ΣΗΜΕΙΏΣΕΙΣ ΤΕΣΤ ΔΕΞΙΟΤΗΤΩΝ Αν και πολύ λίγες πληροφορίες υπάρχουν σχετικά με τον παλαιολιθικό άνθρωπο της Ελλάδας, εντούτοις πιστεύεται ότι υπήρξε στον ελληνικό χώρο ανθρωπολογικός τύπος της απώτατης εκείνης περιόδου, που ανήκε στη νομαδική ή ημινομαδική κατηγορία. Αφθονία πληροφοριών όμως έχουμε για το νεολιθικό πολιτισμό της Ελλάδας (τέλος 7ης χιλιετίας-μέσα 3ης χιλιετίας). Στην Κρήτη διαπιστώθηκε παρουσία ανθρώπινης ζωής από την 6η ακόμα χιλιετία. Νεολιθικοί οικισμοί της 4ης χιλιετίας ανακαλύφθηκαν στη Θεσσαλία, στη Βοιωτία, στην Αργολίδα κ.α. Οι τελευταίες ανασκαφές έφεραν στο φως νεολιθικά λείψανα και στην Αττική (Ακρόπολη, Ραφήνα, ακρωτήριο Αγίου Κοσμά). Τα σπίτια της περιόδου αυτής ήταν χτισμένα από πέτρες και πηλό και τα εργαλεία από λίθο, προπάντων οψιδιανό της Μήλου. Με τη λήξη της περιόδου αυτής αρχίζει η εποχή του χαλκού, τα ευρήματα της οποίας αποκαλύπτουν την ύπαρξη ζωής σε ολόκληρο σχεδόν τον ελλαδικό χώρο με κέντρο πολιτισμού τις Κυκλάδες. Οι λαοί που έζησαν κατά τις περιόδους αυτές στον ελλαδικό χώρο ονομάζονται με το κοινό όνομα Αιγαίοι, γιατί αναπτύχθηκαν γύρω από την περιοχή του Αιγαίου πελάγους. Λέγονται και Προέλληνες, γιατί έζησαν εδώ πριν από την άφιξη των Ελλήνων. Ανάλογα με τις περιοχές όπου αναπτύχθηκε ο πολιτισμός τους ονομάστηκε κρητικός ή μινωικός, κυκλαδικός, μυκηναϊκός κ.λ.π. Η κάθοδος των ελληνικών φύλων στο χώρο της Ελλάδος αρχίζει από την προϊστορική εποχή. Πρώτοι έρχονται στις αρχές της 2ης χιλιετίας οι Ίωνες και ακολουθούν το 14ο και 13ο αι. π.χ οι Αιολείς, οι Αχαιοί και τέλος οι Δωριείς τον 11ο αι. Παλαιότερα οι ιστορικοί δέχονταν ότι η κάθοδος των ελληνικών φύλων έγινε από το Βορρά. Νεότερες όμως έρευνες καταρρίπτουν την άποψη αυτή και υποστηρίζουν ότι αυτή έγινε από την Ανατολή και ότι ακολούθησε το θαλάσσιο δρόμο ανάμεσα από το νησιωτικό σύμπλεγμα του Αιγαίου. Η εισβολή των Δωριέων αναστάτωσε κυριολεκτικά τον ελληνικό χώρο. Λαός ποιμενικός, οπλισμένος με σιδερένια όπλα, οι Δωριείς κατέκλυσαν τη Θεσσαλία, τη Στερεά Ελλάδα και την Πελοπόννησο και από εκεί κατευθύνθηκαν στα νησιά του Αιγαίου και στην Κρήτη. Τη δωρική εισβολή απέφυγε μόνο η Αττική, η Αρκαδία και για λίγο η Μεσσηνία. Ένα τμήμα Δωριέων εγκαταστάθηκε στη Λακωνία, όπου με το όνομα Σπαρτιάτες έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην ελληνική ιστορία. Η έρευνα δεν έχει ακόμα αποδείξει αν η κατάρρευση του μινωικού πολιτισμού οφείλεται στην εισβολή των δωρικών φύλων ή αν η τελευταία συμπίπτει με μια περίοδο μεγάλων φυσικών καταστροφών (σεισμών) που αποδυνάμωσαν τα μινωικά βασίλεια. Γεγονός είναι ότι οι Δωριείς δε συνάντησαν σοβαρή αντίσταση στην εξάπλωσή τους στις περιοχές όπου είχε ανθήσει ο μινωικός πολιτισμός. Μπροστά στη δωρική πλημμυρίδα πολλοί αναγκάστηκαν να μεταναστεύουν με κατεύθυνση τα νησιά του Αιγαίου και τα παράλια της Μ. Ασίας. Αλλά και Δωριείς άποικοι ακολούθησαν το μεταναστευτικό αυτό ρεύμα. Πρόκειται για τον πρώτο ελληνικό αποικισμό, με την ολοκλήρωση του οποίου οι Ελληνες παρουσιάστηκαν χωρισμένοι σε τέσσερις φυλές: Τους Αχαιούς, Δωριείς, Ίωνες και Αιολείς. Οι σπουδαιότερες από τις αποικίες της περιόδου αυτής ήταν η Κύμη, η Σμύρνη, η Ιωνική Δωδεκάπολη, η Δωρική Εξάπολη κ.ά.
α) Αρχαϊκή εποχή (8ος-6ος αι. π.χ.) Το σημαντικότερο γεγονός της εποχής αυτής υπήρξε η διαμόρφωση στον ελληνικό χώρο της πόληςκράτους, η κατάργηση της βασιλείας και αργότερα η κυριάρχηση της τυραννίδας. Με τον καιρό αναδείχτηκαν δύο πόλεις: η αριστοκρατική Σπάρτη,η οποία μετά τους Μεσσηνιακούς πολέμους (734-724 π.χ. και 645-628 π.χ.) κυριάρχησε σε ολόκληρη την Πελοπόννησο, και η Αθήνα, η οποία προσανατολίστηκε προς το θαλάσσιο εμπόριο μετά τη μεταβολή της τυραννίδας σε δημοκρατία. β) Δεύτερος ελληνικός αποικισμός (750-550 π.χ.). Κατά την εποχή αυτή σημειώνεται ισχυρή μεταναστευτική κίνηση από την κυρίως Ελλάδα και τις μικρασιατικές πόλεις προς όλες τις κατευθύνσεις της Μεσογείου. Ιδρύονται αποικίες στα παράλια του Ελλήσποντου και του Εύξεινου Πόντου (Άβυδος, Λάμψακος, Κύζικος, Σινώπη, Τραπεζούντα, Ολβία, Ίστρος, Οδησσός, Ταναΐς, Φάσις κ.λ.π.), στις εκβολές του Νείλου (Ναύκρατη), στην Ισπανία (Μασσαλία, Μαινάκη), στην Κορσική (Αλαλία), στην Κάτω Ιταλία (Ελέα, Κύμη, Ρήγιο, Γέλα, Ακράγας, Τάρας κ.λ.π.), στη Σικελία (Ζάγκλη, Νάξος, Συρακούσες κ.λ.π.), στη Β. Αφρική (Κυρήνη, Βάρκα) κ.λ.π. Τα αίτια της τεράστιας αυτής μετακίνησης ήταν κυρίως οικονομικά, όπως η ανάγκη για την προμήθεια πρώτων υλών και ειδών διατροφής, η αναζήτηση νέων εμπορικών δρόμων κ.λ.π. Άλλα αίτια ήταν ο υπερπληθυσμός και οι πολιτικές ανωμαλίες που υποχρέωναν ένα μέρος του πληθυσμού να αποχωρήσει από τις μητροπόλεις. Τα αποτελέσματα του αποικισμού αυτού ήταν λαμπρά: Οι άποικοι γρήγορα αναπτύσσονται οικονομικά, χτίζουν ωραίες πόλεις, δημιουργούν νέους όρους κοινωνικής και πολιτικής ζωής και αναπτύσσουν σημαντικό πνευματικό και καλλιτεχνικό πολιτισμό. Το κέντρο βάρους του ελληνικού πολιτισμού μετατοπίστηκε τώρα και στη Νότια Ιταλία και Σικελία, που για το πλήθος των αποικιών τους ονομάστηκαν "Μεγάλη Ελλάς". γ) Περσικοί πόλεμοι. Προς το τέλος του 6ου αι. π.χ οι Πέρσες υπέταξαν τις ελληνικές αποικίες της Μ. Ασίας και εγκατέστησαν σε καθεμιά από αυτές τυράννους. Από τους τυράννους αυτούς ο Αρισταγόρας ο Μιλήσιος έπεσε στη δυσμένεια του Πέρση βασιλιά Δαρείου και ζήτησε να σωθεί με επανάσταση. Ξεσήκωσε σε επανάσταση τη Μίλητο (499 π.χ.) εναντίον των Περσών και ζήτησε τη βοήθεια της μητροπολιτικής Ελλάδας. Η Σπάρτη αρνήθηκε, αλλά η Αθήνα και η Ερέτρια έστειλαν πλοία και στρατιώτες. Με τη βοήθεια αυτών οι Έλληνες της Μ. Ασίας πέτυχαν την άλωση των Σάρδεων. Η επιχείρηση όμως τελικά απέτυχε και ο Δαρείος, αφού υπέταξε και πάλι τις αποικίες και κατέστρεψε τη Μίλητο (493 π.