ΣΧΟΛΗ: Σ.Δ.Ο ΤΜΗΜΑ: ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΘΕΜΑ ΠΤΥΧΙΑΚΗΣ ΤΟ ΝΕΟ ΔΙΚΑΙΟ ΤΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ ΤΟΥ ΠΩΛΗΤΗ ΓΙΑ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΕΛΑΤΤΩΜΑΤΑ ΚΑΙ ΕΛΛΕΙΨΕΙΣ ΣΥΜΦΩΝΗΜΕΝΩΝ ΙΔΙΟΤΗΤΩΝ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΟΥ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΗ ΙΩΑΝΝΟΥ ΜΑΡΙΑ ΑΕΜ 792 ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΘΕΟΔΩΡΙΔΗΣ ΚΑΒΑΛΑ 20/6/2007
ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Ευχαριστίες Ι Εισαγωγή 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΠΡΟΙΣΧΥΣΑΝ ΔΙΚΑΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΘΥΝΗ ΤΟΥ ΠΩΛΗΤΗ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΑ ΕΛΑΤΤΩΜΑΤΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ 1.1 Προϊσχύσαν Δίκαιο για την ευθύνη του πωλητή ως προς ελαττωματικά προϊόντα 3 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΤΟ ΙΣΧΥΟΝ ΔΙΚΑΙΟ ΤΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ ΤΟΥ ΠΩΛΗΤΗ ΓΙΑ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΕΛΑΤΤΩΜΑΤΑ ΚΑΙ ΕΛΛΕΙΨΗ ΣΥΝΟΜΟΛΟΓΗΜΕΝΩΝ ΙΔΙΟΤΗΤΩΝ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΑΣΤΙΚΟ ΚΩΔΙΚΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΘΕΣΜΙΚΟ ΝΟΜΟ 2251/1994 2.1 Η Ευθύνη του πωλητή κατά τον Αστικό Κώδικα 5 2.1.1 Σκοπός Σχετικής Τροποποίησης 5 2.1.2 Ο Νόμος 3023/2002 και οι νέες ρυθμίσεις 10 2.1.3 Διαφορές μεταξύ Νόμου 3023/2002 και προϊσχύων δίκαιο 16 2.2 Η ευθύνη του παραγωγού ή προμηθευτή κατά τον Ν. 2251/1994 24 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΟΥ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΗ 3.1 Εισαγωγή 39
3.2 Ευρωπαϊκή Νομοθεσία για την προστασία του καταναλωτή 39 3.3 Ευρωπαϊκοί θεσμοί συλλογικής προστασίας του καταναλωτή 41 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΟΥ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΗ Η ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ 4.1 Εισαγωγή 45 4.2 Η Κυπριακή Νομοθεσία για την προστασία του καταναλωτή 45 4.3 Σύγκριση της νομοθεσίας με αυτή της Ελλάδος 55 Αντί επιλόγου: Συμπεράσματα ή Οι νέες προκλήσεις για την προστασία του καταναλωτή στην ψηφιακή εποχή 56 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 58
ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Θα ήθελα να ευχαριστήσω κατά κύριο λόγο τους γονείς μου, που με στήριξαν ηθικά και υλικά, όλα αυτά τα χρόνια στην προσπάθεια που κατέβαλα για την ολοκλήρωση των σπουδών μου. Επίσης θα ήθελα να ευχαριστήσω τους καθηγητές μας που με βοήθησαν να εκπληρώσω τον στόχο που έθεσα πριν από μερικά χρόνια. Ένα μεγάλο ευχαριστώ στον κος. Θεοδωρίδη Κωνσταντίνο που με καθοδήγησε με επιτυχία και αφοσίωση στην ολοκλήρωση της πτυχιακής μου εργασίας. Σας ευχαριστώ i
Εισαγωγή Η προστασία του καταναλωτή αποτελεί ένα από τα κύρια θέματα που απασχολούν τους νομοθέτες σε παγκόσμιο επίπεδο. Η διεύρυνση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η ανάπτυξη του ανταγωνισμού μεταξύ των επιχειρήσεων και οι προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι εταιρείες σήμερα έχουν αναδείξει το θέμα της προστασίας των καταναλωτών καίριας σημασίας. Πιο συγκεκριμένα, η δημιουργία του Ευρωπαϊκού οικοδομήματος έχει οδηγήσει στην αύξηση των ενδοκοινοτικών συναλλαγών. Την ίδια στιγμή, ο οξύτατος ανταγωνισμός μεταξύ των επιχειρήσεων πιέζει τον κόσμο των εταιρειών για διαρκείς καινοτομίες, για άμεσα κέρδη και επιτυχία, γεγονός που πολλές φορές οδηγεί στην προώθηση προϊόντων και υπηρεσιών που δεν ικανοποιούν όλους τους όρους σχετικά με την προστασία των καταναλωτών. Μέσα σε αυτά τα πλαίσια, είναι πολύ σημαντική η μελέτη του δικαίου που πλαισιώνει την ευθύνη των πωλητών για ελαττωματικά προϊόντα. Ο αστικός κώδικας και συγκεκριμένα το Ενοχικό Δίκαιο αναφέρεται στην έννοια της πώλησης αλλά και των ευθυνών που βαραίνουν τον πωλητή από την σύναψη της σύμβασης και κατά την εξέλιξή της. Με τον Αστικό Κώδικα προστατεύεται ο καταναλωτής και τα δικαιώματά του καθώς γίνεται μνεία στα διάφορα είδη πώλησης και στις ευθύνες που βαραίνουν τον ίδιο τον πωλητή. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να αναφέρουμε πως το 2002 πραγματοποιήθηκαν σημαντικές αναθεωρήσεις στο υπάρχον δίκαιο της χώρας μας στο χώρο της ευθύνης του πωλητή, με στόχο πάντα την καλύτερη προστασία των καταναλωτών αλλά και την εναρμόνιση με το κοινοτικό δίκαιο. Στο Ελληνικό Δίκαιο τα θέματα της ευθύνης του πωλητή για τα πωλούμενα αγαθά και υπηρεσίες καλύπτονται τόσο από τις σχετικές διατάξεις του Αστικού Κώδικά όπως τροποποιήθηκαν από τον Ν. 3043/2000 όσο και α πό τον Ν. 2251/4 περί προστασίας του καταναλωτή. Στην πρώτη περίπτωση περιλαμβάνονται πλήρη άρθρα για την αστική ευθύνη του παραγωγού σε 1
περίπτωση θανάτου ή σωματικής βλάβης του καταναλωτή. Την ίδια στιγμή σε τέτοιες περιπτώσεις βαρύνεται ο παραγωγός και με την ποινική ευθύνη, η οποία καθορίζεται από τα άρθρα 28, 302, 314 και 315 του Ποινικού Κώδικά. Θα πρέπει σε αυτό το σημείο να αναφέρουμε πως το Ποινικό Δίκαιο δεν αποτελεί αντικείμενο διαπραγμάτευσης της παρούσας πτυχιακής εργασίας. Η δομή της παρούσας διπλωματικής εργασίας είναι η εξής. Στο πρώτο κεφάλαιο γίνεται μία σύντομη αναφορά στο δίκαιο που ίσχυε πριν την αναθεώρηση σχετικά με την ευθύνη των πωλητών περί των ελαττωματικών προϊόντων. Στο δεύτερο κεφάλαιο γίνεται μία εκτενής ανάλυση του νέου νόμου ενώ αναφέρονται οι αιτίες που οδήγησαν σε αλλαγή καθώς και οι σημαντικότερες διαφορές με το παλαιότερο σχετικό δίκαιο. Το τρίτο κεφάλαιο περιλαμβάνει πληροφορίες για το κοινοτικό δίκαιο σχετικά με την ευθύνη του πωλητή για ελαττωματικά προϊόντα ενώ το τέταρτο κεφάλαιο επικεντρώνεται στην σύγκριση της νομοθεσίας που υπάρχει στην Ελλάδα και στην Κύπρο. Η παρούσα πτυχιακή εργασία ολοκληρώνεται με την παράθεση των κυριότερων συμπερασμάτων. 2
