Δρ. Ευριπιδου Πολυκαρπος Παθολογος-Διαβητολογος C.D.A. College Limassol
ΧΕΙΜΕΡΙΝΟ ΕΞΑΜΗΝΟ 2014 ΘΕΜΑ:Παραγοντες που επηρεαζουν την υγεια.
Το 1948 με την ιδρυση του Π.Ο.Υ. τεθηκαν επισημως τα θεμελια για την αναπτυξη μιας νεας στρατηγικης για την υγεια. Αυτή περιελαμβανε ολες τις διαστασεις της: -σωματικη -ψυχικη -κοινωνικη.
Τα μοντελα που επικρατησαν τις προηγουμενες δεκαετιες, ηταν επικεντρωμενα στην ασθενεια, οριζοντας την υγεια ουσιαστικα ως την απουσια ασθενειας. Ο ορισμος αυτος οδηγησε ακολουθως σε μια ιατροκεντρικη προσεγγιση της υγειας και την αναγωγη της ιατρικης στον κυριαρχο φορεα παροχης υπηρεσιων υγειας.
Το βιοιατρικο μοντελο, μετρωντας την υγεια (δηλ. την ασθενεια) μονο με επιδημιολογικους και βιολογικους δεικτες παρεβλεπε ουσιαστικα την ψυχικη αλλα και την κοινωνικη διασταση του φαινομενου της υγειας.
Οι κριτικες, σε ότι αφορα την μηχανιστικη αντιληψη του σωματος που προεκυπτε από το βιοιατρικο μοντελο οδηγησαν τον Π.Ο.Υ. στην διατυπωση ενός νεου ορισμου για την υγεια.
Ορισμος Υγειας από τον Π.Ο.Υ. Η υγεια οριζεται ως η κατασταση της πληρους σωματικης, πνευματικης και κοινωνικης ευεξιας, και όχι απλως η απουσια ασθενειας η αναπηριας.
Η προσεγγιση αυτή προς την υγεια, αν και εχει επικριθει ως ιδιαιτερως γενικη, ουτοπικη και ιδεαλιστικη, εχει θεωρηθει ότι παρα το γεγονος ότι εχει επισημανθει η διαφορετικοτητα μεταξυ ατομων και πληθυσμων, τεινει να επιβαλει κοινο προτυπο.
Θεωρειθηκε ότι δεν ανταποκρινεται στην πραγματικοτητα η κατηγοριοποιηση της ευεξιας, σε φυσικη, κοινωνικη και υγιη. Παραμενει όμως ιστορικη καθως αποτελεσε την πρωτη επισημη αναγνωριση της υγειας ως ενός πολυδιαστατου φαινομενου. Ο Π.Ο.Υ. στα συμπερασματα που εξεδωσε κατά την ιδρυση του αναφερει, ότι η επιδιωξη της υγειας των πολιτων αποτελει βασικη ευθυνη ολων των κυβερνησεων και μπορει να πραγματωποιηθει μονο μεσα από την παροχη αναλογων μετρων. Ετσι τονιζεται η συλλογικη ευθυνη για την αναπτυξη υπηρεσιων και πολιτικων υγειας που θα συντελουν στην ολιστικη αντιμετωπιση της υγειας.
Συγχρονη προσεγγιση του ορου υγειας: Προκειται για μια συνεχως εξελισσομενη εννοια, ένα πολυδιαστατο φαινομενο με βιο-ψυχοκοινωνικες, πνευματικες, περιβαλλοντικες και πολιτισμικες προεκτασεις. Στα πλαισια ενός τετοιου πολυδιαστατου μοντελου για την υγεια, τα οφελη μπορουν να προκυψουν μεσα από θετικες αλλαγες σε οποιοδηποτε από αυτές προεκτασεις.
Χρησιμοποιωντας διαφορετικες διαστασεις της υγειας θα μπορουσαν να διατυπωθουν επιπλεον ορισμοι όπως: -συναισθηματικη υγεια -σωματικη υγεια -ψυχικη υγεια -πνευματικη υγεια -κοινωνικη υγεια -υγεια του κοινωνικου περιβαλλοντος.
Συναισθηματικη υγεια: αναφερεται στην ικανοτητα του ατομου να μπορει να αντιλαμβανεται και να αναγνωριζει διαφορα συναισθηματα και ακολουθως να τα εκφραζει. Σωματικη υγεια: η σωματικη διασταση της υγειας αποτελει την πλεον ευνοητη και αναφερεται στην λειτουργια του σωματος. Ψυχικη υγεια: αναφερεται στην νοητικη συγκροτηση του ατομου και στην αποτελεσματικοτητα του να σκεφτεται με πληρη διαυγεια.
