Στάσεις και αντιλήψεις των νέων για την Ε.Ε. στο πλαίσιο της κρίσης και της λιτότητας Αλεξάνδρα Κορωναίου Βαγγέλης Λαγός Ερευνητική Ομάδα MYPLACE, Πάντειο Πανεπιστήμιο: Επιστημονική Υπεύθυνη: Αλεξάνδρα Κορωναίου Ερευνητές: Αλέξανδρος Σακελλαρίου, Βαγγέλης Λαγός, Ειρήνη Χιωτάκη-Πούλλου, Στέλιος Κυμιωνής, Άρης Δεληβέρης
Ερευνητικό Πρόγραμμα MYPLACE (FP7-266831) Πάντειο Πανεπιστήμιο 6/2011-5/2015 Έρευνα Πεδίου: 5/2012-10/2013 Πληθυσμός: νέοι 16-25 σε Ν. Φιλαδέλφεια και Αργυρούπολη Πολυμεθοδολογική προσέγγιση-συνδυασμός ποσοτικών και ποιοτικών μεθόδων: - 1200 ερωτηματολόγια - 60 ημιδομημένες συνεντεύξεις - 3 εθνογραφικές μελέτες - ομάδες εστίασης, συνεντεύξεις με ειδικούς, διαγενεακές συνεντεύξεις, οπτικο-ακουστικό υλικό
1. Η κρίση, η λιτότητα και η ύφεση
«φτώχεια, ακρίβεια, απολύσεις και ο πατέρας μου να γκρινιάζει» (Ειρήνη) «τη μητέρα μου συνέχεια την απολύουν για να μην αποκτήσει δικαιώματα, λίγο πριν κλείσει τον ένα χρόνο, με πολύ λίγα λεφτά την κρατάνε, πεντάωρη με 400 ευρώ» (Ρίτα)
ΠΡΟΣΛΗΨΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ ΝΟΙΚΟΚΥΡΙΟΥ 45,0 42,5 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 24,4 29,2 15,0 10,0 3,9 5,0 0,0 Ζούμε άνετα Τα βγάζουμε πέρα Τα βγάζουμε πέρα δύσκολα Τα βγάζουμε πέρα πολύ δύσκολα
ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΕΤΟΣ ΣΕ ΑΜΕΙΒΟΜΕΝΗ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ 60 56,7 50 40 30 20 19,7 10 12,6 11,0 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
«είμαστε όλοι πολύ αγχωμένοι θεωρούμε τους εαυτούς μας σαν τελειωμένους» (Ειρήνη) «Δεν υπάρχει ελπίδα [ ] Νιώθω σαν τους ανθρώπους 40 χρονών. Είναι, είναι τραγικό» (Άρης) «Νιώθω ότι είναι ένα, ένα μαύρο σύννεφο. Είναι πάρα πολύ μαζεμένος, συσσωρευμένος ο αρνητισμός που έχει εξαπλωθεί ανάμεσα στους ανθρώπους και τα πηγαίνει όλα πίσω. Κι αυτό είναι που με ενοχλεί πάρα πολύ. Είναι η μιζέρια, ο θυμός, η απογοήτευση» (Άννα)
ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΝΕΟΥΣ ΜΟΙΑΖΕΙ ΠΟΛΥ ΔΥΣΚΟΛΟ 95,1 100,0 90,0 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 ΣΥΜΦΩΝΟΥΝ 1,2 ΔΙΑΦΩΝΟΥΝ
ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ ΓΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ 100,0 90,0 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 6,0 ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 87,9 1,5 97,3 ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ΔΕΝ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΑΙ ΠΡΟΣΩΠΙΚΑ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΑΙ ΠΡΟΣΩΠΙΚΑ
2. Η Ευρωπαϊκή Ένωση και η Ευρώπη
ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗ-ΔΥΣΠΙΣΤΙΑ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΕΥΡ. ΕΠΙΤΡΟΠΗ 70 60 57,8 50 40 30 20 18,9 20,6 10 0,2 0 ΔΥΣΠΙΣΤΙΑ ΔΥΣΠΙΣΤΙΑ-ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗ ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗ ΙΣΧΥΡΗ ΔΥΣΠΙΣΤΙΑ-ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗ
