Τρόφιμα, νερά και υπολείμματα γεωργικών φαρμάκων. Δρ. Γ. Ε. Μηλιάδης

Transcript

1 Τρόφιμα, νερά και υπολείμματα γεωργικών φαρμάκων Δρ. Γ. Ε. Μηλιάδης Εργαστήριο Υπολειμμάτων Γεωργικών Φαρμάκων Τμήμα Ελέγχου Γεωργικών Φαρμάκων & Φυτ/κής Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο G.Miliadis@bpi.gr

2 Η πυραμίδα των εργαστηρίων της Ε.Ε. στους 4 τομείς ελέγχων υπολειμμάτων EURL NRLs Επίσημα Εργαστήρια

3 Το εργαστήριο του ΜΦΙ είναι Εθνικό Εργαστήριο Αναφοράς και στους 4 τομείς

4 Αρμοδιότητες των Εθνικών Εργαστηρίων Αναφοράς (Κανονισμός 882/2004) Συντονισμός των εργαστηρίων επισήμων ελέγχων της χώρας Εκπαίδευση & διάχυση γνώσης Συνεργασία με το Ευρωπαϊκό Εργαστήριο Αναφοράς Παροχή επιστημονικής & τεχνικής συνδρομής στις αρμόδιες αρχές (Υπ.Α.Α.Τ. & Ε.Φ.Ε.Τ.)

5 Το εργαστήριο υπολειμάτων Αξία εξοπλισμού:

6 Η ψυχή του εργαστηρίου

7 Το πεδίο του εργαστηρίου του ΜΦΙ Όλα τα είδη τροφίμων Χυμοί, κρασιά, νερά Παιδικές τροφές Προϊόντα βιολογικής γεωργίας Έτοιμα τρόφιμα Ζωοτροφές

8 Οι δραστηριότητες του εργαστηρίου Έλεγχοι για την προστασία του καταναλωτή Ερευνητικές μελέτες σε τρόφιμα & νερά για προσδιορισμό ρυπαντών (φ.π., φυτορυθμιστικές, PAHs, PCBs, αντιβιοτικά, μυκοτοξίνες) Συμμετοχές σε διεθνή ερευνητικά προγράμματα Εκπαιδευτικό έργο σε διεθνές επίπεδο

9 Πρόγραμμα Better Training for Safer Food

10 Η εξέλιξη του εργαστηρίου ΜΦΙ: α) ποσοτικά Αριθμός δειγμάτων ανά έτος

11 Η εξέλιξη του εργαστηρίου ΜΦΙ: β) ποιοτικά Αριθμός προσδιοριζόμενων ουσιών ανά δείγμα

12 Οι 370 ενώσεις που προσδιορίζει το εργαστήριο επιλέχθηκαν: Με κριτήριο τη σημαντικότητά τους στην κατάταξη από το EURL (τοξικολογικά στοιχεία, συχνότητα ευρημάτων σε τρόφιμα, χρήση) Έτσι οι 100 πιο σημαντικές ενώσεις ανήκουν όλες στο πεδίο του εργαστηρίου

13 Από τις 370 ενώσεις του εργαστηρίου του ΜΦΙ οι 334 προσδιορίζονται με μία μέθοδο 36 όμως απαιτούν χρήση διαφορετικών μεθόδων, π.χ. οι ενώσεις: Όξινες (2,4-D, MCPA, haloxyfop, ) Πολικές (chlormequat, mepiquat, ) Ιοντικές (glyphosate, ethephon, ) Διθειοκαρβαμιδικές Βρώμιο

14 Η εξέλιξη του εργαστηρίου ΜΦΙ: γ) στην ταχύτητα απόκρισης Μέσος χρόνος απάντησης δειγμάτων σε ημέρες

15 Επίσημοι έλεγχοι της Ε.Ε. στα τρόφιμα για υπολείμματα φυτοφαρμάκων: 282 εργαστήρια επίσημων ελέγχων δείγματα / χρόνο αναλυτικοί προσδιορισμοί (μ.τ. 180 ουσίες ανά δείγμα)

16 Ο Έλληνας καταναλωτής (Eurobarometer 2010): Ο πιο ανήσυχος στην Ευρώπη σχετικά με τα υπολείμματα φυτοπροστατευτικών προϊόντων στα τρόφιμα (με πιο φλεγματικούς τους Βρετανούς). Τα θεωρεί τα ως τον υπ αριθμόν 1 κίνδυνο που σχετίζεται με τα τρόφιμα.

