6 ο Γυµνάσιο Νέας Ιωνίας Τάξη:A Τµήµα: 3 Μάθηµα: Αρχαίας Ιστορίας ιδάσκουσα:ελισάβετ Σάρδη
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 4 1. Η ΑΚΡΟΠΟΛΗ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ... 5 1.1.Η ιστορία της... 5 1.2.Τα οικοδοµήµατα του ιερού βράχου... 8 2. Ο ΠΑΡΘΕΝΩΝΑΣ... 9 2.1. Αρχιτεκτονικές πληροφορίες για τον ναό... 9 2.2.Το χρυσελεφάντινο άγαλµα της Αθηνάς... 12 2.3.Η «διαδροµή» του Παρθενώνα στο χρόνο... 12 3.Ο ΝΑΟΣ ΑΘΗΝΑΣ ΝΙΚΗΣ Ή ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΑΠΤΕΡΟΥ ΝΙΚΗΣ... 13 4.ΤΟ ΕΡΕΧΘΕΙΟ... 14 5.ΤΑ ΠΡΟΠΥΛΑΙΑ... 22 5.1.Σύντοµη ιστορία των Προπυλαίων... 22 5.2.Αρχιτεκτονική των Προπυλαίων... 22 5.ΑΛΛΑ ΜΗΜΕΙΑ... 26 6.ΝΕΟΤΕΡΑ ΚΤΗΡΙΑ... 28 7.ΤΟ ΝΕΟΤΕΡΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΗΣ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ... 29 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΗΓΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΙΑ ΙΚΤΥΟ... 31 2
Αφιέρωση Την εργασία µας την αφιερώνουµε στην καθηγήτριά µας, κα.σάρδη Ελισάβετ, που µας έδωσε την αφορµή µέσα από µια πιο στοχευµένη µελέτη να µάθουµε περισσότερα πράγµατα για την ιστορία της Ακρόπολης και τα µνηµεία της. Την αφιερώνουµε επίσης και στην οµάδα µας, που συνεργάστηκε αρµονικά για να τη φέρει εις πέρας. 3
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η αφορµή για τη συγγραφή της εργασίας στάθηκε η αναφορά στο µάθηµα της Αρχαίας Ελληνικής Ιστορίας στονλεγόµενο «χρυσό αιώνα του Περικλή» και στη δηµιουργία των κτισµάτων του Ιερού Βράχου της Ακρόπολης στην Αττική. Στην εργασία µας αυτή επιχειρήσαµε να παρουσιάσουµε τα λαµπρά οικοδοµήµατα που βρίσκονται στην Ακρόπολη και την ιστορία τους. Ειδικότερα, µελετήσαµε τα Προπύλαια, το ναό της Αθηνάς ή της Απτέρου Νίκης, τον Παρθενώνα, το Ερέχθειο, καθώς και άλλα,αρχαία αλλά και νεότερα, µνηµεία. Τέλος, θελήσαµε να αναφερθούµε και στο νεότερο και σύγχρονο µουσείο της Ακρόπολης. 4
1. Η ΑΚΡΟΠΟΛΗ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ 1.1.Η ιστορία της «Οι πρώτες µαρτυρίες που αποδεικνύουν εγκατάσταση ανθρώπων στην Ακρόπολη χρονολογούνται από τη Νεολιθική εποχή. Λίγα θραύσµατα αγγείων και µερικά αποµεινάρια κατοικιών µαρτυρούν ότι η Ακρόπολη κατοικήθηκε αδιάκοπα από το 5000 π.χ. και µετά. Γύρω στα 1400 π.χ. µε το 1000 π.χ. κτίσθηκε ένα ψηλό τείχος, µε τεράστιους ογκόλιθους κι ένα παλάτι, στο σηµείο όπου αργότερα ανεγέρθη το Ερεχθείο. Μέσα στο τείχος, που λεγόταν Πελασγικόν, υπήρχαν βωµοί, ιερά και µια πηγή, που ονοµαζόταν Κλεψύδρα. Οι κάτοικοι της πόλης, που άρχισε να αναπτύσσεται κάτω από την Ακρόπολη, έβρισκαν καταφύγιο µέσα σ' αυτήν, όταν αντιµετώπιζαν εχθρικές επιδροµές. Ο χαρακτήρας της αρχίζει να γίνεται έντονα θρησκευτικός, καθώς οι κάτοικοι των γύρω συνοικισµών θεωρούν πως το κοινό κέντρο της λατρείας πρέπει να τοποθετηθεί σ' αυτήν. Έτσι χτίζεται ο πρώτος ναός, αφιερωµένος στο µυθικό βασιλιά Ερεχθέα, το Ερεχθείο. Ο ναός αυτός χρησιµοποιεί τον πωρόλιθο σαν πρώτη ύλη και σήµερα σώζονται τα θεµέλια του. Κατά τα µέσα του 7ου π.χ. αι. χτίζεται το Εκατόµπεδο, που λεγόταν έτσι γιατί είχε µήκος 100 πόδια, στη θέση που αργότερα θα χτιστεί ο Παρθενώνας. Ο τύραννος Πεισίστρατος κτίζει ένα νέο Εκατόµπεδο στη θέση του παλιού, το 530, ενώ δίνει ώθηση και στη διακόσµηση της Ακροπόλεως, χτίζοντας ιερά και βωµούς σε θεούς, ηµίθεουςκαι ήρωες. Όταν οι Αθηναίοι εγκαθίδρυσαν το δηµοκρατικό πολίτευµα, άρχισαν να χτίζουν καινούργιους ναούς για να λαµπρύνουν την πόλη τους κι έτσι γκρέµισαν το Εκατόµπεδο για να χτίσουν τον πρώτο Παρθενώνα. Ο ναός δεν τελείωσε, γιατί το 480 π.χ. οι Πέρσες κατέλαβαν την Αθήνα και έκαψαν την Ακρόπολη, καταστρέφοντας τα πάντα και λεηλατώντας αξιόλογα έργα τέχνης. 5
Οι Αθηναίοι, µόλις επέστρεψαν στην πόλη τους, άρχισαν να σχεδιάζουν την ανοικοδόµηση της Ακρόπολης, ενώ παράλληλα, για να ασφαλίσουν από µελλοντικές επιδροµές, οχύρωσαν τα Προπύλαια. Κατόπιν έθαψαν τα αποµεινάρια της καταστρεπτικής µανίας των Περσών, σαν να έθαβαν νεκρούς και χρησιµοποίησαν κοµµάτια από τα χαλάσµατα σαν υλικό για τα καινούργια οικοδοµήµατα. Αυτός που σύνδεσε το όνοµα του µε την κλασική µορφή του βράχου ήταν ο Περικλής, που µε τη βοήθεια άξιων αρχιτεκτόνων, όπως του Ικτίνου και του Καλλικράτη και του αξεπέραστου γλύπτη Φειδία, δηµιούργησε το σπουδαιότερο µνηµείο της αρχαίας εποχής, ένα καλλιτεχνικό σύνολο που προξένησε το θαυµασµό των αρχαίων. Χτίστηκε ο Παρθενώνας, που τελείωσε το 438 π.χ., κατόπιν τα Προπύλαια που εγκαινιάστηκαν το 432π.Χ, ενώ ο ναός της Απτέρου Νίκης, ένα µικρό κοµψοτέχνηµα που άρχισε να κτίζεται το 456π.Χ., ολοκληρώθηκε το 425π.Χ.. Το τελευταίο κτίσµα που οικοδοµήθηκε, µέσα στη δίνη του Πελοποννησιακού πολέµου, ήταν το Ερεχθείο. Αυτός ο ναός χτιζόταν από το 421π.Χ. ως το 407π.Χ. Το γεγονός ότι στη διάρκεια ενός φοβερού πολέµου, οι Αθηναίοι δεν σταµάτησαν να κτίζουν, αποδεικνύει τη σηµασία που είχε γι' αυτούς το οικοδοµικό πρόγραµµα της Ακρόπολης. Εκτός απ' αυτά, που ήταν τα σηµαντικότερα κτίσµατα, ο βράχος της Ακρόπολης περιέκλειε κι άλλα, όπως το "Βραυρώνειο", αφιερωµένο στην Άρτεµη και τη Χαλκοθήκη. Στις πλαγιές του εξάλλου κτίσθηκαν το Ωδείο, το Ασκληπιείο και το θέατρο του ιονύσου. Στη συνέχεια, διάφοροι Μαικήνες, βασιλιάδες της Ελληνιστικής περιόδου και ρωµαίοι αυτοκράτορες έστελναν στον Ιερό βράχο διάφορα αφιερώµατα, που όµως 6
