«Ο ρόλος του Διευθυντή σχολικής μονάδας στην κάλυψη των επιμορφωτικών αναγκών των εκπαιδευτικών» 1
ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: Μαρίνα Κουγιουρούκη ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ: Ελένη Ταρατόρη Μαρία Βεργέτη Μαρίνα Κουγιουρούκη ΟΜΑΔΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: Αναστάσιος Γούκος Γεώργιος Παπαδημητρίου Κων/νος Φωστηρόπουλος 2
ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Πρώτο μέρος: Θεωρητικό πλαίσιο Δεύτερο μέρος: Έρευνα 3
ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Πρώτο κεφάλαιο Δεύτερο κεφάλαιο Ο ρόλος του Δ/ντή στην αναβάθμιση της σχολικής μονάδας και στη βελτίωση του εκπαιδευτικού έργου Ο ρόλος της επιμόρφωσης στη βελτίωση της ποιότητας της εκπαίδευσης Τρίτο κεφάλαιο Τέταρτο κεφάλαιο Ενδοσχολική επιμόρφωση Παρατηρήσεις και συμπεράσματα από το θεωρητικό μέρος της εργασίας 4
ΕΡΕΥΝΑ Αφετηρία, στόχοι και υποθέσεις της έρευνας Μεθοδολογία της έρευνας Ανάλυση των δεδομένων Συμπεράσματα Παράθεση -σχετικής βιβλιογραφίας, ελληνόγλωσσης και ξενόγλωσσης -παραρτήματος (επιστολή, ερωτηματολόγιο, στατιστικοί πίνακες) 5
ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ 1. Ο ρόλος του Διευθυντή στην αναβάθμιση της σχολικής μονάδας Γενικά, ο Διευθυντής είναι υπεύθυνος για την αναβάθμισης της σχολικής μονάδας, για τη βελτίωση του εκπαιδευτικού έργου και για την αποτελεσματική ή όχι λειτουργία της. 6
Στην ελληνική σχολική πραγματικότητα ο Διευθυντής είναι επιφορτισμένος με τη φροντίδα για παροχή καλύτερης εκπαίδευσης και την αύξηση της εκπαιδευτικής παραγωγής στη σχολική μονάδα, ενώ ασκεί καθήκοντα οργανωτικά, συντονιστικά, εκτελεστικά, διοικητικά και παιδαγωγικά. Καθοδηγεί και βοηθά τους εκπαιδευτικούς στο έργο τους, τους παρακινεί να αναλάβουν πρωτοβουλίες, να προγραμματίζουν και να οργανώνουν δραστηριότητες, συνεργάζεται με τους σχολικούς συμβούλους και μετέχει στην αξιολόγηση των εκπαιδευτικών της σχολικής μονάδας. 7
Ο Διευθυντής πρέπει: να είναι οραματιστής, να διαθέτει διοικητικές γνώσεις και ικανότητες(manager), να ευθυγραμμίζει προσωπικούς και επαγγελματικούς στόχους με τις απαιτήσεις και τις ανάγκες του σχολείου και της τοπικής κοινωνίας, να καταστήσει συμμέτοχη στο όραμά του τη σχολική κοινότητα, να επιδιώκει τη συμμετοχική και συλλογική διοίκηση και να καθιερώσει το διάλογο και τη συζήτηση ως «εργαλεία» για την καλλιέργεια ανοικτού πνεύματος επικοινωνίας, εμπιστοσύνης και συνεργασίας μεταξύ των μελών της σχολικής κοινότητας. 8
Η επιμόρφωση και η στήριξη που του παρέχεται από την πλευρά της πολιτείας είναι δυσανάλογη με το ευρύ φάσμα των ρόλων που αναλαμβάνει. Η ουσιαστικότερη συνεισφορά του Διευθυντή είναι η παροχή ευκαιριών επαγγελματικής μάθησης και ανάπτυξης στους εκπαιδευτικούς. Ο συγκεντρωτισμός του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος συνιστά τροχοπέδη στην ανάληψη τέτοιων πρωτοβουλιών από τον Διευθυντή, ακόμα και όταν αυτός διαθέτει τις απαιτούμενες επιστημονικές και διοικητικές ικανότητες και γνώσεις, καθώς και τη διάθεση να αναλάβει παρόμοιες πρωτοβουλίες. 9
