ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΜΟΝΤΕΛΩΝ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΥ. «Μεικτά» Συστήματα Καπιταλισμού και η Θέση της Ελλάδας

Μέγεθος: px

Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΜΟΝΤΕΛΩΝ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΥ. «Μεικτά» Συστήματα Καπιταλισμού και η Θέση της Ελλάδας"

Κόσμος Ελευθεριάδης
8 χρόνια πριν
Προβολές:

1 ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΜΟΝΤΕΛΩΝ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΥ «Μεικτά» Συστήματα Καπιταλισμού και η Θέση της Ελλάδας

2 Η θεωρία VoC, βασίζεται σε σημαντικό βαθμό στην ανάλυση των δύο βασικών μοντέλων καπιταλισμού των φιλελεύθερων και των συντονισμένων οικονομιών αγοράς. Ωστόσο, δεν παρουσιάζουν όλες οι χώρες τα χαρακτηριστικά των δύο «καθαρών» μοντέλων συχνά διαπιστώνουμε ότι πολλές χώρες συνδυάζουν χαρακτηριστικά και από τα δύο μοντέλα. Η διαπίστωση αυτή δημιουργεί ερωτηματικά για μια σειρά παραγόντων, όπως οι θεσμικές συμπληρωματικότητες, το θεσμικό συγκριτικό πλεονέκτημα και τελικά η συνολική αποτελεσματικότητα της οικονομίας. Στα συστήματα αυτά συχνά η ανάλυση στρέφεται στον ρόλο του κράτους, ως παράγοντας που αναλαμβάνει να διεκπεραιώσει λειτουργίες που δεν μπορούν άλλοι θεσμοί, λόγω της ελλιπούς ανάπτυξης τους ή/ και της ασυμβατότητας τους με άλλους θεσμούς.

3 Στην βιβλιογραφία των VoC, έχει προταθεί ένας τρίτος τύπος καπιταλισμού για να περιγράψει συστήματα που συνδυάζουν χαρακτηριστικά των δύο βασικών τύπων, και/ ή που παρουσιάζουν άλλα δομικά χαρακτηριστικά, όπως η έντονη παρουσία του κράτους. Τα συστήματα αυτά λέγονται μεικτές οικονομίες αγοράς (Mixed Market Economies). Παρουσιάζουν τα εξής χαρακτηριστικά: Κυρίαρχη μορφή συντονισμού Πηγή θεσμικών συμπληρωματικοτήτων Μεικτή «αυτόνομος συντονισμός» και μηχανισμός της αγοράς, ενώ σημαντικό ρόλο παίζει και η κρατική παρέμβαση και ρύθμιση/ νομοθεσία Κρατικές ρυθμιστικές/ νομοθετικές παρεμβάσεις

4 Μηχανισμοί συντήρησης του συστήματος Χρονικό Ορίζοντας Βαθμός επενδύσεων σε συγκεκριμένα «περιουσιακά στοιχεία», π.χ. δεξιότητες Οργανωτικά χαρακτηριστικά συλλογικών θεσμών Το κράτος παίζει ρόλο «φύλακα» - ύπαρξη πολλαπλών σημείων αρνησικυρίας Διατήρηση στο μακροχρόνιο διάστημα βραχυχρόνιων και συχνά αναποτελεσματικών ισορροπιών μέσω της θεσμικής εμπέδωσης από το κράτος Μέτριος - χαμηλός Ενώσεις εργοδοτών: διασπασμένες Ενώσεις εργαζομένων: διασπασμένες και χωρίς συνοχή, ωστόσο πολιτικά ισχυρές

5 Ρόλος του κράτους Συνασπισμοί μεταρρυθμίσεων Έχει ρόλο παντού μέσω της κρατικής ρύθμισης και την διεκπεραίωση λειτουργιών που δεν πραγματοποιούνται λόγω έλλειψης συντονισμού Συγκρούσεις μεταξύ τάξεων, απουσία συνασπισμών μεταξύ των κοινωνικών τάξεων