δεν µπορούν να συγκριθούν µε τα αγάλµατα της κλασικής περιόδου. Προς τιµή του αυτοκράτορα Αύγουστου και της Ρώµης χτίστηκε ένας κυκλικός ναός, ενώ µια µαρµάρινη σκάλα και η πύλη που χρησιµοποιείται και σήµερα για είσοδος φτιάχτηκαν αργότερα, και γύρω στα 180µ.Χ. κατασκεύασαν τα Μικρά Προπύλαια που οχυρώθηκαν. Την εποχή του Μ. Κωνσταντίνου, η Ακρόπολη αρχίζει να παρακµάζει, καθώς η παλιά θρησκεία χάνει την αίγλη της. Ο θρησκευτικός της χαρακτήρας παραµένει όµως αναλλοίωτος, ο Παρθενώνας µετατρέπεται σε ναό της Παναγίας, τα Προπύλαια σε ναό των Ταξιαρχών και το Ερεχθείο σε ναό της Θεοτόκου. Την εποχή της Φραγκοκρατίας ο χώρος γίνεται τόπος κατοικίας των Φράγκων ηγεµόνων, τα Προπύλαια διαµορφώνονται σε ανάκτορα, ενώ σε κάποιο µέρος τους χτίστηκε ένας ψηλός τετράγωνος πύργος. Γενικά όµως η όψη της Ακρόπολης δεν υφίσταται αλλαγές. Κι όταν οι Τούρκοι κατέλαβαν την Αθήνα, ο Παρθενώνας, όπως είναι φυσικό έγινε τζαµί. Οι Τούρκοι έχτισαν σπιτάκια πάνω στην Ακρόπολη και χρησιµοποίησαν διάφορα κτίρια της για αποθήκες πυροµαχικών. Το 1655, ένας κεραυνός τίναξε στον αέρα τα Προπύλαια, ενώ λίγο µετά γκρέµισαν το ναό της Απτέρου Νίκης για να φτιάξουν σ' αυτόν πολυβολείο. Η µεγαλύτερη καταστροφή όµως έγινε το 1687, όταν ο βενετσιάνος Μοροζίνι, πολιορκούσε την Ακρόπολη. Μια οβίδα έπεσε στον Παρθενώνα, γκρεµίζοντας ένα µεγάλο µέρος του ναού. Κι ύστερα, όταν κατόρθωσε να καταλάβει το βράχο λεηλάτησε τους θησαυρούς, όπως είχαν κάνει πριν απ' αυτόν τόσοι άλλοι κατακτητές. Και το Ερεχθείο καταστρέφεται σιγά-σιγά, γιατί οι Τούρκοι χρησιµοποιούσαν τα µάρµαρα για να φτιάχνουν ασβέστη, που ήταν πρώτη ύλη στο χτίσιµο. Οι καταστροφές συνεχίζονται και το 1800 ο άγγλος Έλγιν, δωροδοκώντας τον Τούρκο διοικητή της Ακρόπολης, έκλεψε διάφορα γλυπτά τα οποία και µετέφερε στην πατρίδα του. Ευτυχώς, µετά την απελευθέρωση υπήρξε διεθνές ενδιαφέρον για την προστασία και την αναστήλωση αυτού του µνηµείου της ανθρωπότητας. Οι Έλληνες αρχαιολόγοι άρχισαν πρώτοι τις ανασκαφές, ενώ παράλληλα ξεκαθάρισαν το τοπίο γκρεµίζοντας ότι δεν ανήκε στην κλασική και υστερότερη εποχή. Ο Λουδοβίκος Ρος αναστήλωσε την Άπτερο Νίκη και από το 1874 άρχισε ένα ευρύ και αυστηρά επιστηµονικό πρόγραµµα αποκατάστασης. Το πρόγραµµα αυτό συνεχίζεται µέχρι σήµερα, ενώ ένα άλλο πρόβληµα είναι η ατµοσφαιρική ρύπανση, που διαβρώνει και καταστρέφει τα µάρµαρα σιγά-σιγά» (Κωνστανταρέα Μ., Απέργη Χρ., χ.χ.) 7
1.2.Τα οικοδοµήµατα του ιερού βράχου Εκεί όπου συγκεντρώνεται όλο το απαράµιλλο θησαύρισµα της αττικής αρχιτεκτονικής των κλασσικών χρόνων είναι ο ιερός βράχος της Ακρόπολης. Τα παλιά κτίρια των αρχαϊκών χρόνων και ο ναός της Παρθένου, που είχε αρχίσει ύστερα από τον Μαραθώνα (490 π. Χ.) είχαν πυρποληθεί και καταστραφεί από τους Πέρσες. Πιστοί, φαίνεται, στον όρκο τους οι Αθηναίοι δεν επιχείρησαν την αποκατάσταση των κατεστραµµένων ναών, ως τη στιγµή που ο Περικλής, µε την έκκλησή του για την ανοικοδόµηση των ιερών της Ελλάδας δείχνει τις µεγαλόπνοες τάσεις του. 1 Όλα σχεδόν τα οικοδοµήµατα της Ακρόπολης χτίστηκαν από το 447 π.χ.έως το 406 π.χ. Αυτά είναι: ο Παρθενώνας, τα Προπύλαια, ο Ναός της Αθηνάς Νίκης και το Ερέχθειο. Όλα προγραµµατίστηκαν και άρχισαν να χτίζονται στα χρόνια του Περικλή. Σε µια εποχή δηλ.,που η πολιτιστική δηµιουργία στην Αθήνα είχε φτάσει στο µεσουράνηµά της. Την κινητήρια δύναµη την αποτελούσε η αθηναϊκή δηµοκρατία µε εκπρόσωπό της τον Περικλή. Οι Αθηναίοι ύστερα από τις νίκες τους εναντίον των Περσών δεν έχτισαν πάλι τα κτίρια που είχαν καταστραφεί, αλλά τους λίθους που έφεραν ίχνη καταστροφής τους τοποθέτησαν στα τείχη της Ακρόπολης. Αµέσως µετά το 450 π.χ ο Περικλής έβαλε σε εφαρµογή το σχέδιό του. Την προσοχή όλων την τράβηξε η Ακρόπολη, γιατί είχε γίνει πια το θρησκευτικό κέντρο της πόλης. Επάνω σε αυτήν ήταν τα ιερά.επιπλέον, ο ιερός βράχος της Ακρόπολης προσφερόταν και για λόγους αισθητικούς, επειδή έχει ύψος 60-70µ. από το έδαφος της Αθήνας και δεσπόζει σε όλη την περιοχή. 1 Ανδρόνικος., Μ. (1972). «Η Κλασική τέχνη». Στο: Χριστόπουλος, Γ., Μπαστιάς, Ι. (επιμ. έκδ.), Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Γ2, Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών, Α.Ε.(270-327), 280. 8