Οι τρόποι με τους οποίους μια σχολική μονάδα μπορεί να ασκήσει την δική της εκπαιδευτική πολιτική, εκμεταλλευόμενη τα περιθώρια σχετικής αυτονομίας που της παρέχονται θεσμικά, είναι: η ανάδειξη του Συλλόγου Διδασκόντων σε όργανο σχεδιασμού και προγραμματισμού, η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών με καινοτόμες, συμμετοχικές, αυτορυθμιζόμενες διαδικασίες και η συνεργασία και σύμπραξη με άλλα σχολεία σε τοπικό επίπεδο. 10
2. Ο ρόλος της επιμόρφωσης στη βελτίωση της ποιότητας της εκπαίδευσης Η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών, στοχεύει: στον εκσυγχρονισμό των «γνωστικών αποσκευών» του μάχιμου εκπαιδευτικού, στην ενεργοποίηση του ενδιαφέροντος για την παιδαγωγική έρευνα, καθώς και στη δημιουργία ενός ευρύτερου πλαισίου για αυτενέργεια, εξατομικευμένη εργασία, πρωτοβουλία και διερευνητική μάθηση με αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών και με προσεγγίσεις συλλογικής εργασίας. 11
Οι λόγοι που καθιστούν αναγκαία την επιμόρφωση του εκπαιδευτικού είναι: η αλματώδης ανάπτυξη της τεχνολογίας, ο καθοριστικός ρόλος του εκπαιδευτικού στην ποιότητα του εκπαιδευτικού έργου, ο παρωχημένος τρόπος μετάδοσης των γνώσεων, η εμφάνιση καινοτομιών, η πολυπολιτισμικότητα των κοινωνιών, η ελλιπής βασική κατάρτιση και το ότι ο εκπαιδευτικός δεν συνοδεύεται στον απαιτούμενο βαθμό από το κοινωνικό κύρος που επιδεικνύεται απέναντι σε άλλα κατεστημένα επαγγέλματα. 12
Η επιμόρφωση διέπεται από αρχές και όρους που συσχετίζονται με την προσωπική και επαγγελματική ανάπτυξη του εκπαιδευτικού, τον συνοδεύει καθ όλη τη διάρκεια της θητείας του στην εκπαίδευση και προετοιμάζει έναν εκπαιδευτικό καλά ενημερωμένο, κριτικά σκεπτόμενο και ανοιχτό σε διδακτικές καινοτομίες. Η αναβάθμιση της εκπαίδευσης εξαρτάται από τη βελτίωση της εκπαιδευτικής διαδικασίας σε κάθε σχολική μονάδα και την ενίσχυση του ρόλου του εκπαιδευτικού. Οι παραδοσιακές μορφές επιμόρφωσης του ΥΠΕΠΘ είναι ανάγκη να επαναπροσδιοριστούν και να στοχεύουν στην ενδυνάμωση του εκπαιδευτικού, ώστε να αντισταθεί στην υπάρχουσα εκπαιδευτική αδράνεια. 13
3. Ενδοσχολική επιμόρφωση Η ενδοσχολική επιμόρφωση είναι μία αποκεντρωμένη και ευέλικτη μορφή επιμόρφωσης, η οποία αποβλέπει: στην βελτίωση του εκπαιδευτικού έργου της σχολικής μονάδας και στην ενίσχυση του επαγγελματικού ρόλου του εκπαιδευτικού και στοχεύει: στις ανάγκες και προτεραιότητες των εκπαιδευτικών και της σχολικής μονάδας, στην υποστήριξη των εκπαιδευτικών κατά την άσκηση του εκπαιδευτικού τους έργου, στην ανάπτυξη της συνεργασίας και της επικοινωνίας μεταξύ των εκπαιδευτικών της σχολικής μονάδας, 14
