ΚΩΛΕΤΤΗ 19 21 10681 210 3824614 210 3847670 www. irakleitos. gr ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΑΙ ΕΠΑΛ (ΟΜΑΔΑ Β') ΔΕΥΤΕΡΑ 21 ΜΑΪΟΥ 2012 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΩΝ Α. Το δοκίμιο αναφέρεται στον παναθρώπινο χαρακτήρα της αρχαίας ελληνικής τέχνης. Αρχικά, η συγγραφέας τονίζει ότι η οικουμενικότητα της ελληνικής γλυπτικής οφείλεται στην προσπάθεια του καλλιτέχνη να μετουσιώσει τα ανθρώπινα ένστικτα σε υψηλές αξίες. Ειδικότερα, το αρχαίο άγαλμα εκφράζει τον ορθό λόγο και αναδεικνύει τις κοινωνικές και πολιτικές αξίες της δημοκρατικής πολιτείας. Σηματοδοτώντας μάλιστα τη μετάβαση από αρχέγονες μορφές ζωής στην πολιτική οργάνωση, αποτυπώνει τόσο την αφύπνιση του πνεύματος και τον ελεύθερο στοχασμό, όσο και την αισθητική αρτιότητα. Η διαχρονική αξία της αρχαίας ελληνικής τέχνης, καταλήγει η Ελένη Γλύκατζη Αρβελέρ, οφείλεται στη διαρκή αναζήτηση της γνώσης και της αισθητικής τελειότητας, καθώς αποτελεί θεμέλιο της πνευματικής απελευθέρωσης του ανθρώπου. [107 λέξεις] Β1. Η αρχαία τέχνη θα μείνει πάντα πρωτοποριακά επίκαιρη και ζωντανή. Γιατί σ αυτήν αντανακλώνται ο πόθος για την ελευθερία, η αγάπη για το νηφάλιο και κριτικό στοχασμό, η ανάγκη για πνευματική ανύψωση που θα υπερβαίνει την υλική φθαρτότητα, ιδανικά διαχρονικά και πανανθρώπινα. Εκφράζει, ταυτόχρονα, τη διαρκή έκπληξη του ανθρώπου απέναντι στον κόσμο, μια 1
ΚΩΛΕΤΤΗ 19 21 10681 210 3824614 210 3847670 www. irakleitos. gr απορία που μας προκαλεί κάθε φορά να διευρύνουμε τη σκέψη μας και να ανανεώνουμε την έρευνά μας. Τέλος, σ αυτήν εμπεριέχεται η διαρκής μέριμνα για την καλαισθησία, για την αισθητική αρτιότητα της μορφής, πάντα όμως συνυφασμένη με την έκφραση (έστω και υπαινικτική) των δημοκρατικών ιδεωδών). Συνεπώς, η αρμονική σύνθεση μορφής περιεχομένου επισφραγίζει το διαχρονικό χαρακτήρα της αρχαιοελληνικής τέχνης. Β2. α) Στην τελευταία παράγραφο του κειμένου η συγγραφέας χρησιμοποιεί ως μεθόδους πειθούς την επίκληση στο συναίσθημα του δέκτη και την επίκληση στη λογική. Όσον αφορά την επίκληση στο συναίσθημα του δέκτη, ως μέσο πειθούς η συγγραφέας αξιοποιεί πληθώρα σχημάτων λόγου («Δάμασε η ελληνική τέχνη το ζώο»: προσωποποίηση, «η τέχνη πυξίδα και σταθερός προσανατολισμός: μεταφορά) με σκοπό να διεγείρει τα συναισθήματα του δέκτη, να εκφράσει τον θαυμασμό, να καταστήσει κατανοητές τις απόψεις σχετικά με το ρόλο της ελληνικής τέχνης στον εξανθρωπισμό του ανθρώπου και στην ολοκλήρωσή του ως προσωπικότητας. Όσον αφορά την επίκληση στη λογική, η συγγραφέας παραθέτει ένα επιχείρημα: «Να γιατί η αρχαία τέχνη δημιουργία ελευθερίας». Η συγγραφέας προκειμένου να αποδείξει την ορθότητα της άποψης ότι η αρχαία τέχνη θα μένει πάντα επίκαιρη και ζωντανή, αναφέρει ότι αυτή αποτελεί σταθερό άξονα προσανατολισμού για τον άνθρωπο. β) Η χρήση σχημάτων λόγου μαρτυρεί την πρόθεση της συντάκτριας να καταστήσει το κείμενο ελκυστικό και παραστατικό. Τέσσερα σημεία που επιβεβαιώνουν την πρόθεσή της είναι τα εξής: 1. «προσπάθεια του καλλιτέχνη να δαμάσει το πάθος και τη μοίρα.» (πρώτη παράγρ.): μεταφορά. 2. «η νεογέννητη δημοκρατία» (δεύτερη παράγρ): προσωποποίηση. 2
