Η σφαγή των σπάνιων λευκών ρινόκερων, σε ένα καταφύγιο άγριας ζωής στη Νότιο Αφρική, πριν από μερικά χρόνια, ανησύχησε τους ειδικούς. Αρχικά θεωρήθηκαν υπεύθυνοι οι λαθροκυνηγοί, όμως τελικά αποδείχθηκε πως δράστες ήταν μια ομάδα άγριων νεαρών ελεφάντων... Της Λαμπρινής Σταμάτη Αναζητώντας τα αίτια της επιθετικότητάς τους, οι βιολόγοι μπόρεσαν να καταλάβουν γιατί αυτοί οι ελέφαντες είχαν αναπτύξει τόσο άγρια και επιθετική συμπεριφορά: Πριν από μια δεκαετία, όταν ο πληθυσμός των ελεφάντων εμφάνιζε επικίνδυνη αύξηση, είχαν πάρει την απόφαση να θανατώσουν όλους τους ενήλικες ελέφαντες των οποίων τα μωρά ήταν αρκετά μεγάλα για να επιβιώσουν. Έτσι τα μωρά αυτών των ελεφάντων μεγάλωσαν χωρίς την παρουσία ενός ενήλικα στην ομάδα τους. Πολλά δημιούργησαν συμμορίες και άρχισαν να κάνουν πράγματα τρομακτικά, που δεν συνηθίζουν να τα κάνουν οι ελέφαντες. Πετούσαν κλαδιά και νερά στους ρινόκερους που ζούσαν εκεί δίπλα, και ορισμένοι οργάνωναν θανατικές επιθέσεις, χτυπώντας και πατώντας τους μέχρι θανάτου Η απάντηση των ειδικών σε αυτή την κρίση ήταν να φέρουν στην ομάδα έναν αρσενικό ενήλικα ελέφαντα, μεγάλο σε ηλικία, ο οποίος θα μπορούσε να καθοδηγήσει την ομάδα των 1 / 5
μικρών και τελικά να καταπραΰνει την επιθετική τους συμπεριφορά. Πολύ σύντομα ο μεγάλος ελέφαντας επέβαλε τη θέση του, κυριάρχησε στην ομάδα. Ο εκφοβισμός σταμάτησε. Αντίστοιχες συμπεριφορές παρατήρησαν οι επιστήμονες και στη διάρκεια πειραμάτων σε πιθήκους, σε ένα εργαστήριο των Ηνωμένων Πολιτειών. Ηθελημένα άφησαν μια ομάδα νεογέννητων πιθήκων να μεγαλώσει μακριά από τους ενήλικες. Σε αντίθεση με την ομάδα των μικρών πιθήκων που είχαν μεγαλώσει κοντά στους γονείς τους και κοντά σε άλλους ενήλικες, αυτοί οι μικροί που μεγάλωσαν έχοντας μόνο ο ένας τον άλλον άρχισαν να επιδεικνύουν επιθετική συμπεριφορά, άγρια ένστικτα και αυτοκαταστροφικές τάσεις Η βιαιότητα, αποτέλεσμα της «ορφάνιας» Ο κόσμος της φύσης το επιβεβαιώνει διαρκώς. Οι αναλογίες με τον ανθρώπινο κόσμο είμαι άμεσες. Η βιαιότητα είναι αποτέλεσμα της «ορφάνιας», της ορφάνιας σε συναισθηματικό και ψυχολογικό επίπεδο, της ορφάνιας που αφορά τη σχέση ασφάλειας και αγάπης με έναν (τουλάχιστον) ενήλικα. Γίνεται υπερβολικά μεγάλος λόγος τελευταία για τον σχολικό εκφοβισμό, για το περίφημο «bullying», για τις (λιγότερο ή περισσότερο) ακραίες μορφές επιθετικότητας που αναπτύσσουν τα παιδιά. Σε ολόκληρο τον κόσμο, στην Ευρώπη και στην Ελλάδα έχει σημάνει κοινωνικός συναγερμός. Ημερίδες, δράσεις, προγράμματα πρόληψης και καταστολής, ενημερωτικά δίκτυα και παρατηρητήρια βίας επιχειρούν να περιγράψουν αλλά και να περιορίσουν το φαινόμενο του bullying, τις περισσότερες φορές χωρίς αποτέλεσμα. 2 / 5