στην αξιοποίηση και αναβάθμιση της υλικοτεχνικής υποδομής του σχολείου και στην καθιέρωση της σχολικής κοινότητας ως μονάδας μάθησης για όλους. Προϋποθέσεις για να πετύχει είναι: να συμμετέχουν όλοι οι εκπαιδευτικοί, τα προγράμματα να έχουν διάρκεια και να διεξάγονται από κατάλληλους επιμορφωτές, η σχολική μονάδα και οι εκπαιδευτικοί να μην είναι αποδέκτες αποφάσεων που λαμβάνονται στα υψηλά κλιμάκια, ο εκπαιδευτικός να είναι στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος, να υπάρχει κλίμα ελεύθερης και κριτικής ατμόσφαιρας, να συμμετέχουν όλοι οι εκπαιδευτικοί στη λήψη αποφάσεων, το Υπουργείο Παιδείας να υποστηρίξει θεσμικά τις πρωτοβουλίες των σχολείων για εφαρμογή προγραμμάτων ενδοσχολικής επιμόρφωσης. 15
Η ενδοσχολική επιμόρφωση λειτουργεί συμπληρωματικά με τις άλλες μορφές επιμόρφωσης, ενώ τα μειονεκτήματα που της αποδίδονται είναι: η μεγιστοποίηση του κόστους των προγραμμάτων, η αδυναμία κάλυψης όλων των επιμορφωτικών αναγκών λόγω μη επαρκούς υλικοτεχνικής υποδομής, η ύπαρξη μικρών σχολικών μονάδων, η αντιμετώπιση ορισμένων «επαγγελματικών προκαταλήψεων» των εκπαιδευτικών, η παραβίαση της μυστικότητας της αίθουσας διδασκαλίας, οι δυσκολίες στην οργάνωση και μεθόδευσή της, λόγω των συχνών μεταθέσεων ή αποσπάσεων των εκπαιδευτικών και ο περιορισμένος κύκλος της εκπαιδευτικής εμπειρίας ενός σχολείου. 16
ΕΡΕΥΝΑ Αφετηρία Αφετηρία της συστηματικής ενασχόλησής μας με το ρόλο του Διευθυντή στην αναβάθμιση της σχολικής μονάδας και στη βελτίωση του παρεχόμενου εκπαιδευτικού έργου προέκυψε από: συζητήσεις που είχαμε με τους διδάσκοντες καθηγητές στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράμματος στο Διδασκαλείο «Θεόδωρος Κάστανος», το προσωπικό μας ενδιαφέρον για το προς διερεύνηση θέμα, την ανασκόπηση της υπάρχουσας βιβλιογραφίας, την έλλειψη σε έρευνες σχετικές με το συγκεκριμένο θέμα. 17
Ερευνητικοί στόχοι Κύριος στόχος Η διερεύνηση των απόψεων και στάσεων των εκπαιδευτικών της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, σχετικά με το ρόλο του Διευθυντή να προγραμματίζει και να διοργανώνει επιμορφωτικές δράσεις, σε συνεργασία με το σύλλογο διδασκόντων. Επιμέρους στόχοι Να διερευνηθούν: οι απόψεις των εκπαιδευτικών ΠΕ για την αναγκαιότητα της επιμόρφωσής τους, ο βαθμός ικανοποίησης των εκπαιδευτικών σχετικά με την κάλυψη των επιμορφωτικών τους αναγκών, 18
η αναγκαιότητα συμμετοχής των εκπαιδευτικών στον προγραμματισμό και στην επιλογή της θεματολογίας των επιμορφωτικών συναντήσεων, ώστε να καλυφθούν καλύτερα οι επιμορφωτικές τους ανάγκες και να υποστηριχθεί αποτελεσματικότερα το εκπαιδευτικό τους έργο, η πρόθεση συμμετοχής των εκπαιδευτικών σε επιμορφωτικά σεμινάρια που θα οργανώνονται στη σχολική μονάδα ή σε συνεργασία με όμορες σχολικές μονάδες, αν συμμετείχαν σε σεμινάρια ενδοσχολικής επιμόρφωσης και η άποψή τους για τη συμβολή της ενδοσχολικής επιμόρφωσης στην ουσιαστική αναβάθμιση του εκπαιδευτικού έργου της σχολικής μονάδας και οι λόγοι για τους οποίους επιθυμούν να προγραμματίζονται και να οργανώνονται επιμορφωτικά σεμινάρια από τον Διευθυντή της σχολικής μονάδας σε συνεργασία με το Σύλλογο Διδασκόντων και οι παράγοντες τους οποίους θεωρούν ανασταλτικούς για την διοργάνωση τέτοιων προγραμμάτων. 19