χ.), στράφηκε εναντίον της Αθήνας και της Ερέτριας, για να τις εκδικηθεί, επειδή βοήθησαν τους Ίωνες. Η πρώτη εκστρατεία των Περσών στην Ελλάδα έγινε το 492 π.χ. με αρχηγό το γαμπρό του Δαρείου Μαρδόνιο. Ο στρατός του όμως συνάντησε μεγάλες δυσκολίες στη Θράκη και ο στόλος του, ενώ περνούσε το ακρωτήριο του Άθω, έπεσε σε τρικυμία και έχασε 300 πλοία. Εξαιτίας της ζημιάς αυτής ο Μαρδόνιος αναγκάστηκε να γυρίσει στην Ασία άπρακτος. Η Β περσική εκστρατεία έγινε από τη θάλασσα το 490 π.χ. Αρχηγοί του νέου στρατού και στόλου ήταν ο Δάτης και ο Αρταφέρνης. Αφού κυρίευσαν την Ερέτρια της Εύβοιας, έπλευσαν στην Αττική και αποβιβάστηκαν με 110.000 Πέρσες στον Μαραθώνα. Μπροστά σ' αυτούς αντιπαρατάχτηκαν 10.000 Αθηναίοι και 1.000 Πλαταιείς με αρχηγό τον Αθηναίο στρατηγό Μιλτιάδη. Τόση ήταν η ορμή των Ελλήνων, ώστε κατόρθωσαν να συντρίψουν το δεκαπλάσιο περσικό στρατό και να τον απωθήσουν στα πλοία. Στο πεδίο της μάχης μετρήθηκαν πάνω από 6.000 νεκροί Πέρσες και μόνο 192 Αθηναίοι. Από τα πλοία αιχμαλωτίστηκαν 7, ενώ τα υπόλοιπα έσπευσαν να καταλάβουν την ανυπεράσπιστη Αθήνα. Αλλά οι νικητές επέστρεψαν γρήγορα στην πόλη τους και ήταν παραταγμένοι στο προάστιο των Αθηνών Κυνόσαργες, όταν τα βαρβαρικά πλοία φάνηκαν μπροστά στο Φάληρο. Όταν είδαν οι Πέρσες την υποδοχή αυτή, χωρίς να επιτεθούν, στράφηκαν πίσω και γύρισαν στην Ασία άπρακτοι. 2 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ
Η Γ περσική εκστρατεία έγινε μετά το θάνατο του Δαρείου (480-479) από το γιό του Ξέρξη. Αυτός ξεκίνησε με 1.700.000 πεζούς και 80.000 ιππείς. Πέρασε τον Ελλήσποντο και κατευθυνόταν προς την Κεντρική Ελλάδα, ενώ ο στόλος με 1.207 πολεμικά και 3.000 μεταγωγικά πλοία τον ακολουθούσε παραπλέοντας τα ελληνικά παράλια. Ο Ξέρξης πίστευε ότι χωρίς να πολεμήσει, με μόνο το πλήθος των δυνάμεών του, θα κατορθώσει να εξολοθρεύσει τους Έλληνες. Ο κίνδυνος, πραγματικά, ήταν πολύ μεγάλος, γι' αυτό οι Σπαρτιάτες και οι Αθηναίοι κάλεσαν πανελλήνιο συνέδριο στον Ισθμό, το οποίο αποφάσισε να οργανώσει κοινή άμυνα. Η Σπάρτη έστειλε έναν από τους βασιλείς της, τον Λεωνίδα, με μικρό στράτευμα 7.200 ανδρών να φυλάξει τις Θερμοπύλες. Στην τελική φάση του αγώνα ο Λεωνίδας κράτησε μόνο 300 Σπαρτιάτες, 700 Θεσπιείς και 80 Μυκηναίους, που θυσιάστηκαν όλοι στο πεδίο της τιμής. Η θρυλική αυτή θυσία εμψύχωσε τους Έλληνες και ενίσχυσε το φρόνημά τους και την απόφασή τους να αγωνιστούν "μέχρις εσχάτων". Οι Αθηναίοι από την άλλη μεριά εξόπλισαν μόνοι τους 127 τριήρεις, οι οποίες, μαζί με 144 πλοία των άλλων πόλεων, κατευθύνθηκαν προς το ακρωτήριο της Εύβοιας Αρτεμίσιο και εμπόδισαν τον περσικό στόλο να ενισχύσει τον Ξέρξη στις Θερμοπύλες. Μετά τη θυσία του Λεωνίδα και των στρατιωτών του, τα ελληνικά πλοία έφυγαν και συγκεντρώθηκαν στη Σαλαμίνα, ενώ ο Ξέρξης προχώρησε με το στρατό του μέχρι την Αττική και κατέστρεψε την Αθήνα, όπου ελάχιστοι κάτοικοι είχαν παραμείνει. Οι υπόλοιποι είχαν καταφύγει στη Σαλαμίνα. Συγχρόνως είχε φτάσει και ο περσικός στόλος στον Φαληρικό όρμο και διατάχτηκε από τον Ξέρξη να καταστρέψει τα ελληνικά πλοία. Επακολούθησε η περίφημη ναυμαχία της Σαλαμίνας (480 π.χ.), η οποία έληξε με νίκη των Ελλήνων και καταστροφή των Περσών. Ο ίδιος ο Ξέρξης επέστρεψε στην Περσία, αφήνοντας στην Ελλάδα το στρατηγό Μαρδόνιο με 300.000 άνδρες για να συνεχίσει τον πόλεμο. Το χειμώνα τον πέρασε ο Μαρδόνιος στη Θεσσαλία και το 479 π.χ., μαζί με τους Θηβαίους που είχαν "μηδίσει", στρατοπέδευσε στις Πλαταιές. Εναντίον τους εκστράτευσε ο βασιλιάς της Σπάρτης Παυσανίας και στη μάχη, γνωστή ως μάχη των Πλαταιών, νίκησε τους Πέρσες και σκότωσε τον Μαρδόνιο. Την ίδια μέρα και ο ελληνικός στόλος νίκησε τον περσικό απέναντι από τη Σάμο, κοντά στο ακρωτήριο της Μυκάλης. Έτσι ολοκληρώθηκε ο θρίαμβος και οι Σπαρτιάτες και οι άλλοι Πελοποννήσιοι αποχώρησαν από τη συμμαχία και τη συνέχιση του πολέμου ανέλαβαν οι Αθηναίοι επικεφαλής των άλλων Ελλήνων. Με τον τρόπο αυτό άνοιξε το πεδίο για τη μεγάλη ακμή της Αθήνας. δ) "Χρυσός αιώνας των Αθηνών". Το 478 π.χ. ιδρύθηκε η ναυτική συμμαχία της Δήλου, στην οποία οι πόλεις-μέλη ήταν τυπικά ισότιμες, ουσιαστικά όμως όλο και περισσότερο υποτάσσονταν στους Αθηναίους. Κατά την περίοδο 478-431 π.χ. η Αθήνα, κάτω από τη δυναμική ηγεσία του Αριστείδη, του Κίμωνα και κυρίως του Περικλή (443-429), γνώρισε το "χρυσό αιώνα" της ιστορίας της, έγινε το πρώτο πολιτικό και πολιτιστικό κέντρο της αρχαίας Ελλάδας και το ισχυρότερο ναυτικό κράτος. Ανέδειξε ακόμα το αρχαίο δημοκρατικό καθεστώς με την οριστική διαμόρφωση των νέων θεσμών, δηλ. της Βουλής, της Εκκλησίας του Δήμου και της Ηλιαίας. ε) Πελοποννησιακός πόλεμος (431-404 π.χ.). Η αύξηση της αθηναϊκής δύναμης και επιρροής μεταξύ του ελληνικού κόσμου προκάλεσε το φθόνο της Σπάρτης και οι δύο υπερδυνάμεις της εποχής εκείνης δεν άργησαν να συγκρουστούν. Ο πόλεμος που ακολούθησε κράτησε 27 χρόνια και υπήρξε ο σκληρότερος πόλεμος της ελληνικής ιστορίας. Οι πολεμικές επιχειρήσεις του Πελοποννησιακού πολέμου διαιρούνται σε τρεις περιόδους: τον Αρχιδάμειο πόλεμο (431-421 π.χ.), την εκστρατεία της Σικελίας (415-413 π.χ.) και τον Δεκελεικό πόλεμο (431-404 π.χ.). Αρχιδάμειος πόλεμος. Το 431 π.χ. οι Σπαρτιάτες εισέβαλαν στην Αττική και κατέστρεψαν την ύπαιθρο χώρα. Το χειμώνα του ίδιου χρόνου οι Αθηναίοι έθαψαν τους πρώτους νεκρούς τους και ο Περικλής εκφώνησε τον περίφημο "Επιτάφιο", που διέσωσε ο Θουκυδίδης στην ιστορία του και που αποτελεί στην ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ 3
