπη, στη χώρα μας όμως έχει πάρει παράταση χρήσης με υπουργική απόφαση ως τον Ιούνιο του 2007 (καλλιέργειες μήλων, σταφυλιών, τεύτλων, πεπονιών, καρπουζιών) και ως το τέλος του 2007 για καλλιέργειες ντομάτας, αχλαδιών και πιπεριάς. Χωρίς όρια... Σημειώνεται πως σε ό,τι αφορά τις συγκεντρώσεις φυτοφαρμάκων στα φυσικά νερά δεν υφίστανται ανώτατα επιτρεπτά όρια. Ανώτατο όριο έχει τεθεί μόνο στο πόσιμο νερό για τον άνθρωπο - ορίζεται στα 0,1 μg/l. Παράλληλα δεν υφίστανται όρια στα νερά άρδευσης φυτικής παραγωγής, γεγονός το οποίο, σύμφωνα με πολλούς ειδικούς, είναι λανθασμένο καθώς, όπως λένε, το νερό άρδευσης καθορίζει σε μεγάλο βαθμό και την ποιότητα των παραγομένων γεωργικών προϊόντων. Οπως επισημαίνουν οι ερευνητές, η παρουσία υπολειμμάτων φυτοφαρμάκων αποτελεί σημαντική απειλή για τα υδάτινα οικοσυστήματα - ο κίνδυνος αυξάνεται κατά την περίοδο Μαΐου - Ιουλίου, οπότε παρατηρείται και η μέγιστη συγκέντρωσή τους, καθώς τότε γίνεται η χρήση αυτών των ουσιών στις καλλιέργειες. Τα ζιζανιοκτόνα εμφανίζουν μεγαλύτερο κίνδυνο για τοξικές επιπτώσεις
στα φύκη ενώ τα εντομοκτόνα για το ζωοπλαγκτόν και τα ψάρια όπως η πέστροφα στους ποταμούς και ο κυπρίνος στις λίμνες. Ποτάμια «στο κόκκινο» Πέστροφες και κυπρίνοι είναι τα ποταμίσια ψάρια κυρίως αντιμετωπίζουν πρόβλημα στις εκβολές ελληνικών ποταμών που των Στον Αλιάκμονα, στον Λουδία, στον Καλαμά και στον Λούρο εμφανίζεται σοβαρός κίνδυνος που απειλεί με άμεση τοξικότητα τα φύκη. «Κόκκινη ζώνη» για το ζωοπλαγκτόν είναι ο Αλιάκμονας, ο Αξιός, ο Εβρος, ο Καλαμάς, ο Λούρος, καθώς και η λίμνη Παμβώτιδα, ενώ τα ψάρια απειλούνται κυρίως στον Αξιό, στον Εβρο και στον Στρυμόνα. Είναι άξιο λόγου ότι ανιχνεύθηκε τουλάχιστον ένα φυτοφάρμακο στα νερά μεγάλων ποταμών της χώρας, ενώ σε πολλές περιπτώσεις το «κοκτέιλ» περιείχε πολλές και διαφορετικές ουσίες. Για παράδειγμα, στον Αλιάκμονα το... μενού περιελάμβανε τις ουσίες: atrazin, metribuzin, diuron 2,4-D, alachlor, trifluralin, prometryne, parathion methyl, fenthion και diazinon. Τα επίπεδα των συγκεντρώσεων των φυτοφαρμάκων που ανιχνεύθηκαν στα επιφανειακά νερά της χώρας μας απειλούν σε αρκετές περιπτώσεις με αφανισμό τους οργανισμούς που ζουν σε αυτά καθώς σχετίζονται με θνησιμότητα και μειωμένη αναπαραγωγή. Και σε αυτή την αλυσίδα, της οποίας όλοι είμαστε κρίκοι, εννοεί κάποιος εύκολα ότι όταν ένας κρίκος σπάσει υπάρχει επίδραση σε όλους τους υπολοίπους, συμπεριλαμβανομένου του ανθρώπου. Οπως επισημαίνει στο «Βήμα» ο καθηγητής του Τμήματος Χημείας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων και πρόεδρος του Τμήματος Χημείας κ. Αλμπάνης, «η μελέτη αυτή, που αποτελεί την αποτύπωση όλων των διαθέσιμων ερευνητικών στοιχείων της χώρας σχετικά με τα υπολείμματα φυτοφαρμάκων στο σύνολο σχεδόν των ελληνικών επιφανειακών νερών, δείχνει τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις για τους υδατικούς ζωντανούς οργανισμούς. Είδαμε λοιπόν ότι τόσο οι φυτικοί οργανισμοί όσο και οι ζωικοί και κυρίως τα ψάρια σε ορισμένα σημεία, ιδιαιτέρως στις εκβολές ποταμών όπως του Αξιού, του Λουδία, του Αλιάκμονα ή και στη λίμνη των Ιωαννίνων, αντιμετωπίζουν πρόβλημα». Ο ερευνητής σημειώνει ότι με βάση αυτά τα αποτελέσματα «μπορούμε να πούμε με κάθε βεβαιότητα πως τα φυτοφάρμακα συνιστούν σημαντικό κίνδυνο στις λίμνες αλλά και στις εκβολές σχεδόν όλων των ποταμών της χώρας μας, ιδιαιτέρως σε ό,τι αφορά τα ψάρια. Κύρια απειλή συνιστούν οι ουσίες diazinon - οργανοφωσφορικό φυτοφάρμακο
- καθώς και οι τριαζίνες - σιμαζίνη, ατραζίνη. Η ατραζίνη βρίσκεται ήδη υπό περιορισμό καθώς έχει βρεθεί ότι έχει ρυπάνει σχεδόν όλα τα υπόγεια ύδατα της Ελλάδας». Υπόγεια ύδατα Σε ό,τι αφορά τα υπόγεια ύδατα της χώρας ο καθηγητής υπογραμμίζει ότι αυτά σε γενικά πλαίσια «σώζονται» από τα φυτοφάρμακα. «Τα φυτοφάρμακα είναι δύσκολο να περάσουν στα υπόγεια νερά καθώς έχουν μικρή διαλυτότητα στο νερό και δεν μπορούν να διεισδύσουν στα διαδοχικά στρώματα της αργίλου - οι καλλιεργούμενες εκτάσεις βρίσκονται σε τέτοιες περιοχές - και να φθάσουν στα υπόγεια ύδατα. Βέβαια έχουν υπάρξει κατά καιρούς και προβλήματα. Τη δεκαετία του 1990 εμφανίστηκε σοβαρό πρόβλημα στο νότιο τμήμα του Νομού Ημαθίας, όπου εντοπίστηκαν υπολείμματα ατραζίνης, σιμαζίνης, alaclhlor και metalachlor». Και μπορεί στα συστήματα των μεγάλων πόλεων να γίνεται καλή ανάλυση του νερού προτού δοθεί για κατανάλωση από τον άνθρωπο, ωστόσο σε κάποιες μικρές κοινότητες που λαμβάνουν τα υπόγεια ύδατα και όπου αφού τα χλωριώσουν τα παρουσιάζουν ως πόσιμο νερό, εννοεί κανείς εύκολα ότι μπορεί να υπάρξει ζήτημα υγείας, σύμφωνα με τον κ. Αλμπάνη. «Για τον λόγο αυτόν πρέπει να τεθούν όρια φυτοφαρμάκων και για τα υπόγεια ύδατα». Πάντως, αν αυτό μπορεί να είναι το μόνο καθησυχαστικό στοιχείο, η εικόνα που μόλις περιγράψαμε είναι παρόμοια με αυτήν που καταγράφεται σε ολόκληρη την Ευρώπη - εκτός από τις περιπτώσεις ποταμών όπως ο Ρήνος ή ο Δούναβης, που όμως διασχίζουν πολύ περισσότερες χώρες, με ό,τι μπορεί να σημαίνει αυτό από άποψη κάθε είδους επιβάρυνσης που δέχονται... Το ΒΗΜΑ, 04/02/2007, Σελ.: H02 Κωδικός άρθρου: B14982H021 ID: 283478