17 Έλεγχοι για προστασία του καταναλωτή στην Ε.Ε. από υπολείμματα φ.π. (2010) Αριθμός δειγμάτων ανά κατοίκους Κύπρος 84 Ελλάδα 21 Γερμανία 21 Ιταλία 13 Γαλλία 8 Ισπανία 6 Μ. Βρετανία 6

18 Δυνατότητες ελέγχων της κάθε χώρας (2010) Αριθμός ελεγχομένων ουσιών στη χώρα Γερμανία 839 Ολλανδία 421 Γαλλία 336 Ελλάδα 307 Τσεχία 281 Πορτογαλία 240 Βουλγαρία 155

19 282 εργαστήρια σε 27 κράτη - μέλη Εργαστήρια Γερμανία 35 Ελλάδα 13 Γαλλία 12 Βουλγαρία 10 Πορτογαλία 5 Τσεχία 4 Ολλανδία 2

20 Τα αποτελέσματα των ελέγχων δεν είναι πάντα εύκολο να ερμηνευτούν, γιατί: Στο ίδιο «καλάθι» μπαίνουν τα αποτελέσματα αναλύσεων ενός εργαστηρίου βόρειας χώρας με 20 επιστήμονες και πεδίο 500 ουσιών ενός εργαστηρίου νότιας χώρας με 2 επιστήμονες και πεδίο 50 ουσιών

21 Ινστιτούτο ελέγχου τροφίμων σε βόρεια χώρα

22 Καταλληλότητα τροφίμων στην Ε.Ε., 2010 ( δείγματα) 412 διαφορετικές ενώσεις ανιχνεύθηκαν συνολικά στα δείγματα 97,2% εντός των αποδεκτών ορίων 2,8% άνω των ορίων. Από τα δείγματα αυτά ένα μικρό ποσοστό ήταν μη ασφαλές για κατανάλωση

23 Τα μέγιστα όρια υπολειμμάτων (MRL): Θεσπίζονται με σκοπό: την προστασία της φυτικής παραγωγής και την προστασία του καταναλωτή Αντιστοιχούν: στην ελάχιστη πρακτικά συγκέντρωση της ουσίας στο τρόφιμο σε επίπεδα που δεν αναμένεται κίνδυνος στην υγεία του καταναλωτή.

24 Αποτελέσματα των Ευρωπαϊκών εργαστηρίων για τα δείγματα τροφίμων που καταναλώνονται στην Ευρώπη % Υπερβάσεις ορίων MRL 5 4,5 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,

25 Αποτελέσματα 13 Ελληνικών εργαστηρίων για τα τρόφιμα που καταναλώνονται στη χώρα % Υπερβάσεις ορίων MRL 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,

26 Αποτελέσματα του εργαστήριου του ΜΦΙ % Υπερβάσεις ορίων MRL

27 Διαφοροποιήσεις υπάρχουν ανάλογα με τη χώρα όπου πραγματοποιείται ο έλεγχος % Μ.Α.* % εντός ορίων % >MRL ΒΕΛΓΙΟ 35,8 59,8 4,4 ΓΕΡΜΑΝΙΑ ,9 ΕΛΛΑΔΑ ,3 ΙΤΑΛΙΑ ,7 * Μ.Α. = μη ανιχνεύσιμα υπολείμματα