ουσία έναν ύμνο στην αθηναϊκή δημοκρατία. Το 429 πέθανε ο Περικλής και το 428 αποστάτησε η Λέσβος από την αθηναϊκή συμμαχία. Ύστερα από τα δύο αυτά πλήγματα, οι Αθηναίοι με αρχηγό τον Κλέωνα είχαν μια επιτυχία, την κατάληψη της Πύλου και της Σφακτηρίας. Το 422 όμως ο Κλέωνας σκοτώθηκε στην Αμφίπολη, πολεμώντας εναντίον του Σπαρτιάτη στρατηγού Βρασίδα και τον επόμενο χρόνο (421) υπογράφτηκε η "Νικίειος ειρήνη". Η εκστρατεία της Σικελίας υπήρξε η πιο μεγάλη αποτυχία των Αθηναίων. Σ' αυτήν τους παρέσυρε ο Αλκιβιάδης, ο οποίος πίστευε ότι με την κατάληψη της Σικελίας θα πλεονεκτούσαν οι Αθηναίοι έναντι των Σπαρτιατών και ότι τελικά οι τελευταίοι θα υπέκυπταν. Οι Συρακούσιοι όμως νίκησαν τους Αθηναίους, από τις 40.000 των οποίων μόνο 7.000 σώθηκαν. Με τους άλλους, όσοι δε σκοτώθηκαν, επάνδρωσαν τα λατομεία τους οι νικητές. Δεκελεικός πόλεμος. Το 431 π.χ. οι Σπαρτιάτες εισέβαλαν στην Αττική και οχυρώθηκαν στο οχυρό της Δεκέλειας, αποκόπτοντας με αυτό τον τρόπο την Αθήνα από τα ορυχεία του Λαυρίου και την επαφή της με τις συμμάχους πόλεις. Από το γεγονός αυτό πήρε το όνομά της και η περίοδος αυτή του πολέμου. Η μοναδική νίκη των Αθηναίων κατά την περίοδο αυτή ήταν η διάλυση του σπαρτιατικού στόλου κοντά στις Αργινούσες (406 π.χ.). Οι πρωτεργάτες όμως της νίκης αυτής καταδικάστηκαν σε θάνατο, επειδή δεν είχαν κατορθώσει να περισυλλέξουν τους νεκρούς από τη θάλασσα. Ο Λύσανδρος που στη συνέχεια ανέλαβε την ηγεσία των Σπαρτιατών, καταναυμάχησε τους Αθηναίους στους Αιγός ποταμούς (405 π.χ.), έπλευσε στον Πειραιά και απέκλεισε την Αθήνα από τη θάλασσα. Αυτή ήταν και η τελευταία πολεμική ενέργεια, καθώς οι Αθηναίοι αναγκάστηκαν να παραδοθούν με εξευτελιστικούς όρους. στ) Ηγεμονία της Σπάρτης (404-371 π.χ.). Ο Λύσανδρος, μετά τη νίκη του επί των Αθηναίων, κατέλυσε όλες τις δημοκρατίες και επέβαλε ολιγαρχικά πολιτεύματα στις ελληνικές πόλεις. Στην Αθήνα εγκατέστησε τους "Τριάκοντα τυράννους" με αρχηγό τον Κριτία. Τον επόμενο χρόνο όμως ο Θρασύβουλος, με μικρή δύναμη φυγάδων πατριωτών, ανέτρεψε το τυραννικό καθεστώς των Τριάκοντα και επανέφερε τη δημοκρατία στην Αθήνα. Το σπουδαιότερο γεγονός μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο υπήρξε η σύγκρουση της Σπάρτης με τους Πέρσες. Τα γεγονότα συνέβησαν ως εξής: Ο σατράπης της Λυδίας Κύρος αποφάσισε να εκθρονίσει τον αδερφό του Αρταξέρξη και να γίνει ο ίδιος βασιλιάς της Περσίας. Στο στρατό του υπήρχαν και 13.000 Έλληνες μισθοφόροι με αρχηγό τους τον Χειρίσοφο. Στη μάχη κοντά στα Κούναξα νικήθηκε και σκοτώθηκε ο Κύρος (401 π.χ.) και οι Έλληνες, ύστερα από πολλές περιπέτειες, κατόρθωσαν να φτάσουν στην Τραπεζούντα και από εκεί να περάσουν στη Θράκη. Την εκστρατεία αυτή και την επιστροφή ("Κάθοδος των μυρίων") περιγράφει στο έργο του "Κύρου Ανάβασις" ο Ξενοφώντας. Ο Αρταξέρξης όμως θέλησε να τιμωρήσει τους Έλληνες της Ιωνίας που είχαν υποστηρίξει τον Κύρο και οι Ίωνες ζήτησαν τη βοήθεια των Σπαρτιατών, οι οποίοι έσπευσαν αμέσως και νίκησαν τους Πέρσες. Οι τελευταίοι δεν παραιτήθηκαν από το σκοπό τους, μόνο που άλλαξαν τακτική, ενίσχυσαν οικονομικά πολλές ελληνικές πόλεις και τους Αθηναίους και τους έστρεψαν εναντίον της Σπάρτης. Έτσι άρχισε νέος εμφύλιος πόλεμος, ο Βοιωτικός. ζ) Βοιωτικός ή Κορινθιακός πόλεμος (395-387 π.χ.). Πρώτη η Θήβα συμμάχησε με τους Πέρσες και στη συμμαχία αυτή πήραν μέρος μετά η Αθήνα, η Κόρινθος και το Άργος. Κατά το 394 π.χ. νίκησαν τους Σπαρτιάτες στη μάχη της Αλιάρτου, όπου σκοτώθηκε ο πρωτεργάτης της σπαρτιατικής τυραννίας Λύσανδρος. Η Σπάρτη τότε κινδύνευσε πολύ και ανακάλεσε τον Αγησίλαο από την Ασία, ο οποίος, υπακούοντας στη φωνή της πατρίδας του, παραιτήθηκε από το σχέδιό του να ανατρέψει τον περσικό θρόνο. Πολεμώντας διέσχισε τη Θράκη και τη Μακεδονία και έφτασε στην Κορώνεια, όπου τον περίμεναν οι σύμμαχοι. Η μάχη ήταν δύσκολη για τους Σπαρτιάτες, τελικά όμως νίκησαν χάρη στον Αγησίλαο (394 π.χ.). Η νίκη της Κορώνειας στερέωσε την ηγεμονία της Σπάρτης στην ξηρά, αλλά ο Κόνωνας, ναύαρχος του αθηναϊκού και συμμαχικού στόλου, διατηρούσε την ηγεμονία στη θάλασσα (393 π.χ.). Η Σπάρτη τότε με τον απεσταλμένο της Ανταλκίδα έκλεισε με τους Πέρσες την "Ανταλκίδειο ειρήνη" (387 π.χ.), σύμφωνα με την οποία υποτάχτηκαν στους Πέρσες όλες οι ελληνικές πόλεις της Μ. Ασίας, ακόμα και οι Κλαζομενές και η Κύπρος. Στους Αθηναίους επιτράπηκε να κρατήσουν μόνο την Ίμβρο, τη Λήμνο και τη Σκύρο. Όλες οι άλλες ελληνικές πόλεις αφήνονταν ελεύθερες. 4 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ
η) Η ηγεμονία των Θηβών. Με τη βοήθεια του Σπαρτιάτη στρατηγού Φοιβίδα οι ολιγαρχικοί Θηβαίοι Λεοντιάδης και Αρχίας κατέλυσαν το 382 π.χ. τη δημοκρατία στην πατρίδα τους και κάτω από τη σπαρτιατική προστασία κυβέρνησαν τυραννικά επί τρία χρόνια. 400 όμως φυγάδες δημοκρατικοί επέστρεψαν στη Θήβα και με τη βοήθεια των Αθηναίων αποκατέστησαν τη δημοκρατία. Δύο μεγάλοι άνδρες ανέλαβαν τότε τη διακυβέρνηση των Θηβών, ο Πελοπίδας και ο Επαμεινώνδας, οι οποίοι ευνόησαν τη δημιουργία της Β Αθηναϊκής Συμμαχίας (378 π.χ.), καθώς σ' αυτήν στήριζαν τις ελπίδες τους για τη φθορά της Σπάρτης. Όταν όμως διαψεύστηκαν στις ελπίδες τους και η Αθήνα συμμάχησε με τη Σπάρτη, οι δύο συναρχηγοί συνέχισαν μόνοι τους τον πόλεμο εναντίον των Σπαρτιατών (371-362 π.χ.). Το 371 π.χ. συνέτριψαν τους Σπαρτιάτες στα Λεύκτρα και ο Επαμεινώνδας εισέβαλε στην Πελοπόννησο κατά τον επόμενο χρόνο, απελευθέρωσε τη Μεσσηνία και περιόρισε τους Σπαρτιάτες στη Λακωνική. Έτσι οι Θηβαίοι έγιναν πια κυρίαρχοι της Ελλάδας. Το 363 π.χ. όμως σκοτώθηκε ο Πελοπίδας, πολεμώντας στη Θεσσαλία εναντίον του τυράννου Αλέξανδρου του Φεραίου, και τον επόμενο χρόνο (362 π.