2.Ο ΠΑΡΘΕΝΩΝΑΣ 2.1. Αρχιτεκτονικές πληροφορίες για τον ναό Το έτος 447 π.χ. άρχισε η οικοδόµηση του µεγαλύτερου καλλιτεχνήµατος όλων των αιώνων. Ο Περικλής ανέθεσε τα σχέδια στους αρχιτέκτονες Ικτίνο και Καλλικράτη. Το γλυπτό διάκοσµο τον ανέλαβε ο Φειδίας. Οι τρεις αυτοί καλλιτέχνες πραγµατοποίησαν το µεγάλο σχέδιο του Περικλή. Οι δυο αρχιτέκτονες, αν και Ίωνες, προτίµησαν το δωρικό ρυθµό διότι είχε επικρατήσει σε όλες σχεδόν τις πόλεις, επιπλέον ταίριαζε καλύτερα στο χώρο και στο σκοπό της οικοδοµής. Ο δωρικός ρυθµός έχει ως κύρια χαρακτηριστικά τη δύναµη, τον όγκο και τη µεγαλοπρέπεια. Ο Παρθενώνας είναι έργο µοναδικό σ` όλο τον κόσµο.η ωραιότητα του κτιρίου οφείλεται: α) Στις τέλειες αναλογίες του επί µέρους προς το µέρος και το όλο. β)στην αυστηρότητα και απλότητα, χωρίς να έχει το βαρύ και το ογκώδες των παλαιών δωρικών ναών. γ)στην εναρµόνιση του κτιρίου προς τον χώρο που το περιβάλλει. δ)στην κλίµακα της οικοδοµής και ε)στη λεπτότητα των γραµµών. Η επιβλητικότητα του Παρθενώνα αρχίζει και από τις διαστάσεις του: Έχει µήκος 69,50 µ. και πλάτος 30,88 µ., µια αναλογία που πλησιάζει προς το λόγο της χρυσής τοµής. Είναι ναός περίπτερος, έχει δηλ. κίονες και στις 4 πλευρές του. Οι κίονες (δωρικού ρυθµού) έχουν ύψος 10,5µ. Αποτελούνται από 10 σπονδύλους και καθένας έχει βάρος 10 τόνους περίπου. Οι µακριές πλευρές έχουν από 17 κίονες η κάθε µία, ενώ οι µικρές από 8 κίονες. Στις µικρές πλευρές στο εσωτερικό έχει 6 κίονες µε τους οποίους σχηµατίζεται ο πρόναος και ο οπισθόναος. Το δάπεδο του ναού για µεγαλύτερη επιβλητικότητα και διάκριση από τα άλλα κτίρια της Ακρόπολης υψωνόταν επάνω σε τρεις βαθµίδες. Οι δωρικοί κίονες στηρίζονταν απ` ευθείας στο δάπεδο, χωρίς βάση.κατέληγαν σε κιονόκρανο µε εχίνο 9
και άβακα. Επάνω από τους κίονες υψωνόταν ο θριγγός, τον οποίο αποτελούσαν το επιστύλιο,οι µετόπες και τα τρίγλυφακαι το γείσο. Το εσωτερικό του ναού χωριζόταν σε δύο µέρη: τον κυρίως Παρθενώνα, όπου ήταν και το άγαλµα της Αθηνάς και ένα άλλο δωµάτιο µε 4 κίονες που χρησίµευε ως θησαυροφυλάκιο. Ο κυρίως Παρθενώνας (ο σηκός) είχε εσωτερικούς κίονες σε δύο ορόφους από τις τρεις πλευρές και σχηµάτιζαν υπερώο που έδινε τη δυνατότητα στους επισκέπτες να βλέπουν το χρυσελεφάντινο άγαλµα της Αθηνάς από όλες τις πλευρές. 2 Ενώ το όλο οικοδόµηµα φαίνεται ότι αποτελείται από ευθείες γραµµές, κάθετες και οριζόντιες, στην πραγµατικότητα δεν υπάρχει καµιά ευθεία γραµµή. Είναι γνωστό από την αισθητική ότι η ευθεία γραµµή εκφράζει την ηρεµία, τη γαλήνη και τη στατικότητα. Η καµπύλη απεναντίας εκφράζει τη δυναµικότητα, την κίνηση και την ελαστικότητα. Οι οριζόντιες γραµµές κυρτώνονται σιγάσιγά. Στο κέντρο φτάνουν στη µεγαλύτερη καµπυλότητα. Η κύρτωση δε γίνεται µόνο στο στυλοβάτη, αλλά και στα γεισώµατα. Οι κίονες συγκλίνουν σιγά-σιγά προς το κέντρο (ο κεντρικός άξονας των κιόνων κλίνει ελαφρά προς τα µέσα κατά 0,6 εκ.), σα να πρόκειται να συναντηθούν σ` ένα νοητό σηµείο αν τους προεκτείνουµε. Υπολογίστηκε ότι αν προεκτείνονταν οι κίονες θα τέµνονταν σε ύψος 1784 µ. περίπου και θα σχηµάτιζαν πυραµίδα. Οι γωνιακοί κίονες είναι παχύτεροι από τους άλλους κατά 1\4 της κάτω διαµέτρου, 4,3 εκ. περίπου, διότι δηµιουργούν οπτική απάτη, επειδή φωτίζονται και από τις δυο πλευρές. Είναι γνωστό από τη φυσική ότι όσο περισσότερο φωτίζεται ένα σώµα, τόσο χάνει από τον όγκο του. 3 Οι κίονες όσο υψώνονται εµφανίζουν µια ελαφρά κύρτωση (ένταση). Στα 2\5 του ύψους τους παρουσιάζουν µια εξόγκωση. Φαίνονται δηλ. σαν να κάµπτονται από το βάρος που κρατούν και αντιτάσσουν τη δική τους δύναµη. Υποστηρίχτηκε και η άποψη ότι µε την καµπυλότητα των γραµµών,κυρίως των οριζοντίων,αποφεύγεται και η φθορά των µαρµάρων από την υγρασία. 2 GiselaM.A. Richter (1974). Αρχαία Ελληνική Τέχνη (µτφρ. Κ. Κορρέ). Αθήνα: εκδ. Καρδαµίτσα, 35-36. 3 Ορλάνδου, Αν. Κ. (1978). Αρχιτεκτονική του Παρθενώνος,τ.Γ Αθήνα, 747-750. 10
Εκτός από την αρχιτεκτονική του γραµµή, µεγάλη αξία και οµορφιά έδινε στον Παρθενώνα και ο γλυπτός διάκοσµος της ζωφόρου. Η ζωφόρος, η οποία είχε µήκος 160 µ., παρίστανε την ποµπή των Παναθηναίων, µία από τις λαµπρότερες γιορτές της Αθήνας. Εργάστηκαν 28 γλύπτες µε την επίβλεψη και τις φωτεινές οδηγίες του Φειδία.(Ορλάνδου Αν., 1978, 736-750). Χαρακτηριστικά της τέχνης της ζωφόρου είναι µερικές λεπτοµέρειες: α)το επάνω µέρος των απεικονιζόµενων µορφών παρουσιάζει µεγαλύτερη κλίση προς τα έξω, για να διορθώνεται η οπτική γωνία και να έχουµε τη φυσική όψη των µορφών. β)ενώ απεικονίζονται 400 περίπου µορφές και θα περίµενε κανείς να υπάρχει µεγάλη οµοιότητα, αφού η ποµπή είναι η ίδια, όµως καµιά µορφή δε µοιάζει µε την άλλη.