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΠΡΟΙΣΧΥΣΑΝ ΔΙΚΑΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΘΥΝΗ ΤΟΥ ΠΩΛΗΤΗ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΑ ΕΛΑΤΤΩΜΑΤΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ 1.1 Προϊσχύσαν Δίκαιο για την ευθύνη του πωλητή ως προς ελαττωματικά προϊόντα Ο Αστικός Κώδικας στην Ελλάδα περιλαμβάνει τα άρθρα σχετικά με την ευθύνη του πωλητή για την πώληση ελαττωματικών προϊόντων. Πριν από το 2001, όπου αποφασίστηκε η τροποποίηση των άρθρων 534-561 του ΑΚ λόγω ανάγκης εναρμόνισης σε σχετική κοινοτική οδηγία, ίσχυαν τα παρακάτω για την ευθύνη του πωλητή ως προς τα ελαττωματικά προϊόντα: Ο πωλητής κατά την πώληση είδους δεν ευθύνονταν για την πώληση ελαττωματικών αγαθών. Η ευθύνη του ήταν κατά κύριο λόγο εγγυητική και όχι ενοχική. Η λογική που κρύβονταν πίσω από αυτό ήταν ότι ο πωλητής έχει υποχρέωση να πουλήσει ένα συγκεκριμένο αγαθό, ανεξάρτητα από το αν αυτό είναι ελαττωματικό ή όχι. Από την στιγμή που δίνεται η δυνατότητα στον πελάτη να το δει και να το εξετάσει, τότε η ευθύνη της αγοράς θεωρείται δική του. Ο Αστικός Κώδικας προέβλεπε και εξαιρέσεις, σε περιπτώσεις όπου ο πωλητής είχε συμφωνήσει την υποχρέωση της διόρθωσης σε περίπτωση ελαττώματος. Ο χρόνος παραγραφής των δικαιωμάτων του αγοραστή ήταν έξι μήνες για κινητά αγαθά και δύο χρόνια για τα ακίνητα. Γίνονταν διάκριση ανάμεσα στις έννοιες υπαναχώρησης και αναστροφής. Γίνονταν διάκριση μεταξύ της πώλησης πράγματος κατά γένος ορισμένου και της πώλησης είδους, η οποία όμως στην ουσία δεν αφορούσε τις νομικές επιπτώσεις 1. Σε γενικές γραμμές το προϊσχύσαν δίκαιο για την ευθύνη του πωλητή περί ελαττωματικών προϊόντων θα μπορούσαμε να πούμε πως δεν προστάτευε σε μεγάλο βαθμό τους αγοραστές. Ο κύριος λόγος για αυτό ήταν ότι όταν 1 Κώδικας Νομικού Βήματος, 2002, Τόμος 50, σελ. 1612-1614 3
συντάχθηκε ο κώδικας, η συμπεριφορά των πωλητών και κυρίως των επιχειρήσεων δεν χαρακτηρίζονταν από παρεκτροπές, κάτι που σήμερα λόγω του έντονου ανταγωνισμού αποτελεί πολλές φορές κύριο γνώρισμα των αγοροπωλησιών. Ο νέος επιχειρηματικός κόσμος λόγω του οξυμένου ανταγωνισμού έχει ως στόχο την πραγματοποίηση ολοένα και περισσότερων πωλήσεων, έτσι ώστε να αυξηθεί η κερδοφορία, πολλές φορές εις βάρος των πελατών. Θα μπορούσαμε λοιπόν να υποθέσουμε ότι οι νέες επιχειρηματικές συνθήκες και συμπεριφορές ήταν αυτές που επέβαλαν μία αλλαγή στον αστικό κώδικα, ώστε να ενισχυθεί η προστασία των αγοραστών. 4
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΤΟ ΙΣΧΥΟΝ ΔΙΚΑΙΟ ΤΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ ΤΟΥ ΠΩΛΗΤΗ ΓΙΑ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΕΛΑΤΤΩΜΑΤΑ ΚΑΙ ΕΛΛΕΙΨΗ ΣΥΝΟΜΟΛΟΓΗΜΕΝΩΝ ΙΔΙΟΤΗΤΩΝ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΑΣΤΙΚΟ ΚΩΔΙΚΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΘΕΣΜΙΚΟ ΝΟΜΟ 2251/1994 2.1. Η Ευθύνη του πωλητή κατά τον Αστικό Κώδικα 2.1.1 Σκοπός Σχετικής Τροποποίησης Το 2002 δημοσιεύτηκε στο Φύλλο Κυβερνήσεως 192 ο Νόμος 3043/21-08- 02 σχετικά με την ευθύνη του πωλητή σε θέματα που σχετίζονται με την προώθηση και πώληση ελαττωματικών προϊόντων. Οι κύριες αιτίες που οδήγησαν την Ελλάδα στην αλλαγή αυτή ήταν η ανάγκη προσαρμογής της νομοθεσίας με βάση την οδηγία 99/44 της Ευρωπαϊκής Κοινότητας σε θέματα που σχετίζοντας με ορισμένες πτυχές της πώλησης και των εγγυήσεων καταναλωτικών αγαθών 2. Πιο συγκεκριμένα, η ανάπτυξη των ενδοκοινοτικών συναλλαγών και η διεύρυνση της Ευρωπαϊκής Ένωσης καθιστά ολοένα και μεγαλύτερη την ανάγκη σύγκλισης των νομοθετημάτων που προστατεύουν τον καταναλωτή, ώστε να είναι δυνατή η πλήρης προάσπιση των συμφερόντων τους.για την συμμόρφωση του εθνικού δικαίου στο κοινοτικό συστήθηκε στις 22 Νοεμβρίου 2000 μία Επιτροπή που απαρτίζονταν από οκτώ μέλη του Πανεπιστημίου Αθηνών και Θεσσαλονίκης, τα οποία ολοκλήρωσαν το σχέδιο της προσαρμογής στις αρχές του Οκτωβρίου του 2001 3. Αξίζει σε αυτό το σημείο να αναφέρουμε πως τα μέλη της Επιτροπής βρέθηκαν μπροστά σε ένα δίλημμα σχετικά με τις τροποποιήσεις που έπρεπε να 2 Κώδικας Νομικού Βήματος, 2002, Τόμος 50, σελ. 1608 3 Τα μέλη της επιτροπής ήταν ο Μιχαήλ Σταθόπουλος, Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών, ο Απόστολος Γεωργιάδης, Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών, ο Παναγιώτης Κορνηλάκης, Καθηγητής Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, ο Γεώργιος Καλλιμόπουλος, Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών, ο Φίλλιπος Δωρής, Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών, ο Παναγιώτης Παπανικολάου, Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών, ο Αθανάσιος Πουλιάδης Αναπληρωτής Καθηγητής Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, ο Αριστείδης Χιωτέλλης, Επίκουρος Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών και ο Μιχαήλ Αυγουστιανάκης, Επίκουρος Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών. 5
λάβουν χώρα. Το δίλημμα αυτό αφορούσε το αν οι τροποποιήσεις θα έπρεπε να γίνουν στον Ν. 2251/1994 περί προστασίας των καταναλωτών ή του Αστικού Κώδικα, τροποποιώντας για πρώτα φορά βασικές πτυχές του ενοχικού δικαίου. Εν τέλει, αποφασίστηκε η τροποποίηση του Αστικού Κώδικα, με κύριο επιχείρημα το γεγονός ότι αν παρέμενε ο Αστικός Κώδικας με την πάροδο των ετών χωρίς αλλαγές, τότε σύντομα θα έχανε την δύναμή του και όλες οι σχετικές αποφάσεις θα λαμβάνονταν υπόψη από ειδικούς νόμους. Ένα ακόμα επιχείρημα προς αυτή την κατεύθυνση ήταν το γεγονός ότι οι νέες ρυθμίσεις αφορούσαν κάθε είδους πώληση και δεν επικεντρώνονταν σε κάτι πιο συγκεκριμένο, κάτι που σήμαινε μία γενική εφαρμογή τους σ ε πολλές καθημερινές πτυχές. Έτσι, δεν δικαιολογούνταν η παραμονή του Αστικού Κώδικα χωρίς να υπάρξουν οι σχετικές αλλαγές. Τα μέλη της Επιτροπής είχαν να λάβουν μία ακόμα σημαντική απόφαση η οποία σχετίζονταν με το αν η σχετική μεταρρύθμιση θα έπρεπε να καλύπτει και τις διατάξεις για την ανώμαλη εξέλιξη της ενοχής του Γενικού Ενοχικού ή απλά να περιορίζονταν στην ευθύνη του πωλητή λόγω πραγματικών ελαττωμάτων και έλλειψης συνομολογημένων ιδιοτήτων. Τελικά, τα μέλη αποφάσισαν να προχωρήσουν στην δεύτερη λύση λόγω του ότι η πρώτη απαιτούσε ριζική αλλαγή του Αστικού Κώδικα, κάτι το οποίο θεωρήθηκε αρκετά περίπλοκο για να υλοποιηθεί στο σύντομο χρονικό διάστημα της προθεσμίας που είχε θέσει η Κοινότητα. Θα πρέπει να σημειώσουμε ότι μία ριζική αλλαγή θα ήταν καλύτερη αφού θα εναρμόνιζε σε μεγαλύτερο βαθμό την ελληνική νομοθεσία με αυτή των προηγμένων χωρών της Κοινότητας. Από την άλλη όμως μεριά, θα δημιουργούσε εσωτερικά προβλήματα στο σύνολο του νομικού κόσμου, ο οποίος ξαφνικά θα έπρεπε να διαχειριστεί ένα τελείως διαφορετικό κώδικα. Για αυτό το λόγο προτιμήθηκε η σταδιακή αλλαγή του. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι τα μέλη της Επιτροπής αποφάσισαν επίσης οι τροποποιήσεις και αλλαγές να ακολουθούσουν την αρίθμηση των προϋπαρχόντων άρθρων του Αστικού Κώδικα, ώστε να διευκολυνθεί η χρήση 6