Πνευματικη υγεια: ο ορος αυτος για καποια ατομα συνδεεται με τις προσωπικες τους θρησκευτικες αντιληψεις και πρακτικες, ενώ για αλλα με τα προσωπικα δογματα, τις αρχες συμπεριφορας και τροπους με τους οποιους επιτυγχανουν πνευματικη γαληνη, ισορροπια και ηρεμια. Κοινωνικη υγεια: αφορα στην ικανοτητα του ατομου να αναπτυσσει και να διατηρει κοινωνικες επαφες και συναναστροφες με αλλα ατομα.
Υγεια του κοινωνικου περιβαλλοντος: οι υγιεις κοινωνιες θα πρεπει να εξασφαλιζουν ολες εκεινες τις συνθηκες που θα επιτρεπουν στο ατομο να εκπληρωση του αδιαπραγματευτου αγαθου της υγειας. Η υγεια μπορει να οριστει διαφορετικα όταν αναφερεται σε ατομικο επιπεδο, σε επιπεδο οικογενειας και σε επιπεδο κοινοτητας. Η διακριση αυτή είναι χρησιμη για τους επαγγελματιες υγειας καθως ετσι μπορουν να αξιοποιησουν διαφορετικους δεικτες μετρησης των επιπεδων υγειας, η να εφαρμοσουν άλλες στρατηγικες για την προωθηση της υγειας.
Ο Π.Ο.Υ. τονιζει ότι η εννοια της υγειας θα πρεπει να αντιμετωπιστει όχι ως ο σκοπος της ζωης αλλα ως ενας απαραιτητος πορος για την καθημερινη ζωη και ότι η υγεια είναι μια θετικη εννοια που δινει εμφαση στους κοινωνικους και προσωπικους πορους και στις σωματικες ικανοτητες.
Η προοδος της επιστημονικης ερευνας εχει συμβαλλει στην πληρη αναγνωριση και κατανοηση των παραγοντων υγειας, λογω του πολυδιαστατου χαρακτηρα της υγειας.
Η αναγνωριση των παραγοντων που ειτε θετικα ειτε αρνητικα επηρεαζουν την υγεια είναι εξαιρετικης σημασιας καθως κατά αυτόν τον τροπο, οι στρατηγικες για την προστασια και την διατηρηση της υγειας, μπορουν να είναι προσανατολισμενες στους παραγοντες αυτους.
Ιστορικα οι παραγοντες που επηρεαζουν την υγεια εχουν τροποποιηθει: -καθως καποιοι εχουν αντιμετωπιστει -καποιοι εχουν εξαλειφθει -ενώ νεοι κινδυνοι εχουν εμφανισθει.
Ο Π.Ο.Υ. αναγνωριζει ως βασικες προυποθεσεις για την υγεια: -την ειρηνη -την διατροφη -το εισοδημα -την εκπαιδευση -την σταθεροτητα του οικοσυστηματος -την υπαρξη επαρκων πορων -την κοινωνικη δικαιοσυνη -τον σεβασμο των ανθρωπινων δικαιωματων -την φτωχια. Ο Π.Ο.Υ. αναφερει την φτωχια ως μια από τις μεγαλυτερες απειλες για την υγεια.
Παραγοντες που επηρεαζουν την υγεια: 1.Ατομικα χαρακτηριστικα, συμπεριφορα και επιλογες στον τροπο ζωης: -η διατροφη -η φυσικη ασκηση -η χρηση καπνου -η καταναλωση αλκοολ -η χρηση ναρκωτικων. Όλα αυτά αποτελουν συμπεριφορες οι οποιες επηρεαζουν την υγεια.
2.Βιολογικοι παραγοντες: -η ηλικια -το φυλο -τα κληρονομικα χαρακτηριστικα. 3.Περιβαλλοντικοι παραγοντες: -παραγοντες που σχετιζονται με το οικοσυστημα. 4.Παραγοντες του αμεσου περιβαλλοντος: -η κατοικια -η εργασια -η διαθεσιμοτητα -η ποιοτητα των υπηρεσιων υγειας.
5.Κοινωνικο-οικονομικοι παραγοντες: -η αναπτυξη -το κοινωνικο στρες -οι οικονομικες και κοινωνικες ανοισοτητες -ο κοινωνικος αποκλεισμος -το αναπτυξιακο ιστορικο -οι συνθηκες διαβιωσης στα πρωτα χρονια της ζωης -η ποιοτητα των συγκοινωνιων.