6 Συνδυασμός παραγωγικού μοντέλου και κράτους πρόνοιας: Λιγότερη κοινωνική προστασία και περισσότερη εργασιακή προστασία Ως αποτέλεσμα χαμηλά επίπεδα επένδυσης σε εξειδικευμένες δεξιότητες Ως αποτέλεσμα λιγότερες επενδύσεις σε έρευνα και τεχνολογία Χαμηλά επίπεδα ανταγωνισμού λόγω έντονης κρατικής ρύθμισης και παρέμβασης Σχετικά σταθερές σχέσεις τραπεζικού τομέα επιχειρήσεων (μεγάλων) Υπό-ανάπτυκτες αγορές κεφαλαίου και χρήματος Αποτέλεσμα: βιομηχανική εξειδίκευση μέσω κυρίως μικρών και πολύ μικρών επιχειρήσεων, που ανταγωνίζονται κυρίως στην βάση τιμολογιακής πολιτικής και δημιουργούν εμπόδια για την αναβάθμιση της οικονομίας σε ένα μοντέλο παραγωγής υψηλής προστιθέμενης αξίας και υψηλών μισθών και δεξιοτήτων.

7 Ο ρόλος του κράτους είναι καίριος: η αδυναμία των συλλογικών ενώσεων να λειτουργήσουν ως μηχανισμοί συντονισμού, σημαίνει ότι τον ρόλο αυτό τον αναλαμβάνει το κράτος. Ταυτόχρονα ωστόσο, οι ενώσεις αυτές αν και δεν είναι αρκετά ισχυρές/ εμπεδωμένες ώστε να λειτουργήσουν ως μηχανισμοί συντονισμού, έχουν αρκετή δύναμη για να παρέμβουν προβάλλοντας την αντίσταση (αρνησικυρία) τους σε αλλαγές και να απαιτήσουν αποζημίωση από το κράτος, σε αντάλλαγμα για την ανοχή/ συνεργασία τους. Η διάσπαση των συλλογικών ενώσεων σημαίνει ότι δεν είναι εύκολος ο κοινωνικός συντονισμός και για αυτό τα μέρη στρέφονται στο κράτος αυτό ωστόσο συνεπάγεται έναν διαχωρισμό μεταξύ του μικρό-επιπέδου λειτουργίας των μικρών επιχειρήσεων και του μακρο-επιπέδου χάραξης πολιτικής. Στο πλαίσιο αυτό τα χαρακτηριστικά του πολιτικού συστήματος θα είναι καθοριστικά για το είδος και το περιεχόμενο του συντονισμού που θα προκύψει.

8 Η περίπτωση της Ελλάδας Δεν μπορεί εύκολα να υποστηριχθεί ότι η Ελλάδα έχει ένα συγκεκριμένο μοντέλο οποιοδήποτε μοντέλο- υπό την έννοια ότι δεν υπάρχει έναν «όλον», το οποίο να είναι αποτέλεσμα συγκεκριμένων και ρητά διατυπωμένων ή έστω άρρητα αποδεκτών αρχών ή/ και κανόνων που να διέπουν την λειτουργία του στο σύνολο του. Χαρακτηριστικά της ελληνικής πολιτικής οικονομίας: Εργασιακές σχέσεις σχετικά χαμηλή συμμετοχή των εργαζομένων στα συνδικάτα, παρέμβαση του κράτους, διάσπαση συμφερόντων εργαζομένων (υπέρ-εκπροσώπηση συγκεκριμένων ομάδων εργαζομένων και κυρίως το Δημοσίου), αδύναμη συλλογική έκφραση των εργοδοτών, διάσπαση των συμφερόντων των εργοδοτών (υπέρ εκπροσώπηση των μεγάλων επιχειρήσεων), έλλειψη κλίματος εμπιστοσύνης μεταξύ των δύο και νοοτροπία ταξικού ανταγωνισμού.