τους από τους νομικούς. Με αυτό τον τρόπο, οι νομικοί θα προσφεύγουν στα ίδια άρθρα με παλαιότερα ανάλογα με τις περιπτώσεις που έχουν να αντιμετωπίσουν, το περιεχόμενο όμως των οποίων έχει μεταβληθεί με βάση τις οδηγίες της Κοινότητας. Με το άρθρο 5 του ν. 2251/94 έχουν θεσπισθεί ρυθμίσεις ουσιαστικού περιεχομένου για την ενημέρωση και προστασία του καταναλωτή στα πλαίσια της εξυπηρέτησής του μετά την πώληση του προϊόντος. Ιδιαίτερα επιβάλλεται η υποχρέωση του προμηθευτή να παρέχει στον καταναλωτή γραπτώς, στην ελληνική γλώσσα ή με σύμβολα διεθνώς καθιερωμένα, σαφείς οδηγίες για την ασφαλή χρήση, διατήρηση, συντήρηση και πλήρη αξιοποίηση του προϊόντος και ενημέρωση για τους κινδύνους κατά τη χρήση και διατήρησή του (παρ.1). Επίσης να ενημερώνει τον καταναλωτή για την πιθανή διάρκεια ζωής του προϊόντος κ.λ.π. (παρ.2) Εξάλλου η παράγραφος 3 ρυθμίζει αναλυτικά την εγγυητική ευθύνη του πωλητή απέναντι στον καταναλωτή για τα διαρκή καταναλωτικά αγαθά που του προμηθεύει. Η παράγραφος 6 αναφέρεται στις υποχρεώσεις του προμηθευτή για τη συντήρηση και την εξασφάλιση της προμήθειας ανταλλακτικών των διαρκών καταναλωτικών αγαθών. Η πιθανή διάρκεια ζωής του προϊόντος αποτελεί, σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, το μέτρο των υποχρεώσεων του προμηθευτή. Με το ν. 3043/02 επήλθαν συμπληρώσεις και τροποποιήσεις του άρθρου 5 του Ν. 2251/94 στα πλαίσια εναρμόνισης προς την οδηγία 94/44. Ειδικότερα με το άρθρο 3 του νόμου 3043/02 τροποποιείται το άρθρο 5 του Ν. 2251/94 Προστασία των καταναλωτών και τίθεται νέος τίτλος του άρθρου «Πώληση καταναλωτικών αγαθών και εγγυήσεις» ως ανταποκρινόμενος περισσότερο στο περιεχόμενο των διατάξεων του άρθρου 5, οι οποίες δεν περιορίζονται μόνο σε θέματα εξυπηρέτησης μετά την πώληση. Οι παρ. 1και 2 παραμένουν όπως έχουν αναφορικά με τη λεπτομερή πληροφόρηση των καταναλωτών ως ανωτέρω και συμπληρώνεται η παρ. 3 με τους κανόνες που πρέπει να τηρούνται κατά την παροχή εγγύησης και επεκτείνεται η υποχρέωση τήρησης των κανόνων αυτών σε κάθε περίπτωση 7
παροχής εγγύησης. Προβλέπεται ότι η παράβαση των σχετικών κανόνων δεν θίγει το κύρος της νομικής εγγύησης την οποία ο καταναλωτής μπορεί να επικαλεσθεί και να απαιτήσει την τήρησή τους (παρ. 4). Στην υφιστάμενη παρ. 5 προστίθεται και ρύθμιση σχετικά με το εφαρμοστέο δίκαιο σε περίπτωση διαφοράς που φέρεται ενώπιον ελληνικών δικαστηρίων και προσδιορίζει ότι, ανεξάρτητα από το εφαρμοστέο δίκαιο, εφαρμόζονται πάντοτε οι διατάξεις του ελληνικού δικαίου που ρυθμίζουν την πώληση καταναλωτικών αγαθών στο μέτρο που παρέχουν μεγαλύτερη προστασία στον καταναλωτή. Τέλος καινούργια καταναλωτικά αγαθά. Έτσι το νέο άρθρο ορίζει ότι: παραμένει ως έχει η παρ. 6 για τα 1. Σε κάθε πώληση ο προμηθευτής οφείλει να παρέχει στον καταναλωτή γραπτώς, στην ελληνική γλώσσα ή με σύμβολα διεθνώς καθιερωμένα, σαφείς οδηγίες για την ασφαλή χρήση, διατήρηση, συντήρηση και πλήρη αξιοποίηση του προϊόντος και ενημέρωση για τους κινδύνους κατά τη χρήση και διατήρηση του. Εξαιρούνται τα απλά κατά την κατασκευή, τη χρήση και τη συντήρηση προϊόντα 4. 2. Κατά την πώληση, ο προμηθευτής οφείλει να ενημερώνει τον καταναλωτή για την πιθανή διάρκεια ζωής του προϊόντος. Πιθανή διάρκεια ζωής του προϊόντος είναι ο εύλογα αναμενόμενος χρόνος κατά τον οποίο το προϊόν θα μπορεί να χρησιμοποιείται σύμφωνα με τον προορισμό του, έστω και έπειτα από επισκευή ή αντικατάσταση ανταλλακτικών, εωσότου η φθορά από την τακτική χρήση καταστήσει το προϊόν άχρηστο ή την περαιτέρω χρήση του οικονομικά ασύμφορη. 3. Όταν παρέχεται εγγύηση στον καταναλωτή, ο προμηθευτής οφείλει να την παρέχει γραπτώς ή με άλλο τεχνικό μέσο αποτύπωσης που μπορεί να είναι διαθέσιμο και προσιτό στον καταναλωτή. Σε περίπτωση προμήθειας καινούριων προϊόντων με μακρά διάρκεια (διαρκή καταναλωτικά αγαθά), η παροχή γραπτής εγγύησης είναι υποχρεωτική. Η εγγύηση πρέπει να 4 Γενική Γραμματεία Καταναλωτή, 2003, Αριθμ. Πρωτ. Ζ1/71 8
περιλαμβάνει με απλή, ευανάγνωστη και κατανοητή διατύπωση στην ελληνική γλώσσα τουλάχιστον την επωνυμία και τη διεύθυνση του εγγυητή, το προϊόν στο οποίο αναφέρεται η εγγύηση, το ακριβές περιεχόμενό της, τη διάρκειά της, την τοπική έκταση ισχύος της, καθώς και τα δικαιώματα που παρέχει το εφαρμοστέο δίκαιο. Η εγγύηση πρέπει να είναι σύμφωνη με τους κανόνες της καλής πίστης και να μην αναιρείται από υπερβολικές ρήτρες εξαιρέσεων. Η διάρκεια της εγγύησης πρέπει να είναι εύλογη σε σχέση με την πιθανή διάρκεια ζωής του προϊόντος. Ειδικά για τα προϊόντα τεχνολογίας αιχμής, η διάρκεια της εγγύησης πρέπει να είναι εύλογη σε σχέση με το χρόνο κατά τον οποίο αναμένεται ότι θα παραμένουν σύγχρονα από τεχνολογική άποψη, αν ο χρόνος αυτός είναι συντομότερος από την πιθανή διάρκεια ζωής τους. 4. Η παράβαση των διατάξεων της προηγούμενης παραγράφου δεν θίγει το κύρος της εγγύησης, την οποία ο καταναλωτής μπορεί να επικαλεσθεί και να απαιτήσει την τήρησή της. Σε περίπτωση αντικατάστασης του προϊόντος ή ανταλλακτικού του, η εγγύηση αυτόματα ανανεώνεται για όλη της τη διάρκεια ως προς το νέο προϊόν ή ανταλλακτικό. 5. Σε κάθε περίπτωση επιφυλάσσεται η εφαρμογή των διατάξεων του Αστικού Κώδικα για την ευθύνη του πωλητή για πραγματικά ελαττώματα ή έλλειψη συνομολογημένων ιδιοτήτων. Εκ των προτέρων παραίτηση του καταναλωτή από την προστασία του κατά τις διατάξεις αυτές είναι άκυρη. Σε διαφορά η οποία απορρέει από την πώληση καταναλωτικών αγαθών και φέρεται ενώπιον των ελληνικών δικαστηρίων, ανεξάρτητα από το εφαρμοστέο σε αυτή δίκαιο, εφαρμόζονται πάντοτε οι διατάξεις του ελληνικού δικαίου που διέπουν την πώληση καταναλωτικών αγαθών κατά την έκταση που παρέχουν μεγαλύτερη προστασία στον καταναλωτή. 6. Ο προμηθευτής καινούργιων διαρκών καταναλωτικών αγαθών οφείλει να εξασφαλίζει στους καταναλωτές τη συνεχή παροχή τεχνικών υπηρεσιών για τη συντήρηση και επισκευή τους για χρονικό διάστημα ίσο με την πιθανή διάρκεια της ζωής τους. Επίσης, οφείλει να εξασφαλίζει στους 9
καταναλωτές την ευχέρεια προμήθειας των ανταλλακτικών και άλλων τυχόν προϊόντων, που απαιτούνται για τη χρήση τους σύμφωνα με τον προορισμό τους, για όλη την πιθανή διάρκεια της ζωής τους. Παραπάνω παρουσιάστηκαν όλες οι αλλαγές που πραγματοποιήθηκαν στην ελληνική νομοθεσία το 2002 περί της ευθύνης του πωλητή για τα ελαττωματικά προϊόντα. Η κύρια παρατήρηση που προκύπτει από τις πραγματοποιηθείσες αλλαγές είναι ότι δίνεται μεγαλύτερη σημασία στην έννοια της προστασίας του καταναλωτή, αυξάνοντας τα δικαιώματά του και χρησιμοποιώντας τον όρο συνομολογημένα, δείχνοντας πως σε οποιαδήποτε σύμβαση πραγματοποιείται θα πρέπει να υπάρχει κοινή ομολογία συμφωνίας για τους περιληφθείσας όρους. Μία επιπλέον παρατήρηση που μπορεί να γίνει ότι πλέον ο πωλητής εμφανίζεται περισσότερο υπεύθυνος από παλαιότερα σε θέματα που σχετίζονται με την παράδοση ελαττωματικών προϊόντων. Επιπλέον γίνεται επιπλέον αναφορά σε θέματα εγγυήσεων. Σε γενικές γραμμές θα μπορούσαμε να πούμε ότι και στην Ελλάδα η έννοια της προστασίας των καταναλωτών βρίσκεται στο επίκεντρο της ελληνικής νομοθεσίας ενώ την ίδια στιγμή γίνονται σημαντικές προσπάθειες ακολουθίας των οδηγιών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. 2.1.2 Ο Νόμος 3023/2002 και οι νέες ρυθμίσεις Σύμφωνα με τον Αστικό Κώδικα άρθρο 513, η πώληση ορίζεται ως η σύμβαση με την οποία ο ένας συμβαλλόμενος (πωλητής) αναλαμβάνει την υποχρέωση να μεταβιβάσει στον άλλο συμβαλλόμενο (αγοραστή) την κυριότητα του πωληθέντος πράγματος ή το πωληθέν δικαίωμα, καθώς και να παραδώσει σ αυτόν το πωληθέν πράγμα, ενώ ο αγοραστής αναλαμβάνει την υποχρέωση να καταβάλει το συμφωνηθέν τίμημα. Από τον ορισμό αυτό γίνεται αντιληπτό πως για να υπάρξει πώληση θα πρέπει να υπάρχει κάποιο συγκεκριμένο πράγμα ή δικαίωμα, ένα τίμημα και μία συμφωνία μεταξύ των συμβαλλομένων περί αυτών. 10