«Γιατί καμία προσέγγιση δεν αγγίζει τα πραγματικά αίτια του bullying», υποστηρίζει ο Gordon Neufeld, κλινικός ψυχολόγος από το Βανκούβερ των Ηνωμένων Πολιτειών και ένας από τους συγγραφείς του βιβλίου «Hold on to your kids» (εκδ. Ballantine Books). Ο Neufeld υποστηρίζει ότι γενεσιουργός αιτία του bullying και της ακραία επιθετικής συμπεριφοράς των παιδιών είναι η απουσία ενός τουλάχιστον ασφαλούς δεσμού με έναν ενήλικα, ο οποίος (αυτόματα, φυσικά, όπως είναι βιολογικά προδιαγεγραμμένο) θα προσφέρει καθοδήγηση και πρότυπα συμπεριφοράς. Που θα διδάξει τον έλεγχο των παρορμήσεων. Κυριαρχία χωρίς φροντίδα Η ανάγκη για τη δημιουργία ασφαλούς δεσμού είναι βιολογική. Στη σχέση μεταξύ γονιών και παιδιών, μεταξύ παιδιών και δασκάλων, η ίδια η βιολογία και η ίδια η φύση ορίζουν την ιεραρχική υπεροχή του ενήλικα. Η υπεροχή στη σχέση προσφέρεται από τη φύση στον ενήλικα γιατί μόνον έτσι μπορεί να είναι ασφαλής και λειτουργικός ο δεσμός που δημιουργείται. Γιατί μόνον ένας ενήλικας έχει την ωριμότητα και την ικανότητα να αναλάβει την ευθύνη του μεγαλώματος, να καλύψει με τη φροντίδα του τις ανάγκες των μικρών, χωρίς με τη συμπεριφορά του να καταχραστεί τη θέση υπεροχής που του δίνει ο ρόλος του. Όταν τα παιδιά χάνονται, όταν απομακρύνονται από την ασφαλή σχέση με τους ενήλικες στο περιβάλλον τους, όταν στρέφονται το ένα στο άλλο, απομονωμένα στις παρέες των συνομήλικων τους και αναγκασμένα να αναζητήσουν εκεί τους τρόπους να καλύψουν την ανάγκη τους να δημιουργήσουν συναισθηματική σχέση και δεσμό, χάνουν τον προσανατολισμό τους. «Το πρόβλημα πίσω από το bullying δεν είναι η συμπεριφορά αυτή καθ αυτή αλλά η απουσία ασφαλούς συναισθηματικού δεσμού με τους ενήλικες στο κοντινό περιβάλλον, για τους οποίους η φύση έχει προβλέψει να υπερέχουν ιεραρχικά, έτσι ώστε να μπορούν να προσφέρουν, μέσα από το ρόλο τους, προσανατολισμό και κατευθύνσεις», υποστηρίζει ο Neufeld. «Όταν τα μικρά παιδιά δεν στρέφονται προς τους γονείς τους για να βρουν τον προσανατολισμό τους, τότε οι συμπεριφορές τους καθορίζονται από το ένστικτο και την παρόρμηση». Μια μελέτη που παρουσίασαν οι New York Times αναφέρει ότι όσο περισσότερο χρόνο περνούν τα μικρά παιδιά μακριά από τους γονείς τους, τόσο αυξάνονται οι πιθανότητες να αναπτύξουν επιθετική συμπεριφορά. Σύμφωνα με το άρθρο «τα παιδιά που περνούν πάνω από 30 ώρες την εβδομάδα μακριά από τη μητέρα τους έχουν την πιθανότητα να αναπτύξουν επιθετική συμπεριφορά στο ποσοστό του 17%. Στα παιδιά που περνούν λιγότερες από 10 ώρες την εβδομάδα μακριά από τους γονείς τους, η πιθανότητα αυτή είναι μόλις στο 6%». 3 / 5