9 Χαρακτηριστικά της ελληνικής πολιτικής οικονομίας: Αγορά εργασίας: ισχυρή εργασιακή προστασία, μέτρια έως αδύναμη προστασία κατά την ανεργία, έλλειψη ενεργητικής πολιτικής απασχόλησης, υψηλή διαρθρωτική ανεργία, μεγάλο ποσοστό μακροχρόνια ανέργων, διάσπαση της αγοράς (μαύρη εργασία, γυναίκες, νεανική ανεργία, προσωρινή εργασία), διαφοροποίηση δημόσιου ιδιωτικού τομέα (εργασιακή ασφάλεια, επίπεδα αμοιβών). Διάρθρωση της οικονομίας: η αργοπορημένη εκβιομηχάνιση της χώρας, η έλλειψη αποτελεσματικού εγχώριου χρηματοπιστωτικού συστήματος, κατέστησε το κράτος σημαντικό ρυθμιστή της οικονομίας. Το κράτος ασκεί σημαντική επιρροή μέσω ενός εξαιρετικά πολύπλοκου και εκτεταμένου ρυθμιστικού πλαισίου, ελέγχων και εισοδηματικών μεταβιβάσεων (επιδοτήσεις, χορηγίες, κλπ.). Ο μεγάλος και αναποτελεσματικός αγροτικός τομέας, είναι ο βασικός παραγωγικός κλάδος, η βιομηχανική παραγωγή έχει παραμείνει περιορισμένη, ενώ το μέγεθος των επιχειρήσεων είναι κατά κανόνα μικρό και πολύ μικρό και απασχολείται στις υπηρεσίες, συνήθως χαμηλών απαιτήσεων γνώσεων και δεξιοτήτων. Σαν αποτέλεσμα παρατηρείται σημαντικό έλλειμμα ανταγωνιστικότητας, και διατήρηση της οικονομίας σε μια πορεία ανάπτυξης που βασίζεται περισσότερο σε δραστηριότητες χαμηλής προστιθέμενης αξίας και χαμηλών σχετικά μισθών. Η απελευθέρωση, εξωστρέφεια της οικονομίας δεν υποστηρίζεται αρκετά από τις μεγάλες επιχειρήσεις που έχουν πρόσβαση στην πολιτική εξουσία, ενώ οι μικρές επιχειρήσεις και οι ελευθέριοι επαγγελματίες μέρος των οποίων θα ήταν υπέρ αυτής της κατεύθυνσης δεν έχουν φωνή στις εργοδοτικές ενώσεις.

10 Χαρακτηριστικά της ελληνικής πολιτικής οικονομίας: Η λειτουργία του κράτους: Το κράτος χαρακτηρίζεται από αναποτελεσματικότητα ως προς την δική του λειτουργία, π.χ. μεγάλο κόστος λειτουργίας, σε σχέση με την ποσότητα, κάλυψη και ποιότητα των υπηρεσιών που παρέχει, χαμηλή απόδοση όσον αφορά την ενσωμάτωση του ευρωπαϊκού δικαίου συχνές καταδίκες της Ελλάδας σε διάφορα πεδία πολιτικής, αποτυχία αντιμετώπισης σημαντικών διαρθρωτικών προβλημάτων όπως η μαύρη οικονομία, η φοροδιαφυγή, η διαφθορά στον δημόσιο τομέα, η έλλειψη υποδομών, η έλλειψη χωροταξικού σχεδιασμού, κοκ. Κράτος πρόνοιας: σημαντικές δαπάνες, σε επίπεδα ευρωπαϊκού μέσου όρου, ωστόσο, άνιση κατανομή μεταξύ κατηγοριών δαπανών (π.χ. συντάξεις σε σχέση με ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης ή προγράμματα στήριξης της οικογένειας) και ομάδων αποδεκτών (π.χ. δημόσιοι υπάλληλοι σε σχέση με ιδιωτικούς, δημόσιοι υπάλληλοι κεντρικής κυβέρνησης σε σχέση με υπαλλήλους γενικής κυβέρνησης). Σε τομείς που δεν υπάρχει κάλυψη, όπως η στήριξη της οικογένειας, τον ρόλο αυτό αναλαμβάνει η ίδια η οικογένεια και το δίκτυο φίλων και συγγενών. Επίσης αν και στοχεύει στην πλήρη υγειονομική κάλυψη, αυτή λαμβάνει χώρα με σημαντικά ελλείματα στην οργάνωση και την χρηματοδότηση, με αποτέλεσμα να υπάρχει σταδιακά σημαντική στροφή και στον ιδιωτικό τομέα.