Όσο αφορά το πράγμα της πώλησης, αυτό μπορεί να είναι κινητό ή ακίνητο. Η πώληση μπορεί να αναφέρεται σε μεταβίβαση του πράγματος κατά πλήρη κυριότητα ή μόνο κατά ψιλή κυριότητα ενώ την ίδια στιγμή μπορεί να αφορά και μη αυτοτελές πράγμα. Αξίζει να αναφερθεί πως το κύρος της σύμβασης πωλήσεως δεν θίγεται, αν το πράγμα που αποτελεί αντικείμενό της δεν ανήκει κατά κυριότητα στον πωλητή 5. Το τίμημα πρέπει να είναι αποκλειστικά ή κατά κύριο λόγο σε χρήμα και πραγματικό, ενώ στο άρθρο 138 του Αστικού Κώδικα αναφέρεται πως αν το τίμημα είναι εικονικό, τότε η πράξη είναι άκυρη. Τέλος, η συμφωνία μεταξύ των συμβαλλόμενων αφορά τόσο το πράγμα όσο και το τίμημα. Σχετικά με τις υποχρεώσεις του πωλητή, που αποτελούν και το κύριο θέμα διαπραγμάτευσης της παρούσας πτυχιακής εργασίας, ο Αστικός Κώδικας στα άρθρα 513-514 και 534 αναφέρεται ότι ο πωλητής έχει τις εξής υποχρεώσεις: (1) να μεταβιβάσει την κυριότητα του πράγματος (2) να το παραδώσει στον αγοραστή (3) το πράγμα να είναι ελεύθερο από δικαιώματα τρίτων και (4) το πράγμα να έχει τις συνομολογημένες ιδιότητες και να μην εμφανίζει πραγματικά ελαττώματα. Οι βασικές υποχρεώσεις του πωλητή αναφέρονται στο ότι πρέπει να παραδώσει τα προϊόντα με όλες τις ιδιότητες τους και χωρίς να υπάρχουν σχετικά ελαττώματα. Εδώ γίνεται λόγος για πραγματικά ελαττώματα και όχι απλά για ελαττώματα που αναιρούν ή μειώνουν την αξία του αγαθού, γεγονός που σημαίνει ότι το εύρος της ευθύνης του πωλητή είναι μεγάλο 67. Ο νόμος σε αυτό το σημείο αναφέρει ότι ο πωλητής θεωρείται ότι δεν έχει παραδώσει το προϊόν όπως όφειλε σύμφωνα με το άρθρο 534, όταν (1) το παραδιδόμενο προϊόν δεν είναι ίδιο με αυτό που παρουσιάστηκε στον πελάτη ή περιγράφηκε από τον ίδιο τον πωλητή (2) το παραδιδόμενο προϊόν δεν ανταποκρίνεται για την χρήση που είχε συμφωνηθεί κατά την σύναψη της σύμβασης (3) το παραδιδόμενο προϊόν δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί όπως χρησιμοποιούνται προϊόντα της ίδιας 5 Δεληγιάννης, Ι.Γ., Κορνηλάκης, Π.Κ. (1992) Ειδικό Ενοχικό Δίκαιο, Θεσσαλονίκη, Εκδόσεις Σάκκουλα 6 Κώδικας Νομικού Βήματος, 2002, Τόμος 50, σελ. 1610 7 Νόμος 3043/02, Άρθρο 534: Πραγματικά ελαττώματα και έλλειψη συνομολογημένων Ιδιοτήτων. 11
κατηγορίας (4) το παραδιδόμενο προϊόν δεν χαρακτηρίζεται από ποιότητα ή απόδοση την οποία προσδοκούσε ο πελάτες λόγω των δημόσιων δηλώσεων του πωλητή, του παραγωγού ή οποιοδήποτε άλλου κυρίως μέσω της διαφήμισης. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να αναφέρουμε ότι ο πωλητής δεν ευθύνεται για την προσδοκώμενη απόδοση ή ποιότητα από τον πελάτη, όταν ο πρώτος δεν γνωρίζει ή δεν όφειλε να γνωρίζει την ύπαρξη σχετικών διαφημιστών μηνυμάτων. Αξίζει να σημειώσουμε πως σε περίπτωση που ένα από τα τέσσερα κριτήρια δεν τηρούνται, τότε ο πωλητής έχει νομική ευθύνη για την προστασία του καταναλωτή. Είναι σημαντικό να αναφερθεί στα πλαίσια της ευθύνης του καταναλωτή και η έννοια της πλημμελής εγκατάστασης. Στο σημείο αυτό αναφέρεται η ευθύνη του πωλητή όταν τα ελαττώματα του προϊόντος μειώνουν σημαντικά την αξία του. Σε ορισμένες συμβάσεις η εγκατάσταση αποτελεί ευθύνη του ίδιου του πωλητή, γεγονός που σημαίνει ότι ο πωλητής βαρύνεται στην περίπτωση που αυτή δεν πραγματοποιηθεί όπως ορίζεται στην σύμβαση. Ακόμα όμως και αν η εγκατάσταση πραγματοποιείται από τον ίδιο τον αγοραστή και δεν γίνεται σωστά λόγω παράλειψης του πωλητή να παρέχει τις σωστές οδηγίες, η ευθύνη βαρύνει τον ίδιο τον πωλητή 8. Ακόμα, ο πωλητής βαρύνεται πλήρως με την ευθύνη παράδοσης προϊόντων με ελαττώματα, ακόμα και έξι μήνες μετά την παράδοση, αν φυσικά το χρονικό αυτό διάστημα δικαιολογείται από την φύση του προϊόντος. Η ευθύνη αυτή δεν ισχύει μόνο στην περίπτωση όπου ο αγοραστής γνωρίζει την κατάσταση του προϊόντος κατά την διάρκεια της σύμβασης και αναγράφονται τα σχετικά ελαττώματα του 9. Ο νόμος αναφέρεται επίσης με λεπτομέρεια στα δικαιώματα του αγοραστή 10. Πιο συγκεκριμένα, στην περίπτωση που ο πωλητής παραδώσει κάποιο προϊόν με ένα ελάττωμα, τότε ο αγοραστής μπορεί σύμφωνα με τον νόμο να απαιτήσει την διόρθωσή του χωρίς οικονομική επιβάρυνση. Ακόμα, ο νόμος 8 Νόμος 3043/02, Άρθρο 536: Πλημμελής εγκατάσταση 9 Νόμος 3043/02, Άρθρο 537: Ευθύνη για ελλείψεις 10 Νόμος 3043/02, Άρθρο 540: Δικαιώματα του αγοραστή. 12
ορίζει στο σχετικό άρθρο ότι ο αγοραστής μπορεί να προβεί στη μείωση της αξίας του προϊόντος και να ακυρώσει την σύμβαση. Την ίδια στιγμή, ο πωλητής θα πρέπει άμεσα να προβεί στην αντικατάσταση ή διόρθωση του προϊόντος, εξυπηρετώντας τον αγοραστή. Ακόμα, ο αγοραστής έχει το δικαίωμα και για νέα καταγγελία, αν διαπιστωθεί η ύπαρξη κάποιου άλλου ελαττώματος 11. Επιπλέον, ο νόμος ορίζει ότι το δικαστήριο έχει το δικαίωμα να μην αποφασίσει την υπαναχώρηση του αγοραστή αλλά αντίθετα να επιβάλει στον προμηθευτή την αντικατάσταση ή τη μείωση του οικονομικού τιμήματος 12. Ο αγοραστής μπορεί ακόμα να ζητήσει αποζημίωση στην περίπτωση όπου το προϊόν δεν έχει παραδοθεί στον καταναλωτή το χρόνο που διατρέχει τον κίνδυνο και για την αντιμετώπιση του οποίου έχει προβεί στην σχετική σύμβαση. Το ίδιο ακριβώς ισχύει και στην περίπτωση ελαττωματικού προϊόντος, το οποίο οφείλεται σε πταίσμα του πωλητή 13. Ειδική μνεία γίνεται για τις περιπτώσεις όπου ο πωλητής δεν έχει ευθύνη κατά την πώληση. Πιο συγκεκριμένα, Ο νόμος ορίζει ότι ο πωλητής δεν ευθύνεται για παραλείψεις που εμφανίζονται στο προϊόν μετά την παράδοσή του και ενώ έχει διαπιστωθεί ότι το προϊόν ήταν κατάλληλο κατά την ώρα της παράδοσης 14. Επιπλέον, από την στιγμή που ο αγοραστής αποδέχεται ανεπιφύλακτα το προϊόν, γνωρίζοντας το ελάττωμα ή την παράλειψη, τότε δεν βαρύνει καμία ευθύνη τον πωλητή 15. Ο νόμος ορίζει επίσης και τα δικαιώματα του πωλητή. Ο πωλητής έχει το δικαίωμα από την στιγμή αναγνώρισης του ελαττώματος ή της έλλειψης να ζητήσει από τον αγοραστή μία προθεσμία για να αντικαταστήσει το προϊόν ή να ακυρώσει την σύμβαση. Στην περίπτωση βέβαια που μετά την προθεσμία ο 11 Νόμος 3043/02, Άρθρο 541: Νέα μείωση του τιμήματος ή αναστροφής της πώλησης-αν ανακαλυφθεί και άλλο ελάττωμα. 12 Νόμος 3043/02, Άρθρο 542: Ευχέρεια του δικαστηρίου να επιδικάσει μόνο μείωση του τμήματος ή αντικατάσταση 13 Νόμος 3043/02, Άρθρο 543: Ελλείψεις κατά την σύναψη 14 Νόμος 3043/02, Άρθρο 544: Μεταγενέστερη έλλειψη χωρίς υπαιτιότητα του πωλητή 15 Νόμος 3043/02, Άρθρο 545: Ανεπιφύλακτη παραλαβή 13