χ.) ο Επαμεινώνδας, στη μάχη της Μαντινείας, πολεμώντας εναντίον των Σπαρτιατών. Μετά τη μάχη της Μαντινείας επικράτησε μεγαλύτερη ταραχή στην Ελλάδα από όση προηγουμένως. Ο πόλεμος αυτός υπήρξε ασφαλώς το τελευταίο πλήγμα της σπαρτιατικής ηγεμονίας, δε στερέωσε όμως τη θηβαϊκή εξουσία. Τον επόμενο χρόνο συμφώνησαν και υπέγραψαν ειρήνη, σύμφωνα με τη συμβουλή που είχε αφήσει ο Επαμεινώνδας. Ολυνθιακός Πόλεμος. Ονομάστηκε έτσι ο πόλεμος που έγινε μεταξύ του Φιλίππου Β της Μακεδονίας και του Κοινού της Χαλκιδικής από το 349 π.χ. ως το 348 π.χ.. Αρχηγός των πόλεων της Χαλκιδικής ήταν η πόλη Όλυνθος. Ο Φίλιππος άρχισε να καταλαμβάνει τις πόλεις της Χαλκιδικής και την άνοιξη του 348 π.χ. άρχισε να πολιορκεί την Όλυνθο. Οι Ολύνθιοι ζήτησαν τη βοήθεια των Αθηναίων (τότε ο Δημοσθένης εκφώνησε τους τρείς ολυνθιακούς λόγους του για να προτρέψει τους Αθηναίους να στείλουν βοήθεια), αλλά η Αθηναίοι καθυστέρησαν να στείλουν στρατιωτική βοήθεια, με αποτέλεσμα ο Φίλιππος να ισοπεδώσει την πόλη και να πουλήσει τους κατοίκους της για δούλους. Πελοποννησιακός Πόλεμος Η μεγάλη ακμή του αθηναϊκού κράτους κατά τον 5ο π.χ. αι. και η τάση του για εκμετάλλευση των συμμάχων της, ξύπνησε την αντιζηλία της Σπάρτης. Έτσι οι δύο πόλεις οδηγήθηκαν σε μια αιματηρή ρήξη, τον Πελοποννησιακό Πόλεμο, που άρχισε το 431 π.χ. και τελείωσε το 404 π.χ., με ήττα των Αθηναίων, κατάληψη της πόλης και κατάλυση της ηγεμονίας της. Σύμμαχοι των Αθηναίων ήταν η Χίος, η Λέσβος, η Κέρκυρα, η Κεφαλλονιά, η Μεσσήνη, η Ναύπακτος και η Ακαρνανία. Σύμμαχοι των Σπαρτιατών ήταν όλοι οι Πελοποννήσιοι, εκτός από τους Αργείους. Ναυμαχία της Σαλαμίνας Η Ναυμαχία της Σαλαμίνας έγινε το 480 π.χ., κατά τη διάρκεια των Περσικών Πολέμων. Κύριος πρωταγωνιστής ης υπήρξε ο Θεμιστοκλής. Πρόβλεψε σωστά ότι οι Πέρσες δύσκολα θα μπορούσαν να ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ 5
ελιχθούν στα στενά της Σαλαμίνας και ειδοποίησε κρυφά τον Ξέρξη ότι θα έπρεπε να προλάβει την αποχώρηση του ελληνικού στόλου από το νησί. Οι Έλληνες στο μεταξύ είχαν αποκλείσει τις δύο διεξόδους, του Φαλήρου και του στενού των Μεγάρων, και περίμεναν τους Πέρσες. Έτσι τους αιφνιδίασαν και τους έτρεψαν σε φυγή. Περσικός Πόλεμος Ονομασία των πολέμων που έγιναν τον 5ο π.χ. αι. ανάμεσα στους Έλληνες και τους Πέρσες. Αιτία των Περσικών Πολέμων ήταν η επεκτατική πολιτική των Περσών προς την Ευρώπη και ο εμπορικός ανταγωνισμός τους με τους Έλληνες για την κυριαρχία στη Μεσόγειο. Κατά τη διάρκεια των Περσικών Πολέμων έγιναν τρεις αποτυχημένες εκστρατείς των Περσών.Η Α Εκστρατεία έγινε το 492 π.χ. και στέφθηκε με ολοκληρωτική αποτυχία, καθώς ο περσικός στόλος καταποντίστηκε από μεγάλη θαλασσοταραχή στις ακτές του Άθωνα και ο περσικός στρατός υποχώρησε μετά από μάχες με τους Θράκες.Η Β Εκστρατεία έγινε το 490 π.χ. και έληξε άδοξα για τους Πέρσες. Ενωμένοι οι Έλληνες τους αντιμετώπισαν στη μάχη του Μαραθώνα, όπου τους κατατρόπωσαν και τους υποχρέωσαννα υποχωρήσουν.η Γ Εκστρατεία έγινε το 480 π.χ. Σ αυτήν οι Πέρσες κατέβηκαν με μια τεράστια στρατιά (πάνω από 1.000.000 στρατιώτες, 89.000 ιππείς και 1.207 πλοία). Οι Έλληνες τους αντιμετώπισαν στις Θερμοπύλες (480 π.χ.), στη ναυμαχία της Σαλαμίνας (480 π.χ.) και στις Πλαταιές (479 π.χ.). Μετά τις μάχες αυτές, όσοι Πέρσες επέζησαν επέστρεψαν στην πατρίδα τους, τερματίζοντας τις εκστρατείες τους εναντίον των Ελλήνων. Μέγας Αλέξανδρος. Ο μεγαλύτερος στρατηγός όλων των εποχών, ο σπουδαιότερος κατακτητής που το όνομά του έγινε θρύλος στους αιώνες, γεννήθηκε το 356π.Χ., γιος του Φίλιππου και της Ολυμπιάδας. Μεγάλωσε έχοντας δάσκαλο τον φιλόσοφο Αριστοτέλη και πρότυπό του τον ήρωα Αχιλλέα, που θεωρούσε πως ήταν πρόγονός του. Μικρός δάμασε τον Βουκεφάλα, ένα ατίθασο και άγριο άλογο που κανείς δεν μπορούσε να ημερέψει και που τον συνόδεψε στις κατακτήσεις του, μέχρι τα σύνορα της Ινδίας. Ο Αλέξανδρος ανέβηκε στον θρόνο σε ηλικία 20 ετών το 336, μετά την δολοφονία του πατέρα του. Νωρίτερα, στην μάχη της Χαιρώνειας, το 338, είχε δείξει τα μεγάλα στρατιωτικά του προσόντα, ως αρχηγός του Μακεδονικού ιππικού. Ήταν παράτολμος στον χαρακτήρα, χωρίς προκαταλήψεις, με μεγάλο θάρρος και από πολύ μικρός έδειξε την ιδιοφυία του στην στρατιωτική τέχνη. Αυτό το κατάλαβαν αμέσως αρκετοί λαοί στα Βόρεια της Μακεδονίας που επαναστάτησαν μόλις έμαθαν τον θάνατο του Φιλίππου και τους οποίους αμέσως νίκησε και επανέφερε στην προηγούμενη κατάσταση. Όταν πολεμούσε στα Βόρεια της Μακεδονίας διαδόθηκε πως πέθανε και αμέσως οι Ελληνικές πόλεις, με την υποκίνηση του Δημοσθένη βρήκαν την ευκαιρία να επιχειρήσουν να αποκτήσουν ξανά την ανεξαρτησία τους. Σαν αστραπή όμως, ο Αλέξανδρος έφτασε στην Ελλάδα, κατέλαβε και κατέστρεψε ολοκληρωτικά την Θήβα, εκτός από το σπίτι του ποιητή Πίνδαρου, τρομάζοντας τους υπόλοιπους Έλληνες που αμέσως δήλωσαν υποταγή. Τότε ο Αλέξανδρος συγκάλεσε ξανά στην Κόρινθο το συνέδριο όλων των Ελλήνων, ανανέωσε την Πανελλήνια συμμαχία που είχε θεσπίσει ο Φίλιππος, και που σκοπό της είχε την εκστρατεία εναντίον των Περσών κι έλαβε τον τίτλο του υπέρτατου αρχηγού της αποστολής. Το 334π.Χ. αρχηγός ενός στρατού 45.000 περίπου στρατιωτών, που κατά το ένα τρίτο ήταν Μακεδόνες και το υπόλοιπο Έλληνες και μισθοφόροι, πέρασε στην Μ.Ασία, σαν αντιπρόσωπος και εκδικητής όλου του Ελληνισμού εναντίον των Περσών. Επισκέφθηκε τα ερείπια της Τροίας και θυσίασε στον τάφο του Αχιλλέα, ενώ αφιέρωσε τα όπλα του στην Αθήνα. Ύστερα βάδισε εναντίον του στρατού που είχε στείλει ο Πέρσης βασιλιάς Δαρείος Γ ο Κομμοδανός, ένας άξιος βασιλιάς που είχε όμως την ατυχία να βασιλέψει σε ένα κράτος που είχε αδυνατίσει από τις συνεχείς εσωτερικές επαναστάσεις. Η σύγκρουση έγινε στις όχθες του ποταμού Γρανικού το 334π.Χ. και τελείωσε με την ολοκληρωτική νίκη του Αλέξανδρου, που έτσι έγινε κύριος της Δυτικής Μικράς Ασίας, απελευθερώνοντας τις πόλεις της Ιωνίας. Αρκετοί Πέρσες στρατηγοί, όπως ο μισθοφόρος ναύαρχος Μέμνων ο Ρόδιος, συμβούλευαν τον βασιλιά τους να μην αντιμετωπίσει τον Αλέξανδρο σε μάχη, αλλά να υποχωρήσουν προς το εσωτερικό της Ασίας, καίγοντας τα πάντα πίσω τους, έτσι, ώστε ο εχθρός να μην μπορεί να βρει ούτε τροφή, για 6 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ
τους στρατιώτες του και τα άλογα, ούτε ζώα για υποζύγια, ούτε καταφύγια. Κι όλα αυτά γιατί ο Αλέξανδρος είχε τρόφιμα μαζί του που επαρκούσαν για λίγες μόνο ημέρες, κι έτσι θα χανε τον πόλεμο χωρίς οι Πέρσες να απολέσουν στρατιώτες και μέσα πολεμικά. Αυτή η ιδέα όμως φάνηκε ανάξια για το μεγαλείο της Περσίας και γι αυτό απορρίφθηκε, προκαλώντας μια σειρά από χαμένες μάχες για τον Δαρείο Γ και την καταστροφή του βασιλείου του. Η επόμενη μάχη έγινε το 333, στην Ισσό της Κιλικίας. Αυτή τη φορά επικεφαλής του Περσικού στρατού ήταν ο ίδιος ο Δαρείος. Και πάλι όμως έχασε, παρ ότι ο στρατός του ήταν πολυάριθμος. Ο δυστυχής μονάρχης διέφυγε από το πεδίο της μάχης, αφήνοντας στον Αλέξανδρο αναρίθμητα λάφυρα κι ένα μεγάλο αριθμό αιχμαλώτων, ανάμεσα στους οποίους η μητέρα του, η γυναίκα και η κόρη του, που ο νικητής μεταχειρίστηκε με μεγαλοψυχία. Αντί να προχωρήσει προς την Περσία, ο Αλέξανδρος προτίμησε να διαφυλάξει τα νώτα του και να καταστρέψει τις ναυτικές βάσεις του εχθρού, που ήταν μια διαρκής απειλή για τον Μακεδονικό στρατό. Φθάνοντας στην Τύρο της Φοινίκης, τον πιο μεγάλο ναύσταθμο των Περσών, πολιόρκησε την πόλη με επιμονή επί 6 μήνες και παρά την πεισματώδη αντίσταση των Περσών στρατιωτών στο τέλος την εκπόρθησε και την κατέλαβε το 332. Σιγά-σιγά, όλα τα Περσικά πλοία παραδόθηκαν, γιατί έμειναν χωρίς βάσεις και ανεφοδιασμό. Στην συνέχεια στράφηκε προς την Αίγυπτο, που παραδόθηκε αυθόρμητα στον Αλέξανδρο, μετά από δύο αιώνες Περσικής κατοχής. Ο Αλέξανδρος συμπεριφέρθηκε με γενναιοψυχία στους κατοίκους της, σεβάστηκε τα ήθη και της θρησκεία της περιοχής και οι ιερείς του μαντείου του Άμμωνα, τον ανακήρυξαν γιο του θεού και διάδοχο των αρχαίων Φαραώ. Τότε έκτισε και την Αλεξάνδρεια, που σε λίγα χρόνια θα γινόταν μια από τις σπουδαιότερες πόλεις της Μεσογείου. Το 331π.Χ. κινήθηκε ξανά εναντίον του Δαρείου, ο οποίος επικεφαλής ενός τεράστιου στρατού σε όγκο, είχε στρατοπεδεύσει στις όχθες του ποταμού Τίγρη, στην πεδιάδα των Γαυγαμήλων. Ο Αλέξανδρος ήταν ξανά ο νικητής κι αυτή τη φορά, ο δρόμος προς το κέντρο της Περσικής αυτοκρατορίας και τις μεγαλύτερες πόλεις της ήταν ανοικτός. Ο Δαρείος διέφυγε ξανά, αλλά λίγο αργότερα δολοφονήθηκε από τον σατράπη Βήσσο. Ο Αλέξανδρος κατέλαβε την Βαβυλώνα, τα Σούσα, την Περσέπολη και μαζί με αυτές τις πόλεις έγινε κύριος και αμύθητου πλούτου. Έτσι ο σκοπός της Πανελλήνιας συμμαχίας είχε εκπληρωθεί και ο Μακεδόνας βασιλιάς απέλυσε με τιμές όλους τους Έλληνες κρατώντας μόνο τους συμπατριώτες του, με τους οποίους είχε σκοπό να προχωρήσει πέρα από την Περσική επικράτεια. Ίδρυσε πόλεις, αρκετές από τις οποίες ονόμασε Αλεξάνδρεια, έφτιαξε στρατιωτικούς δρόμους, αλλά και τότε άλλαξε την συμπεριφορά του, καθώς υιοθέτησε τον πλούτο και την χλιδή της Περσικής αυλής, αρκετές συνήθειες της ενώ παντρεύτηκε και την Ρωξάνη, κόρη ενός πρίγκιπα της Βακτριανής, δίνοντας έτσι το σύνθημα για την αφομοίωση νικητών και ηττημένων, που έγινε ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά της πολιτικής του. Ο ίδιος θεώρησε πως ήταν διάδοχος του Δαρείου, εκδικήθηκε τον θάνατό του σκοτώνοντας τον Βήσσο και 0το 327 άρχισε μια νέα εκστρατεία που τον έφερε μέχρι τις πύλες της Ινδίας, με την δικαιολογία πως ήθελε να ενώσει ξανά, κάτω από το σκήπτρο του, όλα τα εδάφη που παλιότερα είχαν υπό της εξουσία τους οι Πέρσες βασιλιάδες. Έτσι κατέλαβε το Αφγανιστάν, το σημερινό Πακιστάν φθάνοντας μέχρι τον Ινδό ποταμό, και στην μάχη του Υδάσπη νίκησε τον βασιλιά Πώρο. Οι στρατιώτες του όμως αρνήθηκαν να συνεχίσουν παραπέρα, λόγω του ζεστού κλίματος και του άγονου εδάφους κι έτσι ο Μακεδόνας βασιλιάς αναγκάστηκε να γυρίσει πίσω. Ένα μέρος του στρατού του επιβιβάστηκε σε πλοία και με ναύαρχο τον Νέαρχο έφθασε στην Αλεξάνδρεια του Περσικού Κόλπου, ενώ το υπόλοιπο μέρος υπό την αρχηγία του, διέσχισε τις καυτές ερήμους του σημερινού Βελουχιστάν (Γεδρωσία), της Περσίας μέχρι που το 325 επανήλθαν στα Σούσα. Η αχανής αυτοκρατορία του έπρεπε να οργανωθεί γρήγορα και ο Αλέξανδρος, χωρίς να χάσει καιρό, προσπάθησε να βρει τρόπους ειρηνικής συνύπαρξης με τους ηττημένους λαούς, των οποίων πάντα είχε σεβαστεί νόμους και έθιμα και τιμήσει θεούς και λατρεία. Έτσι στην Ελληνο-Ασιατική κοινότητα που είχε σχηματιστεί επεδίωκε να φαίνεται, όχι ως Μακεδόνας βασιλιάς, αλλά σαν μονάρχης με Ανατολικές επιρροές. Θέλησε να σβήσει κάθε διάκριση ανάμεσα στους ηττημένους και τους νικητές, να τους συμφιλιώσει και να τους κάνει ίσους μεταξύ τους, αλλά συγχρόνως να διαδώσει και τον Ελληνικό πολιτισμό στους απολίτιστους βάρβαρους. Έτσι διατήρησε τους Πέρσες διοικητές στις επαρχίες τους, παρότρυνε τους στρατιώτες του και τους αξιωματικούς του να παντρευτούν ντόπιες γυναίκες κι ο ίδιος, για να δώσει το παράδειγμα, παντρεύτηκε μια από τις κόρες του Δαρείου. Στρατολόγησε στον στρατό του νέους από τις κατακτημένες περιοχές, τους εκπαίδευσε σύμφωνα με τις Μακεδονικές συνήθειες και αφού τους εξόπλισε, τους έκανε πολεμιστές του. Τέλος έλαβε τον τίτλο του αυτοκράτορα της Ασίας και επέβαλε σε όλους να τον προσκυνούν. Αυτά όλα προκάλεσαν πολλές αντιδράσεις ανάμεσα στους ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ 7
