ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ EΡΓΑΣΙΑΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΝΟΙΑΣ ΓΡΑΦΕΙΟ ΤΥΠΟΥ Δελτίο Τύπου Αθήνα, 22 Νοεμβρίου 2013 «Ομιλία υπουργού Εργασίας κ. Γιάννη Βρούτση στην ημερίδα του ALBA COLLEGE με θέμα «Η νεανική αποσχολησιμότητα στην Ελλάδα» «Κυρίες και κύριοι, σας ευχαριστώ για την τιμητική πρόσκληση να απευθύνω χαιρετισμό σε αυτή τη σημαντική εκδήλωση που διοργανώνεται από το Alba College που έχει ήδη κατακτήσει δίκαια μια αξιόπιστη και ποιοτική παρουσία στον εκπαιδευτικό χάρτη της χώρας μας - και τη Citibank. Σας συγχαίρω για την ερευνητική πρωτοβουλία σας «Youth Employability in Greece Initiative», τα αποτελέσματα της οποίας θα αξιοποιηθούν και απο το υπουργείο Εργασίας. Θα τολμούσα να πω ότι η θεματολογία της σημερινής ημερίδας είναι κάτι πολύ περισσότερο από απλώς επίκαιρη ή ενδιαφέρουσα. Η ανεργία των νέων ή για να το ορίσουμε ακριβέστερα - το ευρύτερο πρόβλημα της νεανικής απασχόλησης στην Ελλάδα, συνιστά ένα μεγάλο ζήτημα που βρίσκεται στην «καρδιά» του ελληνικού προβλήματος. Ένα ζήτημα με πολλές και κρίσιμες διαστάσεις και προεκτάσεις. Κοινωνικές και ψυχολογικές, οικονομικές και αναπτυξιακές. Είναι κοινωνικό πρόβλημα, γιατί η παρατεταμένη απουσία των νέων από την εργασία, δοκιμάζει την κοινωνική συνοχή και αναδύει φαινόμενα περιθωριοποίησης και απομονωτισμού. Είναι οικονομικό και αναπτυξιακό πρόβλημα, διότι οι νέοι αποτελούν μια μεγάλη αναξιοποίητη δεξαμενή εργατικού δυναμικού και ο παραγωγικός ιστός της οικονομίας στερείται των ικανοτήτων, των νέων ιδεών και της δημιουργικότητας του πιο δυναμικού τμήματος του πληθυσμού. 1
Σε όλη την Ευρώπη, περισσότερα από 150 δις ετησίως, ποσό που αντιστοιχεί στον 1,2% του ΑΕΠ της Ευρωπαϊκής Ένωσης, είναι οι οικονομικές απώλειες από την ανεπαρκή ενσωμάτωση των νέων στην οικονομία. Οι αντίστοιχες απώλειες για την Ελλάδα προσεγγίζουν το 2% του ΑΕΠ. Είναι όμως κύρια, ζήτημα βαθιά ανθρώπινο, αφού η ολοκλήρωση κάθε ανθρώπου, περνά μέσα από το δικαίωμά του για μια αξιοπρεπή εργασία και τη συμμετοχή του ως υπεύθυνος πολίτης στην παραγωγική διαδικασία. Και δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι η δυσκολία ένταξης και ο εγκλωβισμός των νέων σε μακροχρόνια επεισόδια ανεργίας και υποαπασχόλησης στην αρχή της επαγγελματικής τους διαδρομής, υπονομεύει μακροπρόθεσμα το σύνολο σχεδόν του εργασιακού τους ορίζοντα. Είναι μια παγίδα και για τους ίδιους και για το σύνολο της οικονομίας. Με αφορμή, μάλιστα, τη δομή του προγράμματος της σημερινής εκδήλωσης, θα μου επιτρέψετε να κάνω μια ακόμη διαπίστωση. Εκτιμώ πως δεν είναι καθόλου τυχαίο το γεγονός ότι το πρόγραμμα της ημερίδας στηρίζεται κατά βάση σε διαλογικές αντιπαραθέσεις σχετικά με κρίσιμα διλήμματα για τη νεανική απασχόληση. Αυτό υποδηλώνει, μεταξύ άλλων, ότι το ζήτημα της ανεργίας των νέων δεν είναι ένα