35,0 30,0 Η ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΤΗΝ ΕΕ ΩΦΕΛΕΙ ΣΗΜΑΝΤΙΚΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 33,1 30,5 25,0 20,0 15,0 12,3 10,0 7,6 5,0 0,0 ΣΥΜΦΩΝΟΥΝ ΔΙΑΦΩΝΟΥΝ ΣΥΜΦΩΝΙΑ-ΔΙΑΦΩΝΙΑ ΙΣΧΥΡΗ ΣΥΜΦΩΝΙΑ-ΔΙΑΦΩΝΙΑ
90,0 80,0 70,0 60,0 50,0 ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ, ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΕΝΤΑΞΗΣ ΣΤΗΝ ΕΕ, ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ ΓΙΑ ΕΕ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ; 61,2 ΑΔΙΑΦΟΡΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ; 38,8 ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ- ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ; 89,2 ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ ΓΙΑ ΕΕ; 58,9 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 ΛΙΓΟ- ΚΑΘΟΛΟΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ; 3,3 ΑΔΙΑΦΟΡΙΑ ΓΙΑ ΕΕ; 26,0
«σαφέστατα νομίζω ότι όλοι, ακόμα και ο πιο ευρωπαϊστής σήμερα, ένα αντί-ευρωπαϊκό αίσθημα νομίζω ότι το αισθάνεται, είτε το φανερώνει είτε δεν το φανερώνει έτσι;! Δηλαδή, δεν είναι δυνατό να είσαι παρωπιδιασμένος ευρωπαϊστής και να μην βλέπεις ότι η Ευρώπη σε έχει καταδυναστεύσει και σε καταδυναστεύει και αυτός είναι ο σκοπός της. Απλά, οι ευρωπαϊστές σε αυτό που προσπαθούν ουσιαστικά να βασιστούν είναι ότι μπορούν μέσω της διαπραγμάτευσης κάποια στιγμή να γίνουν πιο ευνοϊκοί οι όροι για την Ελλάδα» (Σωτήρης)
3. Η ΚΡΙΣΗ ΩΣ ΠΟΛΕΜΟΣ
«Εντάξει αυτό έχει πάρει τις διαστάσεις οικονομικού πολέμου. Είναι μια κατάσταση η οποία συμβαίνει εδώ και πολλά χρόνια. Δεν είναι ότι γίνεται τώρα απλά τώρα τα τελευταία 3-4 χρόνια έχει πάρει τρομακτικές διαστάσεις που τους έχει επηρεάσει ας πούμε και όλους και πολλούς τους έχει τρομάξει.» (Μάρκος) «Είναι αόρατος ο πόλεμος που δεχόμαστε και γι αυτό δεν έχουν καταλάβει ότι βρισκόμαστε σε πόλεμο. Γιατί πρέπει να οχυρωθούν ή να βρεθούν και με άλλους ανθρώπους για να υπάρξει μεγαλύτερη δύναμη και δυστυχώς, δυστυχώς λέω, ίσως πάρει καιρό ακόμα για να το καταλάβουνε αρκετοί άνθρωποι.» (Μίλλυ) «Αυτό που είχε γίνει το 2011 για μένα ήτανε η αρχή, για μένα όπως το ονόμαζα, του τρίτου παγκόσμιου πολέμου που όταν τους το έλεγα μου λέγανε όχι, αλλά στην ουσία είναι ο τρίτος παγκόσμιος πόλεμος απλά δεν έχει σφαίρες και όπλα, είναι άλλη μορφή πολέμου οικονομική [ ] Και στο κάτω κάτω τελικά ποιος είναι ο δολοφόνος; Κάποιος που θα βγει και θα σε πυροβολήσει κατευθείαν στο κεφάλι;! Ή αυτό που κάνουν που στην ουσία σκοτώνουνε ένα λαό ολόκληρο;! Ποιος είναι ο δολοφόνος τελικά; Γιατί αν δολοφόνος είναι κάποιος που σκοτώνει τότε όλοι αυτοί είναι δολοφόνοι» (Τίνα)