ΚΩΛΕΤΤΗ 19 21 10681 210 3824614 210 3847670 www. irakleitos. gr 3. «η αυγή του μυστηρίου»( τέταρτη παράγρ): μεταφορά 4. «Δάμασε η ελληνική τέχνη το ζώο» (τέταρτη παράγρ): προσωποποίηπση Επιπλέον, μεταφορική χρήση της γλώσσας συναντούμε και στα εξής σημεία: «Κάθε πολιτισμός έχει τα όρια και το στίγμα του» (πρώτη παράγραφος): μεταφορά «Σήμα ανάτασης ψυχικής» (δεύτερη παράγραφος): μεταφορά «Πλατιά ειρηνευτική κίνηση» (δεύτερη παράγραφος): μεταφορά «Φως του λόγου» (δεύτερη παράγραφος): μεταφορά Β3. α) επίτευγμα: κατόρθωμα δαμάσει: τιθασεύσει ελέγξει υποτάξει μετάβαση: πέρασμα πληρότητα: τελειότητα αρτιότητα ουσιώδες: θεμελιώδες ουσιαστικό καίριο σημαντικό β) έλλογη: άλογη κοντά: μακριά συνοπτικό: αναλυτικό εκτενές φυσικής: τεχνητής αιχμαλωτίσει: απελευθερώσει Β 4. Και στις δύο περιόδους η συντάκτρια επιλέγει ενεργητική σύνταξη, δίνοντας έτσι έμφαση κάθε φορά στο υποκείμενο που ενεργεί («ο τεχνίτης» στην πρώτη και «η ελληνική τέχνη» στη δεύτερη περίοδο.). Στην παθητική σύνταξη: «Διαγράφονται από τον τεχνίτη τα πλαίσια μιας πάντα ευνομούμενης και ισορροπημένης πολιτείας». «Δαμάστηκε από την ελληνική τέχνη το ζώο πριν ανακαλυφθεί ο τέλειος άνθρωπος». 3
ΚΩΛΕΤΤΗ 19 21 10681 210 3824614 210 3847670 www. irakleitos. gr Γ. Παραγωγή λόγου Αξιότιμε κύριε Δήμαρχε, Κυρίες και κύριοι, Φίλοι συμμαθητές και συμμαθήτριες, (Τυπικός πρόλογος) Είναι ιδιαίτερα σημαντική η σημερινή εκδήλωση γιατί μπορεί ν αποτελέσει έναυσμα για τον προβληματισμό όλων μας πάνω στη θέση της τέχνης στη ζωή μας και, ιδιαίτερα, στη σχέση της με τους νέους. (Κανονικός πρόλογος) Ζούμε σε μια εποχή αντιπνευματική, η οποία σε μεγάλο βαθμό προσδιορίζεται από το υλιστικό πνεύμα, τον έντονο τεχνοκρατισμό αλλά και την αισθητική ευτέλεια, όπως αυτή αναπαράγεται από την ιδιωτική τηλεόραση. Ταυτόχρονα, η ιδιωτική τηλεόραση συχνά «διαφημίζει» ως πρότυπα για τους νέους (εμπορευματοποιημένα) είδωλα που τα χαρακτηρίζει η ηθικοπνευματική και αισθητική ένδεια. Επομένως, θα πρέπει να αναλογιστούμε τα οφέλη που μπορεί να προσφέρει η Τέχνη στους νέους, ώστε να επιδιώξουμε μια ουσιαστικότερη επαφή με αυτή. Ζ1 Προσφορά της τέχνης 1 η Συμβολή της τέχνης στην πνευματική καλλιέργεια Η τέχνη διδάσκει και προβληματίζει: μεταφέρει στο νέο ερεθίσματα για σκέψη είτε σχετικά με τα κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα της εποχής είτε για τις πνευματικές αναζητήσεις, τη στάση μας απέναντι στον άνθρωπο, τη ζωή, τη φύση, τον έρωτα. Η τέχνη εκλεπτύνει το γούστο (αισθητικές αξίες) καλλιεργεί το νεαρό δέκτη αισθητικά, ώστε να γίνεται περισσότερο κριτικός, επιλεκτικός, απαιτητικός στην ψυχαγωγία που δέχεται από τα ΜΜΕ και την σύγχρονη βιομηχανία του θεάματος και του ακροάματος. Κεντρίζει τη φαντασία αφετηρία δημιουργικότητας. Η ελληνική τέχνη εξασφαλίζει τη δημιουργική επαφή του νέου με τον πολιτισμό και την παράδοσή μας: βοηθά το νέο να εμβαθύνει στην πολιτιστική μας ιδιαιτερότητα και τις αξίες που αποτελούν την ουσία του ελληνισμού, τη δημοκρατία, το μέτρο, τον ανθρωπισμό. 4