απλό πρόβλημα. Ούτε ως προς την ερμηνεία του, ούτε ως προς τις ενδεδειγμένες πολιτικές αντιμετώπισής του. Είναι ένα σύνθετο και δυσεπίλυτο ζήτημα, για το οποίο διατυπώνονται συχνά διαφορετικές οικονομικές, μεθοδολογικές ή και ιδεολογικές προσεγγίσεις. Το μέγεθος της νεανικής ανεργίας είναι εκρηκτικό. Έχει ξεπεράσει προ πολλού τα όρια του συναγερμού. Οι αριθμοί είναι αμείλικτοι: Η ανεργία των νέων 15-24 ετών έχει υπερβεί το 60%, ενώ της ηλικιακής ομάδας 25-34 ετών έχει προσεγγίσει το 37%. Ακόμη δυσμενέστερη είναι η εικόνα για τις άνεργες γυναίκες αυτών των ηλικιακών ομάδων. Επιπλέον, σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, το 43% περίπου των νέων αποκτά την πρώτη του εργασία τουλάχιστον τρία χρόνια μετά την ολοκλήρωση των σπουδών τους, 2
ενώ ο μέσος χρόνος μετάβασης στην πρώτη σημαντική εργασία φτάνει στους 36,6 μήνες. Ωστόσο, πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι το πρόβλημα της νεανικής απασχόλησης δεν είναι νέο. Προϋπήρχε της κρίσης. Πράγματι, ακόμη και σε περιόδους μεγάλης οικονομικής μεγέθυνσης τα ποσοστά ανεργίας των νέων ήταν υπερδιπλάσια του ενήλικου πληθυσμού. Από την άλλη, ο χρόνος μετάβασης των νέων από την εκπαίδευση στην εργασία ήταν και παλαιότερα και σήμερα πολύ μεγαλύτερος από τον κοινοτικό μέσο όρο. Με λίγα λόγια, το πρόβλημα ήταν από παλιά εδώ. Αυτό σημαίνει ότι πρόκειται κατά βάση για διαρθρωτικό, δομικό ζήτημα της ελληνικής αγοράς εργασίας. Και το οποίο επιδεινώθηκε κατά τη διάρκεια της πενταετούς ύφεσης που βυθίστηκε η οικονομία. Συνεπώς, η αντιμετώπιση του ζητήματος δεν μπορεί να γίνει μόνο με μέτρα και παρεμβάσεις «ειδικά για την κρίση». Αντίθετα, χρειάζεται να πιάσουμε από την αρχή το «νήμα» της υπόθεσης, θεραπεύοντας στρεβλώσεις και παθογένειες σε όλα τα βήματα εισόδου των νέων στην απασχόληση. Στην εκπαίδευση, στους μηχανισμούς μετάβασης από το σχολείο στην απασχόληση, στην ίδια τη θεσμική οργάνωση της αγοράς εργασίας. Χρειάζεται με άλλα λόγια, ένα ισορροπημένο μίγμα διαρθρωτικών/ θεσμικών μεταρρυθμίσεων αλλά και άμεσων ενεργητικών μέτρων. Ώστε η στροφή της οικονομίας να μας βρει έτοιμους, από κάθε άποψη. Και το νέο υπόδειγμα οικονομικής ανάπτυξης που σταδιακά οικοδομούμε, ένα υπόδειγμα με δυναμισμό απασχόλησης και παραγωγικότητας και όχι άνεργης ανάπτυξης (jobless growth), να απορροφήσει γρήγορα και αποτελεσματικά το αδρανές ανθρώπινο δυναμικό προτού απαξιωθεί οριστικά. Ανακόπτοντας έτσι ή ακόμη καλύτερα - αντιστρέφοντας την εκροή του υψηλής ποιότητας ανθρώπινου κεφαλαίου των νέων της χώρας μας (brain-drain). Δεν είμαστε, όμως, εδώ για να κάνουμε διαπιστώσεις. Θα ήθελα, λοιπόν, να περιγράψω συνοπτικά πως βλέπουμε στο υπουργείο Εργασίας το συγκεκριμένο ζήτημα, τι έχουμε κάνει και τι πρόκειται να κάνουμε για την αντιμετώπισή του. Πρώτα και κύρια, η τιθάσευση της νεανικής ανεργίας, η εμβάθυνση της Ευρωπαϊκής Δράσης «Εγγύηση για την Νεολαία» θα είναι από τους κεντρικούς άξονες των παρεμβάσεων μας σε ευρωπαϊκό επίπεδο κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Προεδρίας. 3