28 Προϊόντα με τις περισσότερες υπερβάσεις (Ευρώπη) Προϊόν % ποσοστό υπερβάσεων Ψυχανθή (φασολάκια κ.ά.) 11,1 Μπαχαρικά & ξηροί καρποί 8,5 Σταφύλια 6,6 Φυλλώδη λαχανικά 5,8 Τομάτες, πιπεριές 4,2 Εσπεριδοειδή 3,4

29 Προϊόντα με τις λιγότερες υπερβάσεις (Ευρώπη) Προϊόν Παιδικές τροφές (πιο χαμηλά όρια!) % ποσοστό υπερβάσεων 2,0 Δημητριακά 1,5 Βιολογικής γεωργίας 0,8 Ζωικής προέλευσης 0,4

30 Τα τρόφιμα ζωικής προέλευσης έχουν τις λιγότερες υπερβάσεις, όμως: Ανιχνεύονται σ αυτά ουσίες που βιοσυσσωρεύονται, π.χ. DDT ανιχνεύτηκε σε ποσοστό: 48% σε δείγματα λίπους προβάτων 48% σε πρόβειο γάλα 40% σε χοιρινό & πουλερικά 22% σε αυγά

31 Στα μεταποιημένα τρόφιμα εμφανίζονται επίσης λίγες υπερβάσεις των ορίων Σ αυτά όμως δεν έχουν ακόμα θεσπιστεί όρια MRL από την Ε.Ε. Για την αξιολόγηση των ευρημάτων η κάθε χώρα εφαρμόζει όρια με συντελεστές μεταποίησης, π.χ. 5 για το ελαιόλαδο, δηλ MRL (σε ελαιόλαδο) = 1/5 MRL (σε ελιά)

32 Οι υπερβάσεις των ορίων MRL σε σχέση με την προέλευση του δείγματος: 1,5% στα προϊόντα των χωρών της Ε.Ε. 7,5% στα προϊόντα των τρίτων χωρών

33 Υπερβάσεις ορίων σε ευρωπαϊκό επίπεδο σε προϊόντα της Ε.Ε. (72% των ελέγχων) Προέλευση τροφίμου % υπερβάσεις Σλοβακία 11,1 Κύπρος 6,8 Πορτογαλία 3,5 Γαλλία 2,9 Ελλάδα 2,2 Ιταλία 1,3 Ισπανία 1,2

34 Υπερβάσεις ορίων σε ευρωπαϊκό επίπεδο σε προϊόντα τρίτων χωρών (24% των ελέγχων): Προέλευση τροφίμου % υπερβάσεις Καμπότζη 50 Χονγκ Κονγκ 48 Ινδία 28 Ταϋλάνδη 21

35 Τρόφιμα από τρίτες χώρες με συχνές υπερβάσεις Τρόφιμο / Χώρα % υπερβάσεις Αμπελόφυλλα / Τουρκία 65 Πιπεριές / Ινδία 59 Σταφύλι / Ινδία 52 Τομάτα / Κίνα 41 Πορτοκάλια / Αίγυπτος 26

36 Πολλαπλά υπολείμματα (>1 ουσίες) στο ίδιο δείγμα Η συνεργιστική δράση πολλών ουσιών μέσα σε μια τροφή, που είναι όλες εντός ορίων (κανονικό δείγμα) δεν έχει ακόμα αξιολογηθεί ως προς πιθανές επιπτώσεις στην υγεία.