Μακεδόνες και μια σειρά από σπουδαίους στρατιωτικούς, όπως ο Κλείτος, ο Παρμενίων και ο γιος του Φιλώτας, ο αδελφικός του φίλος Ηφαιστίωνας και ο επίσημος ιστορικός της εκστρατείας του, ο Καλλισθένης, ανιψιός του Αριστοτέλη εκτελέστηκαν κατά διαταγή του Αλεξάνδρου,με την κατηγορία ότι συνωμοτούσαν εναντίον του. Η ιδέα της συνύπαρξης νικητών και ηττημένων είναι κάτι που δεν είχε ποτέ υπάρξει πριν, στο μυαλό κανενός κατακτητή. Αυτό και μόνο το γεγονός τοποθετεί τον Αλέξανδρο σε μια εξαιρετική θέση, μιας και ήταν σε ευθεία σύγκρουση με την νοοτροπία και με τις συνήθειες της εποχής του. Όπως λέει κι ο Πλούταρχος, ήθελε να κάνει όλους τους υπηκόους του πολίτες ενός και του ίδιου κράτους και μιας και μόνης κυβέρνησης. Σκόπευε να φθάσει στην παγκόσμια ειρήνη, στην ομόνοια, στην ένωση και στην επικοινωνία όλων των ανθρώπων και λαών. Έτσι δημιούργησε μια αυτοκρατορία που η Μακεδονία ήταν το πρότυπο για την στρατιωτική οργάνωση, η Περσία κράτησε την πολιτική και οικονομική της διοίκηση και η Ελλάδα έδινε τον τόνο στον πολιτισμό. Όλο πιο πολύ περνούσαν τα χρόνια, ο Αλέξανδρος γινόταν όλο και περισσότερο οξύθυμος και παράλογος, ίσως γιατί δεν έβρισκε κατανόηση στα σχέδιά του. Ενώ σκεπτόταν να αναλάβει μια εκστρατεία εναντίον της Δύσης, πέθανε ξαφνικά, το 323π.Χ., άλλοι λένε από ελονοσία ή τύφο, κι άλλοι λένε δηλητηριασμένος. Σύμφωνα με την επιθυμία του θέλησε να ταφεί στην πατρική του γη, αλλά επειδή ήταν πολύ δύσκολο να μεταφερθεί έως εκεί η σωρός του, τελικά ενταφιάστηκε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Ο τάφος του αναζητείται μέχρι σήμερα και θα είναι μια από τις πιο συναρπαστικές αρχαιολογικές περιπέτειες. Το έργο του Αλέξανδρου, από την πολιτιστική, πολιτική, οικονομική και κοινωνική σκοπιά κι αν το δει κανείς είναι εξαιρετικό και θετικό. Η αφομοίωση μεταξύ τους διαφορετικών και μακρινών λαών, η συνάντηση ανάμεσα σε αντίθετους πολιτισμούς και αντιλήψεις που επεδίωκε, η διάδοση του Ελληνικού πολιτισμού και της γλώσσας, της τέχνης, της επιστήμης της Ελλάδας είναι η αρχή μιας καινούργιας εποχής κατά την οποία οι αξίες του Ελληνισμού θα γίνουν κληρονομιά όλου του κόσμου, ανεξάρτητα από φυλετικά και πολιτικά κριτήρια. α) Ηγεμονία των Μακεδόνων. Οι εμφύλιοι πόλεμοι εξάντλησαν τις ελληνικές πόλεις. Η αναλαμπή της Σπάρτης και της Θήβας υπήρξε πρόσκαιρη και το καθεστώς της Αθήνας άρχισε και αυτό να φθείρεται ανεπανόρθωτα. Τότε παρουσιάστηκε στο προσκήνιο μια νέα δύναμη, το συγκεντρωτικό στρατιωτικό κράτος των Μακεδόνων, που με επικεφαλής τον Φίλιππο Β (359-336), γιο του Αμύντα Γ, ήταν πεπρωμένο να καταλύσει τα καθεστώτα των άστεων, παρά τις προσπάθειές τους να δημιουργήσουν πλατύτερες πολιτικές ενότητες. Το 357 π.χ. ο Φίλιππος κατέλαβε την Αμφίπολη και την Πύδνατο 356 π.χ. την Ποτίδαια και τα μεταλλεία χρυσού της Θράκης και στη συνέχεια κατέπνιξε την εξέγερση των Ιλλυριών, Παιόνων και Θρακών και εξασφάλισε έτσι τα βόρεια σύνορά του. Γι' αυτό, όταν κατά το Β Ιερό πόλεμο (355-346 π.χ.) οι Φωκείς εισέβαλαν στη Θεσσαλία, δέχτηκε την πρόσκληση των Θεσσαλών για βοήθεια, καθώς ήταν ευκαιρία να επέμβει στα πράγματα της νότιας Ελλάδας. Αφού έδιωξε τους εισβολείς Φωκείς, έγινε συγχρόνως κύριος όλης της Θεσσαλίας και εμφανίστηκε στα μάτια των Ελλήνων ως προστάτης του ιερού των Δελφών. Το 352 π.χ. εκστράτευσε στη Θράκη και έφτασε μέχρι την Προποντίδα και το 349 π.χ. κατέλαβε την Όλυνθο, παρά την αντίδραση του Αθηναίου ρήτορα Δημοσθένη. Η αδιαφορία των Αθηναίων τον κατέστησε κύριο σε ολόκληρη τη Χαλκιδική. Ύστερα από την επιτυχία του αυτή έκλεισε με τους Αθηναίους τη Φιλοκράτειο ειρήνη (346 π.χ.). και αμέσως μετά κατέλαβε τη Φωκίδα. Το 344 π.χ. οι Θεσσαλοί τον εξέλεξαν άρχοντα και στη συνέχεια έγιναν σύμμαχοί του η Μεσσηνία, η Μεγαλόπολη, το Άργος, η Ήλιδα, η Εύβοια, η Ήπειρος και η Θράκη. Ο Γ Ιερός πόλεμος (339 π.χ.) έδωσε την ευκαιρία στον Φίλιππο να καταλάβει την Άμφισσα και την Ελάτεια και άφησε να φανεί η πρόθεσή του για μια νέα οριστική αναμέτρηση με τη νότια Ελλάδα. Η αναμέτρηση έγινε στη Χαιρώνεια 8 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ
το 338 π.χ., όπου συνέτριψε τους ενωμένους Αθηναίους, Θηβαίους, Φωκείς, Κορινθίους και Αχαιούς. Ύστερα υπέταξε όλη τη Νότια Ελλάδα και στις πόλεις διόρισε ολιγαρχικές κυβερνήσεις από "φιλιππίζοντες". Στο συνέδριο της Κορίνθου, που οργάνωσε αμέσως μετά, επέβαλε την πανελλήνια ένωση, της οποίας αρχηγός ορίστηκε ο ίδιος. Ύστερα από την επιτυχία του αυτή και ενώ διοργάνωνε εκστρατεία εναντίον των Περσών, δολοφονήθηκε την άνοιξη του 336 π.χ. β) Μέγας Αλέξανδρος (336-323). Τον Φίλιππο διαδέχτηκε ο γιος του Αλέξανδρος, ο οποίος σε πανελλήνιο συνέδριο, που συγκάλεσε στην Κόρινθο, ανακηρύχτηκε στρατηγός αυτοκράτορας. Αμέσως μετά στράφηκε εναντίον των βαρβάρων στα βόρεια σύνορα του κράτους του. Τότε διαδόθηκε ότι ο Αλέξανδρος σκοτώθηκε στην εκστρατεία αυτή και οι Θηβαίοι επαναστάτησαν. Οργισμένος ο Αλέξανδρος επέστρεψε και κατέστρεψε τη Θήβα (335 π.χ.). Η αστραπιαία αυτή ενέργεια τρομοκράτησε τους άλλους Έλληνες, οι οποίοι δήλωσαν υποταγή, οπότε απερίσπαστος ο Αλέξανδρος επιδόθηκε στην προπαρασκευή της εκστρατείας στη Μ. Ασία. Το 334 π.χ. με 30.000 πεζούς και 5.000 ιππείς πέρασε στην Ασία, αφήνοντας τη διοίκηση της Ελλάδας στο στρατηγό του Αντίπατρο. Η πρώτη νικηφόρα σύγκρουσή του με τους Πέρσες έγινε στον Γρανικό ποταμό (334 π.