«όλοι χρεωμένοι στην ουσία είναι, όλα τα κράτη χρεωμένα είναι, απλά πιστεύω ότι είναι κάποιοι σαν οικονομικοί δολοφόνοι, ας πούμε, οι οποίοι χτυπάνε κάποιες χώρες τώρα για κάποια συμφέροντα. Αυτό πιστεύω. Οικονομικός πόλεμος στην ουσία. [ ] Μεγάλα κράτη. Μεγάλες δυνάμεις. Πολύ μεγάλες δυνάμεις ναι. Πιόνια στο παιχνίδι τους πιστεύω είμαστε [ ] Επιδιώκουν πιστεύω, ναι, επιδιώκουν πιστεύω να, να γίνουμε μία Κίνα. Αυτό. [ ] Αυτό που λένε, ότι, να έρθουν ξένοι επενδυτές εδώ πέρα, αυτό που λένε, και περί ανάπτυξης, και ότι θα έρθουν ξένοι επενδυτές εδώ πέρα, θα δουλεύουμε με 300 ευρώ και θα είμαστε η επόμενη Κίνα. Ότι θα είμαστε πλέον όλοι εργαζόμενοι, δε θα υπάρχει μεσαία τάξη, θα υπάρχει η κατώτερη και η ανώτερη τάξη, δε θα υπάρχει μεσαία. Θα είμαστε ή εργοδότες ή εργαζόμενοι, τίποτα άλλο. [ ] Εμμέσως πλην σαφώς, πιστεύω αυτό κάνουνε. Προσπαθούν να εξαφανίσουν τη μεσαία τάξη. Ναι. Και, και αυτό με τους μισθούς, σε αυτό με παραπέμπει. Εφόσον, και ο βασικός όσο πάει πέφτει πέφτει πέφτει, ίσως γίνουμε σαν τη Κίνα, ναι. Κάπως έτσι το βλέπω.» (Παύλος)
«μας καταπιέζουνε όλες οι χώρες, που έχουνε ισχυρότερη οικονομία. Δηλαδή μια χώρα, όπως η Γερμανία, περιμένει από την Ελλάδα να έχει, ε, να παράγει και να βγάζει ουσιαστικά όσα χρήματα βγάζει αυτή, που είναι μία πολύ πιο μεγάλη χώρα και μία χώρα με τεράστια βιομηχανία. Και περιμένει από μας, μόνο από τους φόρους, γιατί δεν έχουμε τίποτα άλλο, τη βιομηχανία που είχαμε, μας την κόψανε, εντάξει, από τα χωράφια τι να βγάλουνε, οπότε ουσιαστικά μόνο από τους φόρους, περιμένουνε να βγάλουμε χρήματα, να έχουμε κάποιο κέρδος μεγάλο. [ ] Και αντί να μας αφήσουνε να πάρουμε τα πετρέλαιά μας, το φυσικό αέριο, και γενικά όλους, να εκμεταλλευτούμε τους φυσικούς πόρους μας, μας εμποδίζουνε. Και αυτό εμποδίζει την ανάπτυξή μας, και στο κάτω-κάτω άμα το καταφέρουμε αυτό, άμα μπορέσουμε να εκμεταλλευτούμε τους φυσικούς πόρους, θα καταφέρουμε να τους πληρώσουμε κιόλας. Αλλά εγώ πιστεύω ότι αυτοί θέλουνε να τους αγοράσουνε, όχι να μας αφήσουνε να τους εκμεταλλευτούμε. Θέλουνε να τους αγοράσουνε για να τους εκμεταλλευτούνε αυτοί για να βγάλουνε περισσότερο κέρδος.» (Φανούρης)
ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΠΕΡΙΟΡΙΣΤΟΥΝ ΟΙ ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΓΙΑ ΝΑ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΘΕΊ Η ΕΘΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 77,7 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 4,8 0,0 ΣΥΜΦΩΝΟΥΝ ΔΙΑΦΩΝΟΥΝ
Η ΕΛΛΑΔΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΠΙΔΙΩΚΕΙ ΤΑ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΑ ΤΗΣ ΑΚΟΜΗ ΚΙ ΑΝ ΑΥΤΟ ΤΗ ΦΕΡΝΕΙ ΣΕ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΜΕ ΑΛΛΕΣ ΧΩΡΕΣ 80 70 60 50 40 76,2 30 20 6,6 10 0 ΣΥΜΦΩΝΟΥΝ ΔΙΑΦΩΝΟΥΝ
4. ΕΘΝΟΚΕΝΤΡΙΚΕΣ ΕΘΝΙΚΙΣΤΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ
ΠΟΛΙΤΙΚΟ-ΪΔΕΟΛΟΓΙΚΗ ΑΥΤΟΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΣ 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 27,7 33,2 40,7 56,2 90,4 53,0 50,3 51,8 40,7 19,3 16,5 7,5 3,1 9,6 ΑΡΙΣΤΕΡΑ ΚΕΝΤΡΟΑΡΙΣΤΕΡΑ ΚΕΝΤΡΟ ΚΕΝΤΡΟΔΕΞΙΑ ΔΕΞΙΑ ΧΑΜΗΛΗ ΕΝΤΑΣΗ ΜΕΣΗ ΕΝΤΑΣΗ ΥΨΗΛΗ ΕΝΤΑΣΗ
«και μου λέγανε όλοι, ότι και η Ισπανία οδεύει, όπως η Ελλάδα, και ότι δεν είμαστε καλά και ότι όλα πάνε από το κακό στο χειρότερο, και όταν, ας πούμε, πήγα στην Ισπανία, είδα, ότι ακόμα και αυτό να γίνει, έχουν πολύ καλές εγκαταστάσεις. Έχουνε βάσεις σαν κράτος. Δεν είναι σαν την Ελλάδα. Είναι Ευρώπη. Είναι Ευρώπη» (Παύλος) «έχω μεγάλη περιέργεια να δω τι θα πει ο νέος από κάθε χώρα είναι η αλήθεια [ ] είμαι πολύ περίεργη ας πούμε για τον τρόπο που βλέπουν εκείνοι τα πράγματα [ ] ναι γιατί η αλήθεια είναι ότι έχω πάει στην Γερμανία τρεις φορές ήδη γιατί μένει η θεία μου εκεί, η αδελφή του πατέρα μου και εντάξει, θεωρώ ότι είναι μια φοβερή χώρα, πλάκα πλάκα, και με φοβερή εκπαίδευση και γενικά είναι μπροστά. Οπότε και δηλαδή, γνώρισα μια κοπέλα 17 χρονών η οποία έχει περάσει ήδη στη σχολή που θέλει, έχει μάθει ήδη να οδηγάει και έχει ένα μέλλον μπροστά της πολύ διαφορετικό από το δικό μου που ζήλευα, οπότε θέλω πολύ να ακούσω τι έχουνε να πούνε» (Ειρήνη)
3. Η ΚΡΙΣΗ, Η ΔΥΣΠΙΣΤΙΑ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΘΕΣΜΟΥΣ ΚΑΙ Η ΔΥΣΑΡΕΣΚΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ
ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗ ΔΥΣΠΙΣΤΙΑ ΠΡΟΣ ΘΕΣΜΟΥΣ 80 69,9 71,8 70,6 76,9 70 60 50 40 45,3 33,9 30 20 15,9 14,1 14,9 9,4 10 0 ΜΜΕ ΤΡΑΠΕΖΕΣ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΟΜΜΑΤΑ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΑ ΔΥΣΠΙΣΤΙΑ ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗ
ΓΝΩΜΗ ΓΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 5,6 ΟΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟΙ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΑΙ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΝΕΟΥΣ ΌΠΩΣ ΕΓΩ 83,0 84,7 3,2 ΟΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟΙ ΕΊΝΑΙ ΔΙΕΦΘΑΡΜΕΝΟΙ 87,1 2,4 ΟΙ ΠΛΟΥΣΙΟΙ ΕΧΟΥΝ ΥΠΕΡΒΟΛΙΚΗ ΕΠΙΡΡΟΗ ΣΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΥΜΦΩΝΟΥΝ ΔΙΑΦΩΝΟΥΝ
«Προσωπικά εγώ νιώθω, νιώθω προδοσία από τους πολιτικούς μας, νιώθω ότι είμαι υποτιμημένος σε σχέση με τους άλλους ευρωπαίους, μια όχι δίκαιη μεταχείριση, όπως αξίζει στον ελληνικό λαό αυτό. Δεν μπορώ να δεχτώ σε καμία περίπτωση ότι είμαστε τεμπέληδες.» (Μίχος) «[η κυβέρνηση] νομίζω ότι δε παίρνει καθόλου μέτρα όσον αφορά τον οικονομικό.., εεε ναι, όχι είναι μία κυβέρνηση καθ υπαγόρευση. Αυτό πιστεύω [ ] Κάνει αυτό που της υποδεικνύουν να κάνει εεε η Γερμανία εν προκειμένου, οι αρχές της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι κυρίαρχες που τις εκπροσωπεί η Γερμανία. Εεε τα οποία αποδεικνύονται βέβαια καταστροφικά.» (Θάνος) «Δε τους καίγεται καρφάκι [ ] Αρνητικά μέτρα μπορεί. Προκειμένου να ικανοποιήσει τη τρόικα. Για το λαό αδιαφορεί παντελώς και για τον κόσμο, όμως. [ ] γι αυτό λέω, ότι δε τους καίγεται καρφάκι. Δε τους, όταν παίρνουν τα πέντε χιλιάδες ευρώ, πώς θα καταλάβουν πως ζει ο άλλος με τα 700» (Λίτσα)