ο γλύπτης κατόρθωσε να παρουσιάσει θαυµάσια ποικιλία, κίνηση και φυσικότητα. γ) Οι ιππείς, όταν φτάνουν στις γωνίες του ναού, στρέφουν ελαφρώς το βλέµµα προς τα πίσω, σαν να θέλουν να ειδοποιήσουν τους συντρόφους τους, που ακολουθούν, ότι πρέπει να προσέξουν τη στροφή, για να µην πέσουν στο κενό µε την ορµή που έχουν. δ)ο γλύπτης έβαζε όλη του την τέχνη, ακόµα και στα µη ορατά σηµεία των µορφών, γιατί ενδιαφερόταν για την τελειότητα και όχι για την εντύπωση.(γ. Μυλωνά,σελ.42-43) O γλυπτός και αρχιτεκτονικός διάκοσµος συµπληρωνόταν και µε ανάλογα χρώµατα. Στις µετόπες της ανατολικής πλευράς παριστάνονταν σκηνές από τη Γιγαντοµαχία, στη δε νότια πλευρά από την Κενταυροµαχία.Της δυτικής πλευράς οι σκηνές ήταν από την Αµαζονοµαχία, στη δε βόρεια από τον Τρωικό πόλεµο. Σπουδαία είναι και η τεχνική των µορφών που απεικονίζονται στα αετώµατα.τα αετώµατα έκλιναν προς τα έξω σαν να ήθελαν να δείξουν τον γλυπτό τους διάκοσµο.aνάλογα µε το χώρο απεικόνισαν και τις µορφές: όρθιες, πλάγιες, καθισµένες κλπ. Χαρακτηριστική είναι η λεπτοµέρεια σχετικά µε τη ζωηρότητα των ίππων στο άρµα του ήλιου που ανατέλλει, ενώ φαίνεται καθαρά η κούραση στις µορφές των ίππων του άρµατος της σελήνης που δύει.στο ανατολικό 11
αέτωµα ο γλύπτης παρέστησε σκηνές της γέννησης της Αθηνάς από το κεφάλι του ία. Στο δυτικό αέτωµα µας έδωσε σκηνές από το µύθο το σχετικό µε τη φιλονικία της Αθηνάς και του Ποσειδώνα για την κυριαρχία τους στην πόλη της Αθήνας. 2.2.Το χρυσελεφάντινο άγαλµα της Αθηνάς Τη µεγαλοπρέπεια του ναού τη συµπλήρωνε το χρυσελεφάντινο άγαλµα της Αθηνάς, που βρισκόταν στο σηκό του ναού.ήταν έργο του Φειδία.Η Αθηνά παριστανόταν όρθια µε την ασπίδα στο αριστερό πόδι.στο δεξί χέρι κρατούσε τη Νίκη. Στην ασπίδα της παριστανόταν η Αµαζονοµαχία. Το ύψος του αγάλµατος µαζί µε το βάθρο έφτανε τα 21 µ. 2.3.Η «διαδροµή» του Παρθενώνα στο χρόνο Ο Παρθενώνας παρέµεινε το τελειότερο δείγµα ειδωλολατρικού ναού ως τα χρόνια του Ιουστινιανού, οπότε τον µετέτρεψαν σε χριστιανική εκκλησία προς τιµήν «της τουθεού Σοφίας», στην αρχή, και της «Παναγίας τηςαθηνιώτισσας» µετά. Από το 1208-1458 χρησιµοποιήθηκε από τους Φράγκους ως µητροπολιτικός ναός Τότε προστέθηκε µαρµάρινο καµπαναριό. Το 1458 έγινε τουρκικό τέµενος και το καµπαναριό έγινε µιναρές. Το 1687 η Ακρόπολη πολιορκήθηκε από το Μοροζίνη, αρχηγό των Βενετών, και ο Παρθενώνας καταστράφηκε από οβίδα. Όταν οι Βενετοί προσπάθησαν να 12
κατεβάσουν τα γλυπτά και να τα µεταφέρουν στη Βενετία τα σχοινιά κόπηκαν και τα αθάνατα εκείνα έργα έπεσαν στους βράχους από µεγάλο ύψος και έγιναν κοµµάτια. Το 1801 ακολούθησε νέα συµφορά. Ο Άγγλος λόρδοςέλγινµε άδεια του σουλτάνου πήρε το µεγαλύτερο µέρος από τα γλυπτά, τα οποία µετέφερε στο Βρετανικό Μουσείο του Λονδίνου και είναι γνωστά ως ελγίνεια µάρµαρα. Ο θαυµασµός που προκάλεσε στο νεότερο κόσµο το λαµπρό µεγαλούργηµα του Παρθενώνα δεν έχει προηγούµενο. Κατά τα τελευταία χρόνια, τα µνηµεία της Ακρόπολης κίνησαν το ενδιαφέρον της Unesco (όργανο του Ο.Η.Ε. αρµόδιο για την παιδεία, την επιστήµη και τον πολιτισµό). Έτσι, από τις 11 Σεπτεµβρίου 1987 ο Παρθενώνας ανήκει στον κατάλογο των µνηµείων παγκόσµιας κληρονοµίας της Unesco. 3.Ο ΝΑΟΣ ΑΘΗΝΑΣ ΝΙΚΗΣ Ή ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΑΠΤΕΡΟΥ ΝΙΚΗΣ Προτού ακόµη φτάσουµε στην εσωτερική πρόσοψη των Προπυλαίων, δεξιά από αυτά, επάνω στον πύργο που προστάτευε από τα µυκηναϊκά χρόνια την είσοδο των τειχών της Ακρόπολης, βλέπουµε να υψώνει το κοµψό του ανάστηµα ο µικρός αµφιπρόστυλος ναός της Αθηνάς Νίκης, µε 4 ιωνικούςκίονες στην πρόσοψη και άλλους 4 στο πίσω µέρος. Η απόφαση για την κατασκευή,µε σχέδια του Καλλικράτη,πάρθηκε το 448 π.χ., αλλά για πολιτικούς, πιθανότατα λόγους, η οικοδόµηση άρχισε ύστερα από το θάνατο του Περικλή, το427 π.χ. Η 13
στενότητα του χώρου προσδιόρισε το µέγεθός του, αλλά η ευαισθησία του αρχιτέκτονα κατόρθωσε να δηµιουργήσει ένα µικρό ναό ιωνικού ρυθµού. Στη ζωφόρο του υπάρχει µια απροσδόκητη καινοτοµία: απεικόνιση της µάχης των Πλαταιών,ένα θέµα όχι πια µυθολογικό αλλά ιστορικό. Τέλος, στα τελευταία χρόνια του Πελοποννησιακού πολέµου περιέβαλαν τον πύργο του ναού µε ένα <<θωρακείο>>, µε λαµπρές ανάγλυφες παραστάσεις Νικών. 4.ΤΟ ΕΡΕΧΘΕΙΟ Το Ερέχθειο, ένας από τους ωραιότερους ναούς ιωνικού ρυθµού, βρίσκεται στη βόρεια πλευρά της Ακρόπολης. Το Ερέχθειο άρχισε να χτίζεται το 421 π.χ. και τελείωσε το 406 π.χ. Αρχιτέκτονας ήταν ο Φιλοκλής.Το Ερέχθειο επισκευάστηκε από τον αρχιτέκτονα Νικ. Μπαλάνο το 1902 1909. Ήταν το πιο ιδιότυπο κτίριο. Αποτελείται από τρία τµήµατα σχεδόν ανεξάρτητα (το κύριο σώµα, τη βόρεια πρόσταση και την πρόσταση των Κορών). Με τρεις διαφορετικές στέγες, είναι χτισµένο σε τέσσερα διαφορετικά επίπεδα, έχει ιωνικούς κίονες τριών διαφορετικών διαστάσεων και αναλογιών και επιπλέον χρησιµοποιεί, κατά παλαιά ιωνική παράδοση, Κόρες, τις γνωστές «Καρυάτιδες», έξι αγάλµατα πολύ όµορφων γυναικών, ως κίονες. Ο ναός αυτός ήταν αφιερωµένος στη λατρεία της Αθηνάς Πολιάδας και εκεί υπήρχε και το άγαλµά της φτιαγµένο από ξύλο ελιάς (διιπετές ξόανο). Στο Ερέχθειο υπήρχαν ακόµα: α)ο βωµός του ιός Υπάτου β)ο βωµός του Ποσειδώνος γ)ο βωµός του Ερεχθέως δ)ο βωµός του ήρωος Βούτη ε)ο βωµός του Ηφαίστου στ) ο τάφος του Ερεχθέως η) ο τάφος του Κέκροπος 14