Γιατί η δυσμενής θέση των νέων στην απασχόληση δεν είναι αποκλειστικά ελληνικό ζήτημα, βρίσκεται ψηλά στην ατζέντα στην Ευρωπαϊκής Ένωσης και των υπόλοιπων ευρωπαϊκών χωρών. Πριν λίγες ημέρες, είχαμε την ευκαιρία μαζί με τον Πρωθυπουργό να παρουσιάσουμε στο Παρίσι το σύνολο των διαρθρωτικών και άμεσων παρεμβάσεων της Ελλάδας για την νεανική απασχόληση, σε ειδική συνάντηση υψηλού επιπέδου που πραγματοποιήθηκε για το σκοπό αυτό. Σταχυολογώ τις σημαντικότερες από αυτές: Απομακρύνουμε σταδιακά όλα εκείνα τα εμπόδια εισόδου στην επίσημη και νόμιμη απασχόληση, τα οποία λειτουργούσαν κυρίως σε βάρος των νεοεισερχομένων στην αγορά εργασίας, όπως οι νέοι και οι γυναίκες. Θεσμικά, οικονομικά και γραφειοκρατικά εμπόδια. Το θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας της αγοράς εργασίας έχει αλλάξει. Το περιβάλλον ανάπτυξης της υγιούς επιχειρηματικότητας και, συνεπώς, της απασχόλησης είναι πλέον ευνοϊκό, λειτουργικό και ευέλικτο. Περιορίσαμε δραστικά τις γραφειοκρατικές υποχρεώσεις των επιχειρήσεων προς την Επιθεώρηση Εργασίας και τον ΟΑΕΔ. Ένα τεκμαρτό όφελος για τις επιχειρήσεις πάνω από 60 εκ ευρώ, σε κερδισμένες ανθρωποώρες, λόγω του ότι οι αναγγελίες πρόσληψης γίνονται πλέον με ένα κλικ στο πρότυπο πληροφοριακό σύστημα «Εργάνη». Εξορθολογήσαμε τη διαδικασία προσδιορισμού των αμοιβών στην οικονομία, ώστε η εξέλιξή τους να συμβαδίζει με την παραγωγικότητα ανά κλάδο και επιχείρηση. Δημιουργήσαμε, για πρώτη φορά στην Ελλάδα, έναν αξιόπιστο μηχανισμό προσδιορισμού του κατώτατου μισθού στην οικονομία που συμβαδίζει με τα ευρωπαϊκά πρότυπα. Ένα μηχανισμό που βασίζεται στην κοινωνική διαβούλευση και τα πραγματικά δεδομένα της οικονομίας και της ανταγωνιστικότητας. Παράλληλα, θεσμοθετήσαμε ειδικό μισθό για νέους κάτω των 25 ετών (subminimum wage). Πάντως, εκτιμώ ότι μια ιδιαίτερα σημαντική μεταρρυθμιστική τομή, σχετικά τις προσλήψεις νέων εργαζομένων, αποτελεί η μείωση του μη μισθολογικού κόστους κατά πέντε (5) ποσοστιαίες μονάδες έως το 2016. Έχει, εξάλλου, αποδειχθεί ότι το μέγεθος της «φορολογικής σφήνας» (tax wedge), δηλαδή η διαφορά μεταξύ αυτού που πληρώνει ο εργοδότης και αυτού που τελικά λαμβάνει ο εργαζόμενος, αποτελεί ένα ισχυρό αντικίνητρο για την πρόσληψη νέων στην επίσημη οικονομία. 4