Είδος έρευνας - Μεθοδολογία Κατηγορία: Ερευνητικό εργαλείο: Δείγμα της έρευνας: Επισκόπηση πεδίου Γραπτό ερωτηματολόγιο κλειστού τύπου 469 εκπαιδευτικοί ΠΕ όλων των ειδικοτήτων (μόνιμοι και αναπληρωτές), που υπηρετούσαν τον Νοέμβριο του 2009 σε σχολεία των πόλεων Βόλου, Κιλκίς και Σερρών 20
Στατιστική Ανάλυση Στατιστικό πρόγραμμα: Περιγραφική Στατιστική: Επαγωγική Στατιστική: Για ανεξάρτητη μεταβλητή δύο καταστάσεων Για μεταβλητή άνω των δύο καταστάσεων SPSS Version 17 Στατιστικό πακέτο για τις Κοινωνικές Επιστήμες Πίνακες Ανάλυσης Συχνοτήτων, Γραφήματα, Στατιστικά μέτρα Έλεγχος Συσχετίσεων Έλεγχος Διαφορών Test Mann Whitney Test Κruskal Wallis 21
Θεματικές ενότητες του Ερωτηματολογίου 1 η θεματική ενότητα: 2 η θεματική ενότητα: 3 η θεματική ενότητα: Η επιμόρφωση ως επαγγελματική ανάγκη των εκπαιδευτικών και οι λόγοι που την καθιστούν αναγκαία. Η ικανοποίηση των εκπαιδευτικών από τις δυνατότητες κάλυψης των επιμορφωτικών τους αναγκών μέσω των υπαρχουσών μορφών επιμόρφωσης. Η αναγκαιότητα της συμμετοχής των εκπαιδευτικών στον προγραμματισμό και στην επιλογή της θεματολογίας των επιμορφωτικών προγραμμάτων. 22
4η θεματική ενότητα: 5η θεματική ενότητα: 6η θεματική ενότητα: Διεξαγωγή επιμορφωτικών προγραμμάτων στη σχολική μονάδα ή σε συνεργασία με όμορες σχολικές μονάδες. Αναβάθμιση του εκπαιδευτικού έργου και συμμετοχή σε προγράμματα ενδοσχολικής επιμόρφωσης. Προγραμματισμός και οργάνωση ενδοσχολικών επιμορφωτικών προγραμμάτων από το Διευθυντή της σχολικής μονάδας σε συνεργασία με το Σύλλογο Διδασκόντων, για ποιους λόγους και ποιοι παράγοντες δρουν ανασταλτικά. 23
Συμπεράσματα Οι εκπαιδευτικοί θεωρούν πολύ αναγκαία την επιμόρφωσή τους, εξαιτίας: της αλματώδους εξέλιξης των ΤΠΕ που έχουν εφαρμογή στην διδασκαλία και γενικότερα στην εκπαίδευση, των απαιτήσεων της κοινωνίας, των απαιτήσεων των μαθητών. Θεωρούν ότι οι σύγχρονες εκπαιδευτικές ανάγκες και συνθήκες καθιστούν αναγκαία τη συνεχή και ουσιαστική επιμόρφωσή τους ως μέρος μιας διά βίου επαγγελματικής μάθησης. Οι απόφοιτοι ΠΤΔΕ υποστηρίζουν εντονότερα ότι η αναγκαιότητα της επιμόρφωσης πηγάζει από απαίτηση της πολιτείας. 24
Πόσο αναγκαία θεωρούν την επιμόρφωσή τους 60 50 51 40 38,5 30 20 10 0 0,2 10,3 καθόλου λίγο πολύ πάρα πολύ 25
Βαθμός θεώρησης της αναγκαιότητας της επιμόρφωσης λόγω απαίτησης της πολιτείας, σε σχέση με τις βασικές σπουδές (Μέσοι όροι απαντήσεων ανά κατηγορία) 26
Η επιμόρφωση δεν συνέβαλε αρκετά στην επιστημονική, παιδαγωγική και διδακτική τους κατάρτιση, ενώ, όπως υποστηρίζουν κυρίως οι γυναίκες εκπαιδευτικοί, η θεματολογία δεν ήταν στοχευμένη στις επιμορφωτικές τους ανάγκες. Υποστηρίζουν ότι για να υποστηριχτεί αποτελεσματικά το εκπαιδευτικό τους έργο πρέπει να συμμετέχουν στην επιλογή της θεματολογίας της επιμόρφωσης και στην διαδικασία οργάνωσης των επιμορφωτικών προγραμμάτων. Θεωρούν ότι κάθε σχολική μονάδα έχει τις δικές της συγκεκριμένες επιμορφωτικές ανάγκες. 27