η) ο ιερός «οικουρός όφις» της Ακροπόλεως, το ιερό φίδι που ζούσε στα θεµέλια του ναού, προστάτευε την πόλη, και γι αυτό οι Αθηναίοι το τιµούσαν και του πρόσφεραν µελόπιτες θ) η Ερεχθεηίς Θάλασσα ι) τα σηµεία της τρίαινας του Ποσειδώνος επάνω στο βράχο (το σηµάδι δηλ.) που είχε αφήσει η τρίαινα του Ποσειδώνα καθώς είχε προσφέρει στους Αθηναίους πολεµική δύναµη, ένα άσπρο άλογο και νερό της θάλασσας, ή, σύµφωνα µε άλλη άποψη, τα σηµεία του κεραυνού του ιός ια)η ιερή ελιά της θεάς Αθήνας δίπλα στον βωµό του ιός, θυµίζοντας τη νίκη της θεάς απέναντι στον Ποσειδώνα αλλά και την προστασία και τα δώρα της θεάς Αθηνάς, που υπόσχονταν ειρήνη και ευδαιµονία στην πόλη της. Εξαιτίας της ανωµαλίας του βράχου στη θέση αυτή ο αρχιτέκτονας προσπάθησε να περικλείσει µέσα στο Ερέχθειο όλα αυτά τα λατρευτικά στοιχεία. Η κάτοψη του Ερεχθείου. 15
Σ' ολόκληρο το µήκος του νότιου τοίχου, αµέσως κάτω από το επιστύλιο, τρέχει µια ζώνη, η επικρανίτις, από ανάγλυφα ανθέµια και άνθη. Την επικρανίτιδα διαδεχόταν η ζωφόρος, που αγκάλιαζε ολόκληρο το κτίριο εκτός από την πρόσταση των Κορών. Η ζωφόρος του Ερεχθείου ήταν διακοσµηµένη από ανεξάρτητες γλυπτές µορφές και όχι από ανάγλυφες πλάκες. Πιθανώς απεικονίζονταν οι µύθοι των παλαιών βασιλιάδων της Αθήνας, του Κέκροπα, του Ερεχθέα και άλλων. Βασικά το Ερέχθειο χωρίζεται σε δύο τµήµατα, το ανατολικό, αφιερωµένο στην Αθηνά Πολιάδα, και το δυτικό, αφιερωµένο στον Ποσειδώνα-Ερεχθέα. Στο εσωτερικό του ναού υπήρχε η περίφηµη χρυσή λυχνία, έργο του Καλλιµάχου, στον οποίο αποδίδεται και η δηµιουργία του κορινθιακού ρυθµού. Το ανατολικό τµήµα ήταν αφιερωµένο στη λατρεία της Αθηνάς Πολιάδας. Η είσοδος γινόταν από µια εξάστυλη ιωνική στοά. (Ο έκτος κίονας, ο βορειότερος - δεξιά στη φωτογραφία- έχει απαχθεί από τον Έλγιν και σήµερα βρίσκεται στο βρετανικό µουσείο.) Το ύψος των κιόνων είναι 6,586 µ. Εδώ βρισκόταν το λατρευτικό άγαλµα της Αθηνάς, το άγιονβρέτας ή έδος ή είδωλον ή ακόµη και ξόανον. Σύµφωνα πάλι µε κάποιες πηγές το άγαλµα ήταν «διιπετές», δηλαδή είχε πέσει από τον ία, από τον ουρανό. Το δυτικό τµήµα του ναού βρισκόταν χαµηλότερα υψοµετρικά κατά 3 µ. και ήταν αφιερωµένο στη λατρεία του Ποσειδώνα Ερεχθέα, του Ήφαιστου και του ήρωα Βούτου. Χωριζόταν σε δύο µέρη, ένα σηκό στα ανατολικά και ένα πρόδοµο. Ο πρόδοµος είχε τρεις εισόδους, µία από το βορρά -που ήταν και η επισηµότερη- µε το µεγαλόπρεπο πρόπυλο (η πρόστασις η προς του θυρώµατος), µία από τα δυτικά και µία από το νότο. Ο δυτικός τοίχος του Ερεχθείου ονοµάζεται από τις επιγραφές «ο προς τω Πανδροσείω», επειδή έβλεπε προς το παρακείµενο ιερό της Πανδρόσου. 16
Η πρόσοψη είναι διώροφη. Το κάτω µέρος είναι συµπαγής τοίχος, ύψους 2.75 µ., εκτός από µια µικρή θύρα (διακρίνεται στη φωτογραφία πίσω από την ελιά) που οδηγούσε στον τάφο του Κέκροπα. Το βορεινό πρόπυλο (ή πρόστασις ή προς του θυρώµατος) στηρίζεται σε έξι υψηλούς ιωνικού ρυθµού κίονες σε διάταξη σχήµατος Π. Οι κίονες έχουν µια µικρήκλίση, όπως και ένταση και µείωση, αν και λιγότερο αισθητές από του Παρθενώνα. Το ύψος τους φτάνει τα 7,635 µ. Εκείνο που προκαλεί ιδιαίτερη εντύπωση είναι ο πλούτος της διακόσµησης. Ο άβακας του κιονόκρανου είναι διακοσµηµένος µε ιωνικό κυµάτιο, ο εχίνος µε πλοχµό και ιωνικό κυµάτιο, το υποτραχήλιο (κάτω από τον εχίνο) µε µια ταινία µε περίτεχνο ανάγλυφο ανθέµιο. Στο δάπεδο, πριν φτάσει κανείς στη µεγάλη θύρα, στο σηµείο όπου λείπουν οι µαρµάρινες πλάκες, διακρίνονται κάποια λαξεύµατα στο βράχο. Τα λαξεύµατα αυτά προκλήθηκαν από την τρίαινα του Ποσειδώνα κατά τη διεκδίκηση της ονοµασίας της πόλης στη φιλονικία του µε την Αθηνά.Σύµφωνα µε µία άλλη άποψη όµως, προκλήθηκαν από τον κεραυνό του ία, µε τον οποίο σκότωσε τον Ερεχθέα. 17
Πολύ κοντά στο άνοιγµα που υπάρχει στο δάπεδο του προπύλου, σε µία από τις πλάκες της πλακόστρωσης διακρίνεται ένα µικρό αυλάκι που ίσως χρησίµευε για τη διοχέτευση προσφορών στο σηµείο, όπου σώζονται επάνω στο βράχο τα σηµάδια είτε του κεραυνού του ία είτε της τρίαινας του Ποσειδώνα. Φαίνεται πως στην αρχαιότητα υπήρχε κάποια µορφή βωµού γνωστού ως ο βωµός του θυηόχου ιός ή ο βωµός του ιός Υπάτου, όπου και το άγαλµα του καθιστού ία. Σύµφωνα µε τον Παυσανία στο βωµό δε γίνονταν αιµατηρές θυσίες αλλά µόνο προσφορές "πεµµάτων", δηλαδή µικρών γλυκών ψωµιών. Καταστόλιστη ήταν και η θύρα που οδηγούσε στον πρόδοµο του δυτικού τµήµατος του Ερεχθείου, της οποίας το αρχικό ύψος ήταν 4,88 µ. και το πλάτος 2,43 µ. Ένα µέρος του περιθυρώµατος µε τη διακόσµησή του προέρχεται από µια επισκευή, που έγινε στο κτίριο µετά από σοβαρή ζηµιά εξαιτίας της πυρκαγιάς του 1ου αιώνα π.χ.η µικρή είσοδος της θύρας οδηγούσε στο Πανδρόσειο, που γειτόνευε στα δυτικά µε το Ερεχθείο Στο δυτικό τµήµα του Ερεχθείου βρισκόταν το Πανδρόσειον, ιερό αφιερωµένο στην Πάνδροσο, µια από τις κόρες του Κέκροπα. Στο Πανδρόσειο βρισκόταν η ιερή ελιά της Αθηνάς. Σύµφωνα µε την παράδοση η ελιά φύτρωσε από το βράχο κατά τη φιλονικία της Αθηνάς µε τον Ποσειδώνα. Οι Πέρσες έκαψαν το ιερό δέντρο, αλλά ξαναφύτρωσε µε θαυµαστό τρόπο τη δεύτερη κιόλας µέρα. Στο Πανδρόσειο βρισκόταν επίσης ο βωµός του Ερκείου ιός και ο τάφος του Κέκροπα. 18