Ο Gordon Neufeld είναι κατηγορηματικός: «Είναι δημοφιλείς αλλά απέχουν πολύ από την πραγματικότητα οι απόψεις ότι το bullying είναι αποτέλεσμα ενός γενικότερου αμοραλισμού, της ανυπαρξίας ηθικών αξιών, της βίας που πιθανόν να βιώνουν κάποια παιδιά στο σπίτι ή να βλέπουν στο σινεμά και την τηλεόραση ή της έλλειψης πειθαρχίας. Ορισμένες πτυχές του φαινομένου, σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να βρίσκουν κάπου εκεί τις αιτίες τους. Όμως το ίδιο το bullying, ως φαινόμενο, είναι το αποτέλεσμα της απουσίας στη ζωή των παιδιών του ασφαλούς δεσμού με έναν ή περισσότερους ενήλικες». Τα παιδιά (όπως και τα ζώα) που μένουν «ορφανά» (σε κάθε επίπεδο, συναισθηματικό, φυσικό ή ψυχολογικό) δεν χάνουν τη βιολογική τους ανάγκη για δημιουργία δεσμού. Όμως, καθώς δεν βρίσκουν ανταπόκριση σε έναν ικανό και ώριμο ενήλικα, αναζητούν τη σχέση, το δεσμό μέσα στις παρέες των συνομήλικων. Εκεί, κάποια παιδιά επιλέγουν το ρόλο του «κυρίαρχου», κάποια άλλα του «εξαρτώμενου». Μόνο που αυτοί οι ανήλικοι «κυρίαρχοι» δεν έχουν την ωριμότητα να αναλάβουν την ευθύνη που συνεπάγεται η δημιουργία δεσμού. Και οι «εξαρτώμενοι» από την άλλη δεν έχουν την εσωτερική ωριμότητα που απαιτείται για να φροντίσουν οι ίδιοι τον εαυτό τους και να προστατευτούν από τις κακοτοπιές. Η πληγή κάτω από το σκληρό κέλυφος Όλοι, θύτες και θύματα του bullying υποφέρουν. Τα παιδιά που γίνονται βίαια δεν το κάνουν από πρόθεση. Είναι λάθος να πιστεύουμε πως η επιθετική συμπεριφορά ενός παιδιού αντανακλά την αληθινή προσωπικότητά του. Είναι παιδιά με παγωμένα συναισθήματα που δεν είχαν την ευκαιρία να δημιουργήσουν σχέση ασφάλειας, αποδοχής και αγάπης με κάποιον ενήλικα. Η σκληρότητά τους είναι άμυνα. 4 / 5
Όπως υποστηρίζει ο Neufeld, στο φαινόμενο του bullying βλέπουμε να αλληλεπιδρούν δυο από τις πιο σημαντικές ψυχολογικές δυναμικές στη συναισθηματική ανάπτυξη του ανθρώπου: η έμφυτη ανάγκη για δημιουργία δεσμού και οι άμυνες η συναισθηματική θωράκιση απέναντι σε κάθε κίνδυνο. Πίσω από αυτή τη διελκυστίνδα η προσωπικότητα του παιδιού χάνεται, κρύβεται τελείως. Κάτω από το πολύ σκληρό κέλυφος του παιδιού που εξωθείται στη βία βρίσκεται ένα πληγωμένο παιδί, μόνο και απελπισμένο. Η μοναδική ελπίδα για ένα παιδί που εκφράζεται μέσα από την επιθετική συμπεριφορά είναι να βρεθεί και πάλι μέσα σε μια ασφαλή σχέση με έναν ενήλικα (με τον γονιό ή με το δάσκαλό του). Να συνδεθεί με έναν ενήλικα ικανό να αναλάβει την ευθύνη να φροντίσει για την κάλυψη των συναισθηματικών του αναγκών. Το κέλυφος της σκληρότητας θα εξατμιστεί όταν βρεθεί στο δρόμο του ένας ενήλικας που θα νοιαστεί με ειλικρίνεια, με παρουσία, με αγάπη. Η σχέση, δηλαδή, παραμένει η μόνη λύση. 5 / 5