Οσο αναλυουμε τους παραγοντες που επηρεαζουν την υγεια πρεπει να αξιοποιηθει ένα κοινωνικο μοντελο για την υγεια : -όχι μονο για το ατομο -αλλα και σε ευρυτερα κοινωνικα συνολα, οπως -η οικογενεια -ευρυτερες ομαδες -η κοινοτητα -το πολιτικο, κοινωνικο και οικονομικο περιβαλλον. Όλα αυτά τα διαφορετικα επιπεδα αλληλεπιδρουν και επισης εντοπιζονται διαφορες στα επιπεδα υγειας μεταξυ των διαφορων κοινωνικων υποσυνολων.
Κοινωνικοι παραγοντες που επιδρουν στην υγεια: Το κοινωνικο περιβαλλον επιδρα στην υγεια μεσα από ένα πληθος παραγοντων, οι οποιοι αποτελουν δομικα στοιχεια των κοινωνιων όπως αυτές εχουν διαμορφωθει ξεκινωντας από την ιδια την οργανωτικη δομη της κοινωνιας και καταληγοντας σε επιμερους κοινωνικους παραγοντες.
Βασικες κοινωνικες παραμετροι που σχετιζονται με το επιπεδο υγειας των ατομων, πληθυσμων και κοινωνιας γενικοτερα: -η μορφη της κοινωνικης οργανωσης -η υπαρξη η μη κοινωνικης υποστηριξης -η δομη και ποιοτητα των κοινωνικων δικτυων -η οικονομια -η εκπαιδευση -η εργασια -οι συνθηκες κατοικιας και ο τοπος διαβιωσης -οι παρεχομενες υπηρεσιες -το φυλο -η εθνικοτητα -οι πολιτισμικοι παραγοντες -οι διαμορφωμενες κοινωνικες αξιες.
Οι κονωνικες ανισοτητες που υπαρχουν σε κάθε κοινωνια οδηγουν σε ανιση κατανομη των παραγοντων που επηρεαζουν την υγεια. Οι ανισοτητες δεν είναι φαινομενο μονο των λιγοτερο ανεπτυγμενων η φτωχων κοινωνιων και χωρων αλλα εντοπιζονται σε ολες τις κοινωνιες, παρα την οποια οικονομικη, κοινωνικη και πολιτισμικη προοδο που μπορει να εμφανιζουν.
Οι ανισοτητες δεν αφορουν μονο τους φτωχους αλλα εντοπιζονται σε ολο το ευρος της κοινωνικης δομης και ιεραρχιας. Η επιδραση ανισοτητων στην υγεια εκφραζεται με διαφορους δεικτες που χρησιμοποιουνται για αξιολογηση της καταστασης της υγειας του πληθυσμου οπως οι δεικτες νοσηροτητας και θνησιμοτητας, αλλα και από την παρακολουθηση διαφορων συμπεριφορων που σχετιζονται ειτε με θετικες ειτε με αρνητικες συνεπειες για την υγεια.
Εισοδημα και υγεια: Το εισοδημα και η οικονομικη δυνατοτητα που διαθετουν τα ατομα εχουν αναγνωρισθει ως βασικοι παραγοντες υγειας και ποιοτητας ζωης ειδικα στα πλαισια των συγχρονων κοινωνιων, οπου το εισοδημα εχει αναδειχθει σε κυριο εργαλειο εκπληρωσης βασικων αναγκων και επιθυμιων.
Τροποι με τους οποιους το εισοδημα μπορει να επηρεασει την υγεια: -σε επιπεδο συμπεριφορας (π.χ. υιοθετηση ανθυγιεινων συμπεριφορων όπως το καπνισμα και το αλκοολ, ως μηχανισμοι αντιμετωπισης των οικονομικων δυσκολιων) -σε επιπεδο ψυχολογιας (π.χ. εντονο στρες) -σε επιπεδο φυσικης, σωματικης υγειας (ανεπαρκεια καταλληλης διατροφης, ανεπαρκεια στεγασης).
Εργασια και υγεια: Το εργασιακο περιβαλλον αποτελει χωρο στον οποιο τα ατομα περνανε μεγαλο μερος της καθημερινοτητας τους, και είναι μεταξυ των σημαντικοτερων κοινωνικων παραγοντων που επιδρουν στην υγεια.
Τροποι επιδρασης εργασιας στην υγεια: -οι συνθηκες που χαρακτηριζουν το εργασιακο περιβαλλον, και η φυση της εργασιας μπορουν να επηρεασουν αμεσα η εμμεσα τα επιπεδα υγειας, ειτε αυτές που αφορουν χημικους, φυσικους, βιολογικους, εργονομικους, κοινωνικους η ψυχολογικους παραγοντες. -η εργασια αποτελει τη βασικη εισοδηματικη πηγη και το εισοδημα εχει καθοριστικο ρολο στην υγεια.