Στον πρόδοµο του δυτικού τµήµατος, κάτω από ολόκληρο το δάπεδο, υπήρχε κατά την αρχαιότητα η λεγόµενη Ερεχθηίς θάλασσα, του αλµυρού νερού που ανάβλυσε από το βράχο, όταν ο Ποσειδώνας τον κτύπησε µε την τρίαινά του. Στο σηκό του δυτικού τµήµατος του Ερεχθείου λατρευόταν ο Ποσειδών- Ερεχθεύς (αρχικά λατρευόταν µόνο ο Ερεχθέας, µε τον οποίο συγχωνεύτηκε στους µυκηναϊκούς χρόνους ο Ποσειδώνας), όπως επίσης ο Βούτης και ο Ήφαιστος. Ο Βούτης ήταν αδελφός του Ερεχθέα, ιερέας της Αθηνάς και του Ποσειδώνα και ιδρυτής του γένους των Βουταδών ή Ετεοβουταδών, τα µέλη του οποίου διατήρησαν το προνόµιο της ιεροσύνης ως τα ύστερα χρόνια της αρχαιότητας. Ο Ήφαιστος ήταν ο πατέρας του Εριχθόνιου. Εδώ, ή σύµφωνα µε άλλους στον ανατολικό σηκό, είχε τη φωλιά του το ιερό φίδι της Αθηνάς, ο οικουρός όφις των αρχαίων πηγών.σύµφωνα µε µια άποψη ο σηκός του δυτικού τµήµατος δεν είχε στέγη. (Εικ.16) Η ανατολική πρόσοψη του Ερεχθείου. 19
(Εικ.17) Η δυτική πρόσοψη του Ερεχθείου. (Εικ.18) Η βόρεια πρόσταση του Ερεχθείου. Μια µικρή είσοδος στο νοτιοδυτικό άκρο του προδόµου οδηγούσε στην πρόστασιν των Κορών (Καρυάτιδων), του χαρακτηριστικότερου στοιχείου του Ερέχθειου. Τα αγάλµατα αυτά συµβόλιζαν τις Αθηναίες Παρθένες, που, κατά τη διάρκεια της ποµπής της γιορτής των Παναθηναίων,κουβαλούσαν στα κεφάλια τους πανέρια πάνω σε προσκεφάλια µε λουλούδια και αφιερώµατα για τη θεά. Πήραν το όνοµα Καρυάτιδες πιθανόν από την αρκαδική πόλη Καρυές, που φηµιζόταν για τις λεβέντισσες γυναίκες της. Υπάρχει και η άποψη ότι απεικονίζουν τις Κεκροπίδες, τις τρεις κόρες του Κέκροπα, την Έρση, την Άγραυλο και την Πάνδροσο. Οι έξι κόρες έχουν λυγισµένο το ένα πόδι, αυτό προς τον κεντρικό άξονα (ή πιο απλά οι τρεις αριστερές το δεξί πόδι και οι τρεις δεξιές το αριστερό πόδι). Φορούν ένα δωρικό πέπλο που σχηµατίζει πτυχές ανάµεσα στα στήθη και καθώς κυλά προς τα πόδια.τα µαλλιά τους είναι µακριά, χτενισµένα προς τα πίσω και δεµένα χαλαρά. Οι βραχίονες λείπουν από όλες. Σύµφωνα µε ρωµαϊκά αντίγραφα στο Τίβολι το ένα χέρι κρατούσε την άκρη του ρούχου και το άλλο µια φιάλη. 20
Οι Καρυάτιδες σήµερα βρίσκονται στο Νέο Μουσείο της Ακρόπολης, εκτός από τη δεύτερη από αριστερά, η οποία είχε απαχθεί από το λόρδοέλγιν και βρίσκεται στοβρετανικό Μουσείο. 21
5.ΤΑ ΠΡΟΠΥΛΑΙΑ 5.1.Σύντοµη ιστορία των Προπυλαίων Τα Προπύλαια της Ακρόπολης των Αθηνών κτίσθηκαν στη δυτική πλευρά του βράχου, στη θέση όπου τοποθετείται και η πύλη του οχυρού της µυκηναϊκής ακρόπολης. Γύρω στα µέσα του 6ου αι. π.χ., την εποχή των Πεισιστρατιδών, και ενώ ο χώρος είχε ήδη διαµορφωθεί σε ιερό αφιερωµένο στη θεά Αθηνά, κτίσθηκε το πρώτο πρόπυλο. Ένα νέο πρόπυλο κατασκευάσθηκε µεταξύ των ετών 510-480 π.χ., αλλά καταστράφηκε από τους Πέρσες το 480 π.χ. Μετά τα Περσικά επισκευάσθηκε ή ξαναοικοδοµήθηκε κατά τη διάρκεια της εφαρµογής του προγράµµατος τειχισµού της Ακρόπολης, από το Θεµιστοκλή και τον Κίµωνα. Τα µνηµειώδη Προπύλαια των κλασικών χρόνων, που βλέπει σήµερα ο επισκέπτης, αποτελούν µέρος του µεγαλεπίβολου οικοδοµικού προγράµµατος που συντελέσθηκε στην Ακρόπολη από τον Περικλή. Κτίσθηκαν µεταξύ των ετών 437-432 π.χ., µετά την ολοκλήρωση του Παρθενώνα, σε σχέδια του αρχιτέκτονα Μνησικλή. Το αρχικό σχέδιο του οικοδοµήµατος ήταν πρωτοποριακό από αρχιτεκτονική και καλλιτεχνική άποψη, αλλά δεν ολοκληρώθηκε ποτέ στο σύνολό του λόγω της έναρξης του Πελοποννησιακού Πολέµου. 5.2.Αρχιτεκτονική των Προπυλαίων Το οικοδόµηµα, δωρικού ρυθµού, έχει κατασκευασθεί κυρίως από πεντελικό µάρµαρο και χωρίζεται σε τρία τµήµατα. Το κεντρικό ορθογώνιο τµήµα είναι το κυρίως πρόπυλο. Στην ανατολική και δυτική όψη έχει δύο εξάστυλες στοές δωρικού ρυθµού, µεταξύ των οποίων παρεµβάλλεται εγκάρσιος τοίχος µε πέντε θύρες. Η δίοδος προς την Ακρόπολη γινόταν από την κεντρική θύρα, που πλαισιώνεται, µεταξύ της δυτικής στοάς και του εγκάρσιου τοίχου, από τρεις κίονες ιωνικού ρυθµού σε κάθε πλευρά. Το κεντρικό οικοδόµηµα ακολουθούσε την ανωφέρεια του εδάφους και η ανατολική στοά βρισκόταν ψηλότερα από τη δυτική, το ίδιο και η αετωµατική στέγη, ενώ τα δύο πλευρικά οικοδοµήµατα ήταν χαµηλότερα. Το πρόβληµα της ανωφέρειας του εδάφους αντιµετωπιζόταν και στο εσωτερικό του κτηρίου, µε βαθµίδες που υπήρχαν στην πρόσοψη και στον εγκάρσιο τοίχο. Η βόρεια πτέρυγα των Προπυλαίων αποτελείται από ένα δωµάτιο, γνωστό από την περιγραφή του περιηγητή Παυσανία ως Πινακοθήκη, επειδή η αίθουσα ήταν κοσµηµένη µε ζωγραφικούς πίνακες, 22