Μειώνοντας το μη μισθολογικό κόστος της εργασίας, τονώνεται η επιχειρηματικότητα, βελτιώνεται η ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων, ενθαρρύνονται οι νέες προσλήψεις. Ωστόσο, η διαχείριση αυτής της μεγάλης σωρευτικής μείωσης του μη μισθολογικού κόστους κατά πέντε (5) ποσοστιαίες μονάδες δεν αποτελεί μια εύκολη υπόθεση. Ήδη μειώσαμε κατά 1,1 μονάδα τις εργοδοτικές εισφορές το 2012 για το σύνολο των προσλήψεων, με δημοσιονομικά ουδέτερο τρόπο. Είναι φανερό ότι για τις υπόλοιπες 3,9 μονάδες θα πρέπει να βρεθούν δημοσιονομικά ισοδύναμα, ώστε να μην υπάρξουν επιπτώσεις στο ύψος των τρεχουσών συντάξεων. Απο την άλλη πλευρά, όμως, γνωρίζουμε όλοι πολύ καλά ότι η ίδια η μείωση των ασφαλιστικών εισφορών εμπεριέχει μια θετική δυναμική αύξησης εσόδων, λόγω μείωσης του κόστους συμμόρφωσης και βελτίωσης της ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων. Για αυτό το λόγο, εμμένουμε και σχεδιάζουμε με προσοχή την επόμενη μείωση των εισφορών κατά 3,9 μονάδες, στοχεύοντας σε πρώτη φάση περισσότερο στις προσλήψεις ανέργων νέων και μακροχρόνια ανέργων. Προχωρούμε, παράλληλα, και σε σημαντικές διαρθρωτικές αλλαγές που αφορούν τα συστήματα εκπαίδευσης και κατάρτισης, αλλά και τους μηχανισμούς μετάβασης στην απασχόληση. Έχουμε ήδη θεσμοθετήσει νέο νομικό πλαίσιο για τη Μαθητεία (Ν. 4186/2013), συνδέοντας την τυπική εκπαίδευση με την αγορά εργασίας στο πρότυπο του διττού συστήματος εκπαίδευσης με εργασία (dual system). Αναδιαρθρώνουμε τον ΟΑΕΔ (reengineering), σε συνεργασία με τις αντίστοιχες Δημόσιες Υπηρεσίες Απασχόλησης της Γερμανίας, της Σουηδίας και του Ην. Βασιλείου. Με έμφαση στην εξωστρέφεια, τη δικτύωση και την καλύτερη σύζευξη προσφοράς και ζήτησης εργασίας. Δημιουργούμε μόνιμα συστήματα διάγνωσης των αναγκών της αγοράς εργασίας και αξιολόγησης των ενεργητικών πολιτικών απασχόλησης, σε σύνδεση με το πρότυπο πληροφοριακό σύστημα παρακολούθησης των ροών της μισθωτής απασχόλησης ΕΡΓΑΝΗ. Υλοποιούμε ολοκληρωμένο, σύνθετο πρόγραμμα με παροχή voucher που περιλαμβάνει κατάρτιση, πρακτική άσκηση και προσφορά θέσης εργασίας, για 45.000 νέους έως 29 ετών. 5
Στο πλαίσιο της νέας προγραμματικής περιόδου μάλιστα, θα υλοποιήσουμε παρόμοιο αλλά ευρύτερο πρόγραμμα για 75.000 νέους έως 29 ετών, σύμφωνα με τις κατευθυντήριες γραμμές του Youth Guarantee. Παράλληλα οι νέοι έως 29 ετών είναι μια ομάδα στόχος μαζί με ανέργους απο νοικοκυριά χωρίς κανέναν εργαζόμενο για τις θέσεις κοινωφελούς εργασίας στους Δήμους και τις κοινωνικές υπηρεσίες του δημοσίου. Όλοι γνωρίζουμε ότι τα προγράμματα και οι δράσεις απασχόλησης για τους νέους είναι, σε κάθε περίπτωση, χρήσιμα και επωφελή. o Διασφαλίζουν την πρώτη επαφή των νέων με την αγορά εργασίας, o προσαρμόζουν τις ικανότητες και δεξιότητές τους στις απαιτήσεις ενός γρήγορα μεταβαλλόμενου παραγωγικού συστήματος o παρακάμπτουν την διστακτικότητα των εργοδοτών να προσλάβουν άτομα χωρίς προύπηρεσία Ωστόσο, αποτελούν μια μόνο συμβολή στην καταπολέμηση της ανεργίας των νέων. Δεν επιλύουν το πρόβλημα. Το μετριάζουν. Η λύση είναι αλλού. Είναι στο σπάσιμο του φαύλου κύκλου της χαμηλής ανταγωνιστικότητας, που οδηγεί σε αδιέξοδα, καθηλώνει τις προσδοκίες των νέων ανθρώπων. Είναι σε μια αποτελεσματική λειτουργία