37 Η συχνότητα ανίχνευσης πολλαπλών υπολειμμάτων στο ίδιο δείγμα είναι: 27% (μέση τιμή στην Ε.Ε.) 42% (εργαστήριο ΜΦΙ)

38 Τρόφιμα με πολλαπλά υπολείμματα στο ίδιο δείγμα (Ε.Ε.): Τρόφιμο % ποσοστό Συκώτι 96* Εσπεριδοειδή 63 Φράουλα 60 Σταφύλι 57 * Δεν ισχύει για τους ελέγχους στη χώρα μας

39 Οι λόγοι ανεύρεσης πολλαπλών υπολειμμάτων είναι: Το δείγμα να προέρχεται από φορτίο με προϊόντα πολλών παραγωγών Η χρησιμοποίηση πολλών σκευασμάτων & μιγμάτων κατά τη φυτοπροστασία Η πρόσληψη από το έδαφος ή η μεταφορά από αέρος Η μεγάλη ευαισθησία των σύγχρονων αναλυτικών οργάνων (MS/MS)

40 Τα αμπελόφυλλα ως μια ειδική περίπτωση προϊόντος με πολλαπλά υπολείμματα Η φυτοπροστασία στο αμπέλι στοχεύει στην προστασία του σταφυλιού και όχι του αμπελόφυλλου η συγκομιδή του αμπελόφυλλου είναι πολύ πιο πρώιμη από του σταφυλιού & συμπίπτει με την περίοδο έντονης φυτοπροστασίας

41 Αναλύσεις αμπελόφυλλων Τουρκίας & Αιγύπτου στο ΜΦΙ: 62% των δειγμάτων είχαν υπέρβαση των ορίων Ανιχνεύτηκαν μέχρι και 28 ουσίες σε ένα δείγμα όταν το πανευρωπαϊκό ρεκόρ είναι 29 ουσίες σε ένα δείγμα

42 ΜΠΕΝΑΚΕΙΟ ΦΥΤΟΠΑΘΟΛΟΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ - ΜΦΙ Δείγματα ΜΦΙ (%) Κόκκινες στήλες = αμπελόφυλλα Μπλε στήλες = υπόλοιπα φυτικά προϊόντα S1 Αριθμός ουσιών ανά δείγμα

43 Αναλύσεις νερών στο ΜΦΙ, 2011 & δείγματα, κυρίως από υπόγεια νερά για: 218 φυτοφάρμακα 8 PAH 75% με μη ανιχνεύσιμα υπολείμματα 18,4% με PAH (ανθρακένιο, ναφθαλένιο, φλουορανθρένιο) σε συγκεντρώσεις 0,1-0,2 μg/l, εντός των ορίων. 6,6% με υπολείμματα φ.π. εντός των ορίων 0,1μg/L.

44 Σε παλαιότερους ελέγχους νερών από όλη τη χώρα ελέγχθηκαν : αριθμός ποσοστό με υπολείμματα Λίμνες 15 32% Ποτάμια 18 24% Γεωτρήσεις 9 6%

45 Από αυτά υπολείμματα βρέθηκαν σε: 51% των νερών που δεν προορίζονταν για πόσιμα 7% των νερών που προορίζονταν για πόσιμα, όλα όμως εντός των ορίων (0,1μg/L)

46 Συμπεράσματα - συζήτηση Πολλοί καταναλωτές όταν ενημερώνονται για την ύπαρξη ρυπαντών σε τρόφιμα αλλάζουν δραματικά τις διατροφικές τους συνήθειες. Αυτό έχει δυσμενείς επιπτώσεις στην υγεία. Μέτρον άριστον (Κλεόβουλος, 6 ος π.χ. αιώνας)

47 Τα καλά νέα: 282 ευρωπαϊκά εργαστήρια πραγματοποιούν ελέγχους για φυτοφάρμακα σε τρόφιμα Τα προβλήματα εντοπίζονται Παίρνονται διορθωτικά μέτρα Το προσδόκιμο ζωής τα τελευταία 50 χρόνια αυξήθηκε από τα 68 στα 80 χρόνια

48 Οι ειδικοί συνιστούν υγιεινή διατροφή με άφθονα φρούτα & λαχανικά, αλλά και: Τήρηση των κανόνων υγιεινής, όπως καλό πλύσιμο & ξεφλούδισμα Άσκηση, αποφυγή καπνίσματος, προσεκτική οδήγηση Ψύχραιμη αξιολόγηση των πληροφοριών που δεχόμαστε