ανάµεσα στους οποίους και έργα των ζωγράφων Πολυγνώτου και Αγλαοφώντος. Μπροστά του έχει µία µικρή δωρική στοά από τρεις κίονες και η είσοδος σε αυτό γινόταν από πόρτα που πλαισιώνεται από δύο παράθυρα. Σύµφωνα µε ορισµένους µελετητές, η αίθουσα αυτή ήταν χώρος ανάπαυσης ή εστιάσεων των επισκεπτών της Ακρόπολης και στο εσωτερικό της πιθανολογείται ότι υπήρχαν κλίνες. Η νότια πτέρυγα των Προπυλαίων αρχικά φαίνεται να σχεδιάσθηκε όµοια µε τη βόρεια, η ύπαρξη, όµως, του προγενέστερου ιερού της Νίκης ανάγκασε τον αρχιτέκτονα να µην υλοποιήσει το αρχικό σχέδιο. Για το λόγο αυτό κατασκευάσθηκε µόνο µία στοά, σε αντιστοιχία µε τη βόρεια, αποτελούµενη από τρεις κίονες. Από τη δυτική πλευρά της ήταν δυνατή η πρόσβαση στο ναό της Αθηνάς Νίκης. Το αρχικό σχέδιο του οικοδοµήµατος φαίνεται ότι προέβλεπε την κατασκευή πλευρικών δωµατίων και στην ανατολική πλευρά, αυτά, όµως, δεν κατασκευάσθηκαν ποτέ. Η µορφή των Προπυλαίων παρέµεινε ίδια µέχρι την παλαιοχριστιανική περίοδο (4oς-7ος αι. µ.χ.), οπότε η νότια πτέρυγα µετατράπηκε σε εκκλησία, ενώ τον 10ο αιώνα το κεντρικό τµήµα επίσης λειτούργησε ως εκκλησία αφιερωµένη στους Ταξιάρχες. Κατά τη διάρκεια της Φραγκοκρατίας (13-14ος αι.) τα Προπύλαια αποτέλεσαν την κατοικία του Φράγκου ηγεµόνα, και την ίδια εποχή, για την ενίσχυση της οχύρωσης της Ακρόπολης, στη δεξιά πτέρυγα του οικοδοµήµατος κατασκευάσθηκε ο πύργος, ο γνωστός ως Κουλάς, που δεν υπάρχει σήµερα. Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας (1458-1830) τα Προπύλαια έγιναν η έδρα του Τούρκου φρούραρχου. Το κεντρικό κτήριο χρησιµοποιήθηκε ως πυριτιδαποθήκη, χρήση στην οποία οφείλεται η πρώτη µεγάλη καταστροφή του µνηµείου, που ανατινάχθηκε από έκρηξη το 1640. Μετά την απελευθέρωση από τους Τούρκους κατεδαφίστηκαν οι µεσαιωνικές και τουρκικές προσθήκες και έγιναν ανασκαφές στην περιοχή των Προπυλαίων. Αναστηλωτικές επεµβάσεις στο µνηµείο πραγµατοποιήθηκαν µεταξύ των ετών 1909 και 1917 από το µηχανικό Νικόλαο Μπαλάνο. Το σύγχρονο έργο αποκατάστασης των Προπυλαίων άρχισε το 1982, στο πλαίσιο του ευρύτερου αναστηλωτικού προγράµµατος που πραγµατοποιείται στην Ακρόπολη από το 1975 από την Υπηρεσία Αναστήλωσης Μνηµείων Ακροπόλεως σε συνεργασία µε την Α Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, υπό την επίβλεψη της. 23
Τα Προπύλαια είναι ωρικού ρυθµού. Αποτελούνται από τρία κλίτη. Την κυρίως Στοά και τις δυο πτέρυγες. Η Στοά είναι χώρος επιβλητικός, διαστάσεων 24 επί 18 µέτρων. Η βόρεια πτέρυγα, µήκους 8,5 µέτρων αποτελείται από µια στοά και ένα δωµάτιο, την πινακοθήκη, που φιλοξενούσε εκθέσεις ζωγραφικής. Η δυτική πρόσοψη στηρίζεται επί τριών κιόνων δωρικού ρυθµού που επέτρεπαν να εισδύει άπλετο φως. Η Νότια πτέρυγα έµεινε ηµιτελής. Τρεις κίονες Ιωνικού ρυθµού και ύψους 9,26 µέτρων χωρίζουν την Στοά από τις πτέρυγες σε κάθε πλευρά. Η ανατολική πρόσοψη της στοάς στηρίζεται επί έξι κιόνων, ωρικού ρυθµού. Σχηµατίζουν τρεις πύλες, από τις οποίες η µεσαία είναι πιο ευρύχωρη από τις άλλες και δεν έχει σκαλοπάτια, διότι από εκεί περνούσε η εκατόµβη, τα εκατό ζώα που προορίζονταν για την θυσία. Η µαρµάρινη στέγη ήταν διακοσµηµένη µε φατνώµατα. Το οικοδόµηµα έχει κατασκευασθεί κυρίως από πεντελικό µάρµαρο και χωρίζεται σε τρία τµήµατα. Το κεντρικό ορθογώνιο τµήµα είναι το κυρίως πρόπυλο. Στην ανατολική και δυτική όψη έχει δύο εξάστυλες στοές δωρικού ρυθµού, µεταξύ των οποίων παρεµβάλλεται εγκάρσιος τοίχος µε πέντε θύρες. Η δίοδος προς την Ακρόπολη γινόταν από την κεντρική θύρα, που πλαισιώνεται, µεταξύ της δυτικής στοάς και του εγκάρσιου τοίχου, από τρεις κίονες ιωνικού ρυθµού σε κάθε πλευρά. Το κεντρικό οικοδόµηµα ακολουθούσε την ανωφέρεια του εδάφους και η ανατολική στοά βρισκόταν ψηλότερα από τη δυτική, το ίδιο και η αετωµατική στέγη, ενώ τα δύο 24
πλευρικά οικοδοµήµατα ήταν χαµηλότερα. Το πρόβληµα της ανωφέρειας του εδάφους αντιµετωπιζόταν και στο εσωτερικό του κτηρίου, µε βαθµίδες που υπήρχαν στην πρόσοψη και στον εγκάρσιο τοίχο. Η βόρεια πτέρυγα των Προπυλαίων αποτελείται από ένα δωµάτιο, γνωστό από την περιγραφή του περιηγητή Παυσανία ως Πινακοθήκη (1.22.6), επειδή η αίθουσα ήταν κοσµηµένη µε ζωγραφικούς πίνακες, ανάµεσα στους οποίους και έργα των ζωγράφων Πολυγνώτου και Αγλαοφώντος. Μπροστά του έχει µία µικρή δωρική στοά από τρεις κίονες και η είσοδος σε αυτό γινόταν από πόρτα που πλαισιώνεται από δύο παράθυρα. Σύµφωνα µε ορισµένους µελετητές, η αίθουσα αυτή ήταν χώρος ανάπαυσης ή εστιάσεων των επισκεπτών της Ακρόπολης και στο εσωτερικό της πιθανολογείται ότι υπήρχαν κλίνες. Η νότια πτέρυγα των Προπυλαίων αρχικά φαίνεται να σχεδιάσθηκε όµοια µε τη βόρεια, η ύπαρξη, όµως, του προγενέστερου ιερού της Νίκης ανάγκασε τον αρχιτέκτονα να µην υλοποιήσει το αρχικό σχέδιο. Για το λόγο αυτό κατασκευάσθηκε µόνο µία στοά, σε αντιστοιχία µε τη βόρεια, αποτελούµενη από τρεις κίονες. Από τη δυτική πλευρά της ήταν δυνατή η πρόσβαση στο ναό της Αθηνάς Νίκης. Το αρχικό σχέδιο του οικοδοµήµατος φαίνεται ότι προέβλεπε την κατασκευή πλευρικών δωµατίων και στην ανατολική πλευρά, αυτά, όµως, δεν κατασκευάσθηκαν ποτέ. 25