χ.). Μετά κυρίευσε τη Φρυγία, τις Σάρδεις, την Έφεσο, τη Μίλητο, την Αλικαρνασσό, την Καρία, τη Λυκία, την Παμφυλία, την Πισιδία, πέρασε στη Μεγάλη Φρυγία, κατέλαβε χωρίς μάχη τις Κελαινές και προχώρησε για το Γόρδιο. Μετά την εντυπωσιακή κοπή του "Γόρδιου δεσμού" προχώρησε στην Παφλαγονία και στην Καππαδοκία, πέρασε τον Άλη ποταμό και υπέταξε τις πόλεις του Πόντου, στράφηκε προς το νότο, έφτασε στην Κιλικία, κατέλαβε τις "Πύλες της Κιλικίας" και υπέταξε την ορεινή Λυκαονία, τους Σόλους, την ορεινή Κιλικία και άλλες γειτονικές περιοχές. Το 333 π.χ. συνέτριψε στην Ισσό τις τεράστιες δυνάμεις του Δαρείου (400.000 πεζοί και 100.000 ιππείς), ο οποίος με 4.000 μόνο στρατιώτες πέρασε τον Ευφράτη για να σωθεί. Σε μια νέα εξόρμηση ο Αλέξανδρος κυρίευσε τη Φοινίκη, την Παλαιστίνη, την Κύπρο και την Αίγυπτο (332 π.χ.). Οι Αιγύπτιοι τον υποδέχτηκαν με ενθουσιασμό και οι ιερείς τους τον θεοποίησαν. Μετά επισκέφτηκε το ιερό του Άμμωνα Δία στη Λιβυκή έρημο του Σίβα, θεμελίωσε την Αλεξάνδρεια και, αφού έμεινε πέντε μήνες στην Αίγυπτο, επέστρεψε στην Τύρο (331 π.χ.), για να συνεχίσει από εκεί την εκστρατεία του. Η συντριβή του Δαρείου επιτεύχθηκε στα Γαυγάμηλα (331 π.χ.). Η μεγάλη στρατιά του Δαρείου από 800.000 πεζούς, 200.000 ιππείς και 200 δρεπανηφόρα άρματα διαλύθηκε και ο ίδιος δραπέτευσε από τη μάχη κατευθυνόμενος στα Εκβάτανα. Ο Αλέξανδρος τότε κινήθηκε προς τη Βαβυλώνα, την κατέλαβε και δήμευσε τους θησαυρούς του Δαρείου. Το ίδιο έκανε ύστερα από ένα μήνα στα Σούσα. Μετά κατέλαβε τις δύο ιερές πόλεις των Περσών, τις Πασαργάδες και την Περσέπολη, όπου βρίσκονταν τα ανάκτορα της περσικής δυναστείας. Στο μεταξύ ο Δαρείος είχε αιχμαλωτιστεί από το σατράπη Βήσσο. Εναντίον του κινήθηκε ο Αλέξανδρος και τον νίκησε, κατά τη φυγή του όμως ο Βήσσος σκότωσε τον Δαρείο και αυτοανακηρύχτηκε βασιλιάς. Ο Αλέξανδρος τον καταδίωξε μέχρι τη Βακτριανή, όπου τον συνέλαβε και τον παρέδωσε στους Πέρσες, οι οποίοι τον σταύρωσαν. Το 327 π.χ., μετά την κατάκτηση της Περσικής Αυτοκρατορίας, ο Αλέξανδρος εκστράτευσε για την κατάκτηση της Ινδικής. Πέρασε τον Ινδό ποταμό, νίκησε το βασιλιά Πώρο στον Υδάσπη ποταμό, διέσχισε την πεδιάδα των πέντε ποταμών και έφτασε στον τελευταίο, τον Ύφαση, όπου οι Μακεδόνες αρνήθηκαν να συνεχίσουν την εκστρατεία. Ο Αλέξανδρος αναγκάστηκε να υποχωρήσει, επέστρεψε στην Περσία και εγκαταστάθηκε στα Σούσα, όπου ασχολήθηκε με την οργάνωση του κράτους του και τα σχέδια για τη συγχώνευση και ειρηνική συνύπαρξη του βαρβαρικού και του ελληνικού κόσμου σε μία εθνότητα, μέσω της μετάδοσης του ελληνικού πολιτισμού. Το 324 π.χ. εκστράτευσε εναντίον των ορεινών Κισσαίων, τους νίκησε και επέστρεψε στη Βαβυλώνα, όπου άρχισε να ετοιμάζει μεγάλη ναυτική εκστρατεία. Ξαφνικά όμως αρρώστησε από δυνατό πυρετό και μετά από 11 ημέρες, τον Ιούνιο του 323 π.χ., πέθανε σε ηλικία 33 χρονών. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ 9
γ) Οι διάδοχοι του Μ. Αλεξάνδρου. Μετά το θάνατο του Μ. Αλεξάνδρου ήταν πεπρωμένο να διαλυθεί η μεγάλη του αυτοκρατορία, καθώς η έλλειψη διαδόχου και οι ανταγωνισμοί των στρατηγών στάθηκαν οι αιτίες του κατακερματισμού της σε μικρά κρατίδια. Οι αγώνες αυτοί κράτησαν πάνω από 20 χρόνια (323-301 π.χ.), κατά τα οποία η Ελλάδα και η Ασία πολλές φορές ερημώθηκαν από τους στρατούς. Περί το 306 π.χ. οι ισχυρότεροι από τους διοικητές των σατραπειών πήραν τον τίτλο του βασιλιά. Την αρχή την έκανε ο Αντίγονος, που κυριαρχούσε στην Ασία. Το παράδειγμά του το ακολούθησαν ο Πτολεμαίος στην Αίγυπτο, ο Λυσίμαχος στη Θράκη, ο Σέλευκος στη Βαβυλώνα και ο γιος του Αντίπατρου Κάσσανδρος στην Ελλάδα. Και πάλι όμως οι μεταξύ τους πόλεμοι εξακολούθησαν, ώσπου ενώθηκαν όλοι οι άλλοι κατά του Αντίγονου, τον νίκησαν, τον σκότωσαν στη μάχη της Ιψού (301 π.χ.) και μοιράστηκαν τις χώρες του. Αλλά και αυτοί που απέμειναν ήρθαν σε σύγκρουση μεταξύ τους. Τελικά, το 278 π.χ. είχαν απομείνει τρία μόνο μεγάλα και ισχυρά κράτη: Της Μακεδονίας με τους Αντιγονίδες, της Ασίας με τους Σελευκίδες και της Αιγύπτου με τους Πτολεμαίους. Το βασίλειο της Μακεδονίας, παρά τους εμφύλιους πολέμους, την αναρχία και την επιδρομή των Γαλατών (280 π.χ.), δημιουργήθηκε από τον Αντίγονο Γονατά (278 π.χ.), ο οποίος το διέσωσε και το άφησε στους απογόνους του. Το κράτος των Σελευκιδών ήταν κολοσσιαίο: περιλάμβανε τις ασιατικές χώρες μέχρι τον Βόσπορο, το Αιγαίο πέλαγος και τη Μεσόγειο θάλασσα. Υπάγονταν ακόμα σ' αυτό, έμμεσα, η Αρμενία, η Καππαδοκία, ο Πόντος, η Παφλαγονία, η Βιθυνία και η Πέργαμος, που είχαν δικούς τους ηγεμόνες, υπέκυψαν όμως στην επιρροή του ελληνισμού και εργάστηκαν για τη διάδοσή του. Στο κράτος των Πτολεμαίων υπάγονταν η Αίγυπτος, η Λιβύη και πολλά ελληνικά νησιά. Η Ρόδος γνώρισε ακμή ως αυτοτελής εμπορική και ναυτική πολιτεία. Επίσης η Δήλος με τη βοήθεια των Μακεδόνων βασιλέων εξελίχτηκε σε κέντρο εμπορίου σίτου και δούλων. Η ακμή της διατηρήθηκε και κατά τη ρωμαϊκή εποχή μέχρι το 88 π.χ., οπότε καταστράφηκε κατά το Μιθριδατικό πόλεμο. Ανάμεσα στους βασιλείς των ελληνιστικών χρόνων διακρίθηκαν ιδιαίτερα δύο: Ο Δημήτριος ο Πολιορκητής, ο οποίος, εκτός από τις άλλες πολεμικές μηχανές, επινόησε και εφάρμοσε στις πολιορκίες την περίφημη "ελέπολιν", έναν πύργο "εννεάδομο", που τον έσερναν πάνω σε τέσσερις ισχυρούς τροχούς και που είχε πλάτος σε κάθε πλευρά 45 και ύψος 90 πήχεις και απασχολούσε 200 άνδρες. Ο άλλος ήταν ο βασιλιάς της Ηπείρου Πύρρος. Αυτός επιχείρησε να πετύχει προς τη Δύση ό,τι ο Αλέξανδρος στην Ανατολή. Δέχτηκε την πρόταση των Ταραντίνων και πήγε στην Ιταλία ως σύμμαχός τους εναντίον των Ρωμαίων, νίκησε τους Ρωμαίους στην Ηράκλεια (280 π.χ.) και στο Άσκλο (279 π.