πωλητής δεν κάνει τις απαραίτητες κινήσεις, τότε χάνονται τα σχετικά δικαιώματα 16. Αναφορικά με την περίπτωση της υπαναχώρησης ή αντικατάστασης λόγω ελλείψεων, όταν ο αγοραστής αναγνωρίσει κάποιο ελάττωμα και προβεί στην υπαναχώρηση, τότε ο νόμος αναφέρει ότι θα πρέπει να επιστρέψει το προϊόν. Από την άλλη μεριά, ο πωλητής οφείλει να προσδώσει στον πελάτη το συνολικό τίμημα που κατέβαλε, με τόκο καθώς και όλα τα σχετικά έξοδα που επιβάρυναν τον αγοραστή κατά την διάρκεια της αγοράς 17. Για τις περιπτώσεις της καταστροφής ή χειροτέρευσης του πράγματος, ο αγοραστής έχει το δικαίωμα να ακυρώσει την σύμβαση ή να απαιτήσει την αντικατάσταση του προϊόντος ακόμα και όταν αυτό καταστράφηκε ή χειροτέρεψε λόγω ενός ελαττώματος 18. Επιπλέον, ο αγοραστής σε περίπτωση καταστροφής ή απώλειας του προϊόντος από τυχαίο γεγονός έχει το δικαίωμα να ζητήσει τη μείωση του τιμήματος. Το ίδιο ισχύει και στην περίπτωση όπου ο αγοραστής έχει προβεί στην μεταποίηση ή αλλαγή του προϊόντος 19. Τα δικαιώματα και υποχρεώσεις των αγοραστών και των πωλητών για ειδικές κατηγορίες πωλήσεων αναλύονται πλήρως στο νέο νόμο. Πιο συγκεκριμένα, σε περίπτωση πώλησης ακινήτου, προσδιορίζεται η ευθύνη του πωλητή για την πώληση μίας συγκεκριμένης έκτασης. Σε περίπτωση όπου η έκταση είναι ελλιπής, τότε ο αγοραστής έχει το δικαίωμα της υπαναχώρησης 20. Όταν η πώληση περιλαμβάνει περισσότερα από ένα πράγματα, τότε ο αγοραστής έχει το δικαίωμα να ζητήσει αντικατάσταση ή να υπαναχωρήσει μόνο για τα συγκεκριμένα προϊόντα που εμφανίζουν ελαττώματα ή παραλείψεις, ακόμα και αν η πληρωμή έχει γίνει συνολικά. Από την στιγμή όμως όπου τα προϊόντα πουλήθηκαν ως σύνολο και δεν είναι δυνατός ο αποχωρισμός τους, τότε το 16 Νόμος 3043/02, Άρθρο 546: Δικαιώματα του πωλητή 17 Νόμος 3043/02, Άρθρο 547: Ενέργεια υπαναχώρησης ή αντικατάστασης λόγω ελλείψεων 18 Νόμος 3043/02, Άρθρο 548: Καταστροφή ή χειροτέρευση του πράγματος 19 Νόμος 3043/02, Άρθρο 549: Καταστροφή ή απώλεια του πράγματος από τυχαίο περιστατικό δικαίωμα του αγοραστή για μείωση του τμήματος. 20 Νόμος 3043/02, Άρθρο 550: Πώληση ορισμένης έκτασης 14
δικαίωμα αυτό αναφέρεται στο σύνολο της αγοράς 21. Ειδική αναφορά γίνεται και όταν κατά την διάρκεια της πώλησης υπάρχουν περισσότεροι από ένας αγοραστές ή πωλητές, όπου τότε τόσο τα δικαιώματα όσο και οι υποχρεώσεις αναφέρονται στον καθένα ή στον καθένα συμμέτρως 22. Μια ακόμα ενότητα αφορά την παραγραφή, όπου η προθεσμία παραγραφής είναι για τα ακίνητα προϊόντα είναι πέντε έτη ενώ για τα κινητά είναι δύο. Η προθεσμία της παραγραφής αναφέρεται στο πότε παραγράφονται τα δικαιώματα του αγοραστή λόγω ελαττωμάτων ή ελλείψεων 23. Η περίοδος της παραγραφής ξεκινά από την παράδοση του προϊόντος, ακόμα και αν η αναγνώριση του ελαττώματος ή της έλλειψης γίνει μετέπειτα 24. Η περίοδος απογραφής του δικαιώματος του πωλητή να προβεί στην αντικατάσταση του προϊόντος εφόσον αυτό έχει συμφωνηθεί ξεκινά από την στιγμή της αναγνώρισης του ελαττώματος ή της έλλειψης 25. Αξίζει να αναφέρουμε ότι ο πωλητής δεν μπορεί να επικαλεστεί την παραγραφή, αν απέκρυψε ή αποσιώπησε με δόλο το ελάττωμα ή την έλλειψη της συνομολογημένης ιδιότητας 26. Ακόμα, ο αγοραστής μπορεί να ασκήσει τα δικαιώματά του και μετά την περίοδο της παραγραφής, αρκεί βέβαια να έχει ειδοποιήσει για την έλλειψη μέσα στο χρόνο παραγραφής 27. Το θέμα της εγγύησης αναλύεται επίσης στην περίπτωση της πώλησης. Αν ο πωλητής ή τρίτος έχει παράσχει εγγύηση για το πράγμα που πουλήθηκε, ο αγοραστής έχει, έναντι εκείνου που εγγυήθηκε, τα δικαιώματα που απορρέουν από τη δήλωση της εγγύησης σύμφωνα με τους όρους που περιέχονται σε αυτήν ή τη σχετική διαφήμιση, χωρίς να παραβλάπτονται τα δικαιώματά του που πηγάζουν από το νόμο 28. 21 Νόμος 3043/02, Άρθρο 551: Πώληση περισσότερων πραγμάτων 22 Νόμος 3043/02, Άρθρο 553: Πώληση με περισσότερους πωλητές ή αγοραστές 23 Νόμος 3043/02, Άρθρο 554: Παραγραφή 24 Νόμος 3043/02, Άρθρο 555: Έναρξη και διακοπή του χρόνου παραγραφής. 25 Νόμος 3043/02, Άρθρο 556: Προθεσμία ευθύνης του πωλητή για ελάττωμα ή έλλειψη συμφωνημένης ιδιότητας έναρξη χρόνου παραγραφής 26 Νόμος 3043/02, Άρθρο 557: Παραγραφή δόλος του πωλητή για το ελάττωμα του πράγματος. 27 Νόμος 3043/02, Άρθρο 558: Άσκηση δικαιωμάτων του αγοραστή με ένσταση και εκτός του χρόνου της παραγραφής 28 Νόμος 3043/02, Άρθρο 559: Παροχή εγγύησης 15
Τέλος, σε περίπτωση διαδοχικών πωλήσεων και ευθύνης του τελικού πωλητή λόγω πραγματικού ελαττώματος ή έλλειψης συνομολογημένης ιδιότητας, η παραγραφή των δικαιωμάτων του κατά προηγούμενου πωλητή λόγω του ελαττώματος ή της έλλειψης αρχίζει από τότε που ικανοποιήθηκε ο αγοραστής, εκτός αν προηγήθηκε τελεσίδικη δικαστική απόφαση κατά του τελικού πωλητή, οπότε η παραγραφή αρχίζει από την τελεσιδικία της απόφασης αυτής 29. Το γεγονός αυτό ισχύει και σε περίπτωση αναγωγής εναντίον κάθε προηγούμενου πωλητή του ίδιου πράγματος 30. 2.1.3 Διαφορές μεταξύ Νόμου 3023/2002 και προϊσχύων δίκαιο Ο νέος νόμος κατάργησε πολλά από τα άρθρα του παλαιού νόμου. Τα άρθρα που καταργήθηκαν είναι τα εξής 31 : Άρθρο 518. Συμφωνία απαλλαγής του πωλητή από την ευθύνη. Το άρθρο αυτό αναφέρονταν ως εξής: «Η συμφωνία που αποκλείει ή περιορίζει την ευθύνη του πωλητή για νομικά ελαττώματα είναι άκυρη, αν ο πωλητής αποσιώπησε με δόλο το νομικό ελάττωμα». Άρθρο 534. Ύπαρξη ελαττωμάτων. Το σχετικό άρθρο ήταν αρχικά ως εξής: «Ο πωλητής ευθύνεται αν, κατά το χρόνο που ο κίνδυνος μεταβαίνει στον αγοραστή, το πράγμα που πουλήθηκε έχει πραγματικά ελαττώματα που αναιρούν ή μειώνουν ουσιωδώς την αξία ή τη χρησιμότητά του». Το νέο άρθρο του νόμου 2002 αναφέρεται σε αυτό το σημείο ως εξής: «Ο πωλητής υποχρεούται να παραδώσει το πράγμα με τις συνομολογημένες ιδιότητες και χωρίς πραγματικά ελαττώματα». Η αλλαγή δείχνει την μεγάλη υποχρέωση που αποκτά ο 29 Νόμος 3043/02, Άρθρο 560: Αναγωγή 30 Νόμος 3043/02, Άρθρο 561: Αναγωγή εναντίον κάθε προηγούμενου πωλητή 31 http://www.hadjimichalis.gr/keimena/nomothesia/kodikes/astikos_kodikas/nea.doc 16