ΚΩΛΕΤΤΗ 19 21 10681 210 3824614 210 3847670 www. irakleitos. gr 2 η Ηθική και ψυχική διαμόρφωση Η τέχνη ψυχαγωγεί: προσφέρει συγκίνηση και απόλαυση, διασκεδάζει, (αποφορτίζει) ανακουφίζει το νέο από τις εντάσεις που υφίσταται. Η τέχνη παραδειγματίζει: η καλλιτεχνική δημιουργία μας θυμίζει πάντα την αξία που έχει η έμπνευση και ο πηγαίος και γνήσιος αυθορμητισμός, αλλά και η προσπάθεια και ο μόχθος για την παραγωγή αξιόλογων έργων. Υπενθυμίζει στον νέο την αξία της δημιουργικότητας αλλά και της εμβάθυνσης και της περισυλλογής, την αξία της πρωτοτυπίας, της αντίστασης στο ευτελές, το χυδαίο, το μαζικό. Η τέχνη διευκολύνει και δίνει ουσιαστικό περιεχόμενο στην ουσιαστική επικοινωνία με το συνάνθρωπο βοηθά να διακρίνουμε τις βαθύτερες ομοιότητες πίσω από τις φαινομενικές διαφορές, αλλά και τη βαθύτερη ιδιαιτερότητα πίσω από τη φαινομενική ομοιότητα. Η αναζήτηση του καλλιτέχνη, η διαρκής προσπάθειά του να προσεγγίσει την ομορφιά, να «ξαναμιλήσει» με τρόπο πρωτότυπο για τον άνθρωπο και για όλα όσα πλάθουν τη ζωή μας αποτελεί πρότυπο για το νέο. Μετάβαση Εφόσον η επαφή με την τέχνη έχει πολύπλευρες και ευεργετικές συνέπειες, το σχολείο θα πρέπει να συμβάλει στην εξοικείωση των νέων με αυτήν. Ζ2 Σχολείο και τέχνη 1 η Μαθήματα Δυστυχώς, τα μαθήματα που σχετίζονται με την αισθητική αγωγή υποβαθμίζονται στο σύγχρονο σχολείο, για πολλούς λόγους, ιδιαίτερα όμως εξαιτίας του γνωσιοκεντρικού προσανατολισμού της σύγχρονης εκπαίδευσης. Τα σχετικά μαθήματα, όπως η Ιστορία της Τέχνης, πρέπει να αναβαθμιστούν στο σχολικό πρόγραμμα και να σταματήσουν να αντιμετωπίζονται ως δευτερεύοντα καθιέρωση ζωνών πολιτισμού στο σχολικό πρόγραμμα. 5
ΚΩΛΕΤΤΗ 19 21 10681 210 3824614 210 3847670 www. irakleitos. gr Επιμόρφωση των εκπαιδευτικών. Αξιοποίηση των σύγχρονων ψηφιακών μέσων διδασκαλίας για την ελκυστικότερη παρουσίαση των θεμάτων. Σκοπός θα πρέπει να είναι η μύηση του μαθητή στον κόσμο της τέχνης, η εξοικείωση του μαθητή με την ιδιαίτερη γλώσσα της, η συνειδητοποίηση της αξίας της. 2 η Δραστηριότητες Τα μαθήματα θα πρέπει να συνοδεύονται και από σχετικές δραστηριότητες. Δραστηριότητες επιμόρφωσης, όπως η επίσκεψη στο μουσείο ή τον αρχαιολογικό χώρο, η διάλεξη ενός λογοτέχνη κλπ. βιωματική σχέση με την τέχνη. Πρέπει να διασφαλίσουμε τη συμμετοχή των μαθητών σ αυτές, ώστε να μην αποτελούν μόνο ένα διάλειμμα από τη μονοτονία της σχολικής ζωής, αλλά μια ευκαιρία για προβληματισμό, συζήτηση, υπεύθυνη ομαδική δράση. Δραστηριότητες έκφρασης των ίδιων των μαθητών: λογοτεχνικοί διαγωνισμοί, θεατρικές ομάδες, εικαστική δημιουργία. Συμβάλλουν και στην καλλιέργεια της δημιουργικότητας και στην αναζήτηση μιας υψηλότερης αισθητικής απόλαυσης. Όλες αυτές οι πρωτοβουλίες θα μπορούσαν να ανανεώσουν τη ζωή του σχολείου και να συμβάλουν πολύπλευρα στην διαμόρφωση της προσωπικότητας των μαθητών. Επίλογος Κλείνοντας, κυρίες και κύριοι, θα ήθελα να επισημάνω ότι με τη συμβολή του σχολείου είναι δυνατό να διαμορφώσουμε νέους που χαρακτηρίζονται από υψηλότερη αισθητική, βαθύτερη αναζήτηση, πνευματική ανησυχία. Η διάπλαση μιας τέτοιας νέας γενιάς θα συμβάλει στην ποιοτική μεταστροφή της συλλογικής ζώνης, ώστε η ελληνική ταυτότητα, ο πολιτισμός, η παιδεία να βρεθούν στο επίκεντρο της μέριμνας της κοινωνίας και του ενδιαφέροντος της πολιτείας. Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας. 6
ΚΩΛΕΤΤΗ 19 21 10681 210 3824614 210 3847670 www. irakleitos. gr 7