χ.), αλλά νικήθηκε στο Βενεβέντο (275 π.χ.) και αναγκάστηκε να επιστρέψει στην Ήπειρο άπρακτος. Το 274 π.χ. υπέταξε τη Μακεδονία και έπειτα στράφηκε προς την Πελοπόννησο και σκοτώθηκε τυχαία στο Άργος. δ) Αιτωλική και Αχαϊκή Συμπολιτεία. Οι υπόλοιπες πόλεις της κυρίως Ελλάδας διατηρούσαν την αυτονομία τους, αλλά είχαν εξαντληθεί εξαιτίας των εμφύλιων πολέμων και των επαναστάσεων. Μόνο οι Αιτωλοί και οι Αχαιοί παρουσίαζαν κάποια ακμή και προσπαθούσαν να πετύχουν ενότητα μεταξύ των Ελλήνων. Έτσι προέκυψε η Αιτωλική και Αχαϊκή Συμπολιτεία. Σύμφωνα με τον οργανισμό της Αιτωλικής Συμπολιτείας, κάθε χρόνο στο "Παναιτώλιο" συνέδριο του Θέρμου συνεδρίαζαν οι αντιπρόσωποι των πόλεων και αποφάσιζαν για πόλεμο ή ειρήνη. Εκτός από την κοινή αυτή σύνοδο, υπήρχε και άλλο συνέδριο, των "Αποκλήτων", οι οποίοι εκπροσωπούσαν τους ευπατρίδες της χώρας. Ο ανώτατος άρχοντας της εκτελεστικής εξουσίας, ο στρατηγός, προερχόταν από αυτούς και η εκλογή του επικυρωνόταν από τη σύνοδο. Δεύτερος άρχοντας της Συμπολιτείας ήταν ο ίππαρχος και τρίτος ο δημόσιος γραμματέας. Η Αιτωλική Συμπολιτεία κατά τα μέσα του 3ου αι. π.χ. δέχτηκε στη συμμαχία της την Κεφαλονιά, την Ηλεία, τη Μεσσηνία, μερικές αρκαδικές πόλεις, τους Λοκρούς, τους Φωκείς, τους Βοιωτούς και μερικές θεσσαλικές πόλεις. Οι Αχαιοί το 281 π.χ., συγκρότησαν τη Συμπολιτεία τους από 10 πόλεις, οι αντιπρόσωποι των οποίων συνεδρίαζαν στο Αίγιο και αποφάσιζαν για πόλεμο, ειρήνη και συμμαχίες. Την εκτελεστική εξουσία την είχαν δύο στρατηγοί και ένας γραμματέας. Αργότερα ο δεύτερος στρατηγός ονομάστηκε ίππαρχος. Εκτός από το στρατηγό υπήρχε συνέδριο δέκα ανδρών, που ονομάστηκαν "δημιουργοί" και εκπροσωπούσαν τις 10 ομόσπονδες πόλεις. Το 250 π.χ. στην Αχαϊκή Συμπολιτεία εντάχθηκε η Σικυώνα 10 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ
από τον Σικυώνιο Άρατο, ο οποίος έγινε η ψυχή της Συμπολιτείας και αγωνίστηκε κατά των τυραννικών καθεστώτων και της μακεδονικής κυριαρχίας. Επί μία τριακονταετία (245-213 π.χ.) εκλεγόταν κάθε δεύτερο χρόνο άρχοντας στρατηγός, πρόσθεσε στην ομοσπονδία το Άργος, την Κόρινθο, τα Μέγαρα κ.ά. και περιέλαβε σ' αυτήν σχεδόν ολόκληρη την Πελοπόννησο. Τον διαδέχτηκε ο Φιλοποίμην ο Μεγαλοπολίτης (253-189 π.χ.), ο οποίος ανάγκασε και τη Σπάρτη να περιληφθεί στη Συμπολιτεία. Από τους αρχαίους επονομάστηκε "έσχατος των Ελλήνων", γιατί με το θάνατό του σταμάτησε και η τελευταία προσπάθεια για τη διατήρηση της ελευθερίας της Ελλάδας. Η ρωμαϊκή προπαγάνδα διέλυσε τη Συμπολιτεία με τη σύμπραξη του Καλλικράτη. Ο Ελληνισμός υπό Pωμαϊκή κυριαρχία Ο ρωμαϊκός κίνδυνος για την Ελλάδα εμφανίστηκε το 229 π.χ., όταν στα παράλια της Ιλλυρίας εγκαταστάθηκαν οι Ρωμαίοι. Τη στιγμή εκείνη οι Έλληνες ήταν διαιρεμένοι και φθείρονταν με εμφύλιους πολέμους, όπως μεταξύ της Αιτωλικής και Αχαϊκής Συμπολιτείας, ο γνωστός ως Συμμαχικός πόλεμος (227-217 π.χ.). Η κατάσταση αυτή ευνοούσε τους Ρωμαίους στο κατακτητικό έργο τους: νίκησαν το βασιλιά της Μακεδονίας Φίλιππο Ε τη μάχη στις Κυνός Κεφαλές (200 π.χ.), κοντά στα Φάρσαλα, και τον υποχρέωσαν να αποχωρήσει απ' όλες τις κτήσεις του στη Μ. Ασία, Θράκη, Νότια Ελλάδα και τα νησιά του Αιγαίου πελάγους. Το 190 π.χ. κοντά στη Μαγνησία νίκησαν τον Αντίοχο, τον οποίο υποχρέωσαν να τους παραχωρήσει όλες τις ευρωπαϊκές κτήσεις του και τη Μ. Ασία, διαλύοντας έτσι το βασίλειο των Σελευκιδών. Το 168 π.χ. στη μάχη της Πύδνας νίκησαν τον Περσέα και υπέταξαν ολόκληρη τη Μακεδονία. Τέλος, το 146 π.χ., ο Ρωμαίος στρατηγός Μόμμιος κυρίευσε την Κόρινθο, λεηλάτησε και κατέστρεψε την πόλη και κατέσφαξε ή πούλησε δούλους τους κατοίκους της. Έτσι η Ρώμη υπέταξε με τη βία των λεγεώνων της ολόκληρη την Ελλάδα. Οι Έλληνες έχασαν την πολιτική τους ανεξαρτησία. Παρά τη συμφορά του όμως ο ελληνισμός νίκησε σε μικρό χρονικό διάστημα τον κατακτητή του, με τη ριζική επίδρασή του στη δημιουργία του ρωμαϊκού πολιτισμού. Έχουν αξία επιγράμματος τα λόγια που είπε σχετικά ο Ρωμαίος ποιητής Οράτιος: "Αν και καταλήφθηκε η Ελλάς, κατέκτησε τον άγριο κατακτητή και έφερε στο αγροίκο Λάτιο τις Τέχνες". Οι Ρωμαίοι όχι μόνο δεν εξαφάνισαν τον ελληνικό πολιτισμό, αλλά αντίθετα τον σεβάστηκαν, τον τίμησαν και τον καλλιέργησαν στην πατρίδα τους. Σπούδαζαν ό,τι ήταν ελληνικό, γλώσσα, γράμματα, φιλοσοφία, δίκαιο, ρητορική, καλές τέχνες. Η εμφάνιση μάλιστα του χριστιανισμού παγίωσε τον ελληνισμό στην Ανατολή και τη Δύση, γιατί η γλώσσα στην οποία γράφονταν τα ιερά βιβλία και διδασκόταν η νέα θρησκεία, ήταν η ελληνική. Έτσι, από το παγκόσμιο Ρωμαϊκό κράτος, που εκτεινόταν από τον Ατλαντικό ωκεανό μέχρι τον Ευφράτη ποταμό και από το Βρετανικό πορθμό και τη Βόρεια θάλασσα μέχρι τους καταρράκτες του Νείλου και τη μεγάλη έρημο της Βόρειας Αφρικής, γεννήθηκεη ελληνοχριστιανική Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Βυζαντινοί χρόνοι (330-1453 μ.χ.) Ιδρυτής της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, του Ανατολικού Ρωμαϊκού κράτους, θεωρείται ο γιος του αυτοκράτορα Κωνστάντιου Κωνσταντίνος (306-387 μ.χ.), ο οποίος από τη ρωμαϊκή σύγκλητο ονομάστηκε θεός, από την ιστορία μέγας και από τη χριστιανική Εκκλησία άγιος και ισαπόστολος. Ο πλήρης όμως εξελληνισμός του Ανατολικού κράτους έγινε αργότερα, όταν διαλύθηκε η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία οριστικά, μετά δηλ. το θάνατο του Μ. Θεοδοσίου (395 μ.χ.). Τότε από τους δύο γιους του ο Ονώριος έγινε αυτοκράτορας στη Δύση και ο Αρκάδιος στην Ανατολή. Το Δυτικό Ρωμαϊκο κράτος ακολούθησε τη δική του ανεξάρτητη πορεία και σύντομα διαλύθηκε κάτω από την πίεση των σκυθικών, ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ 11