5.ΑΛΛΑ ΜΗΜΕΙΑ Από τα πολλά άλλα µνηµεία που υπήρχαν πάνω στον ιερό βράχο της Ακρόπολης αναφέρονται συνοπτικά τα γνωστότερα και σηµαντικότερα: 1. Το Βραυρώνιον, το οποίο ήταν ένα από τα πιο παλιά ιερά της Ακρόπολης. Χτίστηκε ίσως το 459 π.χ.. Λείψανά του σώζονται στη ΝΑ γωνία των Προπυλαίων. Ήταν αφιερωµένο στη Βραυρωνία Αρτέµιδα. 2. Το άγαλµα της Αθηνάς Προµάχου, έργο του Φειδία (450 π.χ.) από τη δεκάτη τωνλαφύρων που πήραν οι Αθηναίοι µετά τη µάχη του Μαραθώνα. Στη θέση του κολοσσιαίου αυτού χάλκινου αγάλµατος σώζονται ακόµα ίχνη του βάθρου του. 3.Το βάθρο του Αγρίππα 26
4. Το Αρρηφόριον, κατοικία των Αρρηφόρων, δύο µικρών κοριτσιών που ήταν υπεύθυνα για τη µεταφορά των Ιερών Σκευών κατά τα Αρρηφόρια καθώς και για την ύφανση του Πέπλου της Αθηνάς, που παραδιδόταν κατά τα Παναθήναια. 5. Ο ναός της Ρώµης και το Αυγούστου, ρωµαϊκό κτίσµα στην ανατολική πλευρά του Παρθενώνα. Χτίστηκε µεταξύ 17-10 π.χ. προς τιµήν της θεάς 27
Ρώµης και του αυτοκράτορα Αυγούστου, τον οποίο οι Ρωµαίοι λάτρευαν ως θεό. 6.ΝΕΟΤΕΡΑ ΚΤΗΡΙΑ Πέραν των υπολειµµάτων νεότερων εγκαταστάσεων, κυρίως βυζαντινά- µεταβυζαντινά, υπάρχει και το κτήριο του, παλαιού πλέον, Μουσείου Ακρόπολης. Είναι πάνω στον βράχο, στο χαµηλό ΝΑ άκρο του. Έχει προσανατολισµό Α- και είναι θεµελιωµένο έτσι, ώστε να µην είναι ορατό και να µην βλάπτει αισθητικά τα αρχαία µνηµεία. Χτίστηκε από το 1865 µέχρι το 1874, σε µελέτη του αρχιτέκτονα Παναγή Κάλκου. Το Μουσείο περιλαµβάνει µόνο τα λίθινα γλυπτά από τα µνηµεία και τις ανασκαφές του χώρου της Ακροπόλης. 28
7.ΤΟ ΝΕΟΤΕΡΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΗΣ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ Το Mουσείο Ακρόπολης είναι αρχαιολογικό µουσείο επικεντρωµένο στα ευρήµατα του αρχαιολογικού χώρου της Ακρόπολης των Αθηνών. Το µουσείο κτίστηκε για να στεγάσει κάθε αντικείµενο που έχει βρεθεί πάνω στον ιερό βράχο της Ακρόπολης και στους πρόποδές του καλύπτοντας µία ευρεία χρονική περίοδο από την Μυκηναϊκή περίοδο έως την Ρωµαϊκή και Παλαιοχριστιανική Αθήνα ενώ ταυτόχρονα βρίσκεται πάνω στον αρχαιολογικό χώρο Μακρυγιάννη, κατάλοιπο των Ρωµαϊκών και πρώιµων βυζαντινών Αθηνών. Σήµερα, το νέο Μουσείο της Ακρόπολης είναι στο σύνολό του 25,000 τ.µ. και διαθέτει εκθεσιακούς χώρους µε εµβαδόν 14,000 τ.µ., δέκα φορές µεγαλύτερους από ότι στο παλιό Μουσείο. Το νέο Μουσείο προσφέρει όλες τις υπηρεσίες που απαιτούνται από ένα παγκόσµιο µουσείο του 21ου αιώνα. 29
30
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΗΓΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΙΑ ΙΚΤΥΟ Βιβλιογραφία Γιοβάνη. Μεγάλη εγκυκλοπαίδεια στη δηµοτική (1977), τ.1. Αθήνα: εκδ. Χ. ΓΙΟΒΑΝΗ. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ. Β. Γ1, Γ2. Αθήνα: εκδ. Ελληνοεκδοτική Αθηνών. Κοντολέων Ν. (1949).Το Ερέχθειον ως οικοδόµηµα χθονίας λατρείας. Αθήνα: (χ.εκδ.) Μηχιώτη, Χ. (1974). Θησαυρός Γνώσεων, τ.1. Μπακανδρίτσου, Ανδρ. (2003). Ερέχθειον Αρχιτεκτονική µορφή και λατρευτικός χαρακτήρας, Αθήνα 2003. Μπρούσκαρη, Μ. (2000 2 ).Τα µνηµεία της Ακρόπολης. Αθήνα: εκδ. Υπουργείο Πολιτισµού-Τ.Α.Π. Νάκου, Ειρ. (2003). Ταξίδι στα αρχαία χρόνια. Αθήνα: εκδ. Κέδρος. Σίτος, Σπ. (1984 3 ). Ιστορία του Αρχαίου Ελληνικού Πολιτισµού. Ιωάννινα. Τσάκος, Κ. (2000). Η Ακρόπολη, τα µνηµεία και το µουσείο. Ιστορικός και αρχαιολογικός οδηγός. Αθήνα: εκδ. Έσπερος. Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευµάτων Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (χ.χ.)ελληνικός Πολιτισµός. Αθήνα: Οργανισµός Εκδόσεως ιδακτικών Βιβλίων. ιαδικτυακές Πηγές Ερέχθειο. ιαθέσιµο στο http://users.sch.gr/ipap/ellinikos%20politismos/naoi/erechtheio/erectheio4.htm (τελευταία πρόσβαση, 10/05/2015). Κωνστανταρέα, Μ., Απέργη, Χρ.(χ.χ.). Ερέχθειο-Ακρόπολη. ιαθέσιµο στο: http://www.ea.gr/ea/main.asp?id=408&lag=de&page=21&order=0 (τελευταία πρόσβαση, 10/05/2015). Λήµµα «Προπύλαια»(2011). ιαθέσιµο στο: https://el.wikipedia.org/wiki/%ce%a0%cf%81%ce%bf%cf%80%cf%8d%ce %BB%CE%B1%CE%B9%CE%B1_(%CE%91%CE%BA%CF%81%CF%8C%CF% 31
80%CE%BF%CE%BB%CE%B7_%CE%91%CE%B8%CE%B7%CE%BD%CF%8E %CE%BD)(τελευταία πρόσβαση, 10/05/2015). Υπηρεσία Συντήρησης Αρχαιοτήτων Ακρόπολης. ιαθέσιµο στο: http://www.ysma.gr/(τελευταία πρόσβαση, 10/05/2015). 32