της αγοράς εργασίας που δεν θα λειτουργεί με αποκλεισμούς για τους «εκτός των τειχών». Η λύση, εν τέλει, βρίσκεται στη δημιουργία ενός νέου «ενάρετου κύκλου οικονομικής ανάπτυξης» που μπορεί να δώσει λύσεις και προοπτικές στους νέους, ασφαλή και βιώσιμη λύση στο πρόβλημα της ανεργίας τους. Και ο δρόμος των αλλαγών και μεταρρυθμίσεων που δρομολογήσαμε σε όλο το φάσμα της οικονομικής και κοινωνικής ζωής, είναι ο ασφαλέστερος τρόπος για την πραγματοποίησή του. Ένας δρόμος δύσκολος και ανηφορικός, με δύσκολες αποφάσεις. Αλλά αναγκαίος. Και για πρώτη φορά το δρόμο αυτό τον περπατάμε, ως ελληνική κοινωνία, με ασφάλεια, αυτοπεποίθηση και αισιοδοξία. Γιατί μπορούμε, πλέον, να ισχυριστούμε ότι τα πιο δύσκολα έχουν περάσει. Οι θυσίες των συμπολιτών μας πιάνουν «τόπο». Η ανεργία για πρώτη φορά μετά απο 60 μήνες συνεχόμενης αύξησης, δείχνει να σταθεροποιείται ή να μειώνεται οριακά πριν αρχίσει μια ισχυρή τάση αποκλιμάκωσης της το 2014. 6
Πλήθος νέων επιχειρηματικών πρωτοβουλιών απο νέους ανθρώπους, κυρίως στο χώρο των νέων τεχνολογιών (start-ups) δείχνουν το δρόμο για την έξοδο της χώρας απο την κρίση. Η επενδυτική εμπιστοσύνη και η ανάκαμψη της οικονομίας κατακτώνται με σταθερότητα και αξιοπιστία. Η ελπίδα και η προοπτική μπαίνουν και πάλι στο λεξιλόγιο και τις προσδοκίες των ελλήνων. Δεν είναι καθόλου μακριά η στιγμή που η ελληνική οικονομία, πιο δυναμική από ποτέ, θα αρχίσει ξανά να «γεννά» νέες θέσεις εργασίας, εισοδήματα και ευημερία. Σήμερα η Ελλάδα με ρεαλισμό και αποφασιστικότητα απαλλάσσεται οριστικά από τις στρεβλώσεις και παθογένειες του παρελθόντος, απελευθερώνει και εξελίσσει τα αναπτυξιακά συγκριτικά της πλεονεκτήματα, όπως το υψηλής ποιότητας ανθρώπινο δυναμικό και τη γεωγραφική της θέση, φιλοδοξώντας να αποτελέσει πόλο έλξης για επενδύσεις μεγάλης κλίμακας, να αποτελέσει κρίσιμο και δυνατό κρίκο μιας παγκόσμιας αλυσίδας αξίας. Και αυτή τη φορά ωφελημένοι θα είναι πρώτα από όλους οι νέοι της χώρας. Η μετάβαση της οικονομίας της χώρας μας απο την ύφεση στην ανάκαμψη, η δημιουργία για πρώτη φορά πρωτογενούς πλεονάσματος και η αποκλιμάκωση της ανεργίας από του χρόνου δεν ήταν μια εύκολη υπόθεση. Βασίστηκε στις θυσίες του ελληνικού λαού, τις μεταρρυθμίσεις και διαρθρωτικές αλλαγές που έγιναν και συνεχίζουν να γίνονται, αλλά και στην σταθερή πολιτική βούληση του Αντώνη Σαμαρά και της κυβέρνησής του. Παλέψαμε και παλεύουμε με νύχια και με δόντια για να κρατήσουμε την Ελλάδα και να την κάνουμε μια σύγχρονη ευρωπαϊκή χώρα. Ποτέ στην μεταπολιτευτική περίοδο της χώρας δεν υπήρξε κυβέρνηση που να δούλεψε τόσο πολύ και να ήταν τόσο αποτελεσματική και μάλιστα κάτω απο τόσο αντίξοες συνθήκες. Θέλω να σας διαβεβαιώσω ότι θα συνεχίσουμε με αμείωτη ένταση την εθνική αυτή προσπάθεια για να παραδώσουμε στη νέα γενιά του τόπου μας μια νέα Ελλάδα, την Ελλάδα που μας αξίζει». 7