-η εργασια επηρεαζει την εικονα που εχουν ολοι για τον ευατο τους, την αυτό-εκτιμηση και την αυτοπεποιθηση τους, και ο βαθμος ικανοποιησης επιδρα σημαντικα στην υγεια. Το χαμηλο αισθημα ελεγχου στην εργασια και η αδυναμια των εργαζομενων να αναπτυξουν και να εκδηλωσουν τις διαθεσιμες δεξιοτητες τους σε συνδυασμο με την υπαρξη αυξημενων εργασιακων απαιτησεων εχουν ενοχοποιηθει ως παραγοντες που συμβαλλουν στην κακη υγεια.
Η ανεργια σχετιζεται με αρνητικες συνεπειες για την υγεια, καθως τοσο οι ανεργοι οσο και η οικογενεια τους εμφανιζουν υψηλοτερα ποσοστα προωρης θνησιμοτητας.
Εκπαιδευση: Το εκπαιδευτικο επιπεδο των ατομων εχει σχεδον αναλογες επιπτωσεις στις διακυμανσεις των ποσοστων θνησιμοτητας και νοσηροτητας, με αυτές που προκυπτουν από την εισοδηματικη κατανομη. Τοσο οι υλικες οσο και οι εκπαιδευτικες δυνατοτητες μιας οικογενειας, εχουν σημαντικη επιπτωση στην εκπαιδευση των παιδιων.
Τα παιδια με ανωτερη μορφωση, η τεχνικη καταρτιση εχουν μεγαλυτερες πιθανοτητες εξασφαλισης υψηλου επιπεδου υγειας, καθως και αυξημενη πιθανοτητα για εργασια και αναλογο εισοδημα. Με την εκπαιδευση τα παιδια μπορουν ευκολοτερα να γινουν δεκτες προγραμματων υιοθετησης υγιεινων συμπεριφορων, όπως η αποφυγη καπνισματος, η ισορροπημενη διατροφη, και η φυσικη ασκηση.
Γενος και υγεια: Το φυλο επηρεαζει σημαντικα τις δυνατοτητες και προσφερομενες ευκαιριες σε ολη τη διαρκεια ζωης, ιδιαιτερα μετα την ενηλικιωση και την αναληψη συγκεκριμενων ρολων τοσο στην αγορα εργασιας οσο και στα πλαισια της οικογενειας. Οι γυναικες εμφανιζουν υψηλοτερα ποσοστα στο προσδοκιμο επιβιωσης όμως εχουν υψηλοτερα ποσοστα νοσηροτητας, κυριως σε νοσηματα όπως η καταθλιψη και διαταραχες του αγχους.
Οι αντρες είναι πιο επιρρεπεις σε τραυματισμους λογω ατυχηματων, σε καταχρηση και καταναλωση αλκοολ και εμφανιζουν σε ολη την διαρκεια της ζωης τους υψηλοτερα ποσοστα θνησιμοτητας από ασθενειες όπως τα καρδιαγγειακα και ο καρκινος. Στην παιδικη ηλικια εμφανιζονται διαφορες στην θνησιμοτητα με τα αγορια να διατρεχουν μεγαλυτερο κινδυνο θανατου σε σχεση με τα κοριτσια κυριως λογων τραυματισμων, δηλητηριασεων, εγκαυματων, πνιγμων, και αλλων ατυχηματων.
Οι γυναικες είναι πιο ευαλωτες στις κοινωνικοοικονομικες ανισοτητες: Π.χ.- στην Σουηδια η συμμετοχη γυναικων είναι 50% στα κυβερνητικα σχηματα -σε ακομα άλλες 3 χωρες είναι μεταξυ 40-45% -στις υπολοιπες ευρωπαικες χωρες είναι μικροτερο από 20%.
Τοπος διαμονης και υγεια: Τοσο η κατοικια οσο και η γεωγραφικη θεση του τοπου διαμονης μπορουν να επηρεασουν την υγεια. Οσοι κατοικουν σε σπιτια στα οποια επικρατουν κακες συνθηκες υγιεινης είναι ατομα χαμηλων εισοδηματων η βρισκονται σε μειονεκτικη θεση. Η υγεια μπορει να επηρεαστει από την κατασταση που χαρακτηριζει την κατοικια.
Η ποιοτητα της κατοικιας αναφερεται σε παραγοντες που σχετιζονται με μη επαρκεις συνθηκες υγιεινης όπως: -η κακη κατασκευη -η ανεπαρκης θερμανση -η υπαρξη υγρασιας -ο ανεπαρκης εξαερισμος και φωτισμος.
Εθνικοτητα και υγεια: Συγκεκριμενοι πληθυσμοι, εθνικες μειονοτητες, μεταναστες, προσφυγες, παρουσιαζουν αυξημενες πιθανοτητες εμφανισης χαμηλου βαθμου υγειας και ευεξιας, και βρισκονται σε μεγαλυτερο κινδυνο.