πωλητής με τον καινούριο νόμο, υποχρέωση που είναι φανερή από την παράδοση των αγαθών 32. Άρθρο 535. Έλλειψη συμφωνημένων ιδιοτήτων. Το άρθρο αυτό καταργήθηκε. Παλαιότερα αναγράφονταν ως εξής: «Ο πωλητής ευθύνεται αν κατά το χρόνο που ο κίνδυνος μεταβαίνει στον αγοραστή, το πράγμα που πουλήθηκε δεν έχει τις συμφωνημένες ιδιότητες». Το νέο άρθρο με το οποίο αντικαταστάθηκε το παραπάνω περιγράφει όπως αναφέραμε και στην προηγούμενη ενότητα το πότε θεωρείται ότι ο πωλητής δεν ικανοποιεί τις απαιτήσεις του προηγούμενου άρθρου. Με άλλα λόγια, η αλλαγή σε αυτό το σημείο αυξάνει και πάλι τις υποχρεώσεις του πωλητή και μάλιστα κάνει ξεκάθαρες τις απαιτήσεις που θα πρέπει να ικανοποιούνται. Άρθρο 536. Γνώση του αγοραστή. Το άρθρο αυτό καταργήθηκε από το νέο νόμο. Ειδικότερα, το άρθρο έγραφε ότι «ο πωλητής δεν ευθύνεται για πραγματικά ελαττώματα που γνώριζε ο αγοραστής κατά την συνομολόγηση της σύμβασης. Το ίδιο ισχύει και αν ο αγοραστής κατά την συνομολόγηση της σύμβασης γνώριζε ότι λείπουν οι ιδιότητες που είχαν συμφωνηθεί» Άρθρο 537. Ευθύνη για ελλείψεις. Το παλιό άρθρο που περιλαμβάνονταν στον νόμο ήταν ως εξής «Ο πωλητής δεν ευθύνεται για πραγματικά ελαττώματα που ο αγοραστής κατά τη συνομολόγηση της σύμβασης αγνοούσε από βαριά αμέλεια, εκτός αν ο πωλητής υποσχέθηκε πως το ελάττωμα δεν υπήρχε ή αν το αποσιώπησε με δόλο». Το νέο άρθρο που εντάχθηκε στην νομοθεσία αναφέρει όπως είδαμε πως ο πωλητής ευθύνεται ανεξάρτητα από την υπαιτιότητα με μοναδική 32 http://www.hadjimichalis.gr/keimena/nomothesia/kodikes/astikos_kodikas/nea.doc 17
εξαίρεση την εκ των προτέρων γνώση του αγοραστή ή την παροχή από το δικό του μέρος υλικά 33. Άρθρο 538. Ρήτρα μη ευθύνης για ελλείψεις. Το άρθρο αυτό καταργήθηκε με τον νέο νόμο. Παλαιότερα αναγραφόταν ως εξής: «Η συμφωνία που αποκλείει ή περιορίζει την ευθύνη είναι άκυρη, αν ο πωλητής αποσιώπησε με δόλο το ελάττωμα του πράγματος ή την έλλειψη της συμφωνημένης ιδιότητας». Άρθρο 540. Αναστροφή της πώλησης ή μείωσης του τμήματος. Το άρθρο αυτό αντικαταστάθηκε με τον καινούριο νόμο. Παλαιότερα είχε τον συγκεκριμένο τίτλο ενώ το περιεχόμενο ήταν ως εξής: «Στις περιπτώσεις ευθύνης του πωλητή για πραγματικό ελάττωμα ή για έλλειψη συμφωνημένης ιδιότητας, ο αγοραστής έχει δικαίωμα να απαιτήσει είτε την αναστροφή της πώλησης είτε τη μείωση του τιμήματος». Το νέο άρθρο που αντικατέστησε το παλιό έχει τίτλο Δικαιώματα του αγοραστή, με σχετικό περιεχόμενο, περιλαμβάνοντας δηλαδή περαιτέρω πληροφορίες σχετικά με το τι μπορούν να διεκδικήσουν οι καταναλωτές. Άρθρο 541. Το άρθρο αυτό είχε το εξής περιεχόμενο: «Ο αγοραστής μπορεί αν ανακαλυφθεί αργότερα και άλλο ελάττωμα, αν απαιτήσει νέα μείωση του τιμήματος ή την αναστροφή της πώλησης. Το ίδιο ισχύει και όταν λείπει συμφωνημένη ιδιότητα». Το συγκεκριμένο άρθρο αντικαταστάθηκε από ένα καινούριο όπως αναφέρθηκε και στην παραπάνω ενότητα, το οποίο έχει τίτλο «Νέα μείωση του τιμήματος ή αναστροφή της πώλησης-αν ανακαλυφθεί και άλλο ελάττωμα». Η ουσιαστική διαφορά έγκειται στην άμεση σύνδεση 33 http://www.hadjimichalis.gr/keimena/nomothesia/kodikes/astikos_kodikas/nea.doc 18
του άρθρου αυτού με το προηγούμενο, όπου αναγράφονται τα ακριβή δικαιώματα των καταναλωτών 34. Άρθρο 542. Το άρθρο αυτό αναγράφονταν πριν τον νέο νόμο ως εξής: Το δικαστήριο μπορεί μολονότι ο αγοραστής κίνησε την αγωγή για αναστροφή της πώλησης, να επιδικάσει μόνο μείωση του τιμήματος, αν κρίνει πως οι περιστάσεις δεν δικαιολογούν την αναστροφή. Με το νόμο 3043/2000, το άρθρο αυτό έγινε πιο συγκεκριμένο και δόθηκε ο τίτλος «Ευχέρεια του δικαστηρίου να επιδικάσει μόνο μείωση του τιμήματος ή αντικατάσταση». Άρθρο 543. Το άρθρο αυτό είχε ως αρχικό περιεχόμενο το εξής: «Αν κατά τη σύναψη της πώλησης λείπει η συμφωνημένη ιδιότητα του πράγματος, ο αγοραστής έχει δικαίωμα, αντί για μείωση του τιμήματος ή την αναστροφή, να απαιτήσει αποζημίωση για μη εκτέλεση της σύμβασης. Το ίδιο ισχύει και αν κατά τη σύναψη της πώλησης ο πωλητές γνώριζε ή όφειλε να γνωρίζει το ελάττωμα του πράγματος. Η αντικατάσταση αυτού του άρθρου έγκειται στο ότι πλέον δεν αναφέρονται ως δικαιώματα του αγοραστή η μείωση του τιμήματος ή η αναστροφή αλλά παραπέμπει στο άρθρο 40, όπου αναφέρονται όπως είδαμε πλήρως τα δικαιώματα των αγοραστών. Άρθρο 544. Το αρχικό άρθρο είχε το εξής περιεχόμενο: Ο αγοραστής έχει το δικαίωμα του προηγούμενου άρθρου και αν η συμφωνημένη ιδιότητα έπαψε να υπάρχει ή το ελάττωμα του πράγματος εμφανίστηκε από υπαιτιότητα του πωλητή μετά την πώληση και πριν μεταβεί ο κίνδυνος στον αγοραστή. Όπου εδώ η φράση ο αγοραστής έχει το δικαίωμα αντικαθίσταται από την φράση ο πωλητής δεν έχει υποχρέωση, τονίζοντας και πάλι ότι 34 http://www.hadjimichalis.gr/keimena/nomothesia/kodikes/astikos_kodikas/nea.doc 19
η νέα νομοθεσία επικεντρώνεται περισσότερο στις υποχρεώσεις των ίδιων των πωλητών. Άρθρο 545 35. Το αρχικό άρθρο αναγράφονταν ως εξής: Αν ο αγοραστής παρέλαβε το πράγμα χωρίς επιφύλαξη, γνωρίζοντας το ελάττωμα ή την έλλειψη της συμφωνημένης ιδιότητας, λογίζεται πως το αποδέχτηκε. Ουσιαστικά σε αυτό το άρθρο έγινε αντικατάσταση της λέξης συμφωνημένης από την λέξη συνομολογημένης, δείχνοντας την σημασία της συμμετοχής του αγοραστή. Άρθρο 546. Πρόσκληση από τον πωλητή για αναστροφή. Το περιεχόμενου του παρόντος άρθρου μεταβλήθηκε με τον νόμο 3043/2002. Πιο συγκεκριμένα, η αρχική του μορφή ήταν: «Αν ο αγοραστής προβάλλει ευθύνη του πωλητή για ελαττώματα ή για έλλειψη συμφωνημένων ιδιοτήτων, ο πωλητής μπορεί προτείνοντας την αναστροφή να του τάξει εύλογη προθεσμία για να δηλώσει αν απαιτεί την αναστροφή. Αν η προθεσμία περάσει άπρακτη, η αναστροφή αποκλείεται». Σε αυτή την περίπτωση η αντικατάσταση στοχεύει όπως αναφέρεται και στην παραπάνω ενότητα, στην πληρέστερη περιγραφή του δικαιώματος του πωλητή. Άρθρο 547. Το άρθρο αυτό είχε τον τίτλο «Ενέργεια της αναστροφής» και το περιεχόμενό του πριν την τροποποίηση ήταν ως εξής: Αν αναστραφεί η πώληση, ο αγοραστής έχει υποχρέωση να αποδώσει το πράγμα ελεύθερο από κάθε βάρος που του πρόσθεσε ο ίδιος, καθώς και τα ωφελήματα που αποκόμισε. Ο πωλητής επιστρέφει το τίμημα με τόκο, το έξοδο της πώλησης, καθώς και όσα ο αγοραστής δαπάνησε για το πράγμα. Στο νέο άρθρο ο τίτλος είναι «Ενέργεια υπαναχώρησης ή αντικατάστασης λόγω ελλείψεων» και όπως γίνεται αντιληπτό 35 http://www.hadjimichalis.gr/keimena/nomothesia/kodikes/astikos_kodikas/nea.doc 20