Ανταπόκριση της θεματολογίας στις προσωπικές ανάγκες 70 66,7 60 50 40 30 22,9 20 10 7,6 2,8 0 καθόλου λίγο π ολύ π άρα π ολύ 28
Ανταπόκριση θεματολογίας της επιμόρφωσης στις προσωπικές ανάγκες, ανά φύλο 29
Κάθε σχολική μονάδα έχει τις δικές της συγκεκριμένες επιμορφωτικές ανάγκες 50 49,8 45 40 35 30 25 22,6 24,4 20 15 10 5 3,2 0 καθόλου λίγο π ολύ π άρα π ολύ 30
Οι άντρες εκπαιδευτικοί ενδιαφέρονται περισσότερο από τις γυναίκες εκπαιδευτικούς να συμμετέχουν στον προγραμματισμό των επιμορφωτικών δραστηριοτήτων και είναι πιο ένθερμοι υποστηρικτές της αποκέντρωσης και διαφοροποίησης της επιμόρφωσης. Η σχολική μονάδα επιλέγεται από τους εκπαιδευτικούς ως ένας «εν δυνάμει» πολύ αποτελεσματικός φορέας επιμόρφωσης ακόμα και σε συνεργασία με όμορες σχολικές μονάδες και ιδίως όταν τα επιμορφωτικά προγράμματα περιλαμβάνουν και πρακτική εφαρμογή. 31
Αναγκαιότητα διεξαγωγής επιμορφωτικών προγραμμάτων στη σχολική μονάδα 60 59,7 50 40 30 27,1 20 11,1 10 2,1 0 καθόλου λίγο π ολύ π άρα π ολύ 32
Οι Διευθυντές υποστηρίζουν πιο έντονα από τους εκπαιδευτικούς ότι το εκπαιδευτικό έργο της σχολικής μονάδας θα αναβαθμιστεί μέσω της ενδοσχολικής επιμόρφωσης, αλλά και την επιθυμία τους να προγραμματίζουν και να διοργανώνουν ανάλογες επιμορφωτικές δραστηριότητες. Η ενδοσχολική επιμόρφωση στα σχολεία που διενεργήθηκε η έρευνα ήταν σχεδόν ανύπαρκτη. 33
Συμμετοχή σε προγράμματα ενδοσχολικής επιμόρφωσης 80 70 60 50 40 30 20 10 0 Ναι 26,4 Όχι 73,6 34
Όλοι οι εκπαιδευτικοί και ιδίως οι νεοδιοριζόμενοι, επιθυμούν να οργανώνει και να προγραμματίζει επιμορφωτικά προγράμματα ο Διευθυντής του σχολείου. Τα κυριότερα πλεονεκτήματα της ενδοσχολικής επιμόρφωσης είναι: Η στοχευμένη επιμόρφωση, η ευελιξία προγραμματισμού, οι αυτορυθμιζόμενες επιμορφωτικές προτεραιότητες που καθορίζονται από τους ίδιους τους εκπαιδευτικούς, η εύκολη πρόσβαση, η αποκέντρωση των επιμορφωτικών δραστηριοτήτων και το οικείο περιβάλλον. 35
Επιθυμία προγραμματισμού επιμορφωτικών προγραμμάτων από τον Δ/ντή 70 65,9 60 50 40 30 20 14,9 17,3 10 1,9 0 καθόλου λίγο π ολύ π άρα π ολύ 36
Οι ανασταλτικοί παράγοντες στη διεξαγωγή ενδοσχολικών επιμορφωτικών προγραμμάτων είναι: η έλλειψη κονδυλίων, η επιλογή επιμορφωτών, η έλλειψη υλικοτεχνικής υποδομής στα σχολεία και η έλλειψη εμπειρίας στη διοργάνωση ανάλογων σεμιναρίων. Οι εκπαιδευτικοί με λιγότερα χρόνια υπηρεσίας, ιδίως οι απόφοιτοι ΠΤΔΕ, αλλά και όσοι έχουν επιπλέον ακαδημαϊκούς τίτλους σπουδών θεωρούν ότι η αδυναμία συνεργασίας μεταξύ των εκπαιδευτικών είναι ο πιο ανασταλτικός παράγοντας. 37
Βαθμός θεώρησης της ανασταλτικής επίδρασης της αδυναμίας συνεργασίας των εκπαιδευτικών στην διοργάνωση επιμορφωτικών προγραμμάτων, ανά χρόνια υπηρεσίας (Μέσοι όροι απαντήσεων ανά κατηγορία) 38
Βαθμός θεώρησης της ανασταλτικής επίδρασης της αδυναμίας συνεργασίας των εκπαιδευτικών στην διοργάνωση επιμορφωτικών προγραμμάτων, σε σχέση με τις βασικές σπουδές (Μέσοι όροι απαντήσεων ανά κατηγορία) 39
ΣΑΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ 40