ΙΚΑΝΟΠΟΙΗΣΗ ΑΠΟ ΤΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ 80 70 67,4 60 50 40 30 20 10 0 19,7 ΔΥΣΑΡΕΣΤΗΜΕΝΟΙ 13,7 0,6 ΙΚΑΝΟΠΟΙΗΜΕΝΟΙ ΙΚΑΝΟΠΟΙΗΣΗ-ΔΥΣΑΡΕΣΚΕΙΑ ΕΝΤΟΝΗ ΙΚΑΝΟΠΟΙΗΣΗ-ΔΥΣΑΡΕΣΚΕΙΑ
«[ ] δε θα έπρεπε να χαρακτηρίζεται δημοκρατία αυτό που έχουμε τώρα. Αν και όλες οι Ευρωπαϊκές χώρες έχουν την αρχή της δημοκρατίας, όπως είμαστε τώρα και καλά, αλλά όλοι αυτοί καθοδηγούν εμάς και δεν ξέρω τι προσπαθούν να κερδίσουν, αλλά ούτε αυτοί είναι δημοκρατικοί, ούτε μας έχουν κάνει δημοκρατικούς, γιατί ένας επικεφαλής δίνει τις εντολές και όλα τα υπόλοιπα είναι, απλά τις εκτελούν δηλαδή δεν πιστεύω ότι έχουμε αυτή την στιγμή, η ελληνική κυβέρνηση μπορεί να εκπροσωπεί τον ελληνικό λαό, είναι στην ουσία σα δικτατορία. Ένας αποφασίζει, ένας κυβερνάει! [ ] μπορούμε ευτυχώς ακόμα να εκφράσουμε τη γνώμη μας ελεύθερα αλλά είναι και οι αποφάσεις που παίρνονται δεν είναι δημοκρατικές. Δημοκρατία είναι ότι ο λαός είναι η ίδια η εξουσία. Στην εποχή μας εγώ πιστεύω ότι ο λαός δεν ερωτάται καν, ότι γίνεται, γίνεται απ την κυβέρνηση και ούτε καν απ την κυβέρνηση, αυτό που σου είπα και πριν ότι υπάρχουνε κάποιες εντολές από το εξωτερικό, δεν ξέρω από ποιους ακριβώς και έρχονται στην Ελλάδα και οι δικοί μας απλά τις εκτελούν! Είμαστε τόσο πουλημένοι αυτή τη στιγμή που πιστεύω, δεν ξέρω, γι αυτό και δεν αλλάζει κάτι.» (Ανθή)
«Δημοκρατικό [καθεστώς είναι] μόνο από την άποψη ότι υπάρχει η ελευθερία και να εκφραζόμαστε και να πούμε τι πιστεύουμε, ακόμα και να βρίζουμε αυτούς που είναι στην εξουσία αλλά γενικότερα ε όχι γιατί υπάρχει καταπίεση οικονομική, καταπίεση και η καταπίεση από τους έξω. Από το εξωτερικό ναι.» (Χρύσα) «ναι για μένα η χούντα δεν τελείωσε γιατί και τώρα δεν είμαστε πραγματικά δεν υπάρχει πραγματική δημοκρατία παρόλο που θα έρθουνε οι εκλογές σαν σύστημα τυπικά αλλά αυτό το πράγμα ότι δεν ξέρεις τι σου ξημερώνει αύριο και ότι με φασισμό πλέον κάνουν κάποια πράγματα, δηλαδή ο λαός ρε φίλε όχι δεν ψήφησε, δεν ψήφησε ότι ήθελε αυτά τα μέτρα ή τον λαό δεν τον ρώτησε κανείς για το τι θέλει πραγματικά κι αυτά, που θα μπορούσε να κάνει και δημοψήφισμα και οτιδήποτε τέτοιο και όχι να μας λένε όχι θα το κάνουμε στην τελική φάση άμα είμαστε ας πούμε μέχρι εδώ τι κάνουμε και τι θα τους πούμε και ξέρετε παιδιά εσείς κανονίστε το τι θα γίνει ας πούμε πάρτε το πάνω σας. Όχι φίλε δεν γίνεται έτσι, άρα αυτό δεν είναι δημοκρατία, δεν συμμετέχει ο λαός στα κοινά». (Βιολέτα)