η βασική διαφορά έγκειται στην επέκταση των παραπάνω δικαιωμάτων και στην περίπτωση της αντικατάστασης. Άρθρο 548. Το άρθρο αυτό αντικαταστάθηκε από τον νέο νόμο. Παλαιότερα το άρθρο προέβλεπε ότι «Ο αγοραστής έχει δικαίωμα να ζητήσει την αναστροφή ή τη μείωση του τιμήματος και αν ακόμη το πράγμα καταστράφηκε ή χειροτέρεψε εξαιτίας του ελαττώματος». Το νέο άρθρο προσθέτει το δικαίωμα της αντικατάστασης από την πλευρά του καταναλωτή. Άρθρο 550. Το άρθρο αυτό αντικαταστάθηκε με τον νόμο 3043/2002. Πιο συγκεκριμένα, το αρχικό του περιεχόμενο ήταν «Αν ο πωλητής ακινήτου διαβεβαίωσε τον αγοραστή ότι το ακίνητο έχει ορισμένη έκταση, ευθύνεται όπως και για συμφωνημένη ιδιότητα. Ο αγοραστής έχει το δικαίωμα να ζητήσει την αναστροφή για ελλιπή έκταση τότε μόνο όταν η έλλειψη είναι τόσο σημαντική ώστε ο αγοραστής δεν έχει συμφέρον στη σύμβαση». Οι δύο αλλαγές που πραγματοποιήθηκαν σε αυτό το σημείο είναι η αντικατάσταση της λέξεως συμφωνημένη με την λέξη συνομολογημένη και της λέξης αναστροφή από την λέξη υπαναχώρηση. Άρθρο 551. Το άρθρο αυτό αντικαταστάθηκε επίσης με τον νέο νόμο, αλλάζοντας ουσιαστικά και πάλι τις λέξεις (1) συμφωνημένη με την λέξη συνομολογημένη και (2) αναστροφή με την λέξη αντικατάσταση ή υπαναχώρηση. Άρθρο 552. Και αυτό το άρθρο αντικαταστάθηκε με τον νέο νόμο. Η αλλαγή σε αυτό το σημείο αφορά την λέξη αναστροφή με την λέξη αντικατάσταση ή υπαναχώρηση. Άρθρο 553 36. Το άρθρο αυτό αντικαταστάθηκε από τον νόμο 3043/2002. Το ενδιαφέρον επικεντρώνεται στην αναγνώριση των δικαιωμάτων των αγοραστών στην περίπτωση που ο 36 http://www.hadjimichalis.gr/keimena/nomothesia/kodikes/astikos_kodikas/nea.doc 21
αριθμός των πωλητών είναι μεγαλύτερος της μονάδας. Η βασική αλλαγή που προέκυψε αναφέρεται εκτός από το δικαίωμα μείωσης του τιμήματος και το δικαίωμα της αντικατάστασης ή υπαναχώρησης. Άρθρο 554. Στο άρθρο αυτό αναφέρονταν ότι «Οι αγωγές για αναστροφή ή μείωση του τιμήματος ή αποζημίωση λόγω ελαττώματος ή έλλειψης συμφωνημένης ιδιότητας παραγράφονται μετά την πάροδο δύο ετών για το ακίνητο και έξι μηνών για το κινητό. Οι αλλαγές που σημειώθηκαν σε αυτό το σημείο είναι ιδιαίτερα σημαντικές. Πιο συγκεκριμένα, πέρα από το ότι πλέον δεν γίνεται αναφορά μόνο στην αναστροφή ή στη μείωση τιμήματος ή αποζημίωση αλλά στα γενικά δικαιώματα του αγοραστή όπως αυτά ορίζονται από τον νέο νόμο, το άρθρο αυτό αναφέρει ότι η χρονική διάρκεια της παραγραφής για τα κινητά γίνεται δύο χρόνια και για τα ακίνητα πέντε χρόνια. Η αλλαγή αυτή είναι ιδιαίτερα θετική για τους καταναλωτές, καθώς επιμηκύνει τον χρόνο άσκησης των δικαιωμάτων τους. Άρθρο 555. Το άρθρο αυτό είχε το εξής περιεχόμενο πριν από την αντικατάστασή του στο νόμο 3043/2000: Η παραγραφή αρχίζει στο κινητό από την εγχείρηση του πράγματος στον αγοραστή και στο ακίνητο από την παράδοση σ αυτόν. Το ίδιο ισχύει και αν ο αγοραστής ανακάλυψε το ελάττωμα ή την έλλειψη της ιδιότητας αργότερα. Αν ο αγοραστής ζήτησε να διεξαχθεί συντηρητική απόδειξη, η παραγραφή διακόπτεται έως το τέλος της διαδικασίας αυτής. Η διαφορά σε αυτό το σημείο έγκειται στο ότι δεν γίνεται πλέον διάκριση του χρόνου παραγραφής μεταξύ κινητών και ακίνητων αγαθών αλλά ο νομοθέτης αναφέρει πως για κάθε αγαθό η παραγραφή ξεκινά από την ώρα παράδοσης του στον αγοραστή. Άρθρο 556. Το άρθρο αυτό σχετίζεται με την προθεσμία εκπλήρωσης των υποχρεώσεων του πωλητή από την στιγμή 22
της αναγνώρισης των ελαττωματικών προϊόντων. Η αλλαγή που πραγματοποιήθηκε αναφέρεται στην αντικατάσταση της λέξης συμφωνημένης με τη λέξη συνομολογημένης 37. Άρθρο 557. Το άρθρο αυτό αναφέρεται στην ύπαρξη δόλου από την πλευρά του πωλητή. Η αλλαγή που πραγματοποιήθηκε από τον νέο νόμο στο άρθρο αυτό αφορά την αντικατάσταση της λέξης συμφωνημένης με συνομολογημένης ενώ την ίδια στιγμή στο σημείο που αναφέρονταν η παραγραφή σε συγκεκριμένο χρονικό διάστημα έξι μηνών ή δύο ετών, στον νέο νόμο αναφέρεται ο γενικός όρος «όροι παραγραφής που αναλύθηκαν παραπάνω». Άρθρο 558. Η αλλαγή εντοπίζεται μόνο στην αντικατάσταση της λέξης συμφωνημένης με συνομολογημένης. Άρθρο 559. Ο τίτλος αναγράφεται ως Πώληση πράγματος ορισμένου κατά γένος και το περιεχόμενου του άρθρου ήταν ως εξής: Σε περίπτωση πραγμάτων ορισμένων κατά γένος ο αγοραστής έχει δικαίωμα να απαιτήσει, αντί για την αναστροφή ή τη μείωση του τμήματος, την αντικατάσταση του πράγματος με άλλο χωρίς ελάττωμα ή με τις συμφωνημένες ιδιότητες. Ως προς τους όρους της άσκησης του δικαιώματος αυτού, εφαρμόζονται αναλόγως οι διατάξεις των άρθρων 546 έως 549, 551 έως 558 που αφορούν την αναστροφή. Το άρθρο αυτό αντικαταστάθηκε πλήρως από τον νέο νόμο, και το νέο απέκτησε τίτλο Παροχή εγγύησης. Το περιεχόμενου του συγκεκριμένου άρθρου έχει αναλυθεί στην παραπάνω ενότητα. Άρθρο 560. Το παλιό άρθρο επικεντρώνονταν και εδώ στο πράγμα ορισμένου κατά γένους και πιο συγκεκριμένα αναφέρονταν ότι το δικαίωμα που έχει ο αγοραστής και το προηγούμενο άρθρο, να απαιτήσει την αντικατάσταση του 37 http://www.hadjimichalis.gr/keimena/nomothesia/kodikes/astikos_kodikas/nea.doc 23
πράγματος με άλλο, το έχει με τους ίδιους όρους και ο πωλητής, εφόσον τέτοια απαίτηση δεν είναι φανερά ασύμφορη για τον αγοραστή. Στον νέο νόμο δεν υπάρχει σχετικό άρθρο αλλά αντικαταστάθηκε με άρθρο σχετικό με την αναγωγή. Άρθρο 561. Το άρθρο προ του νόμου 3043/2002 είχε το εξής περιεχόμενο: «Στην πώληση πράγματος ορισμένου κατά γένους αν κατά το χρόνο που ο κίνδυνος μεταβαίνει στον αγοραστεί λείπει η συμφωνημένη ιδιότητα ή αν ο πωλητής απέκρυψε με δόλο το ελάττωμα, ο αγοραστής έχει δικαίωμα αντί για την αναστροφή ή τη μείωση του τιμήματος ή την παροχή άλλου πράγματος να απαιτήσει αποζημίωση για τη μη εκτέλεση της σύμβασης». Με τη νέα νομοθεσία όμως δεν γίνεται πλέον λόγος για πώληση πράγματος ορισμένου κατά γένος αλλά αντίθετα περιγράφεται η περίπτωση της αναγωγής εναντίον κάθε προηγούμενου πωλητή 38. 2.2. Η ευθύνη του παραγωγού ή προμηθευτή κατά τον Ν. 2251/1994 Στην παρούσα πτυχιακή εργασία εξετάζεται η ευθύνη του πωλητή για πραγματικά ελαττώματα και έλλειψη συμφωνημένων ιδιοτήτων. Για την πλήρη κατανόηση του θέματος θεωρείται απαραίτητη η παρουσίαση των ορισμών των σχετικών εννοιών, που θα αποτελέσουν αντικείμενο περαιτέρω διερεύνησης. Ειδικότερα: Πώληση (άρθρο 513 ΑΚ) είναι η σύμβαση με την οποία ο ένας συμβαλλόμενος (πωλητής) αναλαμβάνει την υποχρέωση να μεταβιβάσει στον άλλο συμβαλλόμενο (αγοραστή) την κυριότητα ενός πράγματος ή ένα δικαίωμα, και, αν αντικείμενο της πώλησης είναι πράγμα, να το παραδώσει σ αυτόν, ενώ ο αγοραστής 38 http://www.hadjimichalis.gr/keimena/nomothesia/kodikes/astikos_kodikas/nea.doc 24