11 Χαρακτηριστικά της ελληνικής πολιτικής οικονομίας: Εκπαιδευτικό σύστημα/ κατάρτιση/ έρευνα: Προσομοιάζει σε φιλελεύθερο μοντέλο, υπό την έννοια ότι λείπει η έμφαση στην επαγγελματική κατάρτιση, τονίζεται η απόκτηση γενικών δεξιοτήτων μέσω της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, η διάσπαση των εργοδοτών και το μικρό μέγεθος των επιχειρήσεων δεν επιτρέπει την κλαδική ανάπτυξη επαγγελματικής κατάρτισης, απουσιάζει ερευνητική κρατική πολιτική, λόγω του εκπαιδευτικού προσανατολισμού αλλά και την έλλειψης σημαντικής βιομηχανίας δεν υπάρχει ενδιαφέρον για συνεργασία των πανεπιστημίων και ερευνητικών κέντρων με την αγορά.

12 Χαρακτηριστικά της ελληνικής πολιτικής οικονομίας: Αποτέλεσμα: «αρνητικές εξωτερικότητες» - για παράδειγμα η έλλειψη ενεργητικών πολιτικών απασχόλησης ή/ και στήριξης της οικογένειας οδηγούν σε χαμηλή κινητικότητα και ευελιξία στην αγορά εργασίας η απουσία επαγγελματικής εκπαίδευσης και ταυτόχρονα η επικράτηση ενός ανταγωνιστικού μοντέλου που βασίζεται σε δραστηριότητες χαμηλής προστιθέμενης αξίας, οδηγεί στην απασχόληση υψηλά καταρτισμένων εργαζομένων σε δουλειές κατώτερες των προσόντων τους και με χαμηλές αποδοχές, γεγονός που τροφοδοτεί και την μακροχρόνια ανεργία και την μετανάστευση «εγκεφάλων» - η ανταγωνιστικότητα της οικονομίας δεν βελτιώνεται καθώς δεν αλλάζει το παραγωγικό μοντέλο λόγω πιέσεων των εργατικών συνδικάτων αλλά και των ενώσεων των μεγάλων επιχειρήσεων, οι οποίες προτιμούν την προστασία της κλειστής αγοράς, γεγονός που επιδεινώνει σταδιακά τα προηγούμενα προβλήματα σχετικά με το εργατικό δυναμικό, ενώ συμβάλλει και στην διάσπαση της αγοράς εργασίας, καθώς πολλοί οδηγούνται «εκτός των τειχών» των προνομιούχων εργαζομένων του δημοσίου και των μεγάλων επιχειρήσεων. Τα χαρακτηριστικά του συστήματος δυσχεραίνουν σημαντικά την δημιουργία συναινέσεων και συμμαχιών, ειδικά για την προώθηση μεταρρυθμίσεων

13 Χαρακτηριστικά της ελληνικής πολιτικής οικονομίας: Τα χαρακτηριστικά του συστήματος δυσχεραίνουν σημαντικά την δημιουργία συναινέσεων και συμμαχιών, ειδικά για την προώθηση μεταρρυθμίσεων καθώς οι «έχοντες και κατέχοντες», τόσο στον χώρο των εργαζομένων όσο και στον χώρο των εργοδοτών, με την σύμπραξη του κράτους, στο πλαίσιο μια πελατειακής σχέσης δεν επιθυμούν την αλλαγή και αποτελούν σημαντικούς παίκτες αρνησικυρίας όταν το ενδεχόμενο μεταρρυθμίσεων προκύψει.

Σχετικά έγγραφα

ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΜΟΝΤΕΛΩΝ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΥ

ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΜΟΝΤΕΛΩΝ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΥ Κυριάκος Φιλίνης Εργασιακές Σχέσεις και Αγορά Εργασίας Τα βασικά μεγέθη της αγοράς εργασίας Απασχολούμενοι είναι τα άτομα που απασχολούνται έναντι αμοιβής. Το ποσοστό