αναλαμβάνει την υποχρέωση να καταβάλει στον πωλητή το συμφωνημένο τίμημα 39. Ελαττωματικό προϊόν ( άρθρο 6, 5, Ν. 2251/94) θεωρείται αυτό που «δεν παρέχει την εύλογα αναμενόμενη ασφάλεια εν όψει όλων των ειδικών συνθηκών» 40. Καταναλωτής: Σύμφωνα με τον Νόμο 2251/1994 και άρθρο 1, 4 ως καταναλωτής ορίζεται οποιοδήποτε φυσικό ή νομικό πρόσωπο στο οποίο προορίζονται τα προϊόντα ή οι υπηρεσίες που προσφέρονται στην αγορά ή το οποίο κάνει χρήση τέτοιων προϊόντων ή υπηρεσιών εφόσον αποτελεί τον τελικό αποδέκτη τους. Επιπλέον, καταναλωτής θεωρείται το οποιοδήποτε φυσικό ή νομικό πρόσωπο που είναι αποδέκτης διαφημιστικών μηνυμάτων 41. Προμηθευτής: Σύμφωνα με τον Νόμο 2251/1994 και άρθρο 1 4, ορίζεται ως προμηθευτής οποιοδήποτε φυσικό ή νομικό πρόσωπο το οποίο κατά την διάρκεια της επαγγελματικής του δραστηριότητας ή επιχειρηματικής τους προμηθεύει προϊόντα ή προσφέρει υπηρεσίες στους καταναλωτές. Αξίζει να αναφέρουμε πως προμηθευτής θεωρείται επίσης το διαφημιζόμενο νομικό ή φυσικό πρόσωπο. Τέλος, προμηθευτής θεωρείται και ο παραγωγός, όταν αναφερόμαστε στην ευθύνη για ελαττωματικά προϊόντα 42. Παραγωγός (άρθρο 6, 2, εδ. ά Ν. 2251/94): Παραγωγός θεωρείται κάθε νομικό ή φυσικό πρόσωπο το οποίο είναι ο κατασκευαστής τελικού προϊόντος, πρώτης ύλης ή συστατικού καθώς και κάθε πρόσωπο που εμφανίζεται ως παραγωγός του προϊόντος επιθέτοντας σε αυτό την επωνυμία, το σήμα ή άλλο διακριτικό του γνώρισμα. Παραγωγός θεωρείται επίσης, χωρίς στην ουσία να είναι, και όποιος προβαίνει σε εισαγωγές προϊόντων ή υπηρεσιών 39 Γεωργιάδης, Α. Σ. (2004) Ενοχικό Δίκαιο, Ειδικό μέρος, Τόμος Ι, Δίκαιο και Οικονομία, Εκδόσεις Π.Ν. Σακκουλας, σελ. 83 40 Νόμος 3043/21-08-02, ΦΕΚ 192 41 Νόμος 3043/21-08-02, ΦΕΚ 192 42 Νόμος 3043/21-08-02, ΦΕΚ 192 25
στα πλαίσια της επιχειρηματικής του δραστηριότητας (άρθρο 6, 3, Ν. 2251/94) 43. Αναφορικά με την πώληση, από τον ορισμό που δόθηκε παραπάνω, γίνεται φανερό πως πρόκειται για μία σύμβαση ενοχική, υποσχετική και αμφοτεροβαρή. Η έννοια ενοχική ουσιαστικά σημαίνει ότι η πραγματοποίησή της δημιουργεί ενοχικά δικαιώματα και στα δύο μέρη ενώ η έννοια της υποσχετικής σημαίνει ότι η πραγματοποίησή της δεν επιφέρει αλλοιώσεις στις «εμπράγματες» σχέσεις των μερών, αλλά δημιουργεί μόνο υποχρεώσεις για παροχή και στα δύο μέρη. Τέλος, η έννοια της αμφοτεροβαρής σύμβασης αναφέρεται στην ύπαρξη υποχρεώσεων που στηρίζονται στην ανταλλακτική ισοτιμία και σε διαρκή πλοκή και εξάρτηση 44. Στη σύγχρονη εποχή η προστασία του καταναλωτή αποτελεί ένα από τα καίρια ζητήματα. Η ένταση του ανταγωνισμού, η διεύρυνση των αγορών εκτός των συνόρων, η διείσδυση της τεχνολογίας στις επιχειρηματικές δραστηριότητες και όλες αυτές οι αλλαγές συνέβαλαν σημαντικά στην αναγνώριση θέσπισης νομοθεσίας για την βέλτιστη προστασία των καταναλωτών. Για αυτό το λόγο, το 1994 θεσπίστηκε ο νόμος περί προστασίας των καταναλωτών, καλύπτοντας πληθώρα περιπτώσεων, περιλαμβάνοντας όλα τα δικαιώματα των καταναλωτών και τονίζοντας τους τρόπους με τους οποίους μπορούν να διεκδικήσουν το συμφέρον τους, σε περίπτωση όπου κάποια επιχείρηση προσπαθήσει να τους εκμεταλλευτεί. Τα βασικά δικαιώματα των καταναλωτών αναφέρονται ως εξής: Το δικαίωμα της ασφάλειας και της υγείας (Άρθρο 7, Ν. 2251/1994). Αυτό σημαίνει ότι τα προϊόντα και οι υπηρεσίες που οι παραγωγοί προσφέρουν στους καταναλωτές θα πρέπει να μην παρουσιάζουν κανένα κίνδυνο για την ασφάλεια και την 43 Νόμος 3043/21-08-02, ΦΕΚ 192 44 Γεωργιάδης, Α. Σ. (2004) Ενοχικό Δίκαιο, Ειδικό μέρος, Τόμος Ι, Δίκαιο και Οικονομία, Εκδόσεις Π.Ν. Σακκουλας, σελ. 83-84 26
υγεία τους. Φυσικά, οι κίνδυνοι θα πρέπει να μηδενίζονται σύμφωνα με ορισμένους όρους χρήσης. Αξίζει να αναφέρουμε πως στην περίπτωση εμφάνισης σχετικών προϊόντων που δημιουργούν προβλήματα στην υγεία και την ασφάλεια, τότε αυτά θα πρέπει να αποσύρονται άμεσα από την αγορά. Το δικαίωμα της ενημέρωσης (Άρθρο 4, 9, Ν. 2251/1994 περί εμπορίας αγαθών και υπηρεσιών από απόσταση, άρθρο 5, 1, Ν. 2251/1994 περί ενημέρωσης για κινδύνους χρήσης και διατήρησης, άρθρο 6, 4, Ν. 2251/1994 περί ενημέρωσης για την ταυτότητα του παραγωγού). Η σημερινή εποχή χαρακτηρίζεται από την ραγδαία ανάπτυξη όλων των μέσων επικοινωνίας και την εισχώρησή τους στην καθημερινότητα των καταναλωτών. Οι τελευταίο βομβαρδίζονται από πολυάριθμα μηνύματα σε όλη την διάρκεια της ημέρας, μηνύματα που έχουν ως στόχο την προώθηση προϊόντων και υπηρεσιών. Μέσα στα πλαίσια αυτά ένα από τα κύρια δικαιώματα του καταναλωτή είναι το δικαίωμα της ενημέρωσης. Σήμερα υπάρχουν σε εθνικό αλλά και παγκόσμιο επίπεδο νομοθεσίες και άρθρα που προστατεύουν τον καταναλωτή από την αθέμιτη και παραπλανητική διαφήμιση ενώ την ίδια στιγμή τονίζουν το δικαίωμα της κατάλληλης ενημέρωσης για την λήψη μίας σωστής επιλογής. Το δικαίωμα της επιλογής. Λαμβάνοντας υπόψη μας ότι σήμερα οι καταναλωτές μπορούν να επιλέξουν μέσα από πληθώρα προϊόντων σε ανταγωνιστικές τιμές, ο νόμος προβλέπει την διατήρηση και προστασία του σχετικού δικαιώματος. Αυτό σημαίνει ότι επιχειρήσεις που λειτουργούν σε μονοπωλιακές και ολιγοπωλιακές καταστάσεις και προσπαθούν να θέσουν υψηλές τιμές μέσα από συνεννοήσεις μεταξύ τους διώκονται από νόμους που σχετίζονται με την προστασία του καταναλωτή. 27
Το δικαίωμα της αποζημίωσης. Στις περισσότερες χώρες υπάρχει νομοθεσία που να ορίζει το δικαίωμα του καταναλωτή να ζητήσει αποζημίωση από τον παραγωγό ή τον πωλητή για την προμήθεια ελαττωματικών προϊόντων, τα οποία θίγουν την ψυχική και σωματική υγεία των καταναλωτών. Το δικαίωμα της εκπαίδευσης. Το δικαίωμα αυτό ουσιαστικά αναφέρεται στο δικαίωμα των καταναλωτών να αποκτήσουν μία καταναλωτική συνείδηση, δηλαδή να είναι πληροφορημένοι. Για την άσκηση του δικαιώματος αυτού, σημαντική είναι η συμβολή των σχολείων, των μέσων μαζικής ενημέρωσης αλλά και του κράτους. Το δικαίωμα της εκπροσώπησης. Οι καταναλωτές έχουν το δικαίωμα να εκπροσωπούνται στην αγορά μέσα από οργανώσεις, που έχουν ως κύριο μέλημά τους την προώθηση των καταναλωτικών συμφερόντων. Το δικαίωμα ενός υγιεινού περιβάλλοντος. Το γεγονός αυτό έχει απήχηση σε όλους τους καταναλωτές, οι οποίοι έχουν το δικαίωμα να ζουν και να εργάζονται σε ένα περιβάλλον με υγεία. Το Ελληνικό κράτος μέσα από την θέσπιση του Νόμου 2251/1994 προστατεύει τον καταναλωτή από τις ενέργειες των παραγωγών και εταιριών πώλησης. Το κύριο ενδιαφέρον εστιάζεται στην προστασία της υγείας, ασφάλειας και οικονομικών συμφερόντων των πολιτών (ΦΕΚ Α 191/16.11.1994). Στο Άρθρο 1 του συγκεκριμένου Νόμου αναφέρεται ότι οι διατάξεις αφορούν τόσο τις ιδιωτικές όσο και τις δημόσιες επιχειρήσεις. Πιο συγκεκριμένα ορίζεται ότι οι γενικοί όροι σύμβασης οι οποίοι δεν γίνονται αντιληπτοί από τους καταναλωτές λόγω άγνοιας θεωρούνται καταχρηστικοί, λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι ο προμηθευτής δεν προσπάθησε να ενημερώσει τον καταναλωτή. Καταχρηστικοί θεωρούνται οι όροι που 45 (Ν 2741/1999, ΦΕΚ Α 199): 45 Ν 2741/